گەرمانيا قازاعى ساديە سۋرەر: ماقساتىمىز - كويلەك-شاپان كيىپ، ولەڭ ايتۋ ەمەس
وسى ورايدا، وسى جىلعى قۇرىلتايدىڭ نەگىزگى ۇيىمداستىرۋشىسى - كەلندەگى قازاق ۇيىمىنىڭ ءتورايىمى ساديە سۋرەرمەن سۇحبات قۇرعان ەدىك.
- ساديە حانىم، ءوزىڭىزدى قىسقاشا تانىستىرا كەتسەڭىز؟ شەت جۇرتتاعى ءسىزدىڭ اتا- تەگىڭىز، تۋعان جەرىڭىز ءبىزدىڭ وقىرمان ءۇشىن دە قىزىق دەپ ويلايمىن...
- مەنىڭ ەسىمىم - ساديە سۋرەر، 1960 -جىلى تۇركيانىڭ ىستانبۇل قالاسىندا دۇنيەگە كەلدىم. اتا-بابام سوناۋ التايدان جەتپىس جىل بۇرىن پاكىستان ارقىلى تۇركياعا كوشكەن. ءسويتىپ، ىستانبۇل قالاسىنا ورنالاسقان ەكەن. ودان سوڭ نيگدە ۇلىقىشلا دەگەن اۋىلعا كوشىپتى. «التاي كوي» (التاي اۋىلى) دەگەن جەردە ءوستىم. كەيىن ىستانبۇلعا كەلدىم. 20 جاسىمدا گەرمانيانىڭ قازاعىنا تۇرمىسقا شىقتىم. وتباسىممەن گەيدەلبەرگ قالاسىندا تۇردىق. بۇگىنگى تاڭدا ءۇش ۇل، ءبىر قىزدىڭ اناسىمىن. بيىل زەينەت جاسىنا جەتتىم. ءبىز كەلن قالاسىنان 200 شاقىرىم جەردە تۇرامىز. بىرنەشە جىلدان بەرى سول قالاداعى مادەني ورتالىقتىڭ مۇشەسى بولىپ كەلدىم. قازىر ورتالىقتىڭ ءتورايىمى بولىپ جۇمىس اتقارامىن.
- كەلن قالاسىنداعى قازاق ورتالىعىنىڭ قىزمەتى جايلى ايتساڭىز؟
- بۇل ورتالىقتىڭ ىرگەتاسى سوناۋ 1982 -جىلى قالانعان. ول كەزدە ۇلكەن اعالارىمىز اۋقىمدى ىستەر اتقارعان. ورتالىق قۇرىلعاندا مەن 21 جاستا بولعان ەكەم. بۇگىندە وسى يگى ءىستىڭ باسى- قاسىندا جۇرگەن اعالارىمىزدىڭ الدى قارتايىپ، كەيبىرى ومىردەن ءوتىپ كەتتى. يمان بايلىعىن بەرسىن. سول كىسىلەردىڭ قۇرعان ورتالىعىنىڭ ارىقاراي جۇمىس ىستەۋىنە بارىنشا تىرىسىپ كەلەمىز.
بەلسەندى جەتى ايەل بىرىگىپ، 2018 -جىلدان بەرى ورتالىقتىڭ قايتا جۇمىس ىستەۋىنە كىرىستىك. جالپى، ءوزىم نەمىس، تۇرىك قوعامدارىندا جۇمىس ىستەگەن. 30 جىلداي نەمىس قوعامىندا قىزمەت ەتتىم. سوندىقتان دا، ءوز جۇرتىمىزدىڭ اماناتىن قولىمىزدان كەلگەنشە كەلەر ۇرپاققا قالدىرۋدى ءجون ساناپ، ورتالىقتىڭ جۇمىسىن جانداندىرۋعا بارىمىزدى سالىپ وتىرمىز.
قازاق حالقىنىڭ ۇمىتىلىپ كەتكەن سالت-داستۇرلەرىن، ادەت-عۇرىپتارىن قايتا جاڭعىرتۋ - باستى ماقسات. مەكتەپ تابالدىرىعىن اتتاعان بۇلدىرشىندەرگە ءتىلاشار وتكىزدىك. ەندى جاستار ءتىلاشاردى قالاي تويلاۋدى بىلەتىن بولادى. جالپى، اتقارىلىپ جاتقان ءىس-شارالارىمىز جەتكىلىكتى. زەينەتكە شىققان قاريالارىمىزدى سىيلىقتارمەن ماراپاتتاپ، ومىرلىك جارىنان ايرىلعان جەسىر ايەلدەرگە، جالعىزباستى انالارعا قايىرىمدىلىق كورسەتۋدى ادەتكە اينالدىرىپ كەلەمىز.
- ناۋرىز مەيرامىن قالاي تويلادىڭىزدار؟ بالكىم، ءبىز بىلە بەرمەيتىن سالت-داستۇرلەرىڭىز بار شىعار؟
- ناۋرىز مەيرامى - قازاق حالقىنىڭ ەڭ ۇلكەن مەرەكەسى. وكىنىشكە قاراي، بيىل ناۋرىز مەرەكەسىن اۋقىمدى ەتىپ تويلاي المادىق. الايدا، وتباسىمىزبەن ءبىر-ءبىرىمىزدى قۇتتىقتاپ، ءار ۇيدە ناۋرىز كوجە دايىندالدى. ۇلتتىق كيىمدەرىمىزدى كيىپ، ءبىر-بىرىمىزبەن قۇشاقتاسىپ كورىستىك. ۇلىستىڭ ۇلى كۇنىن قالاي تويلاناتىنىن جاستارعا كورسەتۋدى كەلەشەكتە ءالى دە قولعا الامىز. جالپى، بۇعان دەيىن ناۋرىز مەيرامىن تويلاپ كەلدىك. وتىز جىلدىق تاۋەلسىزدىگى بار قازاقستانىمىزدى، ونىڭ ەگەمەندىك كۇنىن ۇلىقتادىق. اتاجۇرتىمىزدىڭ بارىنا، جاڭادان تۋعان جاس بالاداي ءتاي- ءتاي باسىپ كەلە جاتقان ەلىمىزدىڭ بارىنا قۋاندىق. ول دا بىزگە ءبىر باقىت. بۇرناعى جىلدارى ناۋرىز تويىمىزعا كەلن قالاسىندا تۇراتىن قازاقتار، سونىمەن قاتار قازاقستاننان وقۋعا كەلگەن ستۋدەنت جاستار قاتىستى. ودان بولەك، موڭعوليادان، التاي وڭىرىنەن كەلگەن قازاق جاستارى دا قاتىسىپ، جوعارى دەڭگەيدە اتاپ وتتىك. الەمدى جايلاعان ىندەت كەلىپ، ناۋرىزدى تويلاۋدان قالىس قالعان ەدىك. بيىل ءبىر-بىرىمىزبەن كورىسىپ، اتاجۇرتتاعىداي بولماسا دا، بارىنشا قىزىقتى ەتىپ تويلاۋعا تىرىستىق.
ىندەت دەمەكشى، كوروناۆيرۋس ىندەتى تاراعاندا، دۇنيەجۇزى، ونىڭ ىشىندە قازاقستانداعى جاعدايدى ەستىپ، كومەك قولىن سوزۋدى ءجون سانادىق. جاڭالىقتاردان كورىپ، ەستىپ وتىرىپ، كومەك كورسەتكىمىز كەلدى. ءارتۇرلى اپپاراتتار مەن ءدارى-دارمەكتەردى ەلگە جىبەرۋدى ۇيىمداستىردىق. ءبىر قازاعىمىزدىڭ ءومىرىن ساقتاپ قالساق تا دەگەن وي بولدى. قايىرىمدىلىق اكتسياسىن ۇيىمداستىرىپ، جولدىڭ ۇزاقتىعىنا قاراماي، تىنىس الۋ اپپاراتتارىن جونەلتتىك. رەسەيدەن ساتىپ الىپ، ەلدەگى اۋرۋحانالارعا جەتكىزدىك.
ودان بولەك، تۇركيادا پاندەميا كەزىندە وقۋ ورىندارى جابىلىپ، ونلاينعا كوشكەن جىلى قازاق بالالارىنا جيىرماعا جۋىق پلانشەت جىبەردىك. جۇمىستىڭ ءبارى ونلاينعا كوشكەن كەز ەدى عوي ءوزى. وقيتىن بالالار ءبىلىمسىز قالماسىن دەگەن نيەت بولدى. قاسيەتتى ورازا ايىندا 120 ادامعا اۋىزاشار ۇيىمداستىرىپ، جاعدايى تومەن وتباسىلارعا دا كومەك قولىن سوزدىق.
- قازاق ەلىنە سالەمىڭىز بار ما؟
- ءار قازاق - مەنىڭ جالعىزىم! وسىناۋ ءسوزدى قاتتى ۇستاناتىن جانمىن. قازاعىم امان بولسىن!
- الداعى ۋاقىتتا ەۋروپا قازاقتارىنىڭ قۇرىلتايى كەلە جاتىر، ءسىز باسقارىپ وتىرعان ورتالىقتىڭ دايىندىعى قالاي؟
- قۇرىلتاي دەمەكشى، بۇل ءىس-شارا باسىندا تەك فۋتبولدان تۋرنير وتكىزۋ رەتىندە جوسپارلانعان ەكەن. كەيىننەن ادام كوبەيىپ، كىشى قۇرىلتاي دەپ وزگەرتتىك. مۇنداعى ماقسات - ەۋروپاداعى از قازاقتىڭ باسىن قوسۋ. ادەت-عۇرپىمىزدى ۇمىتپايىق، جاستار ۇيرەنسىن، ءبىلسىن، ءبىرى-بىرىمەن تانىسسىن دەگەن نيەت.
جالپى، ەۋروپادا ءتۇرلى جارىستار مەن كونسەرت زالدارىن جالعا الىپ ۇيىمداستىرۋ وتە قيىن. سوزبەن ايتۋ وڭاي بولعانىمەن، ءىس جۇزىندە وتە كۇردەلىلەۋ. الايدا، قيىنشىلىعىنا قاراماي، قاراجاتتىڭ سالماعىنا قاراماي، وسى ءىستى جۇزەگە اسىرساق دەيمىز. ويتكەنى، ءبىز بالا كۇنىمىزدەن اتا- انامىزدىڭ ايتۋىمەن ۇيدە قازاق تىلىندە سويلەسۋ، قازاقي عۇرپىمىزدان جاڭىلماۋدى ۇستانىپ وستىك. ال، قازىرگى كەزدە قازاق ءتىلى ۇمىت بولىپ بارادى. سەبەبى، فرانسياداعى قازاق بالاسى تەك فرانتسۋزشا، گەرمانياداعى قازاعىمىز تەك نەمىسشە سويلەيدى. مۇنداعى جاستاردىڭ 80 پايىزى ءوز ءتىلىن ۇمىتىپ كەتتى دەۋگە بولادى. ولاردىڭ قازاقى ورتاسى جوق. سول ءۇشىن ءبىر-ءبىرىن بىلسە، ءوز انا تىلىندە بايلانىسسا دەگەن ماقسات. وسى جاستارىمىز بىزدەن ۇلگى السا دەگەن ويىمىز بار. ەۋروپادا تاراپ جۇرگەن قازاق سول جاققا ءسىڭىپ، جوعالىپ كەتپەي، قازاق ەكەنىن ەستە ساقتاپ، ءبىزدىڭ ءىسىمىزدى جالعاستىرسا ەكەن. ءبىز قازىر وسى جاستارىمىزدىڭ باسىن قوسساق، ارىقاراي وزدەرى جالعاستىرادى دەپ ءۇمىت ارتامىن. قۇرىلتايدى كوبى كىشىگىرىم توي سياقتى ۇيىمداستىرا سالادى، نەگىزگى ماقساتىمىز - ەۋروپادا قازاقشىلىقتى ۇستاپ قالۋ.
مامىر ايىنىڭ 26-28-كۇندەرى مارافون ۇيىمداستىرامىز، وعان «اتامەكەننەن كوشكەنىنە 70 جىل تولۋىنا بايلانىستى» دەگەن اتاۋ بەردىك. ونداعى ماقسات - جاستارىمىز قايدان كەلگەنىن ءبىلسىن دەيمىز. سونداي-اق، بەلسەندى جاستار اراسىندا دوڭگەلەك ۇستەل، كونفەرەنسيا وتكىزۋدى جوسپارلادىق. ودان بولەك، قاتىسۋشىلاردىڭ كوڭىلىن كوتەرىپ، مەرەكەلىك كونتسەرت ۇيىمداستىرساق، وعان قازاقستانداعى ءانشى، كۇيشى، دومبىرا شەرتەتىن ونەرپازدارىمىزدى قاتىستىرىپ، ەۋروپاداعى قازاق جاستارىمىزعا كورسەتسەك دەگەن وي بار. ونداي كونتسەرتتەر تەك بەرلين قالاسىندا وتكىزىلىپ جۇرگەن. ءبىزدىڭ كەلن قالاسىمەن اراسى 700 شاقىرىم. بىزدەگى قاريالار ونداي الىسقا بارا المايدى. سوندىقتان، وسى كەلن مادەني ورتالىعىنىڭ ۇيىمداستىرۋىمەن كونتسەرت وتكىزىپ، اتامەكەنىن ساعىنعان قاريالارعا ءان مەن كۇي سىيلاساق دەپ وتىرمىز. جالپى، قۇرىلتايعا تۇركيا مەن ەۋروپا ەلدەرىنەن 30 عا جۋىق ۇيىم مەن 1500 گە جۋىق قازاق جينالادى دەگەن جوسپار بار.
- شەتەلدەگى قانداستارمەن جۇمىس ىستەيتىن ق ر س ءى م جانىندا «وتانداستار» قورى بار. وسى قورمەن ارىپتەستىك بايلانىس قالاي؟ بىرلەسكەن جوبالار بار ما؟
- «وتانداستار» قورىمەن تىعىز بايلانىستامىز. بۇل بايلانىس كوپ جىلداردان بەرى بار، ءبىراق بىلتىرعا دەيىنگى كەزەڭدە كوڭىلگە قوناتىنداي ءبىر مامىلەگە كەلە الماعان ەدىك. قوردىڭ باسىنا ابزال ساپاربەك ۇلى كەلگەننەن بەرى جاعداي وزگەردى. مۇمكىن انكارادا ەلشىلىك قىزمەتىن اتقارعاننان با ەكەن، ايتەۋىر ول كىسىنىڭ شەتەلدەگى قازاق قانداستارىن قولداۋى، جاعدايدى ءتۇسىنۋى قاتتى ۇنادى. ابزال مىرزانىڭ تۇرىك ءتىلىن بىلەتىندىگىنىڭ پايداسى دا بىزگە ءتيىپ جاتىر. ماعان ەكى رەت استاناعا بارۋ بۇيىرعان ەكەن. سوندا قوناقجايلىعىن دا كوردىم. بۇرىندارى ءبىر دومبىرا مەن ۇلتتىق كيىم الۋ دەگەن ارمان ەدى. وسى جولى التى دومبىرا مەن ءبىر شابادان ۇلتتىق كيىم كوتەرىپ قايتتىم. مۇنداي دۇنيەلەردى جاستارىمىزعا كورسەتىپ، تانىتقىمىز كەلەدى. ايتسە دە، ءبىزدىڭ باستى ماقساتىمىز - كويلەك-شاپان كيىپ، ءان سالۋ ەمەس، ونىڭ استارىندا تەرەڭ ماعىنا جاتىر… ويتكەنى، بۇل جاستارىمىز ەرتەڭ ەۋروپاداعى قازاقتىڭ داۋىسى بولادى. سولاي بولىپ قالۋى دا كەرەك، ءبىز سوعان سەنەمىز. ءبىز قازاقىلىعىمىزدى بارىنشا ساقتاپ قالعىمىز كەلەدى. وسى ويىمدى ابزال مىرزاعا ايتىپ ەدىم، بىردەن قولدادى. سوندىقتان، وسى «وتانداستار» قورىنىڭ باسشىلىعىندا وسىنداي شەتەلدەگى قانداستارعا وتە جاناشىر ادام كەرەك. بۇل - شەتتەگى بىزدەر ءۇشىن ۇلكەن مۇمكىندىك.
ۇمىتپاي تۇرعاندا ايتايىن، الداعى وتەتىن قۇرىلتايعا اتاجۇرتىمىز قازاقستاننان قاتىسامىن دەۋشى اعايىندار بولسا، اسىعا كۇتەمىز.
- ۋاقىت ءبولىپ سۇحباتتاسقانىڭىزعا راقمەت!
رەداكتور
گۇلنۇر عازيز قىزى