بالالاردىڭ تەلەفوندى كوپ ۇستاۋى ولاردىڭ پسيحيكاسىنا اسەر ەتە مە؟
بۇل ورتالىقتا بالالارعا ەڭ ءجيى قويىلاتىن دياگنوزدارعا اۋتيزم مەن شيزوفرەنيا جاتادى. بۇل جايلى Massaget.kz تىلشىسىنە الماتى قالاسىنىڭ پسيحيكالىق دەنساۋلىق ورتالىعىنىڭ بالالار پسيحياترى ءاليا مالىك قىزى ايتىپ بەردى.
الماتى قالاسىنىڭ پسيحيكالىق دەنساۋلىق ورتالىعىندا مامىر ايىنداعى جاعداي بويىنشا، 1883 بالا (3-15 جاس) جانە 542 جاس ءوسپىرىم (15-18 جاس) ەسەپتە تۇر.
بالالار پسيحياترى ءاليا مالىك قىزىنىڭ ايتۋىنشا، پسيحيكالىق دەنساۋلىق ورتالىعىندا ەڭ ءجيى قويىلاتىن دياگنوزدارعا اۋتيزم مەن شيزوفرەنيا جاتادى. سونداي-اق مامان ورتالىقتا بالالاردى 3 جاستان باستاپ قانا قارايتىنىن ايتتى.
«كەي اتا-انالار بالاسىنىڭ كوزگە تىكە جانە اتىن ايتقاندا قارامايتىنىن 1 نەمەسە 2 جاستان بايقاعاندارىن ايتىپ كەلەدى. ءبىراق ءبىز پسيحياتريادا بالالاردى 3 جاستان باستاپ قارايمىز. ويتكەنى، 1 جانە 2 جاستاعى بالالار ءالى وتە كىشكەنتاي جانە ولاردا ساۋىعۋ پوتەنتسيالى جوعارى. ول بالالاردا جاي عانا دامۋىندا كىدىرىس بولىپ، ونىمەن جۇمىس جاساسا، ولار جازىلىپ كەتۋى ابدەن مۇمكىن»، - دەدى مامان.
بالالار پسيحياترى بالا ءالى كىشكەنتاي بولسا، اتا-انالارعا الدىمەن بالامەن جۇمىس جاساۋعا كەڭەس بەردى.
«كەي اتا-انالار اۋتيستىك سپەكتردىڭ بۇزىلۋى دياگنوزىمەن كەلەدى. ياعني، بالا كوزگە قارامايدى، سويلەمەيدى جانە باسقا بالالارمەن وينامايدى. مۇنداي اۋتيستىك سپەكترلەر دامۋىندا كىدىرىس بولسا، اقىل- وي دامۋى باياۋ بولسا جانە اۋتيزم كەزىندە بولۋى مۇمكىن. سول ءۇشىن ولاردى ءبىر-بىرىنەن اجىرا ءبىلۋ كەرەك. ول ءۇشىن ءبىز 3 جاستان باستاپ كەلگەن بالالاردى باقىلايمىز جانە تەكسەرەمىز. كەيدە ولاردى پسيحولوگقا جىبەرەمىز. سودان سوڭ اتا-انالارعا بالانى تۇزەتۋ ساباقتارىنا، ماسساجعا (اسىرەسە، مويىن تۇسىنا) اپارۋعا، دەفەكتولوگ، لوگوپەد ماماندارىنا بارۋعا كەڭەس بەرەمىز. سونداي- اق كۋرس بويىنشا نيەۆرولوگيالىق ەم الادى. مىندەتتى تۇردە بالانىڭ باسىن ەەگ- گە ءتۇسىرۋ قاجەت.
ەگەر اتا-انالار ءبىر جىل كولەمىندە سولاي جۇمىس جاساپ، ءبىراق ەشقانداي وزگەرىس بولماسا، ءبىز بالانى وزىمىزدە ستاتسيوناردا جان- جاقتى باقىلايمىز: پسيحياتر، دەفەكتولوگ، نيەۆراپوتولوگ جانە پەدياتر قارايدى. كەيىن بۇكىل ماعلۇماتتاردى جيناپ، بالاعا دياگنوز قويامىز.
ال كەي بالالارمەن جۇمىس جاساعاننان كەيىن بالانىڭ ءتىلى شىعىپ، كوزگە قاراپ باستايدى. ياعني، بالا دامۋىندا كىدىرىس قانا بولعان»، - دەيدى ءاليا مالىك قىزى.
اۋتيزمدە بايقالاتىن بەلگىلەر:
اتىنا قاراماۋ؛
سويلەمەۋ؛
بالالارمەن ويناماۋ؛
ويىنشىقتارعا قىزىعۋشىلىق تانىتپاۋ؛
ويىنشىقتاردى تىزبەكتەپ قويۋ؛
قورقىنىش سەزىمىنىڭ بولماۋى (مىسالى، كولىك كەلە جاتسا، بالا وعان قاراي جۇگىرە سالادى)؛
اكە-شەشەسىنە جىلۋلىق بولماۋ (اكە-شەشەسىن ىزدەمەيدى، اكە-شەشەسى سىرتتان كەلسە قۋانبايدى، اناسىمەن دالاعا ويناۋعا شىقسا، باسقا اداممەن كەتىپ قالۋى مۇمكىن)؛
تاماق تالعاۋ (كەيدە تەك ءبىر-اق تاماقتى جەيدى)؛
ەموتسيونالدى تۇرعىدا سۋىق؛
كوزگە تىكە قاراماۋ (سۇراققا جاۋاپ بەرەدى، ءبىراق كوزگە قارامايدى، ياعني بايلانىسقا تۇسپەيدى).
اۋتيزمنىڭ پايدا بولۋىنا قانداي فاكتورلار اسەر ەتەدى؟
ماماننىڭ ايتۋىنشا، بالادا نە ءۇشىن اۋتيزم بولاتىنىنىڭ ءالى دە ناقتى سەبەبى جوق.
«اۋتيزمنىڭ ءالى دە ناقتى سەبەبى جوق. الايدا، ول ادەتتە تۋا پايدا بولادى. ونىڭ ەڭ ءجيى كەزدەسەتىن سەبەبى - تۇقىمقۋالاۋشىلىق. سوندىقتان ءبىز بالانىڭ اناسىنا ەڭ ءبىرىنشى قوياتىن سۇراعىمىز - پسيحياتريادا ەسەپتە تۇرعان تۋىسقاندارىڭىز بار ما؟ سونداي-اق بالا اناسىنىڭ قۇرساعىندا جاتقاندا بولعان وزگەرىستەر اسەر ەتۋى مۇمكىن. مىسالى، جۇكتى ايەلدىڭ ءبىرىنشى تريمەستردە ج ر ۆ ي-مەن قاتتى اۋىرىپ قالۋى. سول سەكىلدى جۇكتىلىك كەزىندەگى كۇيزەلىس تە بالاعا جاعىمسىز اسەر ەتۋى مۇمكىن»، - دەدى بالالار پسيحياترى.
شيزوفرەنيا
شيزوفرەنيا بالانىڭ كىشكەنتاي كەزىندە دە بايقالۋى مۇمكىن، سونداي-اق مىسالى، جاس ءوسپىرىم كەزىندە پايدا بولۋى مۇمكىن. مىسالى، ول 15 جاسقا دەيىن قالىپتى بالا بولدى، 15 جاستان باستاپ وزگەرىستەر بايقالا باستايدى. جالپى شيزوفرەنيا جاسوسپىرىمدەر اراسىندا ءجيى كەزدەسەدى. ولارعا سۇراق قويساڭىز، باسقاشا جاۋاپ بەرەدى (كەيدە سۇراققا جاۋاپ بەرگەندە باسىن باستاپ اياعىن اياقتامايدى، باسقا نارسەگە كوشىپ كەتەدى)، داۋىستار ەستي باستايدى، تۇنگى ۇيقىسى ناشارلايدى.
«مۇنداي بەلگىلەرمەن ءبىز جەدەل تۇردە ستاتسيونارعا جاتقىزامىز. بۇل دا ءجيى تۇقىمقۋالاۋشىلىق ارقىلى بەرىلەدى. ءبىز اكەسى، شەشەسى جاعىنان بولعان جوق پا، پسيحياتريادا ەسەپتە تۇرعان تۋىستارىڭىز، ءوزىن ەمشى سانايتىن تۋىسقاندارىڭىز بار ما دەپ سۇرايمىز. سونداي-اق شيزوفرەنيا كەيدە زاقىم العاننان كەيىن، جول اپاتىنا تۇسكەننەن كەيىن دە پايدا بولادى»، - دەدى ءاليا مالىك قىزى.
الماتى قالاسىنىڭ پسيحيكالىق دەنساۋلىق ورتالىعىنىڭ بالالار پسيحياترى ءاليا مالىك قىزى اتا-انالاردى بالاعا ەرتە جاستان گادجەتتەر بەرمەۋگە شاقىردى.
«قازىر اتا-انالار ەرتە جاستان بالالاردىڭ قولىنا تەلەفون بەرەدى. مەن 4-6 ايدان باستاپ تەلەفون بەرگەن اتا-انالاردى كوردىم. بۇل دۇرىس ەمەس نارسە. بالاعا تەلەفون بەرىپ قويسا، بالا تىنىش وتىرادى جانە ماعان كەدەرگى كەلتىرمەيدى دەپ ويلايدى. كەي اتا-انالار بالام تۇستەر ۇيرەندى، اعىلشىنشا ۇيرەندى دەپ ماقتانادى، بالا ولاردى تەك قانا مەحانيكالىق ۇيرەنەدى. ياعني، ويلاۋ قابىلەتى دامىمايدى. سايكەسىنشە، ولار تەلەفون قاراۋعا ۇيرەنىپ قالىپ، باسقا بالالارمەن قاتىناسقا تۇسكىسى جانە سويلەسكىسى كەلمەيدى. ودان سمارتفوندى تارتىپ السا، اگرەسسيا كورسەتەدى، ايقايلايدى نەمەسە اياقپەن سەكىرەدى.
بالا دۇنيەگە ءبارىن ءبىلىپ كەلمەيدى. ءبىز ولارعا ۇيرەتەمىز. سول سەكىلدى ءبىز بالانى سويلەۋگە ۇيرەتۋىمىز كەرەك. اتا-انا مەن بالا ءاردايىم قارىم-قاتىناستا بولۋى كەرەك. بالادا قىزىعۋشىلىق بولىپ، ءار نارسەنى سۇراۋ كەرەك. كوپ اتا-انانىڭ ۋاقىتى جوق، جۇمىسقا بارىپ كەلەدى، سودان سوڭ بالامەن سويلەسۋدىڭ ورنىنا وعان ۇيالى تەلەفون بەرىپ قويادى»، - دەپ قورىتىندىلادى مامان.