قازاقستان ءۇشىن افريكا جاڭا الەۋەتتى باعىتقا اينالدى - ەلشىمەن سۇحبات
وسى ورايدا قازاقستاننىڭ ەفيوپياداعى ەلشىسى، افريكا وداعى جانىنداعى تۇراقتى وكىلى بارلىباي سادىقوۆ «قازاقپارات» اگەنتتىگىنە سۇحبات بەرىپ، افريكا قۇرلىعىنىڭ ماڭىزدى ءرولى تۋرالى اڭگىمەلەپ بەردى.
− بارلىباي كارىم ۇلى، سۇحباتقا كەلىسكەنىڭىز ءۇشىن العىس ايتامىز. بيىل ىقپالدى قۇرلىقتىق حالىقارالىق ۇيىمداردىڭ ءبىرى - افريكا وداعى 60 جىلدىق مەرەيتويىن اتاپ وتۋدە. ۇيىمنىڭ قانداي جەتىستىكتەرى بار جانە كۇن تارتىبىندە قانداي باسىم ماسەلەلەر تۇر؟ قازاقستان افريكا وداعىمەن قانداي باعىتتاردا ىنتىماقتاسادى؟
− قازاقستاننىڭ سىرتقى ساياساتى ءۇشىن افريكا سەكىلدى سالىستىرمالى تۇردە جاڭا باعىتقا قىزىعۋشىلىق تانىتقانىڭىز ءۇشىن العىس ايتامىن. وسىدان 10 جىل بۇرىن قازاقستان الەمدەگى ەڭ ءىرى حالىقارالىق كونتينەنتتىك ماسشتابتاعى ۇيىمداردىڭ بىرىندە بايقاۋشى بولدى. بايقاۋشى بولۋ شەشىمى قازاقستاننىڭ سىرتقى ساياسي ۇمتىلىستارىنىڭ جاعرافياسىن كەڭەيتۋ مىندەتتەرىمەن نەگىزدەلگەن ەدى. ويتكەنى ەڭ ىقپالدى پان-افريكا ينتەگراتسيالىق بىرلەستىگى جانىنان وكىلدىك اشۋ ەلىمىزگە ۇيىمعا مۇشە 55 ەلمەن جالپى افريكا ساياساتىن قۇرۋعا، وزەكتى حالىقارالىق جانە وڭىرلىك ماسەلەلەر بويىنشا ءوز كوزقاراسىمىزدى جەتكىزۋگە، سىرتقى ساياسي باستامالارىمىزعا قولداۋ الۋعا مۇمكىندىك بەرەدى.
ءبىر عانا مىسال كەلتىرەيىن، حالىقارالىق مەملەكەتتەر قاۋىمداستىعىنىڭ تورتتەن ءبىر بولىگىن قۇرايتىن افريكا ەلدەرى كورسەتكەن قولداۋدىڭ ارقاسىندا قازاقستان 2017-2018-جىلدارى ب ۇ ۇ قاۋىپسىزدىك كەڭەسىنىڭ تۇراقتى ەمەس مۇشەسى لاۋازىمىنا، سونداي-اق ەكسپو-2017 كورمەسىن وتكىزۋ سايلاۋىندا جەڭىسكە جەتتى. بۇگىنگى تاڭدا ءبىزدىڭ باقىلاۋشى مارتەبەمىز بۇرىنعىدان دا قاجەت بولۋدا. افريكا ەلدەرى بەيبىت، تاۋەلسىز، كوپۆەكتورلى سىرتقى ساياساتتى ۇستانۋعا تىرىسادى جانە بۇل ءبىزدىڭ حالىقارالىق ارەناداعى تاسىلدەرىمىزگە ساي كەلەدى. حالىقارالىق قوعامداستىقتىڭ پولياريزاتسيالاۋى، ەكونوميكالىق باسەكەنىڭ كۇشەيۋى جانە وسى نەگىزدە كۇردەلەنگەن ترانسۇلتتىق سىن-قاتەرلەر جاعدايىندا قازاقستانعا سىرتقى ساياسي تاسىلدەرى ۇقساس افريكا ەلدەرىمەن بەرىك دوستىق پەن ءوزارا ءتيىمدى قارىم-قاتىناس ورناتۋ وتە ماڭىزدى بولۋدا.
پان-افريكا ينتەگراتسياسى تاريحىندا 1963-جىلى افريكا بىرلىگى قاۋىمداستىعىنىڭ قۇرىلۋى، ونىڭ 2002-جىلى افريكا وداعى رەتىندە قايتا قۇرىلۋى جانە 2013-جىلى افريكانىڭ 2063-جىلعا دەيىنگى كۇن ءتارتىبىنىڭ قابىلدانۋى ءتارىزدى بىرنەشە ماڭىزدى وقيعالاردى اتاۋعا بولادى. بۇل باعدارلامالىق قۇجاتتا ناقتى مىندەتتەر قويىلىپ، افريكا ەلدەرىن دامىتۋدىڭ 50 جىلدىق پەرسپەكتيۆاعا ارنالعان باسىم باعىتتارى كورسەتىلگەن.
بيىل اقپان ايىندا افريكا وداعىنىڭ 36-سامميتىندە 2063-جىلعا دەيىنگى كۇن ءتارتىبىن العاشقى 10 جىلدا ىسكە اسىرۋدىڭ كەيبىر قورىتىندىلارى شىعارىلدى. ونىڭ ىشىندە 2021-جىلى افريكادا قۇرلىقتىق ەركىن ساۋدا ايماعىن قۇرۋ، قۇرلىقتا «افريكا ماسەلەلەرىنە ارنالعان افريكالىق شەشىمدەر» جانە «قارۋدى ءۇنسىز قالدىرۋ» پرينتسيپتەرىن تابىستى ىسكە اسىرۋ جانە جاھاندىق باسقارۋ جۇيەسىندە افريكا داۋىسىن ايتارلىقتاي كۇشەيتۋ باعىتتارىندا قول جەتكىزگەن جەتىستىكتەر ايتىلدى. افريكا وداعى ب ۇ ۇ ميسسيالارىمەن كەلىسە وتىرىپ، بىرنەشە رەت بەيبىتشىلىكتى ساقتاۋ وپەراتسيالارىن جۇرگىزدى. جاقىندا افريكا وداعىنىڭ جوعارى دەڭگەيلى توبىنىڭ كومەگىمەن ەفيوپيانىڭ سولتۇستىگىندەگى ەكى جىلدىق ازاماتتىق سوعىس اياقتالدى. سونىمەن قاتار، قۇرلىقتاعى ايماقتىق ەكونوميكالىق ينتەگراتسيانىڭ جوعارى دەڭگەيىن اتاپ وتكەن ءجون. بۇگىندە وڭىرلەردى بىرىكتىرەتىن كوپتەگەن ينفراقۇرىلىمدىق كولىك جوبالارى جۇزەگە اسىرىلۋدا، افريكادا اۋرۋلاردىڭ الدىن الۋ جانە باقىلاۋ ورتالىقتارى قۇرىلدى.
سونىمەن قاتار، ازىق-تۇلىك جانە بيولوگيالىق قاۋىپسىزدىكتى قامتاماسىز ەتۋ، تەرروريزم مەن ەكسترەميزمنىڭ ءوسۋى، قارۋلى مەملەكەتتىك توڭكەرىستەر جانە ت. ب. سىن-قاتەرلەردى شەشۋ ءۇشىن قوسىمشا ۇجىمدىق كۇش-جىگەر قاجەت بولۋدا. قازاقستاندا افريكا وداعىمەن تۇراقتى دامۋدى، بەيبىتشىلىك پەن قاۋىپسىزدىكتى، گۋمانيتارلىق جوبالاردى ىلگەرىلەتۋ سالاسىندا كوپجاقتى ءوزارا ءىس- قيمىلدىڭ تابىستى تاجىريبەسى بار. قازاقستان افريكا ەلدەرىنە ەبولا ۆيرۋسىمەن، قۇرعاقشىلىقپەن، اشتىقپەن جانە ت. ب. كۇرەستە گۋمانيتارلىق (قارجىلىق، تەحنيكالىق) قولداۋ كورسەتتى. ءبىز ساۋدا، ەكونوميكالىق جانە وندىرىستىك الەۋەتتى دامىتۋ، ازىق-تۇلىك قاۋىپسىزدىگى، گۋمانيتارلىق داعدارىستارمەن كۇرەسۋ ماسەلەلەرىندە ىنتىماقتاستىقتى كەڭەيتۋدىڭ جاقسى پەرسپەكتيۆالارىن كورىپ وتىرمىز.
−افريكا الەۋمەتتىك-ەكونوميكالىق دامۋدا ۇلكەن الەۋەتى بار وراسان زور كونتينەنت، الايدا قاقتىعىستارعا بەيىم، الەمدەگى ەڭ كەدەي ايماقتاردىڭ ءبىرى بولىپ قالا بەرۋدە. وسى رەتتە قازاقستاننىڭ افريكا ەلدەرىمەن ىنتىماقتاستىقتى دامىتۋداعى مۇددەسى قانداي؟ ىنتىماقتاستىقتىڭ پەرسپەكتيۆالى باعىتتارى بار ما؟
−ساياسي جانە اسكەري سىن-قاتەرلەر ءالى كۇنگە دەيىن افريكانىڭ ءبىرقاتار ەلدەرىنىڭ ەكونوميكالىق الەۋەتىن اشۋعا كەدەرگى كەلتىرۋدە، الايدا يندۋستريالاندىرۋ، ينفراقۇرىلىمدى، ونەركاسىپتى دامىتۋ، افريكا ەلدەرىندە قىزمەت كورسەتۋ سەكتورىن قالىپتاستىرۋ پروتسەسى تۇتاس قۇرلىقتىڭ كەلبەتىن جىلدام وزگەرتىپ جاتىر.
افريكانىڭ ءبىرقاتار مەملەكەتى (ۋگاندا، كەنيا، ەفيوپيا، گانا، تانزانيا، نيگەريا، رۋاندا) زاماناۋي تەحنولوگيالاردى بەلسەندى دامىتۋدا، ونىڭ ىشىندە اتوم ەلەكتر ستانتسيالارىن سالۋدى جوسپارلاپ وتىر. وڭتۇستىك افريكانىڭ ءوز اتوم ەلەكتر ستانتسياسى بار، مىسىر رەسەيدىڭ كومەگىمەن ا ە س قۇرىلىسىن باستاپ جاتىر. ءبىرقاتار ەلدە (وڭتۇستىك افريكا، الجير، مىسىر، ەفيوپيا، بوتسۆانا، نيگەريا) عارىشتى عىلىمي زەرتتەۋ جانە پايدالانۋ، سپۋتنيكتەردى ۇشىرۋ بويىنشا ۇلتتىق باعدارلامالار ازىرلەنۋدە. افريكا عارىش اگەنتتىگى قۇرىلدى.
سوڭعى ونجىلدىقتاردا قىتاي، ا ق ش، ەۋروپا وداعى، تۇركيا، رەسەي، جاپونيا، وڭتۇستىك كورەيا، ءۇندىستان، ب ا ءا جانە باسقا مەملەكەتتەر افريكا ەلدەرىنىڭ وراسان زور ادامي جانە تابيعي الەۋەتىن مويىنداپ، افريكا مەملەكەتتەرىنىڭ كوشباسشىلارىمەن سەرىكتەستىك دامىتىپ، سامميتتەر مەن فورۋمدار وتكىزۋدە. افريكا ەلدەرى 2022-جىلى ج ءى ءو 3,4 تريلليون ا ق ش دوللارىن قۇرايتىن، 1,3 ميلليارد ادامنان تۇراتىن ۇلكەن، ۇنەمى ءوسىپ كەلە جاتقان تۇتىنۋ نارىعىن قالىپتاستىرىپ وتىر.
وعان قوسا افريكا ەڭ ارزان جانە ەڭ كوپ جاس ەڭبەك كۇشىمەن كوز الدىمىزدا الەمنىڭ جەتەكشى كومپانيالارى كاسىپورىن اشاتىن جاڭا جاھاندىق وندىرىستىك-يندۋستريالدىق ايماققا اينالىپ جاتىر. دەگەنمەن ءىرى ءوندىرۋشى كومپانيالار ونداعان جىلدار بويى وسى قۇرلىقتا جۇمىس ىستەپ جاتىر، سەبەبى مۇندا عارىش، اۋە جانە تەلەكوممۋنيكاتسيا سالالارى سەكىلدى جوعارى تەحنولوگيالىق وندىرىستەرگە قاجەت سيرەك كەزدەسەتىن ۇلكەن پايدالى قازبا قورى بار. بۇگىنگى تاڭدا افريكادا شەتەلدىك كومپانيالار بارلىق سىن-قاتەرگە قاراماستان، كوپتەگەن بوس نارىقتى پايدالانىپ، ءوز بيزنەسىن ەسەلەپ كوبەيتىپ، قوماقتى پايدا تابۋدا. بىرنەشە قازاقستاندىق كومپانيا افريكا قۇرلىعىندا تابىستى جۇمىس ىستەپ جاتىر، ولاردىڭ كوپشىلىگى پايدالى قازبالاردى ءوندىرۋ سەكتورىندا جانە قىزمەت كورسەتۋ سالاسىندا شوعىرلانعان. قارا قۇرلىقتا قازاقستاندىق ەكسپورتتىق تاۋارلارعا جوعارى سۇرانىس قازاقستاننىڭ ساحارانىڭ وڭتۇستىگىندەگى افريكا ەلدەرىمەن ءوزارا ساۋدانى دامىتۋدىڭ ۇلكەن الەۋەتى بارىن كورسەتەدى.
بۇدان باسقا، ءقازىر ازىق- تۇلىك قاۋىپسىزدىگىن قامتاماسىز ەتۋدەگى ىنتىماقتاستىق ءوزارا ءتيىمدى بولىپ وتىر، مۇندا تاۋارلارعا دەگەن قاجەتتىلىك ەلىمىزدىڭ اگرارلىق ەكسپورتتىق الەۋەتىنە سايكەس كەلەدى. قازاقستان افريكادا جوعارى سۇرانىسقا يە مەديتسينالىق، اگرارلىق جانە باسقا دا سالالاردا جاقسى عىلىمي- زەرتتەۋ بازاسىنا يە. ءقازىر قازاقستاننىڭ افريكا ەلدەرىمەن ەكونوميكالىق جانە گۋمانيتارلىق- تەحنيكالىق ىنتىماقتاستىعى قارابايىر دەڭگەيدە قالىپ وتىر - جالپى سىرتقى ساۋدا اينالىمىنىڭ %1 نا دا جەتپەيدى. ءبىراق ساراپشىلاردىڭ پىكىرىنشە، بۇل كورسەتكىشتى بىرنەشە رەت ارتتىرۋعا بولادى. وسىلايشا، افريكا ەلىمىزدىڭ ماڭىزدى ساۋدا- ەكونوميكالىق سەرىكتەسى بولا الادى. بۇل رەتتە ءوزارا جەتكىزۋ لوگيستيكاسىنىڭ دامىماۋى نەگىزگى پروبلەما بولىپ قالا بەرۋدە. گەوگرافيالىق تۇرعىدان ەڭ قىسقا جولدى الىپ قاراساق، ورتالىق ازيا ايماعى مەن افريكا اراسىندا تەك يران مەن پارسى شىعاناعى ەلدەرى جاتقانىن كورەسىز. دەمەك، ورتالىق ازيا مەن شىعىس افريكا ايماقتارىن بايلانىستىراتىن تىكەلەي اۋە جانە ينتەرمودالدى ساۋدا مارشرۋتتارىن قۇرۋ ءبىزدىڭ بىرلەسكەن جۇمىسىمىزدىڭ ءبىر باعىتى بولىپ سانالادى.
−ەفيوپيا استاناسى ادديس- ابەبا قالاسىندا قازاقستان ەلشىلىگى 2014-جىلى اشىلدى. 2020-جىلدىڭ قاراشا ايىندا ەلدە ەكى جىلدىق ازامات سوعىسى بولعان ەكەن. ەلدەگى قازىرگى جاعداي قانداي جانە ەفيوپيامەن ىنتىماقتاستىقتىڭ كەلەشەگى قانداي؟
−ەفيوپيا قازىر ءوز دامۋىنداعى كۇردەلى تاريحي كەزەڭنەن وتۋدە. 2022-جىلعى قاراشادا بىتىمگەرشىلىك كەلىسىمىنە قول قويىلىپ، ۇلتتىق ديالوگ پەن تاتۋلاسۋ پروتسەسى باستالدى. ەفيوپيا باسشىلىعىنىڭ قوعامداعى بارلىق قوردالانعان ماسەلەلەردى ەڭسەرىپ جاتقانىن ەسكەرىپ، بۇل ەل جاقىن ارادا بەيبىتشىلىك پەن تۇراقتىلىققا قول جەتكىزە الادى دەپ ويلايمىن.
2021-جىلعى قىركۇيەكتە ءبىز ەفيوپيامەن ديپلوماتيالىق قارىم-قاتىناستاردىڭ ورناتىلعانىنا 10 جىل تولعانىن اتاپ وتتىك. وسى قىسقا ۋاقىت ارالىعىندا تاريحي ولشەمدەرگە ساي، ەفيوپيا ۇكىمەتىمەن سەنىمدى جانە دوستىق قارىم-قاتىناستىڭ ىرگەتاسىن قالاي الدىق.
2023-جىلعى مامىردا قازاقستان پرەزيدەنتى قاسىم-جومارت توقايەۆ ەفيوپيا پرەزيدەنتى ساحلە-ۆورك زيەۆدەگە ەفيوپيانىڭ ۇلتتىق كۇنىنە وراي جولداعان قۇتتىقتاۋىندا ەفيوپيانىڭ افريكا قۇرلىعىنىڭ بەلسەندى جانە بەدەلدى مۇشەسى رەتىندە تانىلعانىن، قازاقستان مەن ەفيوپيا اراسىنداعى دوستىق پەن ءوزارا قولداۋعا نەگىزدەلگەن قارىم-قاتىناستاردىڭ مىقتى جانە زور الەۋەتى بار ەكەنىن اتاپ وتكەن ەدى. مەملەكەت باسشىسى ەكىجاقتى ىنتىماقتاستىقتىڭ جاڭا كەزەڭىنە قول جەتكىزۋ جونىندەگى بىرلەسكەن جۇمىستىڭ جالعاساتىنىنا سەنىم ءبىلدىردى.
ادديس-ابەبا - افريكانىڭ ديپلوماتيالىق استاناسى، ءارى قۇرلىقتىڭ بارلىق 55 مەملەكەتىنىڭ باسشىلارى سوعىس پەن بەيبىتشىلىك، افريكاداعى تۇراقتى دامۋ ماسەلەلەرىن شەشۋ ءۇشىن جينالاتىن ورىن دەپ تانىلعان. ادديس-ابەبا - جىبەك جولى بويىمەن قىتايدان افريكاعا جولاۋشىلار مەن جۇك تاسىمالداۋعا ارنالعان كونتينەنتتىك ترانزيتتىك اۋە حابى. افريكا وداعىنان باسقا، ادديس-ابەبادا ب ۇ ۇ افريكا بويىنشا ەكونوميكالىق جانە الەۋمەتتىك كوميسسياسىنىڭ شتاب- پاتەرى جانە قۇرلىقتاعى ب ۇ ۇ- نىڭ گۋمانيتارلىق ۇيىمدارىنىڭ ەڭ كوپ سانى ورنالاسقان. سوندىقتان كوپجاقتى ديپلوماتيا سالاسىنداعى جۇمىس ەلشىلىك جۇمىسىنىڭ ماڭىزدى قۇرامداس بولىگى بولىپ وتىر.
سونىمەن بىرگە، 120 ميلليون حالقى بار قۇرلىقتىڭ ەكىنشى ەكونوميكاسى بولىپ سانالاتىن ەفيوپيامەن ەكىجاقتى ساۋدا-ەكونوميكالىق بايلانىستاردى دامىتۋعا كوپ كوڭىل بولىنۋدە. ەلشىلىك تۇراقتى تۇردە ساۋدا-ەكونوميكالىق سەمينارلار مەن كونفەرەنتسيالار، ەفيوپيانىڭ بيزنەس-قوعامداستىعىمەن كەزدەسۋلەر وتكىزەدى. بۇل ەكىجاقتى ساۋدا مۇمكىندىكتەرىن جاقسى تۇسىنۋگە، الەۋەتتى ساۋدا سەرىكتەستەرىمەن جۇمىس ىستەۋگە، قازاقستاندا بيزنەس جۇرگىزۋدىڭ ارتىقشىلىقتارى تۋرالى حاباردار ەتۋگە مۇمكىندىك بەرەدى. ەكىنشى جىل قاتارىنان ءبىز ەفيوپيامەن تاۋار اينالىمىنىڭ ارتقانىن بايقادىق جانە بۇل وڭ ءۇردىس ءبىزدىڭ جۇمىسىمىزدى جالعاستىرۋ قاجەتتىگىن بىلدىرەدى. بۇدان باسقا، سىرتقى ساياسي ۆەدومستۆولار اراسىنداعى تىعىز بايلانىستار ب ۇ ۇ- نىڭ ءبىرقاتار ورگاندارىندا ءوزارا قولداۋعا قول جەتكىزۋگە مۇمكىندىك بەرەدى.
2021-جىلى العاش رەت ساياسي كونسۋلتاتسيالار وتكىزىلدى، وندا ءبىز ءۇشىن ماڭىزدى حالىقارالىق ماسەلەلەرگە ورتاق كوزقاراستاردى تالقىلادىق جانە ىنتىماقتاستىعىمىزدىڭ كەلەشەگىن بەلگىلەدىك. 2022-جىلى ەكى ەل پارلامەنتتەرىنىڭ دوستىق توپتارى دەپۋتاتتارىنىڭ العاشقى كەزدەسۋى ءوتتى. قوس تاراپ تا دوستىق جانە ءوزارا ءتيىمدى ساياسي، ەكونوميكالىق، مادەني-گۋمانيتارلىق بايلانىستاردى دامىتۋعا جاردەمدەسۋ نيەتىن تانىتقان بولاتىن.
2023-جىلعى ناۋرىزدا ەكى ەلدىڭ سىرتقى ساياسي عىلىمي-زەرتتەۋ ينستيتۋتتارى اراسىندا بىرلەسكەن عىلىمي-زەرتتەۋ جوبالاردى ىسكە اسىرۋدى كوزدەيتىن ءوزارا تۇسىنىستىك تۋرالى مەموراندۋمعا قول قويىلدى. بولاشاقتا ءبىز ەكىجاقتى قۇقىقتىق بازانى كەڭەيتىپ، ساياسي كونسۋلتاتسيالاردىڭ ەكىنشى راۋندىن وتكىزۋدى جوسپارلاپ وتىرمىز.
−ەفيوپيا - ەجەلگى تاريحى باي مەملەكەت. ەفيوپيانىڭ مادەنيەتى، سالت-ءداستۇرى، ادەت-عۇرپى تۋرالى قىزىقتى فاكتىلەر تۋرالى ايتىپ بەرسەڭىز. ءبىزدىڭ ەلدەر اراسىندا بۇرىن قانداي دا ءبىر بايلانىستار بولعان با؟
−ەفيوپيانىڭ ءۇش مىڭ جىلدان استام تاريحى بار. ەفيوپيانىڭ افريكانىڭ باسقا ەلدەرىنەن ەرەكشەلىگى - ەڭ الدىمەن، ءوزىنىڭ دەربەس دامۋ جولىمەن جۇرگەنى. ەفيوپيانىڭ وتارشىلىق ەزگىدە بولماعانى افريكا وداعى شتاب-پاتەرىنىڭ ورنالاسۋىن تاڭداۋدا شەشۋشى مانگە يە بولعان. بۇگىندە ەفيوپيا پانافريكالىق ينتەگراتسيانىڭ بەلسەندى قولداۋشىلارىنىڭ ءبىرى، تاۋەلسىز سىرتقى ساياساتىن جۇرگىزەدى، افريكا ەلدەرىنىڭ تاۋەلسىزدىگىن جانە سىرتقى كۇشتەردىڭ افريكا ەلدەرىنىڭ ىستەرىنە ارالاسپاۋىن جاقتايدى. عالىمداردىڭ پىكىرىنشە، قازىرگى ەفيوپيانىڭ اۋماعى - العاشقى ادامنىڭ شىققان جەرى. العاشقى تىك جۇرەتىن ادام - ليۋسيدىڭ سۇيەك قالدىقتارى ەفيوپيادان تابىلعان.
ەلدىڭ سولتۇستىگىندە مۇحاممەد پايعامبار مەن ونىڭ سەرىكتەرى زامانىندا سالىنعان افريكاداعى العاشقى مۇسىلمان مەشىتى ورنالاسقان، ولار مەككەدەن كوشىپ كەتۋگە ءماجبۇر بولىپ، ەفيوپيادان پانا مەن قورعاۋ تاپقان. ال ەفيوپيا كوفەنىڭ وتانى بولىپ سانالادى جانە جوعارى ساپالى كوفە ەكسپورتتاۋشى ەلدەردىڭ ءبىرى بولىپ وتىر.
ارىپتەستەرمەن، جەرگىلىكتى ازاماتتارمەن جۇمىس ىستەپ، قارىم-قاتىناس جاساپ، ەفيوپيانىڭ وڭىرلەرىنە ىسساپارمەن بارىپ، ەلدەرىمىزدىڭ اراسىنداعى ۇقساستىق كوپ ەكەنىن بايقادىم. بىرىنشىدەن، بۇل ەكى ەل حالىقتارىنىڭ بەيبىتسۇيگىش سيپاتى. تىگرايداعى (سولتۇستىك ەفيوپيا) ەكى جىلدىق سوعىس جانە ەلدەگى اۋىر گۋمانيتارلىق جاعداي كەزىندە دە جەرگىلىكتى ۇكىمەت سومالي، يەمەن جانە سيريادان ءجۇز مىڭداعان بوسقىنداردى قابىلداۋدى جالعاستىردى، ولاردى قورعاۋدى قامتاماسىز ەتتى.
ەكىنشىدەن، ەفيوپيادا قازاقستان سياقتى ءۇش ءدىن وكىلدەرى بەيبىت ءومىر سۇرۋدە. بۇگىندە بۇل ەل كونفەسسياارالىق جانە ەتنوسارالىق تولەرانتتىلىقتى ساقتاۋعا ۇلكەن كوڭىل ءبولىپ، زايىرلى دامۋ جولىن تاڭدادى. ەفيوپيادا ءتۇرلى تىلدە سويلەيتىن 80 نەن استام ۇلت وكىلدەرى تۇرادى. امحار جانە اعىلشىن تىلدەرى ۇلتارالىق جانە حالىقارالىق بايلانىس تىلدەرى مارتەبەسىنە يە.
مادەنيەتكە كەلسەك، قازاقتار مەن ەفيوپيا ۇلتتارى اراسىندا ۇقساستىق كوپ، ماسەلەن «جەتى اتانى» جەتى ۇرپاقتىڭ ءبىلۋى، قۇرمەتتى قوناقتى قولىنان «اساتۋ» سياقتى ءدام تاتتىرۋ عۇرپى، وتباسىنداعى اقساقالدار مەن ۇلكەندەرگە دەگەن ىزگىلىك پەن قۇرمەت بار. ءتىپتى مۋزىكالىق اسپاپتارىمىز دا ۇندەس، مىسالى، ەفيوپيالىق «ماسينكو» قازاقتىڭ «قوبىزىنا»، ەفيوپيالىق «كرار» قازاقتىڭ «جەتىگەنىنە»، ال قازاقتىڭ «توعىز قۇمالاعى» ەفيوپيالىق «گەبەتا» ويىنىنا وتە ۇقساس.
تاريحي بايلانىستارعا كەلسەك، ءار جىلدارى قازاق س س س ر- ءىنىڭ بۇرىنعى سىرتقى ىستەر مينيسترلەرى م. فازىلوۆ پەن م. يسيناليەۆ ەفيوپياعا ازيا جانە افريكا ەلدەرىمەن ىنتىماقتاستىق جونىندەگى كەڭەستىك كوميتەتتىڭ قۇرامىندا كەلگەنىن ايتۋعا بولادى. 1984-1989-جىلدارى قازاقستان سىرتقى ىستەر ءمينيسترىنىڭ ورىنباسارى س. قۇرمانعوجين ك س ر و- نىڭ ەفيوپيا حالىق دەموكراتيالىق رەسپۋبليكاسىنداعى ەلشىلىگىنىڭ كەڭەسشىسى لاۋازىمىن اتقارعان. كەڭەستىك كەزەڭدە ەفيوپيادا ەلىمىزدىڭ كوپتەگەن تەحنيكالىق جانە اسكەري ماماندارى جۇمىس ىستەگەن. سونداي-اق، كوپتەگەن ەفيوپيا ازاماتتارى قازاقستاندا وقىپ، ءبىلىم العان.
− جاقىن ارادا وتەتىن استانا حالىقارالىق فورۋمىنا ەفيوپيا قاتىسۋدى جوسپارلاپ وتىر ما؟
− ءيا، الداعى استانا حالىقارالىق فورۋمىنا ەفيوپيانىڭ بۇرىنعى پرەزيدەنتى، ەفيوپيانىڭ قازاقستانداعى العاشقى ەلشىسى، دوكتور مۋلاتۋ تەشومە ۆيرتۋ قاتىسادى. ۇيىمداستىرۋشىلار ونىڭ شىعىس افريكاداعى مارتەبەسى مەن ساياسي سالماعىن اتاپ ءوتىپ، فورۋمنىڭ ءبىرىنشى كۇنىندە وعان ارنايى سەسسيا ۇسىندى. ول ءوز ءسوزىن افريكانىڭ زاماناۋي جاھاندىق ماسەلەلەرىن شەشۋدەگى جاڭا رولىنە، سونداي-اق پانافريكانيزم مەن ينتەگراتسيا ساياساتىنا ارنايدى دەپ كۇتىلۋدە.
ونىمەن بىرگە ءبىرقاتار ءىرى ەفيوپيالىق كومپانيالاردىڭ باسشىلارى قازاقستانعا ىسكەرلىك ساپارمەن بارۋدى جوسپارلاپ وتىر. ولار ساۋدا جانە ينۆەستيتسيالىق مۇمكىندىكتەردى زەردەلەۋ ءۇشىن قازاقستاندىق الەۋەتتى سەرىكتەستەرمەن ىسكەرلىك كەزدەسۋلەر وتكىزگىسى كەلەدى. بۇل ەكىجاقتى قارىم-قاتىناستاردىڭ تاريحىنداعى العاشقى جوعارى دەڭگەيدەگى ىسكەرلىك ميسسيا بولماق جانە ءبىز ساپاردىڭ ءتيىمدى بولۋى ءۇشىن جۇمىس ىستەپ جاتىرمىز.
− بارلىباي كارىم ۇلى، مازمۇندى اڭگىمەڭىزگە راحمەت.
اۆتور: ايجان سەرىكجان قىزى