دارىگەر: قۇنارسىز تاماق ىشكەننەن نەرۆ جۇيەسى جۇقارادى
دەرتتىڭ جاسارىپ بارا جاتقانىن دا بايقايمىز. وسى ورايدا ءبىز بۇگىن 20 جىلدان ارتىق تاجىريبەسى بار شىعىس مەديتسيناسىنىڭ مامانى، «ارۋجان» مەديتسينالىق ورتالىعىنىڭ باس دارىگەرى باقىتجان راسۋلمەن سۇقباتتاستىق.
- باقىتجان مىرزا، «ارۋجان» مەديتسينالىق ورتالىعى قانداي قىزمەتتەر كورسەتەدى؟
- ءبىز شىعىس مەديتسيناسىمەن ەمدەيمىز. سوندىقتان، ءبىرىنشى كەزەكتە ادامنىڭ ىشكى اعزالارىنىڭ دىبىستىق جانە قان تامىر سوعىسىن تىڭداپ، حيميالىق دارىلەرمەن ەمەس، تابيعي ءشوپ دارىلەر، ماسساج بەن ديەتا جازىپ بەرۋ ارقىلى ايىقتىرۋعا تىرىسامىز. ودان بولەك، ورتالىقتا تامىردان جانە بۇلشىق ەتتەردەن دارىلىك ەگۋ قىزمەتتەرى بار. ياعني، ءبىز ەمدەۋ دەڭگەيىنەن اسقىنىپ كەتپەگەن اۋرۋلاردى قارايمىز. بۇل كوپ سالالى ءبىرتۇتاس ەم جاساۋ تەحنولوگياسى، ياعني، ءبىر اۋرۋمەن كەلگەن ادامعا ينە شانشۋ، ءشوپ ءدارى بەرۋمەن قاتار، ماسساج جاساۋ، ونىڭ اۋرۋىن جان-جاقتى قاداعالاپ، اسقىنباۋىنا جول بەرمەي، ايىقتىرۋ. ءوزىم وسى جەردە باس دارىگەر رەتىندە دياگنوز قويىپ، ەمدەۋ پروتسەدۋرالارىن بەكىتەمىن.
- دياگنوزدى قالاي قوياسىز؟
- قازاقتا تامىر ۇستاۋ دەگەن ءسوز بار عوي. بۇل شىعىس مەديتسيناسىنىڭ اجىراماس بولىگى. ياعني، كەلگەن پاتسيەنتتىڭ تامىرىن ۇستاپ، ونىڭ قانداي اۋرۋعا شالدىققانىن انىقتايمىز. ادامنىڭ تامىرىنداعى سيگنالمەن كوزىنە قاراپ، ونىڭ بەتىنە، تىلىنە تۇسكەن داقتارعا قاراپ، ناۋقاسىن انىقتاۋعا بولادى. ودان بولەك، سەنىمدى بولۋ ءۇشىن ارينە مەديتسينالىق قان ساراپتاماسى جانە وزگە دە لابوراتوريالىق تەكسەرۋ جولدارىن قاراستىرامىز.
- ورتالىقتا قانشا ادام جۇمىس ىستەيدى؟
- ون ەكى ادام جۇمىس ىستەيدى. مەدبيكە، ماسساجيست، تازالىقشى سەكىلدى ماماندار بار. بىزدە الىس ايماقتاردان كەلىپ، ارنايى جاتىپ ەمدەلەتىندەر دە بار. ولارعا ءۇش مەزگىل تاماعىن ءپىسىرىپ بەرەتىن اسپازىمىز دا بار. ءبىر مەزگىلدە ون ادام قونىپ ەم الا الادى. كۇندىز-ءتۇنى سولاردىڭ جاعدايىن تەكسەرىپ، مەديتسينالىق ەم- شارالارىن جاسايمىز.
- شوپتەن جاسالعان دارىلەرمەن ەمدەيمىز دەدىڭىز عوي. ول دارىلەردى قايدان الاسىزدار؟ وزدەرىڭىز دايىندايسىزدار ما؟
- جوق. بۇل ارنايى قازاقستان رەسپۋبليكاسىنداعى قولدانۋعا رۇقسات بەرىلگەن ءشوپ دارىلەر. ول رەتسەپتپەن جاسالادى. ونى ءبىز ءوزىمىز جاسامايمىز. كوبىنە قىتايدان دايىن دارىلەردى الدىرامىز.
- ال ءسىز شىعىس مەديتسيناسى ءبىلىمىن قاي جەردە مەڭگەردىڭىز؟
مەن 2000-جىلداردىڭ باسىندا قىتايدىڭ گۋاڭجوۋ قالاسىندا وسى شىعىس مەديتسيناسىنا قاتىستى ءبىلىم الىپ، كەيىن قازاقستانعا كەلىپ، «ماقساتمەد» مەديتسينا ورتالىعىندا كوپ جىلدار جۇمىس ىستەدىم. 2015 -جىلى ءوزىم وسى «ارۋجان» مەديتسينالىق ورتالىعىن اشتىم. نەگىزى بۇل ءبىزدىڭ اۋلەتىمىزدىڭ «ءىسى» دەپ بىلەمىن. سەبەبى مەنىڭ اكەم دە، اتام دا حالىقتى ەمدەگەن. قازىر اۋلەتىمىزدە 12 ادام وسى شىعىس مەديتسيناسىمەن اينالىسادى. قازاقستان، قىتاي، ءۇندىستان، مالايزيا مەن انگليادا جۇمىس ىستەيدى. ءبىر-بىرىمىزبەن تاجىريبە الماسىپ، كەيدە قول ۇشىن سوزىپ كومەكتەسەمىز. ءارتۇرلى دياگنوزداردى ەمدەۋ تۋرالى جاڭا جولداردى دا تالقىلاپ وتىرامىز.
- بولاشاقتا بالالارىڭىز ءسىزدىڭ ءىسىڭىزدى جالعاستىرادى دەگەن ءۇمىتىڭىز بار ما؟
- مەنىڭ بالالارىم ءالى كىشكەنتاي. ءبىراق ولار دا وسى جولدى تاڭدايدى دەپ ۇمىتتەنەمىن. ونى ۋاقىت كورسەتەدى.
- قانداي ادامدار ەمدەلۋگە كەلەدى؟ قاي جاستاعى جانە قانداي اۋرۋلارمەن؟
- كوبىنە 60-تان اسقان ادامدار كەلەدى. ۇيقى بەزى، باۋىر، جۇرەك اۋرۋلارى. نەگىزى بىزگە ەمدەلۋگە كەلەتىن ازاماتتاردىڭ كوبى اۋرۋدى ۋاعىندا كۇتىنبەگەندىكتەن اسقىندىرىپ العان. ياعني، ارتىق تاماق ءىشىپ، ۇيقىسىن بۇزىپ، اۋىر جۇمىستار ىستەپ، سونىڭ كەسىرىنەن ىشكى قۇرىلىستارى زارداپ شەككەن. دەر كەزىندە ەمدەلمەي تىنىشتاندىراتىن دارىلەر ءىشىپ، سوسىن اسقىنىپ، جانىنا قاتتى باتقان كەزدە بىزگە كەلەدى. كىشكەنە جۇمىس ىستەي تۇرايىن، سوسىن ەمدەلەم دەپ سىلتاۋراتۋدىڭ بارلىعى اۋرۋدى اسقىندىرىپ جىبەرەدى. ياعني، بۇل گەنەتيكالىق اۋرۋ ەمەس جانە كوبىنە بايقاعانىم كۇز مەزگىلىندە كەلەتىندەر سانى كوبەيەدى. سەبەبى ادامدار جاز بويى توقتاۋسىز تاماق ءىشىپ، توي-تومالاققا بارىپ، باسقا دا جۇمىستارمەن جۇيكە جۇيەسىن، اسقازانىن، ۇيقى بەزىن كۇتىمدە ۇستامايدى.
- بىرنەشە جىلدىق ەڭبەك ءوتىلىڭىز بار. اۋرۋ جاسارىپ جاتقان سياقتى. بۇرىن 80-دە اۋىرعان دەرتپەن بۇگىندە 40-50-دەگى ادامدار اۋىرىپ جاتىر. سەبەبى نەدە؟
- ءيا، ول راس. بۇرىن قازىرگىدەي ەنەرگەتيك، قورقور سىندى زاتتار بار ما ەدى؟ جوق، ولار بولمادى. ول كەزدە قۇنارلى تاماق ءىشتى، ەڭبەك ەتتى. قازىر زياندى تاماقتاردى ىشەدى. سول ءۇشىن قىرىق جاسىندا سەكسەن جاستاعى كىسى سياقتى اۋىرادى. بۇرىن مۇنداي كەزدە ينفاركت، ينسۋلت بولمايتىن. سونداي قۇنارسىز تاماق ىشكەننەن قان تامىرلارى قاتايىپ، جۇرەك قىزمەتى السىرەپ، نەرۆ جۇيەسى جۇقارادى. زياندى تاماقتاردى تۇتىنۋدى ابدەن ادەتكە اينالدىرعان. فاستفۋد سەكىلدى تاماقتان اۋىرماعان اۋرۋعا شالدىعىپ جاتقان جاستار دا بار.
- قازىر مەديتسينا قىزمەتكەرلەرى وسى شىعىس مەديتسيناسىمەن، حالىق ەمىنە شاعىم ايتىپ، سىناپ جاتادى. مۇنىڭ سەبەبى نەدە؟
- مەنىڭ ويىمشا، بىزگە ەمدەلۋگە كەلگەن ادامدار كوبىنە دەرتىنەن ايىعىپ شىعادى جانە حالىقتىڭ سەنىمى مول. سوندىقتان دا ولار ءبىر قىزعانىشپەن ايتادى دەپ ويلايمىن. نەگىزى مەنىڭ ولارعا ايتار ءۋاجىم دە بار. مىسالى، ولاردىڭ ءبىلىمىن الايىق. 5 جىل عانا وقيدى، ونىڭ 2 جىلى وقۋ، 3 جىلى تاجىريبە، اۋرۋحاناعا جۇمىسقا كىرە الادى. ال مەن ءبىلىم العاندا 3 جىل وقۋ وقىپ، 9 جىل تاجىريبەدەن ءوتتىم. ادامنىڭ ءاربىر اعزاسىن بولشەكتەپ، ونىڭ جاعدايىن تولىق زەرتتەپ شىقتىم. سوندىقتان، ءبىلىمدى كۇشەيتۋ كەرەك دەپ ويلايمىن.
اقنيەت امانجول قىزى،
قاز ۇ ۋ، جۋرناليستيكا فاكۋلتەتىنىڭ 2-كۋرس ماگيسترانتى