جۇرت تاماقتى عانا ەمەس، ءدارى-دارمەكتى دە رەتسىز ىشەتىن بولىپ بارادى - گاستروەنتەرولوگ
ال ونىڭ زاردابىن اۋەلى اس قورىتۋ جۇيەسى مەن باۋىر، كەيىن بۇكىل اعزا تارتادى. قازاقپارات تىلشىسىمەن وسى پروبلەمالار توڭىرگەندە اڭگىمە وربىتكەن قر پرەزيدەنتى ءىس باسقارماسىنىڭ مەديتسينالىق ورتالىق اۋرۋحاناسىنىڭ ماماندارى كەيىنگى كەزدە ىشەك اۋرۋلارىنىڭ كوپ تىركەلىپ جاتقانىن ايتادى.
ءدارى- دارمەكتى رەتسىز ىشەتىندەر كوپ
گاستروەنتەرولوگيالىق جانە ەندوكرينولوگيالىق قىزمەت ءبولىمىنىڭ مەڭگەرۋشىسى گۇلىماي ءجادىل كەيىنگى جىلدارى قازاقستاندىقتار اراسىندا ىشەك اۋرۋلارى ءجيى تىركەلەتىنىن ايتادى. كوروناۆيرۋستان كەيىن اۋتويممۋندىق سىرقاتتار مەن باۋىر اۋرۋلارى دا كوبەيگەن كورىنەدى.
«مەتابوليزمنىڭ بۇزىلۋىمەن بايلانىستى اۋرۋلاردىڭ ءوسۋى بايقالادى. ارينە، ولاردىڭ وسۋىنە تاماقتانۋ سيپاتى اسەر ەتۋدە. بۇل اۋرۋلاردىڭ دەر كەزىندە الدىن الماسا باۋىر سيرروزىنا اكەلەدى. فاست-فۋد جەپ، ەنەرگەتيكتەردى، گازدالعان سۋسىنداردى ءىشۋ، تىنىمسىز ءومىر ىرعاعى، كۇيزەلىسكە تولى جۇكتەمەلەر اتالعان اۋرۋلاردى اسقىندىرادى. ءتىپتى ۋاقتىلى تاماقتانباۋ، ۇزاق ۋاقىت اشقۇرساق ءجۇرۋ اسىرەسە جۇمىس ۋاقىتى رەتسىز ادامداردىڭ دەنساۋلىعىندا ءىز قالدىرىپ جاتادى»، - دەيدى گاستروەنتەرولوگ.
ەڭ وكىنىشتىسى، ادامدار اعزاداعى اۋىرلىقتى سەزىنىپ، ازابىن تارتىپ جۇرسە دە دارىگەرگە جۇگىنۋگە قۇلىقسىز. دارىگەر كابينەتىنىڭ الدىندا كەزەك كۇتىپ، ءتۇرلى تالداۋلار تاپسىرىپ، اۋرە بولعاننان اركىمنىڭ كەڭەسى بويىنشا قولىنا تۇسكەن دارىمەن اعزاسىن الدارقاتقاندى وڭاي كورەدى. دارىگەرلەر مۇنداي ادەتتىڭ پايداسىنان زيانى كوپ ەكەنىن ەسكەرتەدى.
«قازىر كەز كەلگەن ادامنىڭ ءدارى سالاتىن قورابىنان ىستىق تۇسىرەتىن ءدارى تابۋعا بولادى. ولار رەتسەپتسىز بەرىلەدى، سوندىقتان ازاماتتار ولاردى ءوز بەتىمەن قابىلدايدى. الايدا، ءدارى- دارمەكتەردى باقىلاۋسىز قابىلداۋ توكسيندىك گەپاتيتكە، دارىدەن بولاتىن پانكرەاتيتكە سوقتىرۋى مۇمكىن. ءتىپتى ءدارىنىڭ دوزاسى مەن ۋاقىتىن ساقتاماۋ ءدارى ءىشىپ، سونىڭ كەسىرىنەن سىرقاتىن اسقىنىدىرىپ تۇسكەن ەمدەلۋشىلەر دە بولدى»، - دەيدى گۇلىماي ءجادىل.
دارىگەر حالىق اراسىندا «تابلەتكا» اتالىپ كەتكەن تۇيمە دارىلەر اسقازاننىڭ شىرىشتى قاباتى مەن ىشەكتەرگە اسەر ەتەتىنىن ەسكەرتەدى. مۇنداي دارىلەردىڭ اسەرىنەن شىرىشتى قاباتتا جارا پايدا بولاتىنى دالەلدەنگەن ەكەن.
«ونداي اۋىرتپالىقتى ءبىرىنشى بولىپ باۋىر قابىلدايدى. ويتكەنى كوپتەگەن پرەپاراتتار وسى ورگان ارقىلى وتەدى. دارىدەن گەپاتيت، پانكرەاتيت ءجيى تۋىنداپ جاتادى. بىزگە ىستىق تۇسىرەتىن ءدارى-دارمەكتى رەتسىز ءىشىپ تۇسەتىن ناۋسقاستار ءجيى كەلەدى. 10 گرامدىق كادىمگى اتسەتامينوفەن توكسيندىك گەپاتيت تۋدىنداتاتىنى دالەلدەنگەن. سوندىقتان پاتسيەنتتەرگە ماماندارعا ۋاقتىلى جۇگىنۋگە جانە ءوز-وزدەرىن ەمدەمەۋگە كەڭەس بەرەمىز»، - دەيدى مامان.
گاستروەنتەرولوگ بەلسەندى بيولوگيالىق قوسپالارعا اۋەس بولماۋ كەرەكتىگىن دە ايتتى. ءتىپتى ونداي قوسپالاردى ءىشۋ قاجەت بولدى دەگەننىڭ وزىندە دارىگەردەن كەڭەس العان ارتىق بولمايدى.
«مامان ۇسىنىپ، تاعايىنداماسا، ونداي قوسپالاردى قابىلداۋدىڭ قاجەتى جوق. ءتىپتى گيپەرۆيتامينوز دەنساۋلىققا دارۋمەندەردىڭ جەتىسپەۋشىلىگىنەن دە قاۋىپتى زيان كەلتىرۋى مۇمكىن. كەز- كەلگەن پرەپاراتتى ويلانىپ ىشكەن ءجون»، - دەيدى گۇلىماي ءجادىل.
ال گەپاتولوگ دارىگەر اينۇر ءامىرقۇلوۆا بەلسەندى بيولوگيالىق قوسپالار مەن قۇرامىندا پاراتسەتامول بار ءدارى- دارمەكتى رەتسەپتسىز ىشەتىن ادامداردىڭ اتى ءار ءتۇرلى بولعانىمەن زاتى ءبىر ءدارى ءىشىپ جۇرگەنىن تۇسىنبەيتىنىن ايتادى.
«ايتالىق، «تەرافليۋ» مەن «فەرۆەكستىڭ» قۇرامىندا پاراتسەتامول بار دەيىك. ونىڭ ۇستىنە اپارىپ پاراتسەتامول ىشەتىندەر كوپ. ياعني ءبىر تيپتەس ءدارىنى رەتسىز ءىشۋ ءبىر ءدارىنىڭ دوزادان اسىرىپ ىشۋمەن بىردەي. وسىنىڭ سالدارىنان دارىدەن تۋىندايتىن دارىلىك گەپاتيتكە تاپ بولادى. ءبىر ءدارىنى ءبىر جىلدان ارتىق ىشە بەرسە، فيبروز پايدا بولىپ، ۋشىعادى. تالشىقتى تىندەر باۋىر سيرروزىنىڭ قايتىمسىز ساتىسىنا اكەلەدى»، - دەيدى گەپاتولوگ دارىگەر.
ەڭ قاۋىپتىسى، باۋىرعا زاقىم كەلگەنىن اعزا تىم كەش «ايتادى». باۋىرمەن بايلانىستى سىرقاتتاردىڭ زەرتحانا ارقىلى عانا انىقتالىپ جاتاتىنى سودان كورىنەدى.
قانت ديابەتى جاس تالعامايتىن بولىپ الدى
ورتالىق ماماندارى قانت ديابەتى جاس تالعامايتىن بولىپ بارا جاتقانىنا الاڭداۋلى.
«قانت ديابەتى بار، قالقانشا بەزىنىڭ اۋرۋلارى بار، ارتىق سالماعى بار ناۋقاستار ءۇشىن دۇرىس تاماقتانۋ وتە ماڭىزدى. پاتسيەنتتەردىڭ وسى ساناتىنا №9 كەستەنى تاعايىندايمىز. ياعني، كومىرسۋلار مەن مايلى، قۋىرىلعان تاعامداردان شەكتەيمىز، ءجيى ءارى از- ازدان، دۇرىس تاماقتانۋعا ۇندەيمىز. بىزدە ينسۋلين تەراپياسىنا تۇسەتىن ناۋقاستار كوپ. پاندەميادان كەيىن قانت ديابەتىمەن اۋىراتىن ناۋقاستاردىڭ سانى بىرنەشە ەسە ءوستى. بۇرىننان اۋىراتىنداردىڭ سىرقاتى ۋشىعىپ، جاڭادان اۋرۋ جاپسىرعاندار كوبەيدى»، - دەيدى ەندوكرينولوگ دارىگەر جانار ءابدراحمانوۆا.
40 جاسقا تولماعان ادامداردىڭ اراسىندا دا قانت ديابەتى ءجيى كەزدەسەتىن بولىپتى.
«بۇرىن قانت ديابەتىمەن ەگدە جاستاعى ناۋقاستار اۋىرسا، قازىر 40-قا تولماي دا اۋىراتىن ناۋقاستار تىركەلۋدە. بۇل تاماقتانۋعا، ءومىر سالتىنا، گيپودينامياعا بايلانىستى. سونىڭ ءبارى مەتابوليزمنىڭ بۇزىلىپ، سالماقتىڭ شەكتەن تىس ارتۋىنا، سونىڭ ىزىنشە قانت ديابەتىنىڭ ورنىعۋىنا اكەلەدى. سوندىقتان دۇرىس ءومىر سالتىن ۇستانىپ، اقۋىز بەن مايعا، كومىرسۋعا باي تاماق تۇتىنۋ كەرەك. بارىنشا كوپ قيمىلداپ، ەرتە جاتقان ابزال»، - دەدى دارىگەر.
ماماننىڭ ايتۋىنشا، بالا قۇرساقتا بولعان كەزدە اناسى رەتسىز تاماقتانسا، كەيىن سول ادەت بالاسىنا جۇعۋى مۇمكىن. ال ونداي بالا كۇرت سالماق جيناسا، قانت ديابەتىنە شالدىعۋى عاجاپ ەمەس.
«انا سۇتىمەن كوپ قيساتەتتىڭ بەرىلەتىنى راس. سوندىقتان انا ءوزى ءۇشىن عانا ەمەس، بالاسىنىڭ ەرتەڭى ءۇشىن دە دۇرىس تاماقتانۋى كەرەك. ەگەر انادا ارتىق سالماق بولسا، جۇكتىلىك كەزىندە مەتابوليزمنىڭ بۇزىلۋى كۇشەيەدى. بۇل سونىمەن قاتار نارەستەنىڭ مەتابوليستىك اقاۋمەن تۋۋىنا اكەلەدى. بالانىڭ جاتىر ىشىندە جاتىپ باستالعان مەتابوليستىك اقاۋ دەنەسىمەن بىرگە جەتىلىپ وتىرادى. ياعني، ونداي اقاۋ ءبىر كۇندە نەمەسە ءبىر جىلدا پايدا بولمايدى. 40 جاستان كەيىن ادام قانت ديابەتى سياقتى ەندەميالىق اۋرۋدى دامىتا باستايدى. ونى «21-عاسىر اۋرۋى» دەپ اتاۋعا بولادى»، - دەپ ءتۇسىندىردى ەندوكرينولوگ قۇرالاي شۇعايىپوۆا.
ەندوكرينولوگ بالانىڭ تاماقتانۋىن ءسابي كەزدەن باقىلاۋ كەرەكتىگىن ايتادى.
«ميدا تابەت جانە قانىقتىرۋ ورتالىعى بار. بالا كۇندە جۇيكە جۇيەسى تولىق جەتىلىپ ۇلگەرمەيتىندىكتەن تاماق رەتسەپتورلارى وڭاي بۇزىلادى. بالا كومىرسۋتەك پەن قانت قوسىلعان تاعامداردى ءبىر رەت جەپ كورسە، كومىرسۋعا اۋەستىك پايدا بولادى. تاماق تانۋ ءتارتىبى وسىنداي ەلەۋسىز ساتتەردەن قالىپتاسادى. تابەت پەن قانىقتىرۋ ورتالىعى ۇنەمى اعزانىڭ ارانىن جىلدام باساتىن ازىق ىزدەپ تۇرادى. ال سول تاماقتى قوزعالىسپەن قورىتپاي، گادجەتپەن، تەلەفونمەن وينايدى. وسىلايشا جىلدام تولا باستايدى. وعان جىنىستىق جەتىلۋ وزگەرىستەرى قوسىلىپ، اعزا رەتسىز جەتىلە باستايدى»، - دەيدى قۇرالاي شۇعايىپوۆا.
مامان جاسوسپىرىمدەردىڭ قۇنارلى تاماققا نەگە ۇمتىلىپ تۇراتىنىن دا ءتۇسىندىردى.
«جاس ءوسپىرىم كەزەڭدە جەتكىنشەكتەر تاۋەلسىز بولعىسى كەلەدى. ءوز پىكىرىم قالىپتاستى دەگەن سەنىممەن ويىن- ساۋىق ورىندارىنا بارا باستايدى. الەۋمەتتىك ورتاسى تۇزىلەدى. بالا كەزدەن قالىپتاسقان ادەت بويىنشا اعزا كومىرسۋتەك تالاپ ەتەدى. ال تاماققا ءوز بەتىمەن تاپسىرىس بەرەتىن جاسقا جەتكەن جاس ءوسپىرىم قۇنارلى كورىنەتىن ارزان تاماقتارعا ۇرىنۋى مۇمكىن. مۇنىڭ زاردابى سول كەزدە بىلىنبەگەنىمەن، جاسى 40 تان اسقاننان كەيىن گورموندىق وزگەرىستىڭ كۇتپەگەن كەزەڭى باستالادى. جىنىس گورموندارى دەنەدەگى مايدى ىدىراتۋعا بەيىم كەلەدى. 40 جاستان كەيىن ونداي گورموندار ازايادى. سونىڭ كەسىرىنەن مەتابوليستىك اقاۋلار كۇشەيەدى. سەمىزدىك جىنىستىق دامۋدى كەشىكتىرۋى دە مۇمكىن، ۋشىقتىرۋى دا مۇمكىن. ياعني، ەرتە جەتىلىپ باستاعان دەنە ءوسۋىن دە ەرتە تەجەيدى. قازىر وسىنداي پروبلەمامەن جۇگىنەتىن اتا-انالار كوپ»، - دەدى ەندوكرينولوگ.
قۇرالاي شۇعايىپوۆا بالانىڭ گادجەتكە كەتەتىن ۋاقىتىن ءتۇرلى ۇيىرمەلەرمەن جابۋعا كەڭەس بەرەدى.
«تاماقتى كومپيۋتەر الدىندا وتىرىپ شۇقىلاپ جەۋ سياقتى زياندى ادەتتەر ۇيقى بەزىنە قوسىمشا ينسۋلينىنىڭ بولگىزەدى. بۇدان كۇن ساناپ مەتابوليزم بۇزىلا بەرەدى. بالانىڭ نازارىن گادجەتتەن ۇيىرمەلەرگە بۇرعان دۇرىس. قوسىمشا ساباقتار بولۋى كەرەك. بالا ۋاقىتىن دۇرىس ۇيىمداستىرۋ ماڭىزدى. ۇشىنشىدەن، تاماقتانۋ مادەنيەتىن، ۇلتىمىزعا ءتان اس ءمازىرىن وزگەرتۋ كەرەك. بىزدە كومىرسۋلار مەن ۇن تاعامدارى باسىم. ودان كەيىنگى ماڭىزدى دۇنيە - فيزيكالىق بەلسەندىلىك. مىندەتتى تۇردە سپورتپەن شۇعىلدانۋ قاجەت»، - دەيدى دارىگەر.
گاستروەنتەرولوگيا جانە ەندوكرينولوگيا قىزمەتىنىڭ دارىگەرلەرى وڭەشتەگى اسقىنۋلاردى، ءوت جولدارىنىڭ سوزىلمالى اۋرۋلارىن، ۇيقى بەزىن، دانەكەر ءتىنىنىڭ جۇيەلى اۋرۋلارىن، اسقازان- ىشەك جولدارىنىڭ زاقىمدانۋىن ەمدەيدى. تەك ەمدەپ قانا قويماي زاماناۋي تاسىلدەردى وتاندىق مەديتسناعا ەنگىزىپ كەلەدى. وعان ورتالىقتىڭ عىلىمي- كلينيكالىق الەۋەتى جەتكىلىكتى.
مۇنداعى ماماندار بۇكىل دەنەنىڭ قۇرىلىمىن تالداۋعا مۇمكىندىك بەرەتىن InBody اپپاراتىن مەڭگەرگەن. بۇل جابدىق بۇلشىقەت قۇرامى مەن مايدىڭ پايىزىن ەسەپتەپ بەرەدى. قۇرىلعى ادامنىڭ قانشا كيلوكالوريا قابىلداپ، قانشا ەنەرگيا جۇمسايتىنىن ەسەپتەيدى.
«ءبىزدىڭ كلينيكادا وڭالتۋ جانە قالپىنا كەلتىرۋ تەراپياسىنىڭ ورتالىقتارى دا جۇمىس ىستەيدى. ەمدىك دەنە شىنىقتىرۋدىڭ جەكە كابينەتتەرى بار. وندا جاتتىقتىرۋشىلار ءار ناۋقاسقا جاتتىعۋلاردىڭ دۇرىس مولشەرىن تاڭداۋعا كومەكتەسەدى. ءبىزدىڭ ماقساتىمىز - پاتسيەنتتەرگە دۇرىس تاماقتانۋدى ۇيرەتۋ. جاتتىعۋ تەراپياسىنىڭ نۇسقاۋشىلارى پاتسيەنت ادەتتەگى ومىردە ءبىزدىڭ بارلىق ۇسىنىستارىمىزدى ورىنداۋى ءۇشىن ءار پاتسيەنتكە جەكە جاتتىعۋلار تاڭدايدى. ياعني، كوماندامىز كوپسالالى دەۋگە بولادى. ءبىز ەندوكرينولوگتارمەن، ديەتولوگتارمەن، گەپاتولوگتارمەن ءار ناۋقاسقا دۇرىس ەم الۋ ءۇشىن جۇمىس ىستەيمىز»، - دەيدى ءبولىم مەڭگەرۋشىسى گۇلىماي ءجادىل.
اۆتور
ەسىمجان ناقتىباي