الەمدە ەنەرگەتيكا جانە ازىق- تۇلىك تاپشىلىعىن بولدىرماۋدا ورتالىق ازيانىڭ ماڭىزى ەرەكشە – ا ق ش ساراپشىلارى

ۆاشينگتون. قازاقپارات - ورتالىق ازيادان شىعاتىن ەنەرگەتيكالىق جانە ازىق- تۇلىك تاۋارلارىنىڭ الەمدىك ەكونوميكاداعى ماڭىزدىلىعى ارتىپ كەلە جاتىر.

بۇل اتالعان سالاداعى ماسەلەلەر مەن مۇمكىندىكتەردى تالقىلاعان ا ق ش ساراپشىلارىنىڭ پايىمى، دەپ حابارلايدى قازاقپارات ءتىلشىسى.

«Atlantic Council» تالداۋ ورتالىعىندا «قازاقستان الەمدىك ەنەرگەتيكا مەن ازىق- تۇلىك تاپشىلىعىن وتەۋ ارقىلى ورتالىق ازياداعى جەتەكشى ەلگە اينالۋى مۇمكىن» اتتى جاڭا بايانداماسىنىڭ تانىستىرىلىمى ءوتتى. شارا مودەراتورى - «Atlantic Council» ەۋرازيالىق ورتالىعىنىڭ اعا ديرەكتورى دجون گەربست. بايانداما اۆتورلارى ورتالىق ازيانىڭ تاۋار شىعارۋ الەۋەتىنىڭ پروبلەمالىق اسپەكتىلەرى مەن باتىس ەلدەرىنىڭ ەكسپورتىن ۇلعايتۋعا جانە ولاردىڭ ەكونوميكاسىنىڭ وسۋىنە قالاي اسەر ەتەتىنىن تالقىعا سالدى.

ەۋرازيالىق «Atlantic Council» ورتالىعىنىڭ اعا عىلىمي قىزمەتكەرى اريەل كوەننىڭ باعالاۋىنا سايكەس، ورتالىق ازيا ەلدەرى وندىرەتىن ەكسپورتتىق تاۋارلاردىڭ الەمدىك نارىققا تۇسپەۋىنە ەكى فاكتور اسەر ەتىپ وتىر. ءبىرىنشىسى - بۇل تىكەلەي تەڭىزگە شىعاتىن جولدىڭ بولماۋى، ەكنىشىسى - اتالعان وڭىرلەرگە تارتىلىپ جاتقان ينۆەستيتسيالاردىڭ جەتكىلىكسىزدىگى.

اريەل كوەن «Atlantic Council» ەۋرازيالىق ورتالىعىنىڭ اعا عىلىمي قىزمەتكەرى

مىسال رەتىندە ساراپشى قازاقستاندا كۇنىنە 1,8 ميلليون باررەل مۇناي وندىرىلەتىنىن، الەمدىك بيداي كولەمىنىڭ %2 ءبىزدىڭ ەلگە تيەسىلى ەكەنىن جانە دۇنيەجۇزى بويىنشا ەڭ ۇلكەن ۋران قورى بار ەكەنىن اتاپ ءوتتى. سونداي- اق، ول تۇرىكمەنستاندا گازدىڭ وراسان زور قورى شوعىرلانعانىنا توقتالدى.

اريەل كوەننىڭ پىكىرىنشە، باتىس ەلدەرى ورتالىق ازيا مەملەكەتتەرىمەن تىعىز ىنتىماقتاستىقتا جۇمىس ىستەۋى كەرەك. اتاپ ايتقاندا، بۇل وڭىرلەردىڭ ونىمدەرىن وتكىزۋگە ىقپال ەتۋ ءۇشىن ولاردى لوندون مەن نيۋ- يوركتە ورنالاسقان ينۆەستيتسيالىق قاۋىمداستىقتارعا ارنالعان «Road Shows» (پرەزەنتاتسيا ەسەبىندە الدىن- الا ورنالاستىرىلاتىن IPO- لار سەرياسى) شىعارۋ قاجەت. وسى رەتتە ساراپشى 2015 -جىلدان باستاپ قازاقستاندىق كومپانيالاردىڭ IPO سىن وتكىزۋ بويىنشا جۇمىس جۇرگىزىپ كەلە جاتقان «استانا» حالىقارالىق قارجى ورتالىعىنىڭ جۇمىسىن اتاپ ءوتتى.

اريەل كوەن ا ق ش تاراپىنا ۇسىنىس ءبىلدىردى. ونىڭ ايتۋىنشا، دۇنيەجۇزىلىك بانكتىڭ حالىقارالىق قارجى كورپوراتسياسى، ەۋروپا قايتا قۇرۋ جانە دامۋ بانكى جانە باسقا دا حالىقارالىق قارجى ينستيتۋتتارى ۋران مەن مۇنايعا ءىرى ينۆەستيتسيالىق جوبالار رەتىندە قاراۋى ءتيىس. وسى ورايدا ا ق ش پەن ەۋروپالىق وداق ينۆەستيتسيالاردى ساقتاندىرۋ سياقتى دامىتۋ تەتىكتەرىن ۇسىنۋعا مۇمكىندىگى بار.

ساراپشى پايىمىنا ساي، اقش ەكونوميكا، ءبىلىم بەرۋ، دەنساۋلىق ساقتاۋ، قاۋىپسىزدىك جانە ينۆەستيتسيالار سالاسىندا «c5+1» فورماتىنداعى جوبالارعا (ا ق ش پەن ورتالىق ازيانىڭ بەس مەملەكەتى) كەڭىنەن قاتىسۋى قاجەت.

اريەل كوەن ا ق ش- قا 1974 -جىلعى «دجەكسون- ۆەنيك» تۇزەتۋلەرىنەن باس تارتۋ ماڭىزدى دەپ سانايدى. سەبەبى ول ا ق ش- پەن قازاقستان جانە ورتالىق ازيانىڭ باسقا ەلدەرى اراسىنداعى ساۋدا قاتىناستارىن شەكتەيدى.

«Jamestown Foundation» زەرتتەۋ ۇيىمىنىڭ اعا عىلىمي قىزمەتكەرى مارگاريتا اسسەنوۆا ترانسكاسپي حالىقارالىق كولىك باعىتى مەن ورتا ءدالىز رەتىندە تانىمال مارشرۋتتار قازاقستان مۇنايىن بالقان جانە قارا تەڭىز ايماقتارىنا ەكسپورتتاۋدا اسا زور ماڭىزعا يە ەكەنىن ءمالىم ەتتى.

مارگاريتا اسەنوۆا «Jamestown Foundation» اعا عىلىمي قىزمەتكەرى

قازىرگى ۋاقىتتا ەلىمىزدە ونىدىرىلەتىن «قارا التىن» كاسپي تەڭىزىنەن ەۋروپاعا جەتكىزۋ ءۇشىن پەرسپەكتيۆالى مارشرۋتتار بار. ياعني، «باكۋ- تبيليسي- دجەيحان» مۇناي قۇبىرى ارقىلى جەرورتا تەڭىزىنە جانە «باكۋ- سۋپسا» ارقىلى قارا تەڭىزگە دەيىن شىعادى.

سونداي- اق، ساراپشى اتوم ەنەرگەتيكاسىنا ەرەكشە توقتالدى. ونىڭ سوزىنشە، قازاقستان الەمدەگى ۋراننىڭ ءىرى ءوندىرۋشىسى بولعانىمەن، ەۋروپا ەلدەرىنە قاجەتتى دايىن ءونىم شىعاراتىن بايىتۋ فابريكالارى جوق. ول وسى ورايدا قازاقستاندا ۋراندى بايىتۋ كاسىپورىندارىن سالۋ ءۇشىن باتىس مەملەكەتتەرىنىڭ ينۆەستيتسياسى قاجەت ەكەنىن العا تارتتى.

مارگاريتا اكسەنوۆا ترانسكاسپي گاز قۇبىرىن سالۋ ماسەلەسى بىرنەشە فاكتورلارعا، سونىڭ ىشىندە تۇركىمەنستان ەلىنىڭ قىزىعۋشىلىعىنا بايلانىستى دەپ سانايدى. بۇل جوبا گازعا مۇقتاج ەۋروپا مەن اشحاباد ءۇشىن وتە وزەكتى بولادى. ويتكەنى، بۇل رەسۋرس الداعى 30 جىلدا وتىننىڭ نەگىزگى ءتۇرى بولىپ قالا بەرمەك.

ساراپشى ترانسكاسپي قۇبىرىن سالۋدىڭ قۇقىقتىق نەگىزى كاسپيي تەڭىزى بويىنشا كەلىسىمگە قول قويعاننان كەيىن تۋىنداعانىن اتاپ ءوتتى. ەندى تەك ەكى مەملەكەت: تۇرىكمەنستان مەن ازەربايجاننىڭ كاسپي تەڭىزى تۇبىندە گاز قۇبىرىن سالۋعا كەلىسىم بەرۋى عانا قالدى.

مارگاريتا اكسەنوۆا باتىس ەلدەرى تىكەلەي ينۆەستيتسيا سالماي، تەك وزدەرىنىڭ جەكە كومپانيالارىنا ينۆەستيتسيا باعىتتاۋعا جاعداي عانا جاسايتىنىن ايتتى. ونىڭ پىكىرىنە سايكەس، امەريكالىق ساياسات - ول ساۋدا كەدەرگىلەرىن جويىپ، ينۆەستيتسياعا قولايلى جاعداي جاساۋ.

«مەنىڭ ويىمشا، قازاقستان وسى جاعدايدا شەشۋشى رولگە يە بولىپ، ۇلكەن پايدا تابۋى مۇمكىن. ويتكەنى، قازىر ول ەل ەكونوميكانى ءارتاراپتاندىرۋ پروتسەسىن باستادى. وسىلايشا، ورتا ءدالىزدىڭ دامىپ، وڭىردەن رەسۋرستاردى ەكسپورتتاۋدىڭ قاۋىپسىز جولى پايدا بولادى. بۇل باتىس ەلدەرىنىڭ كومپانيالارى ءۇشىن وتە ماڭىزدى»، - دەدى مارگاريتا اسسەنوۆا.

حالىقارالىق سالىق جانە ينۆەستيتسيا ورتالىعىنىڭ ەنەرگەتيكا، ەكونوميكالىق ءوسىم جانە قاۋىپسىزدىك جونىندەگى حالىقارالىق باعدارلاماسىنىڭ باسشىسى ۋەسلي حيلل قازاقستاننىڭ ورتالىق ازيادان الەمدىك نارىققا تاۋار ەكسپورتاۋى ءۇشىن جەتەكشى ءرول اتقارۋىنا بارلىق مۇمكىندىك تۋعانىن مالىمدەدى.

ساراپشى ەلىمىز ۇزاق ۋاقىت بويى ادامي كاپيتالدى دامىتۋ مەن ترانزيتتىك ينفراقۇرىلىمدى جۇيەلى جولعا قويۋ ءۇشىن ينۆەستيتسيا سالىپ كەلە جاتقانىن ايتتى. ماسەلەن، باسقا مەملەكەتپەن سالىستىرعاندا قازاقستاننان شەتەلگە كەتىپ جاتقان ستۋدەنتتەر قاتارى كوپ. بۇل - ءبىلىم بەرۋ سالاسىنا باعىتتالعان ينەستيتسيالاردىڭ ارتىپ كەلە جاتقانىن ايعاقتايدى.

سونداي- اق، باتىس ەلدەرىنەن كەلەتىن ينۆەستورلار ترانزيتتىك ينفراقۇرىلىمدى دامىتۋعا جاردەمدەسۋى ءتيىس. اتاپ ايتقاندا، ول تاۋارلاردى ساقتاۋ قويمالارىن سالۋعا جانە دەرەكتەردى تسيفرلاندىرۋ ىسىنە كوڭىل ءبولۋ ماڭىزدى.

ۋەسلي حيلل ءوز سوزىندە ورتالىق ازيا ەلدەرىنىڭ وڭىرلىك ينتەگراتسياسىن جەتىلدىرۋ قاجەتتىگىن اتاپ ءوتتى.

ۋەسلي حيلل حالىقارالىق سالىق جانە ينۆەستيتسيا ورتالىعى حالىقارالىق باعدارلاماسىنىڭ جەتەكشىسى

ساراپشى ۇزاق ۋاقىت بويى ورتالىق ازيا ەلدەرى شەت مەملەكەتتەرگە ەكسپورت ءۇشىن ءبىر- بىرىمەن ءجيى باسەكەلەسىپ، ىشكى نارىقتىڭ الەۋەتىن تولىق پايدالانباعان دەپ سانايدى. ۋەسلي حيلل پايىمىنشا، مەملەكەتتەر نەگىزگى ينفراقۇرىلىمدىق ماسەلەلەر بويىنشا تىعىز ىنتىماقتاستىق ورناتسا، ەكسپورتتىق مارشرۋتتار جۇيەلى جولعا قويىلادى.

سونىمەن بىرگە، ساراپشى اقش تاراپى مينيسترلەر دەڭگەيىندە كەزدەسۋلەر وتكىزىلىپ، جالپى ساياساتتى ۇيلەستىرۋگە باعىتتالعان «c5+1» فورتاماتىنا جۇگىنۋى ءتيىس دەپ پىكىر قوستى.

ساراپشى قازاقستانعا باتىس ەلدەرىنىڭ سانكسيالارى تەرىس اسەر ەتپەدى، دەيدى. تيىسىنشە، ۋەسلي حيلل وسى تەندەنتسيانى ساقتاپ قالۋ ماڭىزدى دەپ ەسەپتەيدى.