قىستا جالاڭ قولمەن اۋ قۇردىق، داۋىلدا قايىقتان دا قۇلادىق - جارتى عاسىردان استام ۋاقىت بالىق اۋلاعان قاريامەن سۇحبات

وسكەمەن. قازاقپارات - شىعىس قازاقستان وبلىسى كۇرشىم اۋدانىندا تۇراتىن مەرعالي تۇلەمبايەۆ جاسى جەتپىستەن اسسا دا بالىق اۋلاۋىن قويماعان.

ەلۋ جىلدان استام ۋاقىتىن قايىق ۇستىندە وتكىزگەن ونىڭ وزەندەگى وقيعالارى وزگەشە. قازاقپارات ءتىلشىسى بالىقشىمەن سۇحبات قۇرعان ەدى.

- اڭگىمەمىزدى تۋىپ- وسكەن جەرىڭىزدەن باستاساق…

- 1950 -جىلى كۇرشىم اۋدانى جولنۇسقاۋ اۋىلىندا دۇنيەگە كەلدىم. ول كەزدە اۋىلىمىز قىزىل وگىز دەپ اتالعان. سوعىستان كەيىنگى جۇرت ەڭسەسى تىكتەلە باستاعان ۋاقىت. ەسەيگەن شاقتا ءتۇرلى جۇمىسقا تارتىلىپ، ەرەسەكتەرگە قولعابىس بولىپ جۇردىك. ماعان اسىرەسە بالىق اۋلاعان ۇنايتىن.

- بالىق اۋلاۋعا بالا كۇننەن قىزىقتىڭىز با؟

- ارعى اتالارىم، اكەم، ناعاشى جۇرتىم تۇگەل بالىقشى بولعان. ولارعا قاراپ بوي تۇزەپ، وسى جولدى تاڭدادىم. ول كەزدە كۇرشىمدە بالىق زاۋىتى ءالى بوي كوتەرە قويماعان. مەكتەپتى 8-سىنىپقا دەيىن جولنۇسقاۋدا وقىپ، 1966 -جىلى تارباعاتايدىڭ تۇعىل اۋىلىنا بالىق زاۋىتىنا جۇمىسقا كەتتىم. ارادا جىل وتكەندە سونداي زاۋىت كۇرشىمدە دە ىسكە قوسىلدى.

1968 -جىلدىڭ قازانىندا اسكەرگە شاقىرىلىپ، رەسەيدىڭ مۋرمانسك وبلىسىنا قاراستى سيەۆەرومورسك قالاسىندا وتان الدىنداعى بورىشىمدى وتەۋگە اتتاندىم. جەرلەستەرىم اۋىلداعى جالعىز جۇك كولىگىمەن اۋدان ورتالىعىنا دەيىن شىعارىپ سالعانى ءالى ەسىمدە. اسكەردەن ورالعان بويدا اۋىلدا قايتا جۇمىسقا كىرىستىم. ەرتىسكە اۋ قۇرىپ باستاعاندا بريگادير اقاش قاراعىزوۆپەن، ۋچاسكە باستىعى قابىلاشىم امانوۆ اقساقالمەن تىزە قوسىپ ەڭبەك ەتتىك. الدىمەن موتوريست، كەيىن بريگادير قىزمەتىن اتقاردىم. ول زاماندا جولنۇسقاۋدا ءتۇتىن سانى مول، حالىق قاراسى قالىڭ- تۇعىن. ءوزىمىز ءۇش اعايىندى ەدىك. قارىنداسىم كەزىندە قىزىلشادان شەتىنەپ كەتكەن.

- ەرتىستە قانداي بالىقتار كەزدەسەدى؟

- جاس كۇنىمىزدە ەرتىستىڭ قورى مول بولاتىن. الابۇعا، اققايران، شورتان، سازاننان باستاپ، تابان، قارابالىققا دەيىن شورشىپ، اۋىمىز تولاتىن. بەكىرە مەن اقبالىق تا نەسىبەمىزگە تيەتىن. ال قازىر قانشا ەكەنى بەلگىسىز. كوكسەركە وزەنگە بەرتىندەرى جىبەرىلدى. ءبىر جاعىنان، ول ۋاقىتتا اۋلانعان ءار بالىقتىڭ سۇراۋى بولاتىن. ەسەپ-قيسابى بىردەن شىعارىلادى. ونىمەن قوسا، بالىق اۋلاۋ - جەڭىل ونەركاسىپ سانالعانىمەن، ءىس جۇزىندە ءار ازاماتتى اۋىر جۇمىس كۇتىپ تۇرادى.

- وسى جايلى تەرەڭىرەك ايتىپ بەرسەڭىز…

- قىستىگۇنى قالىڭدىعى ءبىر مەتردەن اساتىن مۇز ويامىز. ونى ات ايدايدى. 1970 -جىلدارى اياز قاتتى ەدى. قىس ايلارىندا 40-45 گرادۋستان تۇسپەيتىن. تەك 1981 -جىلدان بەرى قاراي اياز بەتى قايتقان. قۋاتتى تەحنيكالار جوقتىڭ قاسى. اۋىلىمىزدان 10 شاقىرىمداي ۇزاپ، بالىق اۋلاپ، بالىقشىلار ۋاقىتشا ايالدايتىن ارنايى ورىندا جاتتىق.

كيگەن قولعابىڭ كەدەرگى جاساسا، جالاڭ قولمەن اۋ قۇرۋعا تۋرا كەلەدى. الدىن الا ەكشەپ، جوسپار قۇرماساڭ مەجەنىڭ ورىندالۋى ەكىتالاي. ءبىر اۋماقتا ءۇش بريگادير، ۋچاسكە باستىعى، ونعا تارتا جۇمىسشى جۇمىلدىرىلىپ، وكىمەت بەكىتكەن كەستەدەن قالىسپاۋعا تىرىسامىز. قابىلداۋ پۋنكتىنە بارعاندا ءبىر توننا بالىق وتكىزەسىڭ. ولار بالىقتى تۇرىنە قاراي توپتاپ، ەسەبى شىققان سوڭ كۆيتانتسيا ارقىلى اقشامىزدى بەرەدى.

قازىر قاپ- قاپ اۋلاناتىن بالىقتىڭ قايدا وتكىزىلىپ جاتقانى بەلگىسىز. ەرتىستەگى بالىق قورىنان كوبى بەيحابار. بالىقشىلار قۇقىعىن قورعايتىن زاڭ دا جوق. ودان قالسا، وسىدان 50-60 جىل بۇرىن قۇرال- سايمان، تەحنيكالارمەن وكىمەت قامتاماسىز ەتسە، قازىر كەرەك-جاراعىن ءار بالىقشى ءوزى ساتىپ الادى. قايىق، جانارماي، اۋدان باستاپ، قاجەتتى زاتتارعا قاراجات ءوز قالتالارىنان شىعىپ جاتىر. قۇم كەشىپ، قار ومبىلاپ ءجۇرىپ كولىكتەرى سىنادى. موتور ىستەن شىعىپ، بولشەكتەرى بۇزىلادى. اۋدىڭ ورتاشا باعاسى - 8-9 مىڭ تەڭگە.

- بالىق اۋلاپ جۇرگەندە ءتۇرلى وقيعالار بولعان شىعار؟

- سۋ بەتىنە شىققان ءاربىر ءسات قىزىقتى ءارى قاۋىپتى. بۇرىندارى ساتىلىمدا تەمىر قايىقتار بولماعان. ال اعاش قايىقتىڭ قاتتى جەلدە اۋدارىلىپ ءتۇسۋى وپ-وڭاي ەدى. بىردە قاتتى داۋىلدا قالعان كەزدە جانىمدا سابيەۆ احمەتحان دەگەن موتوريست بولدى. ءالى ەسىمدە، بۇل 1972 -جىل، قازان ايىنىڭ 18 ى بولاتىن. تاڭەرتەڭگى 4:00-دە اۋ سۋىرىپ، ءتۇس اۋا ساعات 11:00-گە دەيىن بالىق وتكىزۋىمىز كەرەك. ودان كەشىكسەك، بالىق تۇتىنۋعا جارامسىز دەپ تانىلادى. سوعان ۇلگەرەيىك دەپ سۋ بەتىنە شىعىپ ەدىك، داۋىل ۇدەپ كەتتى. قايىقتارىمىز اۋدارىلىپ، سۋعا قۇلادىق. ايتەۋىر ەكەۋمىز دە امانبىز. ءبىر قايىقتان كوز جازىپ قالدىق، ەكىنشىسى الىسقا ۇزاماپتى. سودان ايتەۋىر دەگەندە ءجۇزىپ بارىپ قايىققا ءمىنىپ، ەس كەتتى، جان شىقتى دەگەندە جاعاعا ازەر جەتتىك.

- بالالارىڭىزدىڭ ىشىنەن ءوزىڭىز سەكىلدى بالىقشى بولعاندار بار ما؟

- جۇبايىممەن ءتورت قىز، ءبىر ۇلدى تاربيەلەپ وسىردىك. قۇدايعا شۇكىر، توعىز نەمەرە، ءبىر شوبەرەنىڭ اتا-اپاسىمىز. ءۇش پەرزەنتىمىز قازىر جولنۇسقاۋدا ءبىر-ءبىر ءۇي. ەكى قىزىمىز الماتى مەن وسكەمەندە تۇرىپ جاتىر. ۇلىم امانتاي ەكەۋىمىز بىرلەسىپ اۋ قۇرىپ، بالىق اۋلايمىز. قىزدارىم تۇگەل ۇستازدىق جولدا ەڭبەك ەتۋدە.

- اڭگىمەڭىزگە كوپ راحمەت!

تالعاتجان مۇحامەتبەك ۇلى