قازاق قىزدى تۇنگە قالدىرماي ۇزاتقان. ۇلتتىق ءداستۇر بۇرمالانىپ جۇرگەنى راس پا؟
وندا جۋرناليست قازىرگى تاڭدا قىزداردى الدىن ءتۇن قىلىپ ۇزاتۋىن سىنعا الىپ، قازىر سالت-داستۇرلەردىڭ بۇرمالانىپ كەتكەنىنە الاڭداۋشىلىق بىلدىرگەن.
بۇرىن قازاقتا «قىزدىڭ الدى جارىق بولسىن» دەپ، جىگىت جاق قالىڭدىقتى كەلەسى كۇنى الىپ كەتكەنىن دە دالەلدەرمەن جازعان. ءال-فارابي اتىنداعى قازاق ۇلتتىق ۋنيۆەرسيتەتى تاريح فاكۋلتەتىنىڭ ارحەولوگيا، ەتنولوگيا جانە مۋزەولوگيا كافەدراسىنىڭ پروفەسسورى، تاريح عىلىمدارىنىڭ دوكتورى ءبيبىزيا قالشابايەۆا بۇل جورالعى تۋرالى ءتۇسىندىردى.
جۋرناليست ەلەنورا ءامىر جازباسىندا، بۇل ءداستۇردىڭ ەلىمىزدىڭ كەيبىر وبلىستارىندا ساقتالىپ قالعانىن دا ايتادى.
«ۇزاتۋ تويدا قىزدى 12 گە دەيىن الىپ كەتۋ كەرەك دەگەندى (ءداستۇر ەمەس شىعار) العاش ەستىگەندە، سونداي ۇزاتۋعا بارعاندا تاڭعالعانىم بار. ويتكەنى وندايدى كورمەدىم. ءبىز جاقتا، ماڭعىستاۋدا، ۇزاتىلار قىزدى تويدىڭ ەرتەڭىندە ۇيىنەن الىپ كەتەتىن. كوپ جەردە 12 گە دەيىن قىزدى جىبەرەمىز دەپ جانتالاسقان وتباسىنى دا، اسىعىپ تۇرعان اسابانى دا، «ساعات 12 بولىپ قالدى، تەزدەتىپ تىلەكتەرىڭدى بەرىڭدەر» دەپ ايقايلاپ جۇرگەن جاڭا قۇدالاردى دا كوردىم. ۇزاتۋ تويعا بارىپ، جاڭا جىل كۇتكەندەي وتىرامىز. قازاقتا قىزدى الدى جارىق بولسىن دەپ كۇندىز بەرەتىن. قازىر سالت-ءداستۇردى بىت-شىت قىلعاندار كوبەيدى»، - دەپ جازعان ول.
ەتنوگرافتىڭ ايتۋىنشا، قازاق قىزدى ەشقاشان تۇنگە قالدىرماعان.
«قىز ۇزاتۋ داستۇرىندەگى قىز اتتاندىرۋ ءداستۇرى بۇگىندە بۇرمالانىپ جۇرگەن جوق پا دەگەن ماسەلەگە كەلسەك، ارينە زاماننىڭ، ۋاقىتتىڭ اعىمىنا قاراي قىزدى ۇزاتۋ وزگەرىستەرگە ۇشىراعان. قازىرگى قىز ۇزاتۋ تويىنىڭ ءوزى ۇيلەنۋ تويىنان كەم سوقپايتىنىن كورىپ تە، ءبىلىپ تە ءجۇرمىز. بۇرىن قىز ۇزاتىدان 3-4 كۇن بۇرىن قىز جەڭگەسى ادەمى كيىنىپ، قالىڭدىقتىڭ ساۋكەلەسىن كيىپ اۋىلداستارىن، تۋعان- تۋىسقاندارى تويعا شاقىراتىن بولعان. وعان دەيىن ۇزاتىلعالى وتىرعان قىزدى تۋعان تۋىسقاندارى»تانىسۋ«دەپ (نەگىزى مۇنى تۋعاندارمەن قوشتاسۋ دەۋگە بولادى) قوناق ەتىپ، قىزدان قالاۋىن سۇراپ، بەرەدى. بۇل ەندى ءبىر جاعىنان قىز جاساۋىنا قوسقان ۇلەسى دەۋگە بولادى. كەيبىر وڭىرلەردە (باتىستا) قىز كەتەتىن كۇنى تۋعان-تۋىستارىن ارالايدى دەگەن دە دەرەكتەر بار. نەگىزى تۋعان- تۋىسقاندارى ءداستۇر بويىنشا ارنايى ۇزاتىلاردان بىرنەشە كۇن بۇرىن شاقىرىپ، قوناق ەتىپ، قىز كوڭىلىنەن شىعۋعا تىرىسادى. قىز ۇزاتۋعا جينالعان تويشىلار دا كۇندىز بالۋاندار كۇرەسى، ات بايگەسى، ت. ب. وتكىزسە، كەشكە جاستار وتاۋ ماڭىنا جينالىپ، ويىن- ساۋىق قۇرىپ، «جار-جار»، «سىڭسۋ»، «ايتىس» ايتىپ كوڭىل كوتەرەتىن بولعان»، - دەيدى ول.
سونداي-اق، ءبيبىزيا قالشابايەۆا قىزدى تۇنگە قالدىرماۋ ىرىمى قانداي نانىمنان تۋعانىن ايتتى.
«قازىر قازاق تويىنىڭ بارلىعى كەشكە وتەتىنى بەلگىلى. ول ارينە شاقىرىلاتىن قوناقتاردىڭ جۇمىسباستىلىعىنا بايلانىستى، دەمالىس كۇندەرى توي جاساۋعا ءبارىنىڭ قولى بوس ەمەس، ونىڭ ۇستىنە كۇندىز بارلىق شارۋاسىن ءبىتىرىپ، كەشكە ەمىن-ەركىن دەمالۋعا ورايلاستىرىلعان. قازىر قىزدى تۇنگى 12 دەن قالدىرماي ۇزاتۋ كەرەك دەپ جاتادى، مۇنىڭ ءوزى ءداستۇردىڭ بۇرمالانعانىن كورسەتەدى. بۇل ۇعىم، مەنىڭشە، ەرتەدەگى قازاقتىڭ «قىزدى ءتۇس اۋا قالدىرماۋ» دەگەن نانىم-سەنىمدەرىنەن تۋىنداۋى مۇمكىن. قازاق ءداستۇرى بويىنشا قىزدى تۇسكە دەيىن ءتۇس اۋا قالدىرماي ۇزاتاتىن. وسى ءبىر ءداستۇر قازاقستاننىڭ باتىس وڭىرلەرىندە جاقسى ساقتالعان. كەشكە قىز ۇزاتۋ تويى وتكەنىمەن، تۇندە قىزدى اتتاندىرمايدى. تاڭەرتەڭ قۇدا، كۇيەۋ، كۇيەۋ جولداسپەن قايتا كەلىپ، قالىڭدىق ۇيىنەن «اق» (قىمىز، شۇبات) ءىشىپ، تىلەك-باتاسىن بەرىپ 1-2 ساعات وتىرىپ، اكەلگەن ءجون-جورالعىلارىن تاراتىپ، قىز اتتاندىرار كادەلەرىن بەرىپ قىزدى ۇزاتىپ الادى»، - دەدى مامان.
ەتنوگرافتىڭ ايتۋىنشا، مۇنداي جورالعىنىڭ استارى بار.
«كوپ دەرەكتە ەرتەدە قىزدى تاڭ اتا كۇن ساۋلەسى شاپاعاتىن توگىپ تۇرعاندا ۇزاتقانى ايتىلادى. ونىڭ سەبەبى - «جاڭا ومىرگە قادام باسقان جاستاردىڭ ءومىرى دە جارىق، ساۋلەتتى بولسىن» دەگەن ىرىمنان تۋعان»، - دەيدى ول.
Massaget.kz