قىمىزدا قانداي دارۋمەندەر بار جانە ول قاي اۋرۋلارعا ەم؟
قىمىز - قازاق حالقى ءۇشىن ەجەلدەن ءدام دە، ءدارى دە، ەم دە بولعان ۇلتتىق سۋسىن. بۇگىندە ونى ءشولدى قاندىراتىن سۋسىن رەتىندە عانا ەمەس، تۋبەركۋلەز، راك، تۇماۋ سەكىلدى ءتۇرلى اۋرۋدىڭ ەمى رەتىندە قولدانادى.
بيە ءسۇتىنىڭ قۇرامىندا قانداي دارۋمەندەر بار؟
بيە ءسۇتىنىڭ حيميالىق قۇرامىن زەرتتەگەن عالىمداردىڭ مالىمەتىنشە، قىمىزدا A ،Bi ،Bi2 ،D ،C ،C ،F جانە ت. ب. دارۋمەندەر بار. مىسالى، ءبىر ليتر قىمىزدا:
A دارۋمەنى مەن كاروتين 0,092-0,690 م گ؛
C دارۋمەنى 86، 94 - 135 م گ؛
اسكوربين قىشقىلى 145 م گ كولەمىندە كەزدەسەدى.
قىمىز قۇرامىنداعى C دارۋمەنىنىڭ مولشەرى اشۋ پروتسەسىمەن تىكەلەي بايلانىستى. مەديتسينا عىلىمدارىنىڭ كانديداتى ۆ. يۋ. شيلو مەن عالىم گ. راحيموۆتىڭ زەرتتەۋىنشە، ءبىر ليتر بيە سۇتىندە 99,98 م گ C دارۋمەنى بار. ال عالىم حابدراحمان دۇيسەمبين مالىمەتىنشە، 3-4 جاسىندا ءبىرىنشى رەت قۇلىنداعان بيە ءسۇتىنىڭ قۇرامىندا س دارۋمەنىنىڭ ەڭ كوپ مولشەرى - 161,2 م گ، 15-17 جاستاعى كوپ قۇلىنداعان بيە سۇتىندە ازىراق 124,2 م گ بولادى.
مۇنىمەن قاتار، قىمىز كۇن مەن ۋلتراكۇلگىن ساۋلە اسەرىنەن تۇزىلەتىن D دارۋمەنىنە باي، اسىرەسە، ۋىز قۇرامىندا مول كەزدەسەدى. ر. داۆيدوۆ پەن م. ەرماكوۆانىڭ زەرتتەۋىنشە، ءبىر ليترىندە 0,65-1,05 م گ E دارۋمەنى بار. مۇنىمەن قاتار، حولەستەرين الماسۋدى رەتتەيتىن F دارۋمەنى دە كەزدەسەدى.
قىمىز قانداي اۋرۋلارعا ەم؟
سونداي- اق، بيە سۇتىندە ۆ توبىنا جاتاتىن تيامين، ريبوفلاۆين، نيكوتين جانە پانتوتەن قىشقىلدارى، بيوتين، فولي قىشقىلى، Bi2 دارۋمەنى جانە تاعى باسقا بار. بۇل دارۋمەن ءبىرىنشى كەزەكتە «بەري-بەري» (جۇيكە جۇيەسىنىڭ قابىنۋى - رەد. تۇسىندىرمەسى) اۋرۋىنا شالدىققان ناۋقاستارعا ەم. اتالعان اۋرۋعا شالدىققان ناۋقاستىڭ قارىن ءسولى از ءبولىنىپ، تابەتى ناشارلايدى، بۇلشىق ەتى السىرەيدى، ۇيقىسى قاشادى جانە اسقىنعان جاعدايدا ادام سال بولىپ قالادى. بۇدان وزگە B2 جانە ا دارۋمەنى قوسىلىپ كورۋ اعزالارىنا وڭ اسەرىن بەرەدى.
عالىمداردىڭ ايتۋىنشا، قىمىزدى اشىتقان كەزدە دارۋمەندەر مولشەرى وزگەرەدى. بيوتين، تيامين، Bi2 دارۋمەندەرىنىڭ مولشەرى ازايسا، پانتوتەن قىشقىلى ازايادى، ريبوفلاۆين، فولي قىشقىلى سول كۇيىندە قالادى.
پروفەسسور ن. ك. گوريايەۆ بيە ءسۇتىنىڭ ادام اعزاسىنا وڭ اسەرىن تيگىزۋى تۋبەركۋلەزدى ەمدەۋگە كومەگى مول كالتسي تۇزىنىڭ كوپتىگىمەن بايلانىستى بولۋى مۇمكىن ەكەنىن ايتقان. قىمىزداعى كالتسيدىڭ جارتىسىنا جۋىعى ءسۇت اقۋىزىنىڭ قۇرامىنا كىرەتىندىكتەن، اعزاعا جىلدام ءارى تولىق سىڭەدى. كالتسي اعزاداعى مينەرالداردىڭ الماسۋىنا اسەر ەتىپ، وكپە تۋبەركۋلەزىنەن پايدا بولعان قۋىستاردا ىزبەس تۇزدارىنىڭ جينالۋىنا سەبەپشى بولادى.
بۇدان وزگە بيە سۇتىندە قاننىڭ ماڭىزدى بولشەكتەرى مىس پەن كوبالت كوپ. ا. كوسوبريۋحوۆتىڭ مالىمەتىنشە، ءبىر ليتر قىمىزدا 1,60 م گ مىس بار.
«بيە ءسۇتىنىڭ تابيعاتى انا سۇتىنىكىنە جاقىن»
قىمىز ازىرلەيتىن تاراز قالاسىنداعى زاۋىت باسشىسى دۇيسەنبەك ىبىناليەۆ بيە ءسۇتىنىڭ پايداسى ادامدىكىمەن بىردەي ەكەنىنە توقتالدى. جىلقىدا ءوت بولمايتىندىقتان، ونى قايناتپايدى جانە ستەريلدەمەيدى. بۇل تۋرالى دونەتسك مەديتسينا ينستيتۋتىنىڭ عىلىمي قىزمەتكەرى ە. پ. گرەبەننيكوۆا مەن باسقا دا ارىپتەستەرى ايتقان.
«باسقا سۇتتەر سەكىلدى قايناتىلمايتىندىقتان، قۇرامىنداعى بارلىق ميكروەلەمەنت سول كۇيى ساقتالادى. بۇرىن شالا تۋعان جەتى ايلىق سابيلەرگە وسى بيە ءسۇتىن بەرگەن. تۋعانىنان ساۋمال ىشكەن بۇل بالالار توعىز ايىندا تۋىپ، انا ومىراۋىن ەمىپ وسكەندەرگە قاراعاندا الدەقايدا مىقتى بولعان. ءوزىم دارىگەر دە، ءتاۋىپ تە ەمەسپىن، تەك ناقتى اناليزدەردىڭ ناتيجەسىنە سۇيەنىپ ايتامىن. سوڭعى جىلدارى بىزگە كەلىپ بيە ءسۇتىن ىشكىسى كەلەتىن ازاماتتارعا الدىمەن اناليز تاپسىرۋعا كەڭەس بەرىپ كەلدىم. كەيىن ون كۇن قىمىز ىشكەن سوڭ سول اناليزدەردى قايتا تاپسىرىپ، اعزاسىندا قانداي وزگەرىس بولعانىن وزدەرى كورەدى»، - دەدى دۇيسەنبەك ىبىناليەۆ.
مۇنىمەن قاتار، زاۋىت باسشىسى كوپ جىل بۇرىن اۋىر دەرتكە شالدىعىپ، اۋرۋحانا ەمدەۋدەن باس تارتقان ايەلدىڭ وقيعاسىن باياندادى. ايەل ادام ەكى جىل بويى بيە ءسۇتىن ءىشىپ ونكولوگيالىق اۋرۋدان ايىققان.
«قىمىز ادام يممۋنيتەتىن جاقسارتادى جانە ونى ادام سالماعىنا قاراي ولشەپ ءىشۋ قاجەت. ياعني ارتىق سالماعىڭىز كوپ بولسا، سوعۇرلىم كوبىرەك ءىشىڭىز. بۇدان وزگە بيە ءسۇتى قان ازدىق اۋرۋىن ەمدەۋگە كومەكتەسەدى»، - دەپ قوستى دۇيسەنبەك ىبىناليەۆ.
قىمىزدى قالاي ءىشۋ كەرەك؟
عالىمدار اسقىنعان اۋرۋى بار ادامدارعا قىمىزدى تۇسكى جانە كەشكى تاماقتان 1-1,5 ساعات بۇرىن ىشۋگە كەڭەس بەرەدى.
قۇرامىنداعى كومىر قىشقىلى اسەرىنەن ىشكەن ادام كەكىرىپ، مۇرنى اشي باستايدى. ءزار ايدايتىن قاسيەتى بولعاندىقتان، ۇيىقتار الدىندا ىشۋگە بولمايدى. از مولشەردە ىشسە، جايلى ۇيىقتاۋعا كومەكتەسەدى. كەرىسىنشە جاتار الدىندا كوپ ىشسە، ادامنىڭ جۇيكە جۇيەسى قوزىپ مازاسى قاشادى.
كەيدە ادام قىمىز ىشكەن سوڭ لوقسىپ، جۇرەگى قىجىلدايدى. بۇل بەلگىلەر تەك العاشقى كۇندەرى بايقالۋى مۇمكىن، دەيدى زەرتتەۋشىلەر.