حالىق اۋدارماشىنىڭ قيالىن ەمەس، ناعىز ابايدى وقىعىسى كەلەدى - قارا سوزدەردى ورىس تىلىنە اۋدارعان ەربول جۇماعۇل

وسكەمەن. قازاقپارات - اباي تۋىندىلارىنداعى ءار ءسوزدىڭ ايتارى بار، ماڭىزى زور. الايدا كەيبىر اۋدارماشىلار ماعىناسىنا ۇڭىلمەي، تۇزدىق بولىپ تۇرعان ءسوزدى بىلمەستىكپەن الىپ تاستايدى.

اقىن، كينورەجيسسەر ەربول جۇماعۇل وسىنى ناقتى دايەكتەرمەن كورسەتىپ، دالەلدەپ بەردى. «وزگە ەل قازاقتىڭ ۇلى اقىنىن شىن ءتۇسىنسىن دەسەك، اۋدارعان كەزدە جەتى رەت ولشەپ، ءبىر رەت كەسۋ كەرەك» دەيدى ول.

قازاقپارات ءتىلشىسى 10-تامىز - اباي كۇنىنە وراي قارا سوزدەردىڭ ورىس تىلىندەگى كوركەم اۋدارماسىن جاساعان ەربول جۇماعۇلدى اڭگىمەگە تارتىپ كورگەن بولاتىن.

- ابايدى اۋدارۋىڭىزعا نە تۇرتكى بولدى؟

- بۇل 3 جىل بۇرىن بولعان وقيعا. ۇلتتىق بيۋرو اۋدارماسى ابايدىڭ 175 جىلدىعىنا وراي جازۋشىلار مەن اۋدارماشىلاردى شاقىرىپ، كەزدەستى. ونىڭ ىشىندە ءوزىم دە بولدىم. مەنەن جەكە «جارتى جىلدىڭ ىشىندە ابايدىڭ قانداي تۋىندىلارىن ورىس تىلىنە اۋدارا الاسىڭ؟» دەپ سۇرادى.

«ۋاقىت تىعىز بولعاندىقتان ولەڭدى اۋدارا المايمىن، ال قارا سوزدەردى تارجىمەلەپ كورەيىن. ءبىر تالابىم - قالاماقىم باسپادان شىعاتىن قاعاز باعاسىنان تومەن بولماۋى كەرەك» دەدىم. الايدا ولار بۇعان كەلىسپەدى. سودان كەيىن ءوز جۇمىسىمدى ىستەپ، شىعارماشىلىعىممەن اينالىسىپ جۇرە بەردىم.

بىردە عالامتوردا ابايدىڭ قارا سوزدەرىنىڭ ءۇزىندىسى كوزىمە ءىلىندى. ورىسشاسى مەن قازاقشاسى قاتار بەرىلگەن ەكەن. وقىپ كورىپ ەدىم، اۋدارماسى كوڭىلىمنەن مۇلدە شىقپادى. سول كەزدە دەرەكتى فيلم ءتۇسىرىپ جاتقانبىز، قاسىمدا وتىرعان وپەراتور جىگىتكە «مىنا جەرىن وسىلاي اۋدارۋ كەرەك ەدى» دەپ ءار تۇسىن تالداي باستادىم. حاكىمنىڭ باسقا اۋدارمالارىن دا ارنايىلاپ قاراپ كوردىم. بىرەۋدىڭ قاتەسىن ەكىنشىسى قايتالاعان. بۇل دەگەن ۇيات ەمەس پە؟! قازاقتىڭ ۇلى اقىنى وسىلاي اۋدارىلسا باسقادان نە سۇرايمىز؟ ءسويتىپ، ابايدىڭ كولەمى قىسقا ءبىرىنشى ءسوزىن اشتىم دا جارتى ساعاتتا وزىمشە اۋدارىپ كوردىم. ءتاۋىر شىققان سەكىلدى. شابىت الىپ، كىرىسىپ كەتىپ ەكى اپتانىڭ ىشىندە 24 ءسوزىن اۋداردىم. ءبىراق كەنەت جۇمىستار شىعىپ، ءىس-ساپارعا كەتىپ اۋدارمام توقتاپ قالدى.

ارادا ءبىراز ۋاقىت وتكەندە قازاقستان پەن-كلۋبىنىڭ پرەزيدەنتى، بەلگىلى پۋبليتسيست بيگەلدى عابدۋللين حابارلاستى. قارا سوزدەردىڭ اۋدارماسىن Facebook جەلىسىندەگى پاراقشاما جاريالاعان بولاتىنمىن. سونى وقىپتى. وزىنە ەرەكشە ۇناعانىن ايتىپ، اعىلشىن تىلىنە اۋدارۋ قۇقىعىن ساتىپ العىسى كەلەتىنىن جەتكىزدى.

كەلىسىمىمدى بەرىپ، ءبىرشاما قاراجات تۇسكەن سوڭ باسقا جۇمىستاردى دوعارا تۇرىپ، قارا سوزدەردى ارى قاراي اۋدارۋعا دەن قويدىم. شامامەن 4 ايدا اياقتادىم. سوڭعى ءبىر اي وتە اۋىر بولدى. سەبەبى كۇنى-ءتۇنى باس كوتەرمەي ەڭبەكتەندىم. سودان سوڭ قارا سوزدەردىڭ اۋدارماسىن جەكە كىتاپ رەتىندە شىعارۋدى ۇيعاردىم. ايتەۋىر، كىتاپ قىسقا ۋاقىتتا تۇگەل ساتىلىپ، حالىقتىڭ وڭ باعاسىن الدى. قازىر ەكىنشى تيراجبەن شىعارۋعا دايىندالىپ جاتىرمىن.

- ءبىزدىڭ وقىرمانعا تۇسىنىكتى بولسىن، قارا سوزدەردىڭ اۋدارماسىندا جىبەرىلگەن قاتەلەردەن بىرنەشە مىسال كەلتىرىپ وتسەڭىز.

- ابايدىڭ قارا سوزدەرىنىڭ ورىس تىلىنە اۋدارىلعان 4 نۇسقاسىن قاراپ شىقتىم. حاكىمنىڭ ەكىنشى سوزىندە «كەڭ قولتىق سارت» دەگەندى ولار تۇگەلدەي «شيروكوپولىي» دەپ اۋدارىپتى. ال «كەڭ قولتىق» دەپ قازاق تىلىندە اڭقاۋ، تەز الداناتىن ادامدى ايتادى. ورىسشا «پروستوفيليا» نەمەسە «بەزحيتروستنىي» دەسە الدەقايدا ورىندى بولار ەدى. باسقا ءبىر سوزىندەگى «اقىل تابۋ» دەگەندى «سلوۆا نە دوستيگنۋت تۆوەگو رازۋما» دەپ بەرىپتى.

ال اباي ول جەردە جول تابۋدى مەڭزەپ تۇر، ورىسشالاعاندا «نايتي ۆىحود» بولادى. ءبىرىنشى سوزىندەگى «ەل باعۋ» دەگەن ەكى ءسوزدى سوڭعى اۋدارعان اۋدارماشى «پوسۆياتيت سەبيا ۆىسوكوي سەلي سپاسەنيا نارودا» دەپ جازعان. قالاي وسىلاي اۋدارۋعا بولادى؟ بۇدان اباي مۇلدە باسقا ادامعا اينالىپ تۇر. نەگە ۇلى اقىننىڭ ءوزى جازعان ەكى ءسوزدى «پراۆيت نارودوم» دەپ ەكى سوزبەن ماعىناسىن وزگەرتپەي اۋدارماسقا؟! ءوزى قازاقشا مۇلدە بىلمەيتىن ءبىر اۋدارماشى ءبىرىنشى قارا سوزگە ءىنجىل كىتابىنان ءۇزىندى قوسىپ قويعان. وسى سەكىلدى قاتەلەر وتە كوپ. مەنىڭ دە، حالىقتىڭ تا اۋدارماشىنىڭ قيالىن ەمەس، ناعىز ابايدى وقىعىسى كەلەدى.

- سىزگە جاۋاپ قاتقان نەمەسە ءۇن قوسقان ابايتانۋشىلار بولدى ما؟

- شىنىن ايتقاندا، بۇل ابايتانۋشىلاردىڭ اتقارار تىكەلەي مىندەتى، كوتەرەر جۇگى عوي. ولارعا قويعىم كەلەتىن سۇراعىم كوپ. ابايدى ورىس تىلىنە قاتە اۋدارساق، باسقا تىلدەرگە دە قاتە جەتەدى. سەبەبى قازاقشادان تىكەلەي اعىلشىنشاعا نەمەسە فرانسۋزشاعا اۋداراتىن ەشكىم جوق. ءبارى ورىسشادان تارجىمەلەيدى. قارا سوزدەردى اۋدارعانىم بىلتىر اعىلشىن تىلىندە لوندوندا كىتاپ بولىپ جارىق كوردى. ەندى باسقا تىلدەرگە اۋدارۋ جاعىن دا قاراستىرامىز.

تاياۋدا عانا مەنى حاكىمنىڭ تۋعان ولكەسى اباي وبلىسىنا شاقىردى. سوندا سەمەيدەگى شاكارىم جانە ءاليحان بوكەيحان اتىنداعى ۋنيۆەرسيتەتتەرگە بارىپ، كەزدەسۋ وتكىزدىم. ستۋدەنتتەر، ماگيسترانتتار مەن ابايتانۋشىلار دا بولدى. ولار ماعان قولداۋ تانىتىپ، جىلى لەبىزدەرىن ءبىلدىردى.

- قاي قارا ءسوزدى اۋدارۋ ەرەكشە قيىنعا سوقتى؟

- 38 شى ءسوز. بۇل ەڭ ۇزىن ءسوز. ونىڭ ۇستىنە ءدىن تۋرالى بولعاندىقتان ماتىندە اراب، پارسى سوزدەرى ءجيى كەزدەسەدى. نەگىزىنەن قارا سوزدەردىڭ ءارقايسىسى وڭاي بولعان جوق. ءبىرىنشى ءسوز عانا جەڭىل تيگەن شىعار. اۋدارما جاساۋ دەگەن ماعان ءبىر قىزىق ويىن، شەشۋى كۇردەلى كۆەست سەكىلدى. قيىن بولعان سايىن قىزىعا تۇسەمىن.

- اۋدارما بارىسىندا سوزدىكتەردى قولداندىڭىز با؟

- البەتتە. جۇمىس ۇستەلىم ءتۇرلى سوزدىككە تولىپ كەتتى. ونىڭ ىشىندە قازاق- ورىس، قازاق ءتىلىنىڭ تۇسىندىرمە سوزدىگىن، اراب، پارسى، تاتار، قىرعىز سوزدىكتەرىن دە قولداندىم.

- ابايدىڭ قارا سوزدەرىندەگى قاي ويى بۇگىنگى كۇنى وتە وزەكتى دەپ ويلايسىز؟

- بۇل سۇراققا تولىققاندى جاۋاپ بەرۋ ءۇشىن تالاي ۋاقىت كەتەدى. ويتكەنى، كەلتىرەر مىسال وتە كوپ. ءوزىم ەكى رەت وڭتۇستىك كورەياعا كينوفەستيۆالگە بارعان ەدىم. كارىس حالقىنىڭ ءبىر- بىرىنە دەگەن سىيلاستىعى، كىشىپەيىلدىگى مەن مەيىرىمدىلىگى تاڭقالدىردى. دۇكەندەگى ساتۋشى ءبىر تيىن اقشانى قايتارعاندا ەكى قولىنا ۇستاپ، باسىن ءيىپ تۇرىپ بەرەدى ەكەن. قازاقستانعا كەلىپ كولىك تىزگىنىنە وتىرعانىمدا جولداعى جۇرگىزۋشىلەردىڭ وزدەرىن قالاي ۇستايتىنىنان-اق كوڭىلگە قاياۋ ءتۇستى. ادام جولدا ءوزىن قالاي ۇستاسا، كوشەدە دە، ۇيدە دە سولاي جۇرەدى عوي. بىزگە ءبىر-بىرىمىزگە دەگەن جاناشىرلىق، مەيىرباندىق جەتىسپەيدى. اباي دا سول ءۇشىن قازاقتى سوككەن. ءوز-ءوزىمىزدى سىناماساق وسپەيمىز. حاكىمنىڭ سوزدەرىن سول ءۇشىن وقۋىمىز كەرەك. ودان ساباق الىپ، ناتيجە شىعارۋىمىز قاجەت.

- اڭگىمەڭىزگە كوپ راحمەت!

اۆتور:

تالعاتجان مۇحامەتبەك ۇلى