كيىز ۇيدە قاسيەت بار - قىزىلوردالىق شەبەر

قىزىلوردا. قازاقپارات - قىزىلوردالىق رايحان شالبايەۆا جىل بويىنا ەسىك الدىنا كيىز ءۇي تىگىپ، ۇلتتىق قۇندىلىقتى ناسيحاتتاپ كەلەدى.

وعان قوسا، قازاقتىڭ قولونەرىمەن اينالىسىپ، ۇرپاعىنا اسىل قازىنانى دارىپتەيدى، دەپ حابارلايدى قازاقپارات ءتىلشىسى.

- ەسىك الدىنا كيىز ءۇي تىگۋگە قاي كەزدەن باستاپ كوڭىل ءبولىپ كەلەسىز؟ كيەلى دۇنيەنىڭ ارتىقشىلىعى قانداي؟

- سەگىز قاناتتى اقبوز ءۇي جىل سايىن ەسىك الدىنا تىگىلەدى. ونى تۇتىنىپ كەلە جاتقانىما 15 جىلعا جۋىقتادى. كيىز ءۇيدىڭ سۇيەگى قاراقالپاقستاننان جەتكىزىلگەن. وعان قاجەتتى جابۋلار مەن باۋلاردىڭ بارلىعى ءوز قولىمنان شىققان. جاسىم جەتپىستەن اسسا دا، ءالى قولونەرمەن اينالىسامىن

جالپى، كيىز ءۇيدىڭ قىزىعىن جازدا كۇن ىسىعاندا كورەسىڭ. ادەتتە، قىزىلوردا وڭىرىندە كۇن ىستىق بولادى. ىرگەسىنە سۋ شاشىپ سالقىنداتىپ الساڭ، كۇنى بويى ىستىقتى جىبەرمەيدى. ال، تازا اۋا ادام دەنساۋلىعىنا وڭ اسەرىن تيگىزەدى. مىنە، وسى كيىز ءۇيدى ساتىپ العانىما بىرنەشە جىلدىڭ ءجۇزى بولدى. سۇيەگى مىقتى، ءالى سىر بەرمەي كەلەدى. ءوزىم وزبەكستاننىڭ تامدى دەگەن جەرىندە دۇنيەگە كەلگەنمىن. بالا كەزدەن كيىز ۇيدە وستىك. انام كۇن جىلىنعاننان كيىز ءۇي تىگۋگە اسىعاتىن. ول جاقتا حالىق تۇگەل قازاقى ءداستۇردى ۇستانادى. جاستايىمىزدان بويىمىزعا دارىعان قاسيەت ومىرلىك داعدىمىزعا اينالدى.

- كيىز ۇيگە قاجەتتى جابدىقتاردى ءوزىڭىز توقي بەرەدى ەكەنسىز ، و نى قايدان ۇيرەنگەن ەدىڭىز؟

- جاستايىمنان باسقۇر، جەل باۋ، تۇكتى باۋ، بەل ارقان سەكىلدى قاجەتتى دۇنيەلەردى ءوزىم جۇننەن ءيىرىپ، توقي بەرەمىن. قىز جاساۋىن دا ازىرلەيمىن. قۇراق كورپە تىگەمىن. ول ۇرپاعىڭ قۇراقتاي بولىپ كوبەيسىن دەگەن نيەتتە تىگىلەدى. مۇنىڭ ءبارى - ءبىزدىڭ اتا-بابامىزدىڭ ۇستانىپ كەتكەن ساليقالى جولى. سونى ءوز دەڭگەيىندە تاني الساق، ۇرپاعىمىز ۇلى داستۇردەن الىستامايدى.

ايتا كەتسەك، كيىز ءۇي - حالقىمىزدىڭ اتام زاماننان بەرگى ەڭ جاقىن سەرىگى. كوشپەندى حالىق تۇرمىسىنا ىڭعايلى بولعان. جىلدىڭ ءتورت مەزگىلىنە، كۇن رايىنىڭ بارلىق جاعدايىنا توتەپ بەرگەن. سوندىقتان، بۇل باسپانانىڭ ارتىقشىلىعى وتە كوپ. كيىز ءۇيدىڭ ىشىنە جارىق جاقسى تۇسەدى. اۋا الماسۋى دا تالاپقا ساي. جەل- داۋىل تۇرعاندا كوپ شايقالا قويمايدى. ءوزىنىڭ بەرىكتىگىمەن ەرەكشەلەنەدى. كۇمبەز بولىپ كەلگەندىكتەن، جاۋىن-شاشىن وتپەيدى. جيناپ، قايتا تىگۋ دە قيىن ەمەس. ىڭعايلى باسپانانى جاۋگەرشىلىك زاماندا ساربازدار وزدەرىمەن الىپ، قولدانىپ جۇرگەن.

كەيبىر دەرەكتەردە ونى عالامنىڭ مودەلى رەتىندە باعالايدى. اسىل قازىنامىزدى عالام مەن ادام اراسىن بايلانىستىرۋشى دەپ سانايدى. رۋحاني مادەنيەت رەتىندە قاراستىرساق، كيىز ءۇي باسپانا عانا ەمەس، ارعى الەممەن بايلانىستىرىپ، قاسكوي رۋحتاردان قورعايتىن كيەلى ورىن. قازاق ءۇيدىڭ كيەسى شاڭىراقتان باستاۋ الادى.

قازاقى ومىرىمىزدە شاڭىراقتى قاسيەتتى دەپ سانايدى. ول - كۇننىڭ سيمۆولى. ەسكىدەن بىلەتىنىمىز، شاڭىراق كوتەرىلىپ جاتقاندا ەشكىم سويلەمەيدى. ويتكەنى، ۇلى ىس اتقارىلىپ جاتقاندا ۇنسىزدىك ورناۋى تيىس. «جەتى ۋىق شانشىلعانشا جەتەسىز عانا سويلەيدى» دەگەن ءسوز

- وسىنىڭ دالەلى. شاڭىراقتىڭ ءتورت كۇلدىرەۋىشى ءتورت تاراپتى بىلدىرەدى. ۋىقتاردى كۇننىڭ شاشىراندىسى دەپ ۇعىڭىز.

كيىز ءۇي كوشىپ-قونىپ جۇرگەن حالقىمىزدىڭ عاسىرلار بويعى تاجىريبەسىنەن تۋىنداعان. ول ۋاقىت، زامان سىنىنان سۇرىنبەي ءوتتى. قاسيەتتى قۇندىلىق وزىندىك ەرەكشەلىگى جانە تۇرمىسقا بەيىمدىلىگى جونىنەن ادام ومىرىنە پايداسى زور. ادام بالاسىنىڭ عۇمىرى مادەني- تۇرمىستىق جانە شارۋاشىلىق ماقساتقا ارنالۋىنا قاراي وسى كيىز ۇيدەن، ياعني شاڭىراقتان باستاۋ الاعان.

قازاق حالقىندا «شاڭىراعىڭ بيىك بولسىن»، «بوساعاڭ بەرىك بولسىن» دەگەن اق تىلەكتەر ايتىلادى. ول سوناۋ ەجەلگى عاسىردان بەرى ايتىلىپ، قازاق حالقىمەن بىرگە جاساپ كەلەدى. مۇنىڭ ءتۇپ- توركىنى وسى ءبىز ايتىپ وتكەن كيىز ۇيدەن باستاۋ الاتىنى انىق. سوندىقتان، ۇلى حالقىمىزدىڭ قاسيەتى مەن ءسانى سانالعان ساۋلەت ونەرى ۇرپاققا مۇرا بولىپ قالا بەرمەك.

- ونەردىڭ باسقا تۇرلەرىنەن دە قۇرالاقان ەمەس سياقتىسىز…

- مەنىڭ اجەم سۋىرىپ سالما اقىن بولعان. سول قاسيەت ماعان دا جۇعىستى بولعان سەكىلدى. 2018 -جىلى «تامدىنىڭ جىرى بىتپەيدى» اتتى ولەڭدەر جيناعىنا تۋعان جەرگە، اتا-اناعا، قۇربى- قۇرداستارعا دەگەن ساعىنىشتان تۋعان شىعارمالارىم ەنگىزىلدى.

جاستايىمنان ولەڭ جازۋمەن قاتار، مىڭ بوياۋدى ۇيلەستىرىپ، سۋرەت ونەرىن دە جالعاستىرىپ كەلەمىن. جۇقا تاقتايشا بەتىنە جاعىلعان بوياۋلارعا ءتۇرلى-ءتۇستى مونشاقتار جاپسىرىپ، قولونەر تۋىندىلارىن جاسايمىن. بۇگىنگە دەيىن 200 دەن اسا تۋىندىمدى كوپشىلىك نازارىنا ۇسىندىم.

اۋلەتىمدە ءبىر اكە، ءبىر انادان تاراعان 8 اعايىندىنىڭ اراسىنان ءبىر ءىنىم مەن مەنىڭ شىعارماشىلىققا بەيىمىم بار. وعان قوسا، ارابشا وقىپ، جازىپ قازاقشاعا اۋدارامىن. ءقايبىر جىلى وبلىستىق «اقمەشىت- سىرداريا» ورتالىق مەشىتى ۇيىمداستىرعان يماندىلىقتى ناسيحاتتاۋ بايقاۋىندا باق سىناپ، جۇزگە جۋىق تالاپكەردىڭ اراسىنان باس جۇلدەنى جەڭىپ الدىم.

ايتا كەتسەم، 1978 -جىلى كەڭەس وداعىنىڭ باتىرى باۋىرجان مومىش ۇلى شاڭىراعىمىزدا قوناقتا بولدى. كەيىننەن ول جايىندا ءوزىنىڭ ەستەلىك كىتابىندا كەڭىنەن اڭگىمەلەدى.

- وتباسىڭىز جايلى ايتا كەتسەڭىز...

- 1971 -جىلى جالەل الدامجاروۆ ەسىمدى ازاماتپەن وتاۋ قۇردىم. بۇگىندە ۇلكەن اۋلەتكە اينالدىق. سانالى عۇمىرىمىزدى ۇرپاق تاربيەسىنە ارناپ كەلەمىز. ولەڭدەرىمدى نەمەرەلەرىم جاتقا ايتىپ وتىرادى. سوعان ءسۇيسىنىپ قالامىن. اقبايان دەگەن نەمەرەمنىڭ ولەڭ جازۋعا ىنتاسى بار. بولاشاعىنان ءۇمىت كۇتەمىن.

- اڭگىمەڭىزگە راقمەت.

اۆتور

ءادىلجان ۇمبەت