قازاقتى قان قاقساتقان فيليپپ گولوششەكين: تۇرمە ازابىن ابدەن تارتتىم
پسكوۆ پەن ۆيتەبسك قالالارىنىڭ اراسىندا ورنالاسقان نەۆەل قالاشىعى سوناۋ قاھارلى يۆان داۋىرىنەن بەرى ءمالىم. بۇل شاھار ەمەنكا وزەنى نەۆەل كولىنە كەلىپ قۇياتىن جەردە ورنالاسقان. قالاشىقتىڭ نەۆەل اتانۋى دا وسىدان. وزەننىڭ جاعالاۋى ساز بالشىقتى بولعانمەن، دەگەنمەن وسى ايماقتىڭ تابيعاتى ادام تاڭدانارلىق ەرەكشە سۇلۋلىعىمەن جۇرەكتى تەبىرەنتەدى. ال ماڭايدىڭ ءبارى كوكجيەككە دەيىن بيىك جارتاستار مەن بىرىمەن-ءبىرى جارىسا كۇنشۋاعىنا قاراي بوي كوتەرگەن ەمەندەردەن قۇرالاتىن ورماندارعا ۇلاسىپ جاتىر، جارتاستار اراسىندا تولاسسىز اعىپ جاتقان كولگە زەر سالا وتىرىپ، تابيعاتتىڭ وسىنداي قايتالانباس عاجايىپ كەرەمەتىنە ەرىكسىز تۇردە قىزىعىپ، باس شايقايسىڭ.
ساز اسپابىندا عالامدىق مۋزىكالىق شىعارمالاردى تەبىرەنتە ورىنداپ، وزىندىك تاڭعاجايىپ ورىنداۋشىلىق شەبەرلىگىمەن كوزگە تۇسكەن، مۋزىكا تىڭدارماندارىنا موسارت مۋزىكاسىنىڭ قۇدىرەتىن، بەتحوۆەن شىعارمالارىنداعى سەزىمنىڭ قايتالانباس يىرىمدەرىن، شوپەننىڭ عالامدىق مەلانحوليالىق كورىنىستەرىن جەتكىزە بىلگەن 20 - عاسىردىڭ اتاقتى پيانيست سازگەرى ماريا يۋدينانىڭ وسى عاجايىپ ولكەدە دۇنيەگە كەلۋى كەزدەيسوق ەمەس. تۋرا وسى نەۆەلدە ونەر مەن ادەبيەت تەورەتيگى ميحايل باحتين ومىرگە كەلدى.
وسى ولكەنىڭ تاڭعاجايىپ سۇلۋلىعى ادام جۇرەگىن تەبىرەنتىپ قانا قويماي، سونىمەن بىرگە ادام جانىن قول جەتپەس الاپات بيىكتەرگە قاراي شاقىرادى. ءدال وسى نەۆەل تۇبىندە تابيعاتتىڭ قايتالانباس سۇلۋلىعىن قورعاپ ءجۇرىپ، ءبىزدىڭ قايسار پۋلەمەتشى قىزىمىز، كەڭەس وداعىنىڭ باتىرى - مانشۇك مامەتوۆا قازا تاپتى. قازاق قىزىنىڭ ەرلىگىنە رازى بولعان نەۆەلدىكتەر شاھارداعى الاڭداردىڭ بىرىندە باتىر قىزعا ارناپ ەسكەرتكىش تۇرعىزدى.
ءبىراق مەن ءۇشىن وسى كۇنگە دەيىن جۇمباق بولىپ تابىلاتىن جاعداي: ادام جانىن تەبىرەنتىپ سۇلۋلىق پەن رۋحانياتقا شاقىراتىن وسى كيەلى ولكەدە زۇلىمدىق پەن كەساپاتتاردى بويىندا جيناعان شايتاني گەنمەن تۋعان قانىشەر ادامنىڭ ومىرگە كەلۋى تۇسىنىكسىز جاعداي. كەزىندە دوستوەۆسكي: «الەمدى سۇلۋلىق قۇتقارادى» دەپ جار سالدى ەمەس پە... ال فيليپپ گولوششەكيندى سۇلۋلىق ءسابي كەزىنەن بەرى ايالاپ كەلدى. سوندىقتان دا سۇلۋلىق ادامزاتتى تۇيسىكتىك تۇرعىدا جەك كورەتىن قانىشەرگە ءسابي كەزىندە اياۋشىلىق پەن مەيىرباندىلىق سەزىمدەرىن ۇيالاتۋى ءتيىس ەدى عوي. ايتسە دە قانىپەزەر تۋعانىنان قانىشەر بولىپ تۋدى ما... الدە سۇلۋلىق وعان اسەر ەتپەدى مە ەكەن؟
سۇلۋلىقتى بويىنا دارىتۋ ءۇشىن ادام جانى ەركىن ازات بولۋى ءتيىس. ەگەر ادام جانى ءسابي كەزىنەن باستاپ سوقىر جانە مىلقاۋ بولسا، مۇنداي جاعدايدا ول رۋحانيات پەن سۇلۋلىقتى كورىپ، سەزىنە المايدى. ول ماڭگىلىك قاراڭعى قاپاستا قالىپ، تۋرا سونداي قاراڭعى تۇنەك قاپاستاردى جاراتىپ، بەس كۇندىك بۇل پاني جالعاندا ابدەن اداسادى.
ونىڭ شىن ەسىمى ەشايا ەدى. ءبىراز ۋاقىت وتكەن سوڭ، اككى توڭكەرىسشى بولعاننان كەيىن، ونىڭ «فيليپپ» اتتى پارتيالىق لاقاپ ەسىمى كەڭىنەن تاراپ، ءوزىنىڭ شىنايى اتى بىرتە-بىرتە ۇمىتىلىپ كەتەدى.
ول 1876- جىلى قاراپايىم ەۆرەي اۋلەتىندە دۇنيەگە كەلەدى، اكەسى ورتانقول مەردىگەر ادام، نەۆەلدە مۇنداي وتباسىلار وسى قالاشىقتىڭ جارتىسىنداي ەدى. اكەسى شاعىن مەردىگەرلىك جۇمىستارمەن اينالىسادى، وتىن ساتىپ، سونداي-اق وسى شاھارداعى مال سوياتىن قاساپحاناعا دا يەلىك ەتەتىن. ال كەرىسىنشە ونىڭ اعاسى ۆيتەبسكىدە كىتاپ دۇكەنىمەن اينالىسىپ، ادامدار اراسىندا ابىرويىن جوعالتپاعان كەڭپەيىل جان بولاتىن.
ءدال وسى جەردە ويلانايىق! ونىڭ اكەسىنىڭ يەلىگىندە قاساپحانا بار ەدى. بالكىم كىشكەنتاي ەشايا اكەسىنە مال سويۋعا كومەكتەسكەن بولار، ياعني مال قانىنىڭ ءتۇسى بالانىڭ پسيحيكاسىنا، مىنەز-قۇلقىنا اسەر ەتۋى دە مۇمكىن عوي؟
فيليپپ الدىمەن قالاشىقتاعى ءتورت سىنىپتىق مەكتەپتە ءبىلىم الادى. سودان كەيىن گيمنازياعا تۇسۋگە تالپىنىپ، ەمتيحان تاپسىرادى. سىناقتان سۇرىنبەي وتسە دە، ەۆرەيلەردى وقۋعا قابىلداۋ شەكتەۋلى بولعاندىقتان، وقۋعا تۇسە المايدى. ءبىراق وتىرىك بولسىن، مەيلى شىن بولسىن، ول دەگەنمەن گيمنازيانىڭ التى سىنىبىن ءبىتىرىپ شىعادى. ال ءوز ءبىلىمىن ريگاداعى ءتىس دارىگەرلىك مەكتەبىندە ماماندىق الۋمەن ءتامامدايدى. ياعني ول ماماندىعى بويىنشا - ءتىس دارىگەرى. سودان كەيىن ونىڭ ءومىرى ارپالىسقا ۇلاسىپ كەتىپ، ءوز زامانىمەن الىسادى. فيليپپ «ادامزاتتىڭ تىستەرىن جۇلىپ، قوپارىپ، جاق سالۋمەن» اۋرەلەندى. سول ءداۋىردىڭ ءوزى دە وعان ءدال وسىنداي قاتىگەزدىك تانىتتى.
1905- جىلى ۆياتكا قالاسىندا ول ر س د ر پ مۇشەلىگىنە وتەدى. وسى كەزدەن باستاپ ول پارتيالىق باسپالداقپەن تەك جوعارى قاراي ورمەلەيدى: ر س د ر پ-نىڭ پەتەربۋرگتىك كوميتەت مۇشەسى، كەيىن ماسكەۋلىك ر س د ر پ ۇيىم مۇشەسى. نارىمعا جەر اۋدارىلادى، ول جاقتان قاشىپ كەتىپ، پراگاداعى پارت كونفەرەنسياعا قاتىسادى. قايتادان جەر اۋدارىلىپ، يتجەككەنگە اتتاندىرىلىپ، تۋرۋحانسك ولكەسىنە سۆەردلوۆپەن بىرگە كەتە بارادى. تۋرۋحانسك ولكەسىنەن فيليپپ قازان توڭكەرىسىنىڭ ارقاسىندا ازاتتىق الادى. سوندىقتان دا ول قازان توڭكەرىسىنە بەلسەنە ارالاسىپ، كەيىن ازاماتتىق سوعىسقا دا قاتىسادى.
سونىمەن بىرگە گولوششەكين ورتالىقتا عانا وتە جاۋاپتى پارتيالىق لاۋازىمدى قىزمەتتەر اتقارىپ قانا قويماي، ءسىبىر مەن ورال ايماعى قالالارىندا پارتياعا ادال قىزمەت اتقارادى. «ول كادىمگى لەنينشىل ەدى. «ادامنىڭ قانى مۇنداي قانىشەرلەردى توقتاتا المايتىن. قاتىگەزدىكتى ونىڭ تابيعي بولمىسىنان دا بايقاۋعا بولاتىن: قانىشەر، قانىپەزەر قاساپشى، ساناسىندا اۋىتقۋى بار قاتىگەز قاسكۇنەم». مۇنداي ايقىن مىنەزدەمەنى وعان جاۋلارى ەمەس، پارتيا قاتارىنداعى ءوزىنىڭ ۇزەڭگىلەس جولداسى ۆلاديمير بۋرايەۆ بەرەدى.
ايتپاسا دا تۇسىنىكتى عوي. گولوششەكين (سول كەزەڭدە ورالداعى وبلىستىق اسكەري كوماندير) 1918 - جىلدىڭ 30 - ساۋىرىندە ەكاتەرينبۋرگكە 2- نيكولاي پاتشا مەن ونىڭ وتباسىن اكەلىپ جەتكىزگەن پويىزدى قارسى الادى. اق گۆاردياشىل اسكەرلەردىڭ ەكاتەرينبۋرگكە سول جىلدىڭ ماۋسىم ايىنىڭ سوڭىنا تامان شابۋىل جاساۋى يمپەراتوردىڭ بولاشاق تاعدىرىن شەشكەندەي ەدى. وسى وقيعالارعا بايلانىستى تاپسىرما الۋ ءۇشىن گولوششەكين ارنايى تۇردە ماسكەۋگە دە بارىپ قايتادى.
پاتشانىڭ جاندايشابى يۋروۆسكيدىڭ ەستەلىكتەرىنە سۇيەنسەك: «بۇل ءىس-شارا توتەنشە تۇردەگى ساياسي ماڭىزدى ماسەلە بولعاندىقتان، ونىڭ اتقارىلۋى و ك-تىڭ ەرەكشە سەنىمىنە يە بولعان جولداس فيليپپ گولوششەكينگە جۇكتەلەدى. ياعني ول وسى ءىس-شارانى كەلىسىمدى تۇردە جۇزەگە اسىرۋى ءتيىس ەدى...» يۋروۆسكيدىڭ دەرەكتەرى بويىنشا، فيليپپ پاتشا مەن ونىڭ وتباسىن جازالاپ ءولتىرۋ كۇنىن بەلگىلەگەن. سودان كەيىن 17- ماۋسىمنىڭ تۇنىندە بارشا جۇرتقا ءوزىنىڭ ۇكىمى جايىندا ايتىپ سالعان. قاتىگەز، قانىپەزەر گولوششەكين پاتشانىڭ وتباسىن و دۇنيەگە اتتاندىرۋعا قاتىسپاسا دا، دەگەنمەن جاندايشاپتارى پىشاقتارىن قايراپ جاتقان كەزدە، قاندى وقيعانىڭ باسى-كوزى بولىپ، ءبارىن باقىلاپ قاراپ تۇرعان.
بۇل جەردە سۆەتونيدىڭ جەڭىمپاز ارەكەتتەرىن پاش ەتەيىن دەگەن ويدان اۋلاقپىن، نەۆەلدەن شىققان قانىپەزەر قاسكۇنەم قاساپشىنىڭ ءومىربايانىن سيپاتتاۋدى ماقسات تۇتپايمىن. ناقتى ايتساق، ونىڭ قازاقستانداعى پارتيالىق قىزمەتى جايىندا ءسوز قوزعايىق. 1925- جىلدىڭ 13- قىركۇيەگىندە گولوششەكين قازاق ا س س ر ولكەلىك كوميتەتىنىڭ ۆ ك پ (ب) ءبىرىنشى حاتشىسى قىزمەتىنە كىرىسەدى. ول بۇرىنعى حاتشى س.حودجانوۆتىڭ ورنىنا كەلەدى.
سول جىلداردى سيپاتتاپ جازعانداردىڭ ويى تەك ءبىر جەردە عانا ۇشتاسادى: گولوششەكيننىڭ جەكە تۇلعالىق سيپاتى وسىدان كەيىنگى وقيعالاردىڭ وربۋىنە ىقپال ەتۋشى نەگىزگى فاكتور بولىپ تابىلدى. ول دورەكى مىنەزدى، ارام پيعىلدى قاسكۇنەم (سول كەزەڭدەگى پارتيا قاتارىنداعى كوپتەگەن رۋحاني مۇگەدەكتەر ءدال وسىنداي بولاتىن) جانە ءوزى-ءوزىن ەرەكشە جاقسى كورەتىن، ايتقانىنان قايتپايتىن وسپادار ەدى. ورتالىقتان الىس جەردە بەرىلگەن لاۋازىمدى قىزمەتتەر، ونىڭ كوزدەگەن ماقساتتارىنا سايكەس كەلمەيتىن. ول قازاقستانعا الەمدى ءوزىنىڭ استىنا سالىپ جانشيتىن بوناپارت رەتىندە كەلەدى. باياندامالارىنىڭ بىرىندە ءدال وسىلاي ايتىپ سالادى: «قازانعا دەيىنگى قازاقستاندى - كونە قازاقستان دەپ اتار ەدىم. ياعني قازاقستان بۇرىن بولماعان».
ونىڭ پىكىرى بويىنشا، قازاق اۋىلىندا توڭكەرىس ورىن العان جوق، جەكەمەنشىكتى جويۋ شارالارى اتقارىلعان جوق، جالپى العاندا قازان توڭكەرىسىنىڭ قازاق اۋىلدارىنا ىقپالى مۇلدە تيگەن دە جوق. سوندىقتان دا ول قازاقستاندا شاعىن قازان شارالارىن اتقارۋدى ويلاستىردى. بۇكىل قازاقستاندىق ۆ ك پ (ب) ولكەلىك 5 - كونفەرەنسياسىندا گولوششەكين تىستەرىن قايراي وتىرىپ، «قازاقستانداعى پارتيالىق كەڭەستىك كادرلاردىڭ بۇزىلۋ ارەكەتتەرىن توقتاتۋ جانە تۇراقتاپ قالعان جاعدايدى تۇزەتۋ ءۇشىن» ەڭ الدىمەن كاز وبكومدى تاراتىپ، ءبىر جىلعا و ك ر ك پ (ب) كوميتەتىنىڭ ۋاقىتشا بيۋروسىن قۇرۋدى ۇسىنىسقا سالدى.
ارينە، كاز وبكومدى ەشكىم تاراتقان جوق، قازاقستاننىڭ پارتيالىق ۇيىمى ەكزوتيكالىق سيپاتىمەن ەرەكشەلەنسە دە، مۇنداي سوراقى شارالارعا جول بەرىلمەدى. ماسەلەن، پارت كونفەرەنسيا دەلەگاتى ساپاربەكوۆ: «مۇشەلىككە جارنانىڭ اقىسى ءۇشىن جىلقى رەتىندە پارا الاتىن ۇياشىقتار بار دەپ» حابارلادى. مۇنى ەستىگەندە گولوششەكين اشۋلانىپ، باسىنا قان شاپتى. سونىمەن بىرگە قازاق ولكەلىك كوميتەتىنىڭ ەسەپتەرى مەن قاۋلىلارىندا نيكولاي ەجوۆتىڭ اتى كوزگە تۇسە باستايدى. ول وسىعان دەيىن سەمەيدەگى پارتيالىق ۇيىمدا شىڭدالىپ ءوستى. مىنە، ەندى قازاق اۋداندىق ولكەلىك ورتالىق كوميتەتىنە دەيىن جەتىپ، كوممۋنيستىك اكادەمياداعى ماركسيزم كۋرستارىن يگەرۋ ءۇشىن ماسكەۋگە اتتانعانعا دەيىن گولوششەكيننىڭ ورىنباسارى قىزمەتىن اتقارىپ تا ۇلگەردى. ول كەيىنىرەك كەڭەس ۇكىمەتىنىڭ باس قاساپشىسى اتانۋى ءۇشىن ماركسيزم ءىلىمىن كەڭىنەن يگەرۋىنە تۋرا كەلدى.
گولوششەكين جايلى ەرلان مەدەۋبايەۆ ءوزىنىڭ «پاتشا اۋلەتىنىڭ قاساپشىسى جانە شاعىن قازاننىڭ اۆتورى» اتتى ماقالاسىندا بىلاي دەپ جازادى: كوپ جاعدايدا گولوششەكيننىڭ نۇسقاۋىمەن پارتيانىڭ ولكەلىك كوميتەتىندە قايشىلىق جاعدايلار تۋىندايدى، ياعني توپ ارالىق كۇرەستەر كەڭ تۇردە بەلەڭ الىپ، پارتيا قىزمەتكەرلەرى جانە مادەنيەت قايراتكەرلەرى كوپ ۋاقىتىن ءوزارا قارىم-قاتىناستاردى شەشۋگە جۇمسايتىن. مۇنداي جاعدايدا، ارينە، «جالماۋىزداردى اۋلاۋعا» وتە قولايلى بولىپ، ۇناماعان ادامدارعا ساياسي جالا جابۋعا وتە ىڭعايلى ۋاقىت ەدى.
ورتالىقتاعى كوپتەگەن ارىپتەستەرى سىندى گولوششەكين قازاقتاردىڭ كوشپەلى ءومىر سالتىن ويلاپ، ابدەن مازاسى كەتتى. ياعني ونىڭ كوزقاراسى بويىنشا، قازاقتار بايىرعى فەودالدىق ءومىر سالتىن ۇستانادى، ولاردىڭ ءومىرى سوسياليستىك ۇستانىمدارعا مۇلدە سايكەس ەمەس. جەدەل تۇردە ولاردى وتىرىقشى حالىققا اينالدىرۋعا كۇش جۇمساۋ قاجەتتىلىگى تۋىندادى. بۇل جەردە گولوششەكيننىڭ پىكىرى بويىنشا باس قاتىرۋدىڭ قاجەتى جوق بولاتىن. مالشىلاردى جەرگە بايلاپ قويىپ، ديقاندىقپەن اينالىسۋعا ماجبۇرلەۋ كەرەك. وعان كەيبىرەۋلەر بۇل شارانى جاساۋ وڭايعا تۇسپەيتىنىن ءتۇسىندىرىپ-اق باقتى. ويتكەنى كوشپەندى نومادا حالقىنىڭ ءدىلى مۇلدە وزگەشە. ياعني كوشپەندىلەردىڭ سەنىمى بويىنشا جەردى قازۋ سۇمدىق ايۋاندىق ارەكەت بولىپ تابىلاتىن. جەردى كۇرەك نەمەسە سوقامەن جىرتۋ - جەردىڭ دەنەسىنە جاراقات اكەلۋ دەپ سانالدى. بۇل ءار قازاقتىڭ جۇرەگىندەگى ۇستانىم ەكەندىگى بۇرىننان ءمالىم. ياعني وسىعان بايلانىستى ۇزاق ۋاقىتقا سوزىلعان بىرتە-بىرتە جۇزەگە اسىرىلاتىن بەتبۇرىس قاجەت.
ءاليحان بوكەيحانوۆ 1913 - جىلى ششەربيننىڭ قازاقستان ايماعىنا جاساعان ستاتيستيكالىق ەكسپەديسياسىنا قاتىسىپ، كوشپەندىلەردىڭ سالت-داستۇرگە تولى ومىرلەرىنە تىڭعىلىقتى ساراپتاما جاسايدى. وسىعان بايلانىستى كەلەسىدەي قورىتىندى شىعارادى: ياعني كوشپەندىنى وتىرىقشىعا اينالدىرۋ جانە ونىڭ پسيحولوگياسىنا زيان تيگىزبەي وزگەرتۋ ماقساتىندا وعان وتىرىقشى ءومىردىڭ ءبىرجولا ورنايتىندىعىن ءتۇسىندىرۋ ءۇشىن 250 جىل قاجەت ەكەندىگىن باياندايدى. گولوششەكيننىڭ ماڭايىندا جۇرگەن ادامدار (الدە قۇرامىسوۆ، نەمەسە ەرنازاروۆ پا؟ جاعىمپازدار قاشان دا از بولماعان) بۇل ويدى وعان جەتكىزەدى. «250 جىل!» - مۇنى ەستىگەندە گولوششەكيننىڭ اشۋدان ساقالى دىرىلدەپ، موينى كوگەرىپ كەتەدى. اشۋعا بۋلىققاندىقتان ءسوز ايتۋعا شاماسى جەتپەي قالادى. سويلەۋ قابىلەتى قالپىنا كەلگەن كەزدە، اسا اۋىر زىلمەن بىلاي دەپ جاريالايدى: «ءبىز بۇل شارانى 2-3 جىل ىشىندە جۇزەگە اسىرامىز!».
ۇجىمداستىرۋ ناۋقانىنىڭ دا ءدال وسى كەزەڭگە سايكەس كەلگەنى وتە ءساتتى بولدى. قازاقستاننىڭ مال شارۋاشىلىعىنىڭ سول داۋىردە پاتشالىق وكىمەتتىڭ وتارلاۋ ساياساتىنىڭ باقىلاۋىنا الىنعانىن ايتا كەتۋگە ءتيىسپىز. قورعانىس مەجەلەرى قۇرىلىستارىنىڭ سالىنۋى كوشپەندىلەردىڭ ءومىر سالتىنىڭ بۇزىلۋىنا اكەلىپ سوقتىرىپ، مال جايىلىمدارىنىڭ ازايۋىنا ىقپالىن تيگىزدى. قازاقستانعا كوشىپ كەلگەندەر مەن جەر اۋدارىلعاندار ءۇشىن كوشپەندىلەردىڭ ەڭ شۇرايلى جانە قۇنارلى جەرلەرى تارتىپ الىندى (1 ميلليون 300 مىڭ گا جەر - 1917 - جىلدىڭ وزىندە!). مالشىلارعا سونىمەن بىرگە ءجيى بولىپ تۇراتىن جۇت تا كوپ زارداپ اكەلدى. 1917 - جىلعا دەيىنگى جارتى عاسىر ىشىندە ۇلى دالاعا جۇت 12 رەت كەلگەن ەدى. سونىمەن بىرگە ادام توزگىسىز سالىقتار دا حالىقتى قايىرشىلىققا اكەلىپ سوقتىردى.
ءبىراق بۇل سالىقتار اسكەري كوممۋنيزم جىلدارى كەزىندە ەنگىزىلگەن اجداهاداي تارتىپپەن سالىستىرۋعا مۇلدە كەلمەيتىن. وسى تارتىپكە سايكەس، قازاقستان جىل سايىن 64 مىڭ توننا ەت وتكىزۋى مىندەت بولىپ تابىلدى. ياعني مالدىڭ ۇلكەن بولىگى پىشاققا ءتۇستى. 1920- جىلى قازاقستانداعى مال سانى 5 ەسە كەمىدى. مۇنىڭ سالدارىنان 1921- جىلى اشارشىلىق ورىن الدى. ياعني قازاقستان تۇرعىندارىنىڭ ۇشتەن ءبىر بولىگى جاپپاي اشتىققا ۇشىرادى. ۇلى دالا ۇلكەن كۇيزەلىستى باسىنان كەشىردى. ياعني ۇجىمداستىرۋ ناۋقانىندا قازاقستاننىڭ مال شارۋاشىلىعى ابدەن ىدىراپ، جويىلۋ قاۋپىنىڭ ۇستىندە تۇر ەدى. مال شارۋاشىلىعىن كوتەرۋ قاجەتتىلىگى تۋىندادى. ءبىراق كەڭەس ۇكىمەتى ورىن العان جاعدايلارعا نازار اۋدارعىسى كەلمەدى. بولشەۆيكتەر «جاپپاي ۇجىمداستىرۋ» يدەياسىنا جان-تانىمەن بەرىلىپ، جالعاندى جالپاعىنان باسامىز دەپ ويلادى. قازاقستانداعى ۇجىمداستىرۋ مەن ودان كەيىنگى اشارشىلىققا دەيىن تۇرعىنداردى كەڭ تۇرعىدا توناۋدىڭ بىرنەشە ءىرى تولقىنى بولىپ ءوتتى. بۇعان باستاما رەتىندە 1928- جىلدىڭ 27 - تامىزىندا قابىلدانعان قازاقستاندىق كازسيك پەن س ن ك ۇيىمىنىڭ «بايلاردىڭ شارۋاشىلىعىن تاركىلەۋ تۋرالى» قاۋلىسى ىقپال ەتتى.
لەنين 1919- جىلى ر ك پ (ب) 8- سيەزدەگى قازاقستاندىق دەلەگاتتاردىڭ: «اۋىلداعى بايلاردىڭ ەكونوميكالىق كۇش-قۋاتىن قالاي جويۋعا بولادى؟» دەگەن سۇراعىنا بىلايشا جاۋاپ بەرگەن ەدى: «شاماسى سىزدەرگە ەرتە مە، كەش پە، مالدى ۇلەستىرۋ ماسەلەسىن كۇن تارتىبىنە قويۋعا تۋرا كەلەدى» سونىمەن، 1927- جىلدىڭ قاراشا ايىندا قازاقستاندىق پارتيالىق كونفەرەنسيادا بۇل ماسەلە كۇن تارتىبىنە قويىلىپ، العا شىعارىلدى: بايلاردىڭ مال-مۇلكىن تارتىپ الۋدان باسقا شارا قالمادى. سوندىقتان دا ءىرى باي-شونجارلاردىڭ مالدارى مەن مۇلىكتەرىنىڭ ءبىراز بولىگى تارتىلىپ الىنۋى ءتيىس، وسىنىڭ ناتيجەسىندە اۋىل وتىرىقشى حالىققا اينالىپ، ونىڭ وندىرىستىك كۇشتەرى دامي ءتۇسۋى كەرەك.
ياعني پرولەتارياتتتار وداعى ودان سايىن نىعايىپ، ولار اۋىلدارداعى شارۋالارمەن تىعىز بايلانىستا جۇمىس اتقارۋى جۇزەگە اسىرىلادى. وسى تۇستا سول كەزەڭدەردىڭ جاڭاشىلدىقتارىنا تاڭدانا باس شايقايسىڭ، قۇر بوس سوزگە نەگىزدەلگەن يدەولوگياعا تاڭداناسىڭ. ارينە، بۇل شارالاردىڭ بارلىعىن كەڭەس باسشىلارىنىڭ جاعىمپاز كۇشىكتەرى ءىلىپ اكەتتى. بولشەۆيكتەردىڭ قىلمىستىق ارەكەتتەرى كەڭ ەتەك الدى. ياعني ولار ادامدار بويىنداعى قاتىگەز قارا كۇشتى وياتىپ قانا قويماي، بۇل زۇلىم كۇشتەردىڭ بارلىعىن وزدەرىنە قىزمەت ەتكىزە ءبىلدى.
ارينە، گولوششەكين وسى ارام نيەتىنىڭ بارلىعىن جالعىز ءوزى اتقارا الماس ەدى. ويتكەنى ول قازاقستاندا قىزمەت اتقارىپ جۇرگەن 8 جىل ىشىندە ەش جاققا بارماي، ءمىز باقپاستان، ەشقايدا شىقپاي، استانادا وتىرىپ الدى. وعان قولبالالار قاجەت بولاتىن. ايتقان سوزدەرىن ەكى ەتپەيتىن اۋىلدىق پارتيا بەلسەندىلەرى كەرەك ەدى. بۇل ۇجىمدى جەدەل تۇردە ۇيىمداستىرىپ، ىسكە قوستى. باستاپقىدا ول اۋىلعا جىبەرىلەتىن شابارماندارعا سۇيەندى. 1928- جىلى نان ازىرلەۋگە گولوششەكيننىڭ بۇيرىعى بويىنشا ولكەلىك كوميتەت باسشىسى 4812 وكىلىن اتتاندىردى. ولار اۋىلدىڭ كەدەي تۇرعىندارىن باعىندىرىپ، «كوششى» اتتى بىرلەستىك قۇرىپ، 230 مىڭ ادامدى توپتاستىردى. ءدال وسىلاردان كامپەسكەلەۋشى جانە تاركىلەۋشىلەردى، ۇجىمداستىرۋشىلاردى قۇراعان كوممۋنيستىك باسشىلار مەن وزىق جاساقتار ۇيىمداستىرىلدى.
«ياعني ۇجىمداستىرۋدىڭ باسىندا، - دەپ ءبولىستى ءوز ويىمەن گولوششەكين، - ءبىز ەڭ الدىمەن ءوزىمىزدىڭ سەنىم بىلدىرگەن ادامدارىمىزدىڭ كومەگىنە سۇيەندىك، بۇلار اۋىلدىڭ شاعىن عانا پارتيالىق جانە كەڭەستىك وكىلدەرى ەدى، ولاردى وسى ۋاقىت ىشىندە دايىنداپ ۇلگەردىك. نەگىزىندە، ءبىز وسى تاركىلەۋ بارىسىندا ۇيىمداستىرىلعان ءوز تاپتىق ماقساتتارىن تۇسىنە باستاعان كەدەي-كەپشىكتەرگە سۇيەندىك». وسىلاي دەسەك تە، ءبىراق بۇل ءتۇسىنۋدىڭ تۇبىندە جاپپاي تۇردە توناۋعا رۇقسات بەرۋگە جول اشۋ ماقساتى كوزدەلەتىن ەدى. مۇنداي توناۋدىڭ باستاپقى پۋنكتىسىن جۇزەگە اسىرۋ رەتىندە 1928 - جىلدىڭ كۇزىندە باستالعان بايلاردى جاپپاي توناپ، تاركىلەۋ شاراسى جۇزەگە اسىرىلا باستادى. 1928 - جىلدىڭ 27 - تامىزىندا قابىلدانعان قازاقستاندىق كازسيك پەن س ن ك ۇيىمىنىڭ «بايلاردىڭ شارۋاشىلىعىن تاركىلەۋ تۋرالى» قاۋلىسىنىڭ ىزىمەن «تاركىلەۋ جانە ءىرى جارتىلاي فەودال بايلاردى قونىس جەر اۋدارۋعا قارسىلىق كورسەتكەنى ءۇشىن قىلمىستىق جاۋاپكەرشىلىك تۋرالى» زاڭ شىعارىلادى.
گولوششەكين جاۋىزدىقتان ايانىپ قالمايتىن قانىپەزەر ەدى. سوندىقتان دا باستاپقىدا ءارقايسىسىندا 150 دەي مالى، 1500 باي شارۋاشىلىقتى وزىنە قارماپ قالۋدى كوزدەدى. ءبىراق و ك تاركىلەۋ جوسپارىمەن تانىسقان سوڭ، قارسىلىق ءبىلدىرىپ، جوسپاردى ەكى ەسە ازايتتى. تەك قانا شارۋاشىلىعىندا 400 قارا مالى بار بايلار عانا تاركىلەۋگە ۇشىراۋى مىندەتتى بولىپ تابىلدى. ءدال قازىر بۇل ءىس-شارالاردىڭ قالاي جۇزەگە اسىرىلعانى جانە نەنىڭ تارتىپ الىنعانىن كوزگە ەلەستەتۋ وتە قيىن.
ال «سوۆەتسكايا ستەپ» گازەتىندە 1928- جىلدىڭ 13 - قاراشا ايىنداعى سانىندا اقتوبە ايماعىنداعى تاركىلەنگەن بايلىقتارى تۋرالى مالىمەتتەر كەلتىرىلدى. 60 شارۋاشىلىقتا مالدان باسقا 16 كيىز ءۇي، 11 جەر ءۇي، 17 اۋىل شارۋاشىلىعى تەحنيكاسى، 26 كىلەم مەن 26 كيىزدىڭ تارتىپ الىنعاندىعى جازىلىپتى. قايتالاپ ايتايىن: 60 شارۋاشىلىقتان. ياعني گولوششەكيننىڭ قول استىنداعى شاش ال دەسە باس الاتىن: ءوزىنىڭ تاپتىق ماقساتىن تۇسىنگەندەردە بايلاردىڭ بايلىعى تۋرالى قانداي وي بولعانىن ەلەستەتىپ كورىڭىز. 700 باي شارۋاشىلىعى تاركىلەۋ مەن كامپەسكەلەۋگە ۇشىرادى. ءبىراق بۇل ءىستىڭ باسى عانا ەدى. تۋرا سول كۇزدە 54 مىڭ شارۋاشىلىققا شەكتەن تىس سالىق سالىندى. ولار 14،4 ميلليون تەڭگەگە تونالدى.
كۇرت وسكەن شەكتەن تىس سالىق سالدارىنان سول كەزەڭدەگى تەرمينولوگيانى پايدالانساق، كوپتەگەن ءىرى شارۋاشىلىقتار وزىنەن-ءوزى تاراپ كەتتى. دالىرەك ايتقاندا، اۋقاتتىلار قاراپايىم شارۋالارعا اينالىپ، قالالارعا بەت الدى. ويتكەنى ءدال وسى كەزدە نان دايىنداۋ ناۋقانى قىزۋ باستالىپ كەتتى. 63 ميلليون توننا نان ءونىمىن ازىرلەۋ شاراسى قولعا الىندى. قويشىلار ءوز قويلارىن ارزانعا ساتىپ، وتە قىمبات باعاعا استىق، ءبيداي ساتىپ الىپ، ونى مەملەكەتكە تاپسىرۋعا ماجبۇرلەندى. كەلىسپەگەن ادامدار بولسا، ونداي ادامداردىڭ عۇمىرى ۇزاققا سوزىلمادى. قابىرعاعا تاقاپ، سوتتاماستان اتا سالاتىن! سونىمەن، كەدەيلەندىرۋ شاراسىن جۇزەگە اسىرۋ ءۇشىن بىرنەشە قىلمىستىق سيپاتتاعى باپتار پايدالانىلدى. سوت ارقىلى شەشۋ نەمەسە ادىلدىككە جۇگىنۋ مۇلدە بولمادى. ءبارىن جەدەل تۇردەگى «ۇشتىكتەر» شەشەتىن.
بۇل ۇشتىكتەر ەلدەگى كونستيتۋسيا مەن زاڭدارعا قايشى ارەكەت رەتىندە زاڭسىز تۇردە قۇرىلدى. ياعني 5 جىل ىشىندە، 1929- جىلعا دەيىن 22933 ادامعا قاتىستى قۋعىن-سۇرگىن ارەكەتتەرى جۇزەگە اسىرىلدى. ولاردىڭ ىشىندە 3386 ادام اتۋ جازاسىنا كەسىلىپ، 13151 ادام 3 جىلدان 10 جىلعا دەيىن باس بوستاندىعىنان ايىرىلىپ، تۇرمەگە قامالدى. اشارشىلىق قازاقتىڭ باسىنا قاسىرەت پەن قايعى اكەلدى. اشتىق ەمەس قىرعىن باستالدى. اشتىققا ۇشىراعان كوپتەگەن ادامدار اۋىلداردان اشتىق جايلاعان قالالارعا قاراي بەت الدى. ال قالالاردا ءولى دەنەلەر شاشىلىپ، مايىتتەردىڭ كوپتىگىنەن قالالار ءىرىپ-ءشىرىپ جاتتى.
1931-1932 - جىلى 1 ميلليون 8 مىڭ ادام و دۇنيەگە كەتە باردى. حالىقتىڭ 1 دەن 3 بولىگى جويقىن قىرعىنعا ۇشىرادى. 1932- جىلدىڭ قازان ايىندا قازاق دالاسىندا جۇرت اشتىقتان قىرىلىپ، ەلدىڭ باسىنا اۋىر سىناق كەلگەن ۇلى جۇت كەزىندە گولوششەكين ۇلان-اسىر توي جاسادى. ول رەسپۋبليكانىڭ 12 جىلدىق مەرەيتويىن اتاپ ءوتتى.
«ۇجىمداستىرۋ ورىن العان 3 جىلدا دەپ جازادى - ۆالەريي ميحايلوۆ ەلىمىزدە ءۇشىنشى رەت وڭدەلىپ باسىلىپ شىققان «ۇلى جۇت» («حرونيكا ۆەليكوگو دجۋتا») اتتى دەرەكتى پوۆەسىندە، - گولوششەكيننىڭ قازاقستانداعى قاستاندىق ارەكەتى، كەزىندە پول پوتتىڭ كامپۋچيادا جاساعان ىسىمەن سايكەس كەلەدى. ونىڭ ءىسىن سول قالپىندا قايتالاعان. توڭكەرىسكە دەيىن قازاقتار ازيا قۇرلىعىنداعى تۇركى حالىقتارىنىڭ ىشىندە سان جاعىنان ەڭ ۇلكەن ۇلت بولاتىن! كەڭەس وداعى ۇيىمداستىرعان حالىقتى جاپپاي قىرىپ-جويۋ ناۋقانى ورىن الماعاندا، قازىرگى كەزدە قازاقتىڭ سانى 40-50 ميلليونعا جەتەتىن ەدى. گولوششەكيننىڭ قازاقستاندا جاساعان جاۋىزدىعىن جوڭعارلاردىڭ قازاقتارعا جاساعان جورىعىمەن سالىستىرۋعا بولادى».
گولوششەكيننىڭ قازاقتىڭ زيالىلارىن قىرىپ-جويۋداعى تالپىنىستارىن ەرەكشە اتاپ وتۋگە ءتيىسپىز. سول الاپات قىرعىندا ماعجان جۇمابايەۆ، مىرجاقىپ دۋلاتوۆ، احمەت بايتۇرسىنوۆ، تاعى باسقا كوپتەگەن قازاقتىڭ ماڭدايىنا بىتكەن زيالىلارى قۇردىمعا كەتىپ، قازاقتىڭ باسىنا قارالى كۇن تۋدى. ولاردى قىرۋدا گولوششەكين ايانىپ قالمادى. جوسپارى ىسكە اسقانداي-اق ەدى. ول ستالينگە جازعان حاتىندا: «قالعان زيالىلاردىڭ كوزىن جويۋىمىز كەرەك. قازاقتىڭ ءالىپبيىن تاعى ءبىر مارتە وزگەرتەيىك. ياعني ءوسىپ كەلە جاتقان جاڭا ۇرپاقتىڭ بولاشاقتا ءوز تاريحىن وقىپ، بىلۋگە مۇمكىندىگى بولمايدى». ستالين گولوششەكينگە بىلاي دەپ جاۋاپ جازدى: «جولداس گولوششەكين! مەنىڭشە، قىزمەتتىك حاتىڭىزدا ەسكەرىلگەن ساياساتتىڭ ءجونى بار!». وسىعان بايلانىستى كەلەسى جاعدايعا نازار اۋدارايىق. 1976 - جىلدىڭ اقپان ايىندا بىرەۋدىڭ ۇسىنىسى بويىنشا قازاقستان كومپارتياسىنىڭ ورتالىق كوميتەتى جولداس گولوششەكيننىڭ 100 جىلدىق تويىن اتاپ ءوتۋ جونىندە شەشىم شىعارادى. ءتىپتى «كازاحستانسكايا پراۆدا» گازەتىندە گولوششەكيندى ماقتايتىن ۇلكەن ماقالا دا جارىق كوردى. بۇعان تۇسىنىكتەمە بەرۋدەن اۋلاقپىن. نەۆەلدەن شىققان «اياۋلى دوسىمىزدىڭ» ءومىرى نەمەن اياقتالدى ەكەن؟
قازاقستاننان ماسكەۋگە جاپپاي اشتىقتان حالىقتىڭ قىرىلىپ جاتقانى جونىندە حاتتار بىرىنەن سوڭ ءبىرى اعىلىپ كەلىپ ءتۇسىپ جاتتى. ولارعا ءمان بەرمەۋ مۇمكىن بولمادى. سوندىقتان دا 1933- جىلدىڭ جازىندا لەنينگە ادال بەرىلگەن لەنينشىل (ستالينشىل) جولداس ماسكەۋگە شاقىرتىلادى. ونىڭ تاريحىن زەرتتەگەن عالىمداردىڭ جازۋىنا قاراعاندا، مۇندا ونى ەكىنشى دارەجەلى پارتيالىق شەنەۋنىكتىڭ ءومىرىن كەشتى: ماسكەۋدىڭ ورتاسىنان ويىپ تۇرىپ پاتەر الادى، جەكەمەنشىك كولىك، سونداي-اق ك س ر و س ن ك جانىنداعى باس مەملەكەتتىك قازىسى اتتى لاۋازىمدىق قىزمەتى تاعايىندالادى. بۇكىل جەردە جاپپاي قۋعىن-سۇرگىن ورىن الىپ، كوپتەگەن ايتۋلى بولشەۆيكتەردىڭ باسىنا قاتەر تونىپ تۇرعان شاقتا، گولوششەكين ەمىن-ەركىن الاڭسىز ءومىر كەشتى. ويتكەنى سول كەزەڭدە ن ك ۆ د باستىعى گولوششەكيننىڭ قازاقستانداعى دوسى، ءارى ارىپتەسى ەجوۆ بولاتىن.
ايتسە دە «ادامنىڭ باسى اللانىڭ دوبى» دەگەن ءسوز بار. بەلگىلى ءبىر ۋاقىت وتكەن سوڭ، ەجوۆتىڭ ىسكە قوسقان جويقىن ماشيناسى ەجوۆتىڭ دا تۇبىنە جەتتى. ونىڭ ورنىن اۋىستىرعان بەريا گولوششەكينمەن تانىس ەمەس ەدى. سوندىقتان دا ونىمەن جاقىن تانىسۋدى ءجون كورەدى. 1939- جىلدىڭ 15- قازانىندا، تاڭەرتەڭ باس مەملەكەتتىك قازى فيليپپ گولوششەكيننىڭ قولىنا كىسەن سالىنىپ، تۇتقىنعا الىنادى. وعان ءداستۇرلى ايىپ تاعىلادى: «تروسكيزمگە بۇيرەگى بۇرىپ تۇرادى»، لاڭكەستىك ارەكەتتى دايىنداۋعا قاتىستى. كىمگە قارسى دەيسىز بە؟ ارينە، بارشا زاماندارداعى بۇكىل حالىقتاردىڭ كوسەمى ستالينگە قارسى. وسى جەردە وعان ۇجىمداستىرۋ كەزىندە جاساعان قاتەلىكتەرىن دە ەسىنە سالادى. مۇنىڭ ءوزى ىسكە تاتىمدى ەدى. سوندىقتان دا ونى اتۋ جازاسىنا كەسۋ ءۇشىن تاعىلعان ايىپ جەتىلىپ، ارتىلدى.
باسىنا تونگەن قاۋىپتىڭ قاتەرلى ەكەندىگىن جاقسى تۇسىنگەن نەۆەلدىك «اياۋلى دوسىمىز» پانا ىزدەپ، كوسەمگە جۇگىنۋدى ءجون كورەدى. وسى سەبەپتى سيرەك كەزدەسەتىن قۇجات - گولوششەكيننىڭ ستالينگە جازعان حاتىنىڭ كوشىرمەسىن قولىمىزعا تۇسىردىك. ونى سىزدەرگە بايانداۋدى ءجون كوردىك. حات ستاليننىڭ قولىنا تيگەن كۇننىڭ وزىندە، كوسەمنىڭ اقىلىنا سايكەس ءتارتىپ بويىنشا، بۇل حات تۇرمەدە وتىرعان تۇتقىننىڭ جاعدايىن ودان سايىن قيىنداتتى.
1941- جىلدىڭ كۇزىندە فاشيستەر ماسكەۋگە تاياپ قالعان كەزدە، بۋتىرسك تۇرمەسىنىڭ اتى-شۋلى ايگىلى تۇتقىندارى جەدەل تۇردە كۋيبىشەۆكە اتتاندىرىلدى. 28 - قازان كۇنى بەريانىڭ جەكە بۇيرىعى بويىنشا ولاردىڭ ءىسى سوتتا قارالماستان، كۋيبىشەۆ ماڭىنداعى باربوش كەنتىندە اتۋ جازاسىنا كەسىلدى. ارينە، بەريا ساۋ سيىردىڭ بوعى ەمەس. ءبىراق دميتري ۆەرحوتۋروۆتىڭ قايعىلى ازىلىنە ءمان بەرىپ، «ۇلى جۇت ىزدەرى» اتتى ماقالاسىنا نازار اۋدارساق: بەرياعا شاعىن عانا ءمۇسىن ورناتىپ، سول ءمۇسىننىڭ ماڭدايشاسىنا «لاۆرەنتي بەرياعا گولوششەكيندى اتقانى ءۇشىن» - دەپ جازسا يگى بولاتىن ەدى. قازاق حالقىنىڭ جارتىسىن قىرىپ-جويعانى ءۇشىن گولوششەكيننەن كەك العان بەريا ەكەندىگى ايان.
«جەكە ءوز قولىنا»
حالىقتار كوسەمى ۆ ك پ و ك (ب) حاتشىسى ي.ۆ.ستالينگە
فيليپپ يساەۆيچ گولوششەكيننەن
(بۋتىرسك تۇرمەسىندە وتىرعان تۇتقىننان)
ارىز
قاتاڭ تۇرعىداعى جاۋاپكەرشىلىكپەن وزىڭىزگە، ۇلى ستالين، ءسىز ارقىلى ۆ ك پ و ك (ب) جانە ك س ر و ۇكىمەتىنە ادامنىڭ اقىلىنا سىيمايتىن ادام توزگىسىز جاعداي تۋرالى ايتقىم كەلەدى. مەن فيليپپ گولوششەكين 36 جىل ىشىندە (ياعني پارتيا قاتارىنا 1903- جىلى وتكەن كەزىمنەن باستاپ 1939- جىلدىڭ 15- قازانىنا دەيىن، قازىر تۇتقىندالىپ وتىرعانىما قاراماستان) ۇلى لەنين-ستاليندىك بولشەۆيكتەردىڭ كوممۋنيستىك پارتياسىنىڭ مۇشەسى بولىپ، پارتياعا ادال قىزمەت ەتتىم. پارتيا تاريحىنىڭ بۇكىل كەزەڭدەرىندە جۇمىسشىلار تابىنىڭ قاس جاۋلارى، كەڭەستىك ۇكىمەت پەن سوسياليزمنىڭ دۇشپاندارى، بولشەۆيزم جانە لەنين مەن ستاليننىڭ جاۋلارىمەن العى شەپتە كۇرەس جۇرگىزگەنىمە قاراماستان، وسىعان سايكەس بولشەۆيكتەر پارتياسى مەن كەڭەستەر ۇكىمەتى جانە سوسياليزمدى قۇرۋعا بەلسەندى تۇرگە قاتىسقانىما ءمان بەرىلمەستەن، قازىرگى كەزەڭدە كەڭەس وداعىنىڭ جەرىندە 1939- جىلدىڭ قازان ايىنان باستاپ تۇرمەدە ازاپ شەگۋدەمىن.
اباقتىدا وتىرعانىما، مىنە 22 اي ۋاقىت بولدى. سونىڭ ىشىندە 12 اي بويى سۋحانوۆ تۇرمەسىنىڭ ازابىن ابدەن تارتتىم. 140-150 دەي ادام جانىن قينايتىن تەرگەۋلەرگە قاتىسىپ، ازاپ پەن توزاقتى كوردىم... نە ءۇشىن. ماعان جانە حالىق جاۋى دەپ تانىلعان ەجوۆ، سافاروۆ پەن گولودوۆقا قارسى تاعىلعان جالعان ايىپتىڭ نە ەكەندىگى ايتپاسا دا تۇسىنىكتى... سونىمەن بىرگە مەنىڭ سىزگە جازعان ءوتىنىشىمدى تەك جەكە ءوز باسىمنىڭ قامى ەمەس دەپ سانايمىن.
ال ءوزىم جايلى ايتسام، شىندىق ءۇشىن كۇرەسكىم كەلەدى، ءوزىمنىڭ ادال پارتيالىق اتىمدى قالپىنا كەلتىرىپ، قالعان عۇمىرىمدى (قازىر 66 جاستامىن، تۇرمە مەن ازاپتار مەنىڭ بار عۇمىرىمدى قىسقارتىپ ءبىتتى) ۇلى بولشەۆيكتەر پارتياسى ۆ ك پ و ك (ب) جانە ۇلى ستاليننىڭ قول استىندا وتكىزگىم كەلەدى. لەنين مەن ستاليننىڭ ىستەرىنىڭ ەلىمىزدە جانە بۇكىل الەمدە جەڭىسكە جەتۋ جولىنا قالعان ءومىرىمدى ارناپ، وسى ءۇشىن كۇرەسەمىن. بولشەۆيكتەردىڭ شىندىعى ءتۇپتىڭ تۇبىندە جەڭەتىنىنە شىن جۇرەكتەن سەنەمىن. سىزگە العاش رەت جازىپ وتىرعان سەبەبىم: وسى تۇرمەدە وتىرعان كەزىمدە وزىڭىزگە حات جازۋعا تەك العاش رەت قانا وسى مۇمكىندىككە يە بولدىم.
فيليپپ گولوششەكين
08.12.41. بۋتىرسك تۇرمەسى، 224- كامەرا
مەن پارتيادا كەزدەيسوق ادام بولماعاندىقتان، مەنىڭ ءىسىم تەك جەكە ءوز باسىمنىڭ شارۋاسى بولىپ تابىلماعاندىقتان، ي.ۆ.ستاليننىڭ حاتشىلارىن ارىزىمدى ستاليننىڭ ءوز قولىنا تاپسىرۋىن وتىنەمىن.
دەرەككوز: «ايقىن» گازەتى. 2012