نەمىستەر ءولىپ بارا جاتسا دا بىرەۋدەن قارىز سۇرامايدى جانە قارىز بەرمەيدى - گەرمانيادا تۇرعان قازاقپەن سۇحبات
- قايرات دانابەك ۇلى، اڭگىمەڭىزدى الدىمەن ءوزىڭىزدى تانىستىرۋمەن باستاڭىز؟
- مەن شىنجاڭداعى قازاعى ەڭ كوپ اۋدان سانالاتىن كۇنەستە 1964 -جىلى دۇنيەگە كەلدىم. 1983 -جىلى مەكتەپتى بىتىرگەنەن كەيىن ىلە پەد. ينستيتۋتىنىڭ (قازىرگى ىلە پەد ۋنيۆەرسيتەتتى) ادەبيەت فاكۋلتەتىنە ءتۇسىپ، ونىڭ تولىق كۋرسىن 5 جىل وقىپ ءبىتىرىپ، ءوزىم تۇلەپ ۇشقان التىن ۇيا كۇنەستەگى №1-قازاق ورتا مەكتەبىنە بارىپ 25 جىل مۇعالىم بولدىم... 50 جاسىمدا زەينەت دەمالىسىنا شىقتىم. زەينەتكەرلىككە شىققاننان كەيىن دە تىنىش جاتپاي بۇرىنىراقتا قولعا الىپ، باستاپ قويعان شارۋا قوجالىقتىڭ دوڭگەلەگىن دوڭگەلەتتىك. وعان دەيىن بۇل كاسىپتى جۇبايىم جۇرگىزىپ كەلگەن بولاتىن.
- قازاقستانعا قاي جىلى كەلدىڭىز؟
- 2017 -جىلى 28-تامىزدا ءوتتىم.
- جۇرگىزىپ جاتقان شارۋانى كىمگە تاپسىرىپ كەتتىڭىز؟
- جۇبايىم ەكەۋىمىز اقىلداسا كەلە، ول ەلدە قالىپ شارۋا قوجالىعىن جۇرگىزەتىن بولدى، ال مەن ەكى بالامدى قازاق ەلىنە اپارىپ وقىتۋعا كەلىستىك. سودان ءبىز قازاقستاندا تابان تىرەپ، ابدەن ورنىعىپ العانشا بارىپ-كەلىپ تىرلىك جاسايتىن بولىپ، بالالاردى ەرتىپ كەتتىم. ول كەزدە ۇلىمنىڭ ۇلكەنى 15 جاستا، كىشىسى 6 جاستا بولاتىن.
- قاي جەرگە كەلىپ تابان تىرەدىڭىز؟
- بىردەن استاناعا باردىق. العاشىندا ءۇي جالداپ وتىرىپ بالالارىمدى مەكتەپكە بەرىپ وقىتتىم.
- بالالاردى قانداي مەكتەپتە وقىتتىڭىز؟
- بالالار العاشىندا استانا قالاسىنداعى جامبىل جابايەۆ اتىنداعى №4-مەكتەپ گيمنازياسىندا ۇلكەن ۇلىم 9-سىنىپتان، ال كىشى ۇلىم 1-سىنىپتان باستاپ قازاقستاننىڭ وقۋ باعدارلاماسىمەن ساباق وقي باستادى. كەيىن قابات ۇيدەن ءبىر بولمەلى پاتەر ساتىپ الۋىما بايلانىستى، ۇلكەن بالام 10-سىنىپقا، ال كىشى بالام 2-سىنىپقا وتكەندە №73-فيزيكا-تەحنيكالىق ليتسەيىنە اۋىستىردىم. وعان قوسىمشا ءبىلىم تولىقتىرۋ ورتالىقتارىندا سىرتتاي ارنايى ءۇش جىل وقىتتىم. ليتسەيدى بىتىرگەن ۇلكەن بالام ۇزدىك ناتيجەمەن نازاربايەۆ ۋنيۆەرسيتەتىنە گرانتپەن وقۋعا قابىلداندى. ال كىشىسى ليتسەيدىڭ 4-سىنىبىن ءبىتىرىپ، 5-سىنىبىن وقيتىن جىلى ۇلكەن بالام گەرمانياعا وقۋىن اۋىستىردى. قىسقاسى ول مەملەكەت جاعىنان شەتەلدە وقيتىن گرانتقا يە بولدى.
- بالالاردى وقىتامىن دەپ ءجۇرىپ قىتايعا قايتا بارا الماي قالعان جوقسىز با؟
- ءيا، ءبىز قازاقستانعا كەلگەننەن كەيىن قىتايعا قايتا اينالىپ بارا الماي قالدىق، بالالاردىڭ شەشەسى قازاقستانعا كەلۋ كەرەك ەدى، ول دا كەلە الماي قالدى. وعان ءبىر قانشا سەبەپتەر كەدەرگى بولدى. العاشىندا قىتايدا جۇرگىزىلگەن ساياسي رەفورمانىڭ سەبەبىنەن شەكارا بەكىتىلىپ، بارىس- كەلىس توقتاپ قالعان بولسا، ارادا 2019 -جىلى ءبىر جىلعا جەتەر، جەتپەس قايتا اشىلعانىمەن 2020 -جىلعى پاندەمياعا (كوروناۆيرۋسقا) بايلانىستى قايتا جابىلىپ قالدى.
- وتباسىڭىزدى ءبولىپ-جارماي ءبىرجولاتا كوشىرىپ كەلگەندە مۇنداي جاعداي بولماس پا ەدى؟
- جاڭا ايتتىم عوي، بالالارىمنىڭ اناسىنىڭ قىتايدا قالىپ قويعان سەبەبى، ءبىزدىڭ كۇن كورىسىمىزدىڭ كوزى بولعان شارۋا قوجالىعىن جۇرگىزىپ قالدى دەپ. بۇل جۇمىستى ءوزىم اتقارىپ، ال جۇبايىمدى بالالارمەن بىرگە قازاقستانعا جىبەرۋگە بولار ەدى، ءبىراق بۇرىن كورمەگەن، جالپى قوعامىن بىلمەگەن ەلگە جىبەرۋگە ءوز باسىم باتىلدىق ەتە المادىم. ايەل ادامنىڭ بۇل جاققا كەلگەنىنەن ءوزى تۋىپ-وسكەن، ۇيرەنگەن ولكەسىندە قالىپ جۇمىس ىستەگەن الدە قايدا ءتيىمدى دەپ سانادىم. اينالاسىندا قول ۇشىن بەرىپ قارايلاسىپ تۇراتىن اكە-شەشەسى، تۋىس-تۋعانى، جاقىندارى بار دەگەندەي. سول سەبەپتەن دە جۇبايىم كۇنەستەگى شارۋا قوجالىعىنا يە بولىپ، ونىڭ شىرقىن بۇزباي جۇرگىزىپ وتىر. مەن قازىر بۇل جاقتا جۇمىس ىستەپ جۇرگەن جوقپىن، قىتايدان الاتىن زەينەتاقىم مەن ايەلىم قوسىمشالاپ جىبەرىپ تۇراتىن ازىن-اۋلاق قاراجاتپەن ءومىر ءسۇرىپ جاتىرمىز.
قازىر قىتاي مەن قازاقستان اراسىنداعى جاعداي قايتا جاقساردى، شەكارا اشىلدى، كەلىپ-كەتۋىنە مۇمكىندىك تۋىلىپ وتىر. الايدا جۇبايىمنىڭ ءتولقۇجاتىنىڭ مەرزىمى ءبىتىپ كەتىپتى، الدا ءتولقۇجاتىن ۇزارتىپ جاساتىپ جاتسا ۆيزاسىن اشتىرىپ قازاقستانعا كەلىپ-قايتۋىنا بولادى.
- مۇمكىن قالىپ قالۋىنا بولاتىن شىعار؟
- ارينە، قالۋىنا بولادى. كەيدە ويلايسىڭ، بۇل جاققا كەلسە دە ىستەۋگە ءتيىستى شارۋامىز وسى بولاتىنى انىق، وداندا ەكى ەلدىڭ ءتيىمدى ساياساتىنان پايدالانا وتىرىپ، سول جاقتاعى شارۋا قوجالىعىن توقتاتپاي جۇرگىزىپ تۇرعان ءتيىمدى سەكىلدى. ويتكەنى، قازاقستان ازاماتتارى شەتەلگە كەتىپ، جۇمىس ىستەپ، تابىس تاۋىپ وتباسىن اسىراپ جۇرگەن جوق پا؟! سول سەبەپتەن دە بۇل كاسىبىمىزدەن قازىرشە قول ۇزگىمىز كەلمەي تۇر. سوندىقتان ءبىزدىڭ وتباسىمىزدان الاڭدايتىنداي ۇلكەن ماسەلە تۋىنداپ وتىرعان جوق.
- ءسىز قازاقستان ازاماتتىعىن قاي جىلى الدىڭىز؟
- ەكى بالاممەن بىرگە قازاق ەلىنىڭ ازاماتتىعىن 2018 -جىلى ءساۋىر ايىندا العانبىز.
- ۇلكەن بالام گەرمانياعا وقۋعا ءتۇستى دەدىڭىز عوي.
- ۇلكەن بالانىڭ ايتۋىمەن، وتىنىشىمەن مەنىڭ كىشى ۇلىمدى گەرمانياعا ەرتىپ بارۋىما ءتيىمدى وراي بولدى. سول سەبەپتى استاناداعى ءبىر بولمەلى ءۇيىمدى ساتىپ ءبولىنىپ- جارىلماي گەرمانياعا باردىق. وندا دا باتىستاعى وزىق ەلدەردى كورەلىك، ونىڭ مادەنيەتىمەن تانىسايىق دەگەن ويمەن بارعان جايىمىز بار. ۇلكەن بالا بەرليندەگى ۋنيۆەرسيتەتتىڭ بىرىنە IT ماماندىعى بويىنشا وقۋعا ءتۇستى.
- ءسىز قىتايدا ۇزاق جىل مۇعالىم بولىپ جۇمىس جاساپسىز، قىتاي، قازاقستان جانە گەرمانيا مەكتەپتەرىنىڭ وقىتۋ باعدارلاماسىن سالىستىرىپ كوردىڭىز بە؟
- قىتايدا 25 جىل مەكتەپتە وقىتۋشى بولۋ بارىسىندا بايقاعانىم، بالالاردىڭ وقۋ ۋاقىتىنىڭ كوبەيۋىنە بايلانىستى باستاۋىشتان تولىقسىزعا، تولىقسىزدان تولىق ورتاعا ءوتۋ بارىسىندا وقۋشىلاردىڭ وقۋدان مەزى بولۋ، وقۋدان جالىعۋ، وقۋدان قاشۋ سەبەپتەرى كوپ بولدى. وسىنىڭ سەبەبىن 25 جىل زەرتتەسەم دە ونىڭ جاۋابىن تابا المادىم. سونىمەن بىرگە ءبىزدىڭ قوعامداعى ادامدار اراسىنداعى قارىم-قاتىناس بارىسىنداعى قالىپسىزدىقتاردىڭ سەبەپتەرىن دە تابا الماۋشى ەدىم.
مەن استانادا 4 جىل تۇرىپ بالالارىمدى وقىتتىم، وسى بارىستا قازاقستان مەكتەپتەرىنىڭ وقۋ-وقىتۋ باعدارلاماسىن شامامنىڭ جەتكەن جەرىنە دەيىن باقىلاپ كوردىم. ءوزىڭىز بىلەسىز، قازىر قازاقستاندا مەملەكەت جانە جەكەمەنشىك يەلىگىندەگى مەكتەپتەر جۇمىس جاسايدى. مەملەكەت يەلىگىندەگى مەكتەپتەردىڭ وقۋ ساپاسىنا قاراعاندا، جەكەمەنشىك مەكتەپتەردىڭ وقۋ ساپاسى ءبىرشاما ىلگەرى. مەملەكەت يەلىگىندەگى مەكتەپتەردە ەكى اۋىسىم، ءۇش اۋىسىم، كەيدە ءتورت اۋىسىمعا دەيىن وقيتىن مەكتەپتەر بار. بۇل وقۋشىلاردىڭ ءبىلىم دەڭگەيىن تومەندەتپەسە، جوعارىلاتپايتىنى انىق. ال جەكەمەنشىك مەكتەپتەردە اۋىسىم دەگەن نەگىزىنەن بولمايدى. نەسىن جاسىرامىز، ا. ايماعامبەتوۆ وقۋ-اعارتۋ ءمينيسترى بولىپ تۇرعان كەزىندە جۇرگىزگەن رەفورمانىڭ ىقپالىمەن مەملەكەت يەلىگىندەگى مەكتەپتەردىڭ ساپاسى ءبىرشاما جاقسارعانىن كورگەن بولدىق. دەيتۇرعانمەن، جەتەرسىز جاقتارى ءالى دە كوپ. مەن گەرمانياعا بارىپ ەكى جىل تۇرۋ بارىسىندا، مۇنىڭ شەشىمىن تاپقانداي جانە تۇسىنگەندەي بولدىم.
قازاق حالقىندا جاقسلىققا، ونەر، بىلمگە قاتىستى ناقىل سوزدەر مەن ماقال-ماتەلدەر كوپ قوي. ادام جاقسى بولۋ كەرەك، تاربيەلى بولۋ كەرەك، ءبىلىمدى بولۋ كەرەك، ادامگەرشىلىگى بولۋ كەرەك، قوعامعا زالالى تيمەۋ كەرەك دەگەن سەكىلدى سوزدەر ەكىنىڭ بىرىندە ايتىلادى. ال ءبىز ءسوز ەتىپ وتىرعان گەرمانيادا بالا تۋعاننان باستاپ، ءتىپتى اناسىنىڭ جاتىرىنا بىتكەننەن باستاپ اتا-انا بالانىڭ قامىمەن بولادى. ماسەلەن، بالا دۇنيەگە كەلۋدىڭ الدىندا اكە مەن انا شىنايى نيەتىمەن، شىن جۇرەگىمەن، شىنايى مەيىرىممەن، بالانى قالاي دۇنيەگە اكەلۋ جونىندەگى ەكەۋارا تالقىسى باستالادى.
- مۇمكىن ەكى جاس وتباسىن قۇرۋدان بۇرىن وسى اڭگىمەنى ايتاتىن شىعار؟
- وتە دۇرىس ايتاسىز، ەكى جاس ءسوز بايلاسقان كۇننەن باستاپ ولار بۇل ماسەلەنى ورتاق اقىلداسادى. قازاقتا جەتى اتاعا دەيىن قىز الىسپايتىن جاقسى ادەت بار عوي، ال گەرمانيادا ەكى جاس ءبىرىن-ءبىرى ءولىپ-ءوشىپ ءسۇيىپ تۇرسا دا وتباسىن قۇرۋدىڭ الدىندا مەديتسينالىق تەكسەرۋدەن مىندەتتى تۇردە وتەدى. ەگەر قىز بەن جىگىتتىڭ قان جاقىندىعى بايقالىپ جاتسا نەمەسە قان جاقىندىعى بولماعانىمەن، ءبىراق ساۋ دەنەلى ۇرپاق اكەلۋىنە مۇمكىندىگى بولمايتىنى انىقتالىپ جاتسا ولاردىڭ باس قۇراۋىنا زاڭمەن تيىم سالادى.
وسى تەكسەرۋدەن امان-ەسەن، اقاۋسىز وتكەندەر عانا بالانى قالاي دۇنيەگە اكەلەمىز، ونى قالاي باعىپ-قاعامىز، قالاي تاربيەلەيمىز دەگەندى ويلاستىرا باستايدى. جاڭا وتاۋ كوتەرگەن جاستاردىڭ العاشقى بالاسىن دۇنيەگە اكەلگەنگە دەيىن ولاردىڭ اتا-اناسى، تۋىس-تۋعانى، جورا-جولداستارى ىزدەپ بارمايدى، شارۋاسىن ايتپايدى، تەلەفون سوعىپ مازالامايدى. ءبىر اۋىز سوزبەن ايتقاندا ولاردىڭ مازاسىن ەشكىم الماۋى كەرەك. بۇل جالپى نەمىس حالقىنىڭ ورتاسىندا قالىپتاسقان قاراپايىم ءداستۇر. تەك جاقىندارى سىرتتاي تىلەۋىن تىلەپ جۇرەتىن بولادى.
- گەرمانيا جاستارى قانشا جاسىندا ۇيلەنەدى ەكەن؟
- گەرمانيا جاستارىنىڭ وتباسىن قۇرايتىن ورتاق جاسى 29-30 جاس. بۇل جالپى گەرمانيا قوعامى مەن نەمىس حالقىنىڭ بالانى دۇنيەگە اكەلۋ، ونى قالاي تاربيەلەۋ تالابىنان تۋىنداعانى انىق.
- بالاباقشا بالانى قانشا جاسىننان قابىلدايدى؟
- ەگەر اتا-اناسى ەرەكشە جاعدايدا جۇمىسقا شىعۋىنا تۋرا كەلسە بالانى ءۇش ايلىق كەزىنەن باستاپ بالاباقشاعا بەرۋىنە بولادى. قالىپتى جاعدايدا بالانى 2-3 جاسىندا بالاباقشاعا اپارادى. ال بالالار التى جاسىندا مەكتەپكە بارادى. بالا مەكتەپكە بارعاننان باستاپ اتا-انا مەن مەكتەپ بولىپ بالانى تاربيەلەۋگە، ءبىلىم بەرۋگە جاۋاپتى بولادى. ەكى جاق وتە كۇشتى بايلانىس ورناتادى. وتباسىندا اتا-انا بالاعا نە ىستەۋ كەرەك، مەكتەپتە مۇعالىم نە ىستەۋ كەرەك دەگەن سەكىلدى مىندەت ءبولىسى وتە ايقىن بولادى. ونىڭ سۇراۋى بولادى، ونىڭ جاۋابى ءسوزسىز بەرىلۋى كەرەك. ويتكەنى، بالا 13 جاسقا تولعانعا دەيىن گەرمانيا مەملەكەتىنىڭ زاڭىندا اتا-انا بالاعا قاتاڭ تۇردە جاۋاپتى بولادى دەپ جازىلعان. بۇل زاڭنان ەشكىم جالتارا المايدى، ول قاتاڭ اتقارىلادى.
- ءبىزدىڭ ەلدە اتا-انالار بالاسىن مەكتەپكە بەرگەننەن كەيىن بالا تاربيەلەۋدى مۇعالىمگە جۇكتەپ قوياتىنى وتىرىك ەمەس. ويتكەنى، تىرلىكتىڭ قامىمەن ءجۇرىپ بالالارىمەن سويلەسۋگە ۋاقىت تاپپاي جۇرەتىن انالار جوق ەمەس.
- گەرمانيادا اتا-انا مەن مەكتەپ ەڭ الدىمەن بالانىڭ بويىندا قانداي ەرەكشەلىك بار، بالا نەگە قىزىعادى، نە نارسەگە اۋەس، نەگە بەيىمى بار دەگەندى ءتۇيىن ەتىپ، بالا 12-13 جاسقا تولعانعا دەيىن باقىلاۋعا الادى. اتا-انا بالا وتباسىندا جۇرگەندە، ال مۇعالىم بالا وقۋعا كەلگەندە زەرتتەي باستايدى. ەكى جاق پىكىر الماستىرىپ، وزدەرى سەزگەن، بايقاعان ناتيجەلەرىمەن ءبولىسىپ وتىرادى. بۇل ارالىقتا بالاعا ات ءۇستى قاراۋ، ايتىپ قويىپ مىندەتىن اتقارماۋ نەمەسە جاۋابىن بەرمەۋ دەگەن مۇلدە بولمايدى. ايتىلادى، ايتىلعان تاپسىرمانىڭ ءبارى اتقارىلادى. ماسەلەن، بالا ۇيدە بولعان كەزدە بالانى ويناتادى، قىدىرتادى، ءوز ەركىنە جىبەرەدى. وسى بارىستا بالانىڭ وعاش قىلىقتارىن بايقاپ قالسا، بالانىڭ ماڭدايىن سيپاپ، اتا-انالىق مەيىرىممەن جاقسى مەن جاماننىڭ، دۇرىس پەن بۇرىستىڭ نە ەكەنىن، بالانىڭ پارىقتاي بىلۋىنە قاتىستى اڭگىمەنى جايلاپ ايتىپ بەرەدى.
بالانىڭ ساناسىنا، جۇرەگىنە، تۇلا بويىنا وسىلاي اقىرىنداپ سىڭىرە باستايدى. قىسقاسى، بالانىڭ ءىس-ارەكەتىندە نە نارسە وعاش بولىپ تۇر، نە نارسە دۇرىس بولماي تۇر، نە نارسە قاتە بولىپ تۇر، وعان نە نارسە كەدەرگى جاساپ تۇر دەگەن نارسەلەردى اقىرىن-اقىرىن سىڭدىرەدى، نە بولماسا شەشۋگە تىرىسادى.
- سەنىڭ مىناۋىڭ دۇرىس ەمەس، بىلاي ىستەۋگە بولمادى دەپ ايعايلاپ ۇرسۋىنا بولمايدى دەيسىز عوي؟
- ولاردىڭ زاڭىندا بالاعا قاباق شىتپايسىز، ۇرسۋ دەگەن قيالىنا دا كىرمەيدى. مىنە، اتا-انا مەن مەكتەپ وسىنداي ورتاق جۇمىس اتقارا وتىرىپ، بالا 13 جاسقا كەلگەنشە ءبىر قورتىندى شىعارادى. بۇل قورتىندى بالانىڭ بولاشاعىنا جول اشادى. ومىرىندەگى ارمانىنا، قىزىققان ماماندىعىنا قول جەتكىزۋىنە العاشقى نەگىز قالايدى. دەمەك، بالا ەندى كىم بولىپ جاسايدى، قانداي كاسىپتى تاڭدايدى، قانداي ماماندىقتى وقۋىنا، ونى مەڭگەرۋگە دايىنداۋ كەرەك، دەگەن سۇراقتارعا جاۋاپ الىپ، ونى تۇراقتاندىرادى.
- بالالار مەكتەپ قۇشاعىندا جۇرگەن كەزدەن باستاپ، كەلەشەكتە قانداي ماماندىق يەسى بولاتىنىن بەلگىلەيتىن بولدى عوي.
- ارينە، سولاي بولادى. بالالار باستاۋىشتى ءبىتىرىپ بولىپ، تولىقسىزعا بارعاندا تورتكە بولىنەدى. ءبىرىنشىسى گيمنازياعا دەپ قابىلدايدى، بۇل ءبىلىم، عىلىم يننوۆاتسياسىنا بەيىمدەلگەن ۇزدىك بالالار. بۇل وقۋشىلاردى مەملەكەت بۇكىلدەي ءوز يەلىگىنە، قامقورلىعىنا الادى. ال قالعان ءۇش ءتۇرلى وقۋشىنى بالا تابيعاتقا قىزىعا ما، اۋىلشارۋاشىلىعىنا قىزىعى ما، مال شارۋاشىلىعىنا قىزىعا ما، الەۋمەتتىك، قوعامدىق ىستەرگە قىزىعى ما نەگە قىزىعادى سول سەكىلدى جۇزدەگەن ماماندىقتى جيناپ اكەلەدى دە وقۋشىلاردىڭ قىزىعۋىنا، تاڭداۋىنا قاراي ءۇش توپقا بولەدى. ولار جاڭاعى گيمنازيانىڭ وقۋشىلارىنان پارىقتى بولادى. ولار تولىقسىزدان باستاپ كاسىپتىك ماندىققا بەيىمدەلىپ وقىتىلا باستايدى. نازاريالىق (تەوريالىق) بىلىمگە قوسا ماماندىققا بايلانىستى پراكتيكالىق ءبىلىم بەرىلەدى. وسى ارقىلى ءوزى تاڭداعان ماماندىعى بويىنشا كاسىپتىك كوللەدجلەرگە، جوعارى وقۋ ورىندارىنا ءتۇسىپ، ءوزىنىڭ سۇيىكتى ماماندىعىن الىپ شىعىپ، قوعامدىق جۇمىستارعا ارالاسادى.
- قازاق ايتادى عوي، «بالا، بالانىڭ ىستەگەنى شالا» دەپ، سول ايتپاقشىداي گەرمانيالىق بالالار قانشا جەردەن تاربيە السا دا، ولاردىڭ دا ءبىر نارسەنى ءبۇلدىرىپ قوياتىنى بولاتىن شىعار.
- بۇل ادامزاتقا ورتاق قاسيەت قوي. بالا بولعان سوڭ بالالىعى مەن ىستەيتىن شالالىعى بولادى. ءيا، نەمىس بالالارىنىڭ اراسىندا تارتىپسىزدىك جاسايتىن، ساباق بىلمەيتىن، ءتىلازارلار بولارى ءسوزسىز، ونى جوققا شىعارمايمىن. دەگەنمەن دە، بىزبەن سالىستىرىپ قاراعاندا، ولاردا جوقتىڭ قاسى دەۋگە بولادى. ەگەر مۇنداي بالالار بولىپ جاتسا بولەك تاربيەلەيدى، ءبىراق ولاردىڭ ادامدىق قاسيەتىنەن كۇماندانبايدى. الايدا دەنساۋلىعىندا اقاۋ بولىپ، مۇمكىندىگى شەكتەۋلى بولىپ جاتسا ونىڭ ءجونى بولەكتەۋ. ولاردىڭ كەمشىلىكتەرىن ەسكەرە وتىرىپ جان-جاقتىلى تاربيەلەۋدى قولعا الادى.
- گيمنازيادا وقىعان بالالار مەن مەكتەپتە وقىعان بالالار جالپى بەتتىك مەملەكەتتىك ەمتيحانعا قاتىساتىن شىعار؟
- بالالار تولىقسىزدان تولىق ورتاعا نەمەسە ليتسەيگە ءتۇسىپ وقۋ كەرەك قوي. ونى بىتىرگەننەن كەيىن جاڭاعى گيمنازيادا، ليتسەيدە، مەكتەپتە وقىعانى بار، جالپى بەتتىك مەملەكەتتىك ەمتيحانعا قاتىسادى. ەمتيحاننان العان بالىنىڭ ناتيجەسىنە قاراي ءوزىنىڭ قالاعان وقۋ ورنىنا بارىپ وقۋعا تۇسە الادى. ەندى بۇل جەردە ەسكەرەتىن تاعى ءبىر اڭگىمە بار. بالالار مەكتەپ بىتىرگەننەن كەيىن، ءبىر نە ەكى جىل جوعارى وقۋ ورنىنا ەمتيحان تاپسىرماۋ قۇقىعى بار. مەن بيىل ەمتيحان تاپسىرمايمىن، ءبىر جىل دايىندالىپ كەلەر جىلى تاپسىرامىن دەسە ءوز ەركى، وعان رۇقسات ەتىلگەن.
بالالار مەكتەپ ءبىتىرىپ وقۋ ورىندارىنا قابىلدانىپ كەتكەننەن كەيىن اتا-اناعا ءبىر تيىندا سالماق سالىنبايدى. ەگەر بالانىڭ اكە-شەشەسى سول قالادا بولسا، ستۋدەنت بالاسى جاتاقحاناعا جاتپاي ۇيىندە جاتىپ وقيتىن بولسا(جاتاق اقى، تاماق اقى، جول اقى) بارلىق شىعىندى ەسەپتەپ سول ستۋدەنتتىڭ اتا-اناسىنا بەرەدى.
- گەرمانيادا اقىلى وقۋ دەگەن بولا ما؟
- ەگەر بالا ەمتيحاننان مەملەكەت بەلگىلەگەن ءنومىر شەگىنە ىلىنبەي قالسا، اقىلى وقۋعا ءتۇسىپ وقۋىنا نەمەسە باسقالاي جول ىزدەۋىنە بولادى. نە بولماسا ءبىلىمىن جالعاستى تولىقتىرىپ كەلەر جىلى قايتا ەمتيحان تاپسىرۋىنا بولادى. ءبىراق بالا اتا-انانىڭ ەمەس مەملەكەتتىڭ بالاسى بولىپ كەتەدى.
- جالپى ماماندىق المايتىن بالا بولمايتىن بولدى عوي.
- ءبىزدىڭ مەملەكەتپەن، ءبىزدىڭ قوعاممەن، اينالامىزداعى كورشى ەلدەرمەن سالىستىرعاندا مەنىڭ شەشە الماي كەلگەن ەكى سۇراعىم ەندى شەشىلدى. مەنىڭ 25 جىل بويى وقىتۋشىلىقپەن شۇعىلدانعان كەزدەگى بالالاردىڭ وقىعان سايىن وقۋدان جالىعاتىنى، وقىعان سايىن وقىعىسى كەلمەيتىنى، جالىعاتىنى مەن قوعامداعى ادامدار اراسىنداعى ورىنسىز پىكىر تالاستاردىڭ نەمەسە قارىم- قاتىناستىڭ نەگە دۇرىس بولماۋى مەن سۇيىسپەنشىلىكتىڭ نەگە كەمشىن بولاتىنى ەندى دالەلدەندى.
ماسەلەن، بالاعا ون سەگىز جىل بويى دۇرىس جول سىلتەۋمەن، ونىڭ قىزىعۋىنا، قاجەتىنە قاراي ءبىلىم بەرىلىپ، ءتالىم-تاربيە ورىستەتىلگەندىكتەن ولار قوعامعا شىققاننان كەيىن ءبىر كاسىپتىڭ باسىن ۇستاپ شىعا كەلەدى. ولار بۇل ماماندىقتان ەشقاشان جالىقپايدى، سەبەبى ول بالا جاستان بۇل ماماندىقتى ءوزى قالاعاندىقتان، وعان بار ىنتاسىمەن بەرىلىپ ىستەيدى. جوعاردا ايتقانىمىزداي گيمنازيادا وقىعاندار ءبىلىم، عىلىم سالاسىن وقىپ، عىلىمي زەرتتەۋ جاعىنا كەتسە، قالعان ءۇش توپتاعىلار وزدەرى سۇيگەن ءتۇرلى كاسىپتەرىن دامىتىپ، وندىرىسپەن اينالىسىپ ەل يگىلىگىنە ۇلەس قوسادى.
قازاقستاندا «سەنىڭ بالاڭ قايسى جوعارى وقۋ ورنىنا ءتۇستى، قانداي ماماندىق الدى؟ نەمەسە قانداي ورىندا ىستەپ جاتىر، ايلىعى قانشا؟ دەگەن سەكىلدى سالىستىرمالى اڭگىمەلەر ءجۇرىپ جاتادى. بالا جوعارى ورلەپ وقىر كەزىندە ماماندىقتى بالا تاڭدامايدى، اتا-اناسى تاڭدايدى. ال گەرمانيادا ماماندىقتى بالانىڭ ءوزى تاڭدايدى. ءوزى ىزدەيدى، ءوزى قىزىققان سالاسىنا باراتىن بولادى. سوندىقتان كاسىپسىز بالا، وقۋدان زەرىگەتىن، وقۋدان قاشاتىن بالا بولمايدى. ول جاعى بالانىڭ ءوز ەركىندە، بىزدىكىلەر سياقتى اتا-انالار ءوز ويلارىن بالالارىنا زورلاپ تاڭا المايدى. سوندىقتان سەن تازالىقشى بولاسىڭ با، باعبانشى بولاسىڭ با، قۇرلىسشى بولاسىڭ با، عالىم بولاسىڭ با پروكۋرور بولاسىڭ با، قانداي ماماندىق يەسى بولساڭدا ەشكىمنىڭ سەندە شارۋاسى جوق. سەنىڭ بالاڭ انانى ىستەپ جاتىر ەكەن عوي، انا ماماندىقتى وقىپ جاتىر ەكەن عوي دەگەن سەكىلدى ارتىق ءسوز ايتىلمايدى.
- ماقتانۋ مەن كەمسىتۋ دەگەن بولمايدى دەيسىز عوي؟
- ادامدى كەمسىتۋ، ماماندىقتى كەمسىتۋ، ىستەپ جاتقان كاسىپتى كەمسىتۋ دەگەن ولاردا بولمايدى. ەگەر ءسىز قانداي جۇمىس ىستەسەڭىز دە سونىڭ كيمىن (فورماسىن) كيىپ شىعاسىز. ءارقايسى جۇمىستىڭ كيىم فورماسى بولادى. سول كيىمىڭىزدى كيىپ شىعۋعا مىندەتتىسىز جانە سول كيىممەن ۇيىڭىزگە قايتىپ كەلەسىز. ەگەر ءسىز جۇمىستان قايتقاندا ۇستىڭىزدەن تەردىڭ نە باسقا جاعىمسىز ءيىس شىعىپ تۇرسا ودان قىسىلمايسىز. ويتكەنى، گەرمانيادا اۆتوبۋزدا، پويىزدا، مەترودا، تاكسيدە وتىرساڭىز دا ۇستىڭىزدەن شىققان بوتەن يىستەن سىزگە جيىركەنە قارايتىن ادامدى تاپپايسىز. بىزدەگى سياقتى سەنىڭ ءۇستىڭ ساسىق ەكەن، ارى وتىر دەپ مۇرنىن باساتىندار بولمايدى نەمەسە سەسكەنىپ تەرىس اينالمايدى. قايتا ولار ءسىز ءۇشىن قىزمەت ىستەپ، ءسىزدىڭ تارتىنباي، جايلى وتىرۋىڭىزعا شارت ازىرلەيدى. مىنە مۇنىڭ ءوزى بالاعا اتا-انا مەن مۇعالىمنىڭ بەرگەن تاربيە مەن، ءبىلىم بەرۋىنىڭ جەمىسى. بۇل بىزگە ۇقسامايتىن العا باسار، وزىق قوعامنىڭ ۇلكەن ناتيجەسى دەۋگە بولادى.
- بارىنەن بۇرىن ادامدى الالامايتىنى جاقسى ەكەن؟
- ولار ءبىز سەكىلدى رۋعا بولىنبەيدى، سەن قاي رۋسىڭ، قاي ءجۇزسىڭ دەپ سۇرامايدى. ءتىپتى ۇلتقا، ناسىلگە بولىنبەيدى. ولار ءۇشىن سەن ادام بولىپ، ادامزاتقا پايداڭدى تيگىزسەڭ بولعانى. جالپى ول جاقتا ادامزات ءۇشىن قىزمەت ىستەۋگە تاربيەلەنەدى. بالانى تاربيەلەۋدىڭ تۇپكى ماقساتى مەن نىساناسى بالانىڭ ادامزات ءۇشىن قىزمەت ىستەۋىنە دىتتەيدى، سوعان باۋليدى. ۇلى اباي اقىنىڭ ءار ايتقان سوزىنەن وسىنداي ءمان، ماعىنا شىعىپ وتىرادى عوي. اباي ادامنىڭ جان قۇمارلىعى مەن ءتان قۇمارلىعىن باسا ايتادى. وسى ءتان قۇمارلىعى مەن جان قۇمارلىعىنداعى اڭگىمە نە دەگەنگە كەلسەك، اباي دۇنيەگە ادامنىڭ بارلىعى بىردەي بولىپ كەلەدى، ءبىراق قىزىعۋى، قۇمارلىعى ۇقسامايدى دەپ وتىر. ال وسىنداعى جان قۇمارلىعى تىڭداسام، بىلسەم، ۇيرەنسەم، جاراتسام دەگەن ماقساتتا بولادى ەكەن دە، ءتان قۇمارلىعى ىشسەم، جەسەم، ۇيىقتاسام، ويناسام دەگەن قۇمارلىقتا بولادى ەكەن. مۇنى اباي قازاققا ءبىر عاسىر بۇرىن ايتىپ كەتكەن، ونى ءبىزدىڭ قازاق جاقسى بىلەدى. ال نەمىستەر ابايدىڭ وسى ايتقانىنا قالاي جاقىنداسىپ وتىر. ويتكەنى، سەن بالاڭدى دۇنيەگە اكەلگەن كۇننەن باستاپ، ءسابيدىڭ ساعان قاراعانىنا، كۇلگەنىنە، ويناعانىنا، جىلاعانىنا، العان تاربيەسى مەن بىلىمىنە قاراي بايقاي باستايسىڭ، سولاي عوي؟ بۇل بالا ءتان قۇمارلىعىنا بەيىم بە، الدە جان قۇمارلىعىنا بەيىم بە دەگەندى اقىرىنداپ بىلە باستايسىڭ. ەگەر نەمىستەر بالانىڭ ءتان قۇمارلىعىنا بەيىم ەكەنىن بايقاي باستاسا، ونى وزگەرتۋگە تىرىسادى.
جاقسى تاربيە كورگەن، جاقسى ورتادا وسكەن بالا قازىر ءبىز ايتىپ وتىرعان باتىستىڭ وزىق مادەنيەتىنە بەيىمدەلىپ كەتەتىنى ءسوزسىز. بۇل تاربيە ءۇش ۇرپاقتان اسپايدى. سوندىقتان قازىرگە دەيىن مەن زەرتتەگەن ماسەلەنىڭ نەگىزگى شەشىمىن وسىلاي تاپقانداي بولدىم.
ماسەلەن، ءبىرىنشى بولىپ مەن ءوزىمدى وزگەرتۋىم كەرەك، ودان كەيىن بالامدى تاربيەلەۋىم كەرەك، نەمەرەمە بارعاندا مەنىڭ بۇل ەڭبەگىمنەن ناتيجە شىعىپ ەۋروپا مەن باتىستىڭ وزىق مادەنيەتىنىڭ قاتارىنا جەتەتىن بولادى. ال بۇل جەردە مىنا نارسەنى ەستەن شىعارماۋىمىز كەرەك، ءبىزدىڭ قازاق ەكەنىمىزدى، قازاق ۇلتى ەكەنىمىزدى ۇمىتپاۋىمىز كەرەك. اۋەل دەسەڭ سالت- سانامىزدى، اتا ءداستۇرىمىزدى، ءمورالىمىزدى، ءتىلىمىزدى، ءدىلىمىزدى، ءدىنىمىزدى بالانىڭ ساناسىنا ءبىرىنشى ورىندا ءسىڭىرۋىمىز كەرەك. سودان كەيىن بارىپ باسقا مادەنيەتتى ءوربىتۋىمىز كەرەك. سوندا عانا ءبىزدىڭ بالامىز ويداعىداي بالا، تولىق ادام بولىپ شىعۋىنا كەپىلدىك جاساي الامىز.
- ابايدىڭ كەمەل، تولىق ادام دەگەنى وسى بولدى ما؟
- ءبىزدىڭ ەلدى باسقا ەلدەرمەن سالىستىرعاندا گەرمانياداعى مادەنيەت، قوعامدىق ورتا، شارت- جاعداي وتە وزىق دەپ ايتۋعا بولادى. بۇرىن باتىس ەلدەرىنە بارىپ كەلگەن ادامدارمەن ءجيى اڭگىمەلەسۋشى ەدىم، ولاردان، «باتىس ەلدەرىنە جەتۋ ءۇشىن بىزگە ءالى ءجۇز جىل بار عوي» دەگەن سوزدەردى ەستيتىنمىن. مەنىڭشە، ولاي ايتۋعا بولمايدى، قازاقتىڭ سوزىمەن ايتقاندا ەلۋ جىلدا ەل، ءجۇز جىلدا قازان جاڭا عوي. مەنىڭ ءبىراز ەلدى كورىپ تۇيگەنىم، ءدال قازىردەن باستاپ اتا-انالار وزدەرىن تاربيەلەپ، ساناسىن وزگەرتسە، ودان كەيىن بالاسى وزگەرەتىن بولادى. ال نەمەرەسى اتا-اجەسى، اكە-شەشەسى ارمانداعان ماقساتقا قينالىسسىز جەتەتىن بولادى.
- ءبىز الدىمىزعا ۇزاق جىلدى سالىپ الامىز بار. قازىر ءبىز 21-عاسىردا نەمەسە وزىق تەحنولوگيا مەن IT زامانىندا جاساپ جاتىرمىز عوي.
- الەمدەگى وزىق تەحنولوگيا مەن مادەنيەتتى دامىعان ەلدەر بىزگە اقپارات بەرىپ وتىر. ءبىز نەگە توسىلىپ وتىرمىز، نەگە بايلانىپ وتىرمىز، سەبەبى ءبىزدىڭ قازاق رۋلىق دەڭگەيدەن اسا الماي وتىر. ارتىق ايتسام قازاعىم كەشىرسىن! رۋرعا، جۇزگە ءبولىندى دەپ ءبىر-ءبىرىمىزدى سىناۋعا، مىنەۋگە كەلگەندە الدىمىزعا جان سالمايمىز. شىن مانىنە كەلگەندە، ءبىز رۋلىق دەڭگەيدەن اسپادىق، ۇلتتىق دەڭگەيگە كوتەرىلە الماي كەلەمىز. ەگەر سەن رۋىڭدى تولىق تۇلعالىق جاقتان قالىپتاستىرىپ، ونى العا قاراي سۇيرەپ، ۇلتتىق دەڭگەيگە جەتكىزە الساڭ دۇرىس بولار ەدى. الدىمەن سەن رۋىڭدى بىرىكتىرىپ، ۇلتقا بەيىمدەسەڭ وندا سەن مىقتىنىڭ مىقتىسى بولار ەدىڭ. ءبىراق سورپا بەتىنە شىعار ءبىلىمدى، ەل اعاسى دەگەندەردىڭ ءوزى قاراباسىنىڭ قامىن كۇيتتەپ، ءوزىنىڭ اتاق، ابرويىن كوتەرۋمەن الەك بولىپ جۇرگەندەر بىزدە از ەمەس.
- بىزدە ءارسالادا جۇرگەن تالانتتى جاستاردى، اسىرەسە ءبىلىم، عىلىم سالاسىندا جۇرگەن جاس عالىمداردى قولداۋ جەتكىلىكسىز.
- دۇرىس ايتىپ وتىرسىز، بىزدە ءبىلىم، عىلىم جانە IT سالاسىندا جاڭا جەتىلىپ كەلە جاتقان جاس ماماندار از ەمەس، ءبىراق وسىلاردى قولداپ، قۋاتتاۋ، ولاردى جەبەۋ، ولاردى دۇرىس ءتۇسىنۋ، ولاردى دارىپتەۋ، جۇرتقا ۇلگى ەتۋ جاعىنداعى كەمشىلىگىمىز وتە كوپ.
«مەن 30 توپتا وتىرمىن، مەن 40 توپتا وتىرمىن» دەگەن ادامداردىڭ سوزدەرىن تىڭدايمىز. «مەن ءبىر كۇندە ءۇش جەرگە قوناق بولىپ بارىپ-كەلدىم، انا تويعا، مىنا اسقا باردىم» دەپ اۋزىن تولتىرىپ، ءىشىپ-جەگەنىمەن ماقتاناتىنداردى كوپ كورەمىز. سەن سول 30-40 توپتىڭ ورتاسىندا وتىرعاندا، ءبىلىم، عىلىم جانە IT ماماندىعى جونىندە، وزىق مادەنيەت پەن تەحنولوگيا تۋرالى ايتىپ كوردىڭ بە، وزىڭدە بولماسا دا، وزگەنىڭ جەتىستىگىن ورتاعا سالدىڭ با؟ ەگەر ەلدىڭ ءىشى-سىرتىندا بولىپ جاتقان بىلىمگە، عىلىمعا، ونەرگە قاتىستى ءبىر اۋىز ءسوز ايتساڭ، ەرتەسى ەكىنشىسى، ودان كەيىن ءۇشىنشىسى ايتا باستار ەدى. ءوستي، ءوستي ونىڭ قاتارى كوبەيىپ، وزىق ءبىلىم، عىلىم، مادەنيەت جاقتاعى ىزدەنىس اقىرىنداپ بارلىققا كەلە باستاعان بولار ەدى. بۇل ءۇردىس جالپى قوعامعا جالپىلاسىپ بۇكىل ەل بولىپ وركەنيەتتى ەلدەردىڭ قاتارىنا قاراي جۇرە باستار ەدى.
بۇعان سەن كىرىسپەسەڭ، مەن كىرىسپەسەم، ول كىرىسپەسە، سول باياعى ءوزىن دارىپتەۋمەن، ءوزىن كورسەتۋمەن، ءور كەۋدەلىكپەن، تاكاپارلىعىقمەن قايداعى مەن جايداعىنى ايتىپ، سول باياعى ءتاننىڭ قۇمارلىعىنان ۇزاپ شىعا الماي جۇرەمىز. سەن وتە دۇرىس ايتىپ وتىرسىڭ، ول دۇرىس سويلەپتى، مەن مۇنى ەرتەڭنەن باستايىن، سونى قازىر قويا تۇرشى، ول الدىمىزدا بولاتىن ءىس قوي.
نە بولماسا بالا تاربيەلەۋدىڭ مىندەتىن مەكتەپ پەن مۇعالىمگە اۋدارىپ، نە قوعامعا اۋدارا سالىپ، ءوزى وعان ماڭايلاعىسى كەلمەيتىندەر بار. ال ءوزى باسقا جاقتا كەمەڭگەر، دانىشپان بولىپ، جوعارىدان تومەن قاراپ قانا نۇسقاۋ بەرىپ وتىرادى. ءبىزدىڭ قوعامدا وسى ءىستىڭ وزگەرۋىنە، نە نارسە كەدەرگى كەلتىرىپ تۇر دەگەنگە كەلەتىن بولساق، قازىر ءبىزدىڭ قوعامدا جالعان دانىشپاندار، اقىلگويلەر، بەلىن اۋىرتپاي اۋىزبەن وراق وراتىنداردىڭ شەكتەن تىس كوبەيىپ كەتۋىنەن بولىپ وتىر. ىستەلىپ جاتقان جۇمىستى ولار كورمەيدى، كورسە دە ونى باعالاپ قولداۋ كورسەتپەيدى. ەگەر ولار بىرەۋدىڭ ىستەپ وتىرعان ەڭبەگىن كورىپ، ونىمەن شىنايى باسەكەلەسكە ءتۇسىپ، وزىق ناتيجە جاراتۋدىڭ ورنىنا، ونىڭ اياعىڭنان تارتىپ، مۇمكىن بولسا ونى تاپتاپ، جانشىپ بارىپ وزۋدى عانا ويلايدى. دايىن اسقا تىك قاسىق سالۋدى ماقسات ەتەدى.
بۇگىنگىسىن ويلاعانىمەن ەرتەڭگى كۇنىن ويلايتىندار از. كەيبىرەۋلەر «ەرتەڭ جەيتىن قۇيرىقتان، بۇگىن جەيتىن وكپەم ارتىق» دەگەن قازاقتا جوق ماقال جاساپ الىپتى. ويلاڭىزشى، بىرەۋ وعان ەرتەڭ قۇيرىق جەۋدىڭ جولىن كورسەتىپ تۇرسا، ال ول بۇگىن وكپە جەۋگە دامەتەدى. ەرتەڭىن ويلاماعان ادامداردان بولاشاق تۋرالى ءۇمىت قايدان پايدان بولسىن. سوندىقتان ەرتەڭىمىز ءۇشىن ءدال قازىردەن باستايتىن يدەيامەن مەن تاباندىلىق بولسا ارمانداعان ماقساتقا كوپ كەشىكپەي جەتەتىن بولامىز. ونىڭ اۋىلى الىس ەمەس دەپ ويلايمىن.
- جالپى نەمىس حالقى باقىتتى حالىق بولدى عوي...
- ءبىزدىڭ قازاق ءومىرباقي باقىتتى بولۋ تۋرالى تىلەك ايتادى نەمەسە قۇدايدان سۇرانۋمەن بولادى. بىلايشا ايتقاندا، باقىتتى بولۋعا ءزارۋ حالىق ەكەنىمىزدى ىلعي ءبىلدىرىپ كەلەمىز. ال گەرمانيا حالقى باقىتپەن جۇمىسى جوق، باقىتتى بىلمەيدى. سەبەبى، جوعارىدا ايتقانىمىزداي ءاربىرى ءوزى قالاعان ماماندىقتى وقىپ، ءوزى سۇيگەن كاسىپپەن (جۇمىس ىستەپ) اينالىسىپ سودان ءلاززات الادى، سودان باقىت تابادى. ولار دەنىنىڭ ساۋ بولىپ، جۇمىسىن الاڭسىز ىستەپ، ەلى ءۇشىن قىزمەت ەتىپ، وتباسىن اسىراعانىن باقىت سانايدى. قاراپ وتىرساڭ، ولاردىڭ بۇكىل ءومىرى باقىتقا بولەنىپ، باقىتتى ءوتىپ جاتقانداي سەزىلەدى.
وسى جەردە مىنا نارسەنى قوسا كەتەيىن، ءبىز بالاعا دا، اتا-اناعا دا جۇك ارتىپ قويادى ەكەنبىز. وسى جۇك ءومىربويى جالعاسىن تاۋىپ ۇرپاقتان ۇرپاققا مۇرا بولىپ قالادى. ماسەلەن، اتا-انا بالانى تاپقاننان كەيىن ونى اسىراپ، وقىتۋ، قىز بولسا ۇزاتىپ قۇتتى ورنىنا قوندىرۋ، ۇل بولسا كەلىن الىپ وتاۋ تۇرعىزۋ... نەمەرە باعۋ مەن جيەندەرگە قارايلاسۋ دەگەن سەكىلدى... ال ولاردىڭ بالالارى ون سەگىزگە تولعاننان كەيىن ءبىتتى مەملەكەتتىڭ يەلىگىنە ءوتىپ كەتەدى دە، ماماندىق العاننان كەيىن كاسىبىن باستاپ، جۇمىسىن ىستەپ كەتە بەرەدى. وسى كەزدەن كەيىن اتا-انانىڭ موينىنداعى بالاعا قاتىستى ماسەلە اياقتالادى. ءبىراق اتا-انا، تۋىس-تۋعان، بالا اراسىنداعى سۇيىسپەنشىلىك، قارىم-قاتىناس، بايلانىس ەشقاشان ۇزىلمەيدى. ولار ءوز شارۋاسىمەن، بالالار ءوز شارۋاسىمەن اينالىسا بەرەدى.
- گەرمانيادا ورتاشا جالاقى قانشا ەكەن؟
- ورتاشا جالاقى، ەڭ از دەگەندە 2000-3000 ەۋرو بولادى.
- جۇمىستان قىسقارتىلىپ نەمەسە جۇمىس تاپپاي جۇرگەندەر جوق بولدى عوي؟
- جۇمىسسىز جۇرگەندەر مۇلدە بولمايدى. ولاردىڭ جۇمىسسىز قالمايتىن سەبەبى، ورتا، شاعىن كاسىپ ورىندار مەملەكەتتىڭ 90 پايىزىن يەلەيدى. ونىڭ ۇستىنە ءاربىر جەكە تۇلعا ماماندىعى بويىنشا ءوزى كاسىپ اشۋىنا نەمەسە كاسىپ ورىن قۇرىپ وندىرىسپەن اينالىسۋىنا مۇمكىندىك مول. ولارعا مەملەكەت قولداۋ كورسەتىپ وتىرادى. سوندىقتان ولار اسپانعا قاراپ جۇلدىز ساناپ نەمەسە جەرگە قاراپ جەر سىزىپ وتىرمايدى، بيلىككە الاقان جايمايدى، ماعان قارماق بەر بالىق ۇستايمىن دەمەيدى. بىزىدىكىلەر سەكىلدى ەرتەڭگى كۇنىڭ جاقسى بولادى دەگەن سىلدىر سوزگە، جالعان ەسەپكە الدانبايدى. قاشان وقۋىن ءبىتىرىپ شىعادى ءوزىنىڭ كاسىبىن سول كۇنى باستايدى دا، ءومىرىنىڭ سوڭىنا دەيىن جالعاستىرادى بەرەدى.
- زەينەتكەرلىككە قانشا جاستا شىعادى ەكەن؟
- گەرمانيادا زەينەتكەرلىك، زەينەتاقى تۋرالى اڭگىمە كوپ ايتىلا بەرمەيدى. دەنساۋلىعىڭ جار بەرىپ، كۇش-قۋاتىڭ ارتىپ تۇرسا ارى قاراي دا جۇمىس ىستەي بەرۋىڭە بولادى. زەينەت جاسى سول الپىستىڭ اينالاسىندا. گەرمانيادا جاستارعا قاراعاندا جاسى ۇلكەندەردى جۇمىسقا كوبىرەك تارتادى. ويتكەنى ءومىر كورگەن، تاجىريبەسى مول، جۇمىسقا دەگەن سەنىمى مەن تاباندىلىعى باسىم دەپ سانايدى.
- نەمىستەردە قىز ۇزاتۋ مەن كەلىن ءتۇسىرۋ تويى قالاي وتەدى ەكەن؟
- ولاردىڭ دا توي-تومالاعى، باس قوسىپ كوڭىل كوتەرەتىن كۇندەرى بولادى. مەملەكەت بەلگىلەگەن مەيرامدارى دا بار. ولاردىڭ مەرەكەلىك شارالارى وتە كوڭىلدى، كۇشتى. بۇكىل قاۋىم، الەۋمەت بولىپ دابىرالى تويلايدى. ال جايشىلىقتا اكە-شەشە، بالا-شاعى، تۋىس-تۋعان، قۇدا-جەكجاتتارىمەن توي-تومالاعىن وتكىزەدى، شارۋالارىن بىرگە تىندىرادى. ءبىراق ادام سانى از بولادى، كولەمى ۇلكەن بولمايدى. ءبىزدىڭ قازاق سەكىلدى پالەن ءجۇز ادامدى شاقىرىپ استا-توك توي جاساعاندارىن كورمەدىم. ۇيلەنۋ تويى «بال ايىن» وتكىزۋ نەگىزىندە وتەدى.
- نەمىس تەلەارنالارىندا باعدارلامالار قالاي جۇرەدى ەكەن؟
- ءبىزدىڭ مەملەكەتتىك ارنالاردى اشىپ قالساڭىز (مەملەكەتتىك ارناسى بار، جەكەمەنشىك ارناسى بار) بارلىعى ءانشى، ءارتىس، سايقىمازاق جانە شوۋ بيزنەستەر كوگىلدىر ەكراندى جاۋلاپ العان عوي. ال گەرمانيادا مۇنداي باعدارلامالار مەملەكەتتىك ارنالاردا مۇلدەم بەرىلمەيدى. ال جەكەمەنشىك ارنالاردا اندا-ساندا بەرىلىپ قالادى، ءبىراق ونى ەلەپ، ەكشەپ، سۇرىپتاپ، سىناقتان وتكىزىپ قوعامعا كەرى ىقپال جاسامايتىن، كەرى اسەر بەرمەيتىن، دۇرىس باعىت، باعدار بەرە الاتىن باعدارلامالاردى عانا بەرەدى.
- سوندا ءبىزدىڭ تەلەارنالارداعىداي قوعامدىق، الەۋمەتتىك ماسەلەلەر كوتەرىلمەي مە؟
- ونداي باعدارلاما جوقتىڭ قاسى. سەبەبى، ءبىزدىڭ ەلدەگىدەي شەشىلمەي جاتقان حالىقتىڭ الەۋمەتتىك، ەكونوميكالىق ماسەلە ولاردا جوق، بولا قالعان كۇننىڭ وزىندە جەرگىلىكتى اكىمشىلىك ونى ىڭ-دىڭسىز شەشىپ وتىرادى. ويتكەنى، گەرمانيا حالقىنىڭ الەۋمەتتىك ماسەلەسى شەشىلگەن. زاڭعا قايشى ارەكەتكە بارۋ، قىلمىس ىستەۋ دەگەندى ولار نەگىزىنەن بىلمەيدى. بۇل ەلدە زاڭنىڭ بارلىق ادامدار ءۇشىن قالتقىسىز، بىردەي قىزمەت ىستەگەنىنەن بولىپ وتىر. سوندىقتان دا گەرمانيادا ادامداردىڭ قۇقىعى تاپتالا بەرمەيدى.
- باسپانا ماسەلەسى شەشىلگەن بە؟
- گەرمانيا حالقىنىڭ 70 پايىزىندا جەكە باسپانا بولمايدى. سەبەبى، جۇمىس قاجەتىنە قاراي قىزمەتىن ءجيى اۋىستىرىپ وتىرادى، قالادان قالاعا كەتەدى دەگەندەي. سوندىقتان ولار ءۇي جالداپ وتىرعاندى قولايلى سانايدى. ءبىز بەرلين قالاسىنان ءبىر بولمەلى ءۇيدى 400 ەۋروعا ءبىر-ەكى اي جالداپ تۇردىق، كەيىن گامبۋرگ قالاسىنا بارىپ ءبىر بولمەلى ءۇيدى ەلگە قايتقانشا 250 ەۋروعا جالداپ تۇردىق. ءار قالادا پاتەر اقىسى ءارتۇرلى بولادى.
وسى ارادا تاعى ءبىر ايتا كەتەر نارسە، ەۋروپا حالقى تۋريزممەن ەل ارالاپ قىدىرعاندى جاقسى كورەدى، ولار تاپقان تابىسىنىڭ ءبىر بولىگىن دەمالۋعا جۇمسايدى. ويتكەنى، قىدىرۋ ارقىلى ميدى، جۇرەكتى، جالپى دەنەنى دەمالدىرىپ قايتقاندى جاقسى كورەدى.
- سوندا دا ۇلتشىلىعى قوزىپ، سىرتتان كەلگەندەردى كەمسىتەتىندەر بولاتىن شىعار؟
- ءسىز ايتقانداي زاڭعا قايشىلىق جاساپ، كەمسىتىپ سويلەيتىن ىستەر بولىپ قالادى. ولاردا ادام، پەندە بولعاننان كەيىن ولاردىڭ ىشىندە بۇرىنعى ەسكى كوزقاراستاعى كەيبىر ادامدار جوق ەمەس، بار. ونىڭ ءبارىن ءبىز دۇرىس ءتۇسىنۋىمىز كەرەك. بىزگە قاجەتى ولاردىڭ ناشار ادەتى ەمەس، ارتىقشىلىعى بولعاندىقتان مەن ىلعي جاقسىلىق جاعىن ايتىپ وتىرمىن. جاڭاعىداي ءبىز ساقتاناتىن ناشار جاعى دا بار. قازاقتار سەكىلدى اق كوڭىلدىك تانىتىپ، قوناق جايلىلىق كورسەتۋ ولاردا جوق. سالماقتى، ءبىر توعا كەلەدى.
ال جۇمىس جاعىنان ساعان كومەكتەسۋ، قول ۇشىن بەرۋگە كەلگەندە الدىنا جان سالمايدى. جولدا قالىپ قالساڭىز نەمەسە جاياۋ كەلە جاتىپ قالىپسىزدىق كورسەتسەڭىز، كەز كەلگەن ادام كەلىپ، «سىزگە نە جاعداي بولدى، نە دۇرىس بولماي تۇر» دەپ سىزدەن سۇرايدى. كومەك كەرەك بولسا كومەگىن ايامايدى، ءبىراق جايشىلىقتا سىزگە جالپاڭداپ، ەلجىرەپ كەتپەيدى. بۇل جاعىندا ءوزىن ۇستاعان سالماقتى مىنەزدەرى بار. ءسىز باسقا تىلدە سويلەپ تۇرساڭىز، ولاردىڭ اراسىندا نەمىس ءتىلىن تىقپالاپ، كۇشەڭكىرەپ تۇراتىن پاتريوتتار دا كەزدەسەدى. مەملەكەت ءتىلى نەمىس ءتىلى عوي. ءبىرىنشى ورىندا نەمىس ءتىلى تۇرادى، ودان سوڭ اعىلشىن ءتىلىن پايدالانادى. ورىس ءتىلى دە ارا-تۇرا قولدانىستا بولادى.
- شىنى كەرەك، ءبىزدىڭ پوليتسەلەردەن حالىق قورقادى عوي، ولاردىڭ پوليتسەلەرى قانداي ەكەن؟
- پوليتسيانىڭ ءوزى ساعان ۇلكەن جاردەم بەرىپ، قولقابىس تيگىزەدى. سەنى كەلىپ تەكسەرىپ، كىم ەكەنىڭدى بىلمەك بولىپ تۇرسا دا الدىمەن سەنىڭ امان-ەسەندىگىڭدى، دەنساۋلىعىڭدى سۇرايدى. جاعدايىڭدى سۇرايدى، ودان سوڭ ارى قاراي جۇمىس جاسالادى. ەگەر زاڭعا قايشىلىق جاساپ جاتپاساڭ، سەنىڭ ۇساق-تۇيەك نارسەلەرىڭدى ەلەپ-ەسكەرمەيدى.
ودان كەيىن تۇنگى ون جارىمنان، تاڭعى التىعا دەيىنگى ۋاقىتتا ءتۇن تىنىشتىققا ەنەدى. جۇرگەن كولىك، دۇرىلدەگەن ماتور، ايعاي-شۋ دەگەن مۇلدە بولمايدى. دۇكەندەر مەن ساۋدا ورتالىقتارى تۇگەل جابىلادى. جۇمىسكەرلەر سەنبى، جەكسەنبى كۇنى مىندەتتى تۇردە دەمالاتىن بولادى. ەگەر سەنبى، جەكسەنبى كۇندەرى جەيتىن ازىق-تۇلىكتى الىپ الماساڭىز اش قالىپ قالۋىڭىز ابدەن مۇمكىن. تەك قانا ماي قۇيۋ بەكەتتەرىندە عانا ازىق-تۇلىك ساتىلادى، سول جەردەن الاسىز.
- جەدەل جاردەم مەن قۇقىق قورعاۋشىلاردىڭ كولىگى جۇرەتىن شىعار.
- ونداي توتەنشە جاعدايلارعا رۇقسات بەرىلگەن.
- بانكتەن نەسيە الىپ، ونى وتەي الماي جۇرگەندەر بولا ما؟
- نەسيە الاتىن دار بار، ءبىزدىڭ بانك سەكىلدى ءوسىمى جوعارى ەمەس. بانكتەن نەسيەنى 0.4 پايىزبەن الادى. پاندەميادان كەيىن نەسيە 4 پايىزعا كوتەرىلىپ كەتكەن ەدى، حالىق نارازى بولىپ كوشەگە شىققان بولاتىن. بانكتىڭ قارىزىن قايتارا الماي جۇرگەن ادامدى كورمەيسىز، قايتا كاسىبىن دوڭگەلەتىپ، پايدا تاۋىپ جۇرگەن ەلدى كورەسىز.
ال جەكە تۇلعار اراسىندا قارىز بەرۋ، قارىز الۋ دەگەن مۇلدە بولمايدى. ءولىپ بارا جاتسا دا بىرەۋدەن قارىز سۇرامايدى جانە بىرەۋگە قارىز بەرمەيدى. ەگەر ءبىر تانىسى وقىستان تابيعي اپاتقا ۇشىراپ جاتسا، ونىڭ جاقىندارى، تۋىس-تۋعاندارى كەلىپ قايتارىمسىز كومەك بەرىپ، ماڭگى الماستاي بولىپ قايتادى. مىنە وسىنداي كومەكتەر جاسالادى.
ال ەندى نەمىس حالقىنىڭ جالپى قوعامدىق سالتى، ءمورالى ءبىز قابىلداۋعا ءتيىستى جاقتارىنان ءبىرازىن ايتايىن. ءارقانداي زاڭدى تۇلعا مەن جەكە تۇلعا ەڭ الدىمەن سالىق تولەۋدى ماقتانىش كورەدى. نەمەسە ونى ابىروي سانايدى. ءبىر كۇنىن، ءبىر تيىنىن كەمىتپەي تولەيدى، ۋاعىندا تاپسىرادى. سەبەبى، بۇكىل مەملەكەت پەن حالىق سالىقتىڭ ورتاق يگىلىگىن كورەدى دەپ ەسەپتەيدى. سوندىقتان سالىقتان جالتاراتىن نەمەسە ۋاعىندا تولەمەيتىن زاڭدى جانە جەكە تۇلعا بولمايدى. مۇنى ءاربىر ادام سانالى تۇردە، شىنايى نيەتىمەن تاپسىرادى. سالىقتان جالتارۋدى ولار ەڭ جيىركەنىشتى ءىس سانايدى.
مۇنىمەن قاتار كاسىپورىنداردا ىستەگەن كەزىندە سەگىز ساعاتتىق جۇمىس ىستەيدى. ەگەر سەگىز ساعاتتىق جۇمىستان قالعان جۇمىس بولسا سىزگە ءوتىنىش بىلدىرەدى. ءبىر ساعات، نە 2-3 ساعات ۋاقتىڭىز بولسا ءوز ەركىڭىزبەن ىستەۋگە بولادى. ەگەر بۇل جۇمىستى ىستەسەڭىز ەكى ەسەلەنگەن اقىنى قولما-قول تولەيدى، ءارى كاسىپورىن باسشىلىعى سىزگە راقىمەتىن ايتادى. ەگەر 2-3 ساعاتتىق جۇمىس ىستەپ بولعان سوڭ سىزگە قوجايىن اقىڭىزدى بەرمەسە، جارتى ساعاتتان كەيىن سوتقا ارىز بەرۋىڭىزگە بولادى.
- سوت بىردەن شەشىم شىعارىپ بەرە مە؟
- گەرمانيادا بارلىق ادام زاڭعا باعىنادى. سوت تاۋەلسىز، دەربەس، وتە ءادىل بولادى. ەگەر ءسىز بىرەۋمەن كەلىسپەي قالىپ، سوتقا بارماي سول اداممەن مىنانى بىلاي كەلىسىپ شەشسەك قايتەدى دەسەڭىز ول ادام، «سەن نەگە سوتقا بارمايسىڭ» دەپ رەنجيدى. ال سوت بىزدىكى سەكىلدى ەزىپ، قىرتىپ، ساعاتتان ساعاتقا، ايدان ايعا، جىلدان جىلعا سۇيرەلەمەيدى، جۇمىسىڭدى سول ساتتە شەشىپ بەرەدى. گەرمانيادا 95 پايىز ادام سوتقا جۇگىنەدى جانە سوتقا ريزا بولادى. سول سەبەپتى ادامدار كوشەدە، قوعامدىق ورتادا جۇرگەندە الاڭدامايدى، ولاردا قورقۋ دەگەن بولمايدى. ماسەلەن، ءبىر نارسەنى ابايسىزدا ءبۇلدىرىپ الۋ، شاعىپ الۋ، ءبىر ءىستى قاتە ىستەپ قويۋدان قورىقپايدى. نەگە دەسەڭىز، زاڭ ءادىل شەشىمىن شىعارىپ، قۇقىعىن زاڭمەن رەتتەپ بەرەدى.
- كۇندەلىكتى قوقىر-قوقسىقتى تاستاۋ مادەنيەتى قانداي؟
- قوقىر-قوقسىقتىڭ ءوزىن بەس تۇرگە ءبولىپ تاستايدى. ماسەلەن، كوگەنىس قالدىقتارىن، قاعاز بەن قوراپ، تەمىر، پىلاستيك، سالاپان، اعاش ماتەريالدارى دەگەن سەكىلدى. ەگەر بۇل جەردەگىدەي ارالاستىرىپ تاستاساڭىز ايىپپۇل تولەيسىز. ەگەر شەتەلدەن كەلىپ بىلمەي تاستاساڭىز ءبىر رەت ەسكەرتۋ بەرەدى (وندا دا جولىڭىز بولعان جاعدايدا)، بولماسا ايىپپۇلدى اياماي سالادى. حالقى بۇعان ۇيرەنگەن، بۇل ولار ءۇشىن قالىپتى تىرلىككە اينالعان.
- ازىق-تۇلىك باعاسى قانداي؟
- ازىق-تۇلىك قازاقستانمەن سالىستىرعاندا ەكى ەسە قىمبات. ءبىر نان قازاقتىڭ تەڭگەسىمەن ەسەپتەگەندە 500 تەڭگەدەي تۇرالى. ءبىراق بۇل باعا ولار ءۇشىن قالىپتى باعا ەسەپتەلەدى.
- قوعامدىق كولىكتەردىڭ جولاقىسى قانشا؟
- ماسەلەن، 2-3 ساعات جۇرەتىن جەرگە ون ەۋرو جۇمسالادى.
- ىشىمدىك جاعى قانداي ەكەن؟
- ىشىمدىك ءىشىپ ماس بولىپ، بۇلعاقتاپ جۇرگەن ادام كورمەيسىز. نەمىس حالقى سىرانى جاقسى كورەدى. ءار جىلى قىركۇيەكتىڭ سوڭعى اپتاسىندا «سىرا مەرەكەسى» بولادى. گەرمانيادا سىرانىڭ 5 مىڭنان ارتىق ءتۇرى بار. ءبىراق سىرا ءىشۋ ورەسى مەن مادەنيەتى وتە جوعارى بولادى. زاڭعا قايشى ارەكەتتەردى بولدىرمايدى جانە بولدىرۋدى بىلمەيدى.
ال ەندى شۇجىقتىڭ مىڭنان اسا ءتۇرى بار. نەمىس حالقى شۇجىقتى (كولباسانى) جاقسى كورەدى، ال ناننىڭ ءۇش جۇزدەن اسا ءتۇرى بار. ولار جىلقى ەتىن دە جاقسى جەيدى. 150 ەۋروڭىز بولسا ءبىر ايلىق تۇرمىس قاراجاتىڭىزدى قامداي الاسىز.
- كۇندەلىكتى تاماقتى وزدەرىڭىز جاساپ ىشتىڭىزدەر مە؟
- ءوزىمىز جاساپ ىشتىك، كوشەدەن ىشكەن كۇندەرىمىزدە بولدى. ونداعى ازىق-تۇلىك دۇكەندەرىندە نەمەسە ساۋدا ورتالىقتارىندا ازىق-تۇلىكتىڭ 20 پايىزى مۇسىلماندارعا ارنالعان. ازىق-تۇلىك جاعىندا ءبىز قيىنشىلىق كورگەن جوقپىز.
- ءسىز نەمىستەرمەن قاي تىلدە سويلەستىڭىز؟
- مەن ءتىل ماسەلەسىنە كەلگەندە الدىمەن بالالارعا سۇيەندىم، ونداعى كوپ جۇمىستى بىتىرەتىندەر بالالار بولدى. ينتەرنەتتىڭ دامۋى ءبىزدىڭ ءتىل ماسەلەمىزدى شەشىپ قويعان. مىنا قالتا تەلەفوندا دۇنيەجۇزىندەگى ەكى جۇزدەن استام ۇلتتىڭ ءتىلى كىرگىزىلگەن. ءسىزدىڭ سويلەگەن ءسوزىڭىزدى نەمىس ءتىلىنىڭ تەتىگىنە اپارىپ باسىپ قالساڭىز نەمىس تىلىندە زارلاپ شىعا كەلەدى. ال نەمىستىڭ سويلەگەن ءسوزىن قازاق تىلىنە اۋدارىپ تەتىگىن باسىپ جىبەرسەڭىز قازاقشا اۋدارىپ بەرەدى. وسىنداي قالتا تەلەفونىڭىز بولسا، الەمنىڭ ەكى جۇزدەن استام ەلىنە قينالىسسىز ارالاپ كەلۋىڭىزگە بولادى.
- ۇلكەن بالاڭىز نەمىس ءتىلىن جاقسى بىلە مە؟
- ول بۇل جاقتان اعىلشىن، ورىس ءتىلىن ۇيرەنىپ بارعان. جوعارى وقۋ ورىندارىندا اعىلشىن، نەمىس ءتىلى نەگىز بولادى. گەرمانياعا بارعان سوڭ نەمىس ءتىلىن جىلدام ۇيرەنىپ الدى.
- ۇلكەن بالاڭىز بەرليىندە قالىپ، ءسىز كىشى ۇلىڭىزبەن ەلگە قايتىپ كەلدىڭىز بە؟
- ۇلكەن ۇل ەكى جىل بەرليندە وقىعان سوڭ، IT ماماندىعىن ارى قاراي جالعاستىرۋ ءۇشىن كاناداعا وقۋ اۋىستىرىپ كەتتى. كانادا ءبىر جىل وقىعاننان كەيىن، قوعامعا شىعىپ قىزمەتىن ىستەيتىن بولادى.
- سوندا بۇل ماماندىقتى قانشا جىل وقيدى؟
- قازاقستاندا وقىعان ءبىر جىلدى، گەرمانيادا وقىعان ەكى جىلدى، ال ەندى كانادا وقيتىن ءبىر جىلدى قوسساڭىز بۇل ماماندىقتى ءتورت جىل وقىعان بولادى.
- ءسىز كاناداعا بارمادىڭىز با؟
- كاناداعا بارمادىق. ۇلكەن ۇلدى كاناداعا اتتاندىرىپ جىبەرىپ، كىشى ۇلمەن بىرگە ەلگە قايتتىم.
- كىشى ۇلىڭىزدىڭ مەكتەپتە وقۋى قالاي بولىپ جاتىر؟
- كىشى ۇلىم قانات بيىل 13 جاسقا تولدى. گەرمانيادا ەكى جىل تۇرۋ بارىسىندا، مۇنىڭ ارى قاراي وقيتىن كاسىپتىك ماماندىعىن تۇراقتاندىردىق.
- گەرمانياعا بارعاننان كەيىن قانات وقۋىن قالاي جالعاستىردى؟
- گەرمانيانىڭ بالتىق تەڭىزى جاعاسىنداعى گامبۋرگ دەگەن پورت قالاسىندا قانات سەكىلدى ءار جاقتان بارعان بالالارعا گەرمانيا ۇكىمەتىنىڭ ءمان بەرۋى، قامقورلىعىنىڭ ارقاسىندا سەگىز بالالىق ءبىر سىنىپ اشىلىپ، ورىس جانە اعىلشىن تىلىندە ساباق تىڭدادى. ءوزى وقىعان استاناداعى ليتسەيدەن ونلايىن ساباق تىڭداپ وتىردى. سول ارقىلى ءار جىلعى توقساندىق ناتيجەلەرى بۇل جاقتا قاتتالىپ جاتتى.
- قازىر استانادا ەمەس، الماتىدا تۇرىپ جاتىرسىز. الدىمىزداعى قىركۇيەك ايىندا مەكتەپتەر جۇمىسىن باستايدى. قاناتتى قايدا وقىتپاقشىسىز؟
- گەرمانيادان كەلگەنىمىزگە ءبىر ايدان استى. قازىر الماتىدا تۇرىپ جاتىرمىز. بۇرىن ءتورت جىل استانادا تۇردىق، ەندى الماتىدا تۇرامىز دەپ شەشتىك. قانات بالام ەندى الماتى قالاسىنداعى اياتجان احمەتجان باسقاراتىن QAZBILIM ۇلتتىق ليتسەيىنىڭ 7-سىنىبىنان باستاپ وقيتىن بولادى.
- بۇل بالانىڭ اناسىمەن ەندى الماتىدا كەزدەسۋ ورايى بولاتىن شىعار؟
- وسىدان ءبىر اي بۇرىن قورعاس شەكاراسىنداعى بازارىنا كۇنەستەن بالالاردىڭ شەشەسى كەلدى، الماتىدان ءبىز بارىپ كەزدەستىك. سوندا ەكى كۇندەي بولدىق، التى جىلدان بەرى كەزدەسپەگەن، ايتىلماعان اڭگىمەلەر ايتىلدى. اناسى قاناتتى باۋىرىنا باسىپ، بىرەۋى انالىق مەيىرىممەن، بىرەۋى بالالىق مەيىرىممەن ماۋقىن باستى. وسى بارىستا كوپتەگەن ماسەلەلەردى شەشىپ، مەن جالعاستى بالالاردى تاربيەلەۋ، وقىتۋ جۇمىسىنا جاۋاپتى بولدىم. ال ول جاقتاعى شارۋا قوجالىعىنا قاتىستى جۇمىستاردى جالعاستى جۇرگىزۋگە جاۋاپتى بولىپ، جاعداي جاقسارىپ شەكارا اشىلسا مەن بارىپ- كەلەتىن، ول كەلىپ-قايتاتىن بولىپ قايتتىق.
سۇحباتتى جۇرگىزگەن ءالىمجان ءاشىم ۇلى
Abai.kz