مۇقاعاليدىڭ قىتايداعى تۋىستارى

استانا. قازاقپارات - مۇقاعاليدى ىزدەمەيتىن قازاق كەمدە-كەم. اقىننىڭ جىرى دا، سىرى دا، مۇڭى دا - الاشتىڭ رۋحاني ازىعى. سوندىقتان بولسا كەرەك، بۇگىنگى ۇرپاق مۇقاڭنىڭ ءتورت قۇبىلاسىن تۇگەندەۋدەن جالىققان ەمەس.

قىتايداعى ءبىر جارىم ميلليون قانداسىمىز دا مۇقاعالي تانۋعا حال-قادەرىنشە ۇلەس قوسىپ كەلەدى. سونىڭ ءبىرى - قۇلجا قالاسىندا تۇراتىن اقىن، «ىلە كەشى» گازەتىنىڭ ءبولىم رەداكتورى نۇربولات ءابدىقادىر.

اقىننىڭ 80 جىلدىق مەرەيتويىنا ارنايى شاقىرۋمەن كەلگەن نۇربولات اعامەن مۇقاڭنىڭ قىتايدا تۇراتىن تۋىستارى تۋرالى اڭگىمە وربىتتىك. (2011- جىلى)

- مۇقاڭ قىتاي ەلىندە دە الدەقاشان جىر جاۋهارىنا اينالىپ ۇلگەرگەن. 23 جاسىندا «اكە تۋرالى ءسوز»، «ءبىزدىڭ جاقتىڭ ءىڭىرى» اتتى ولەڭدەرى ەڭ العاش «شۇعىلا» (ول كەزدە «ادەبيەت جانە يسكۋسستۆو») جۋرنالىنىڭ 1954- جىلعى №6 سانىندا جاريالانعان. ال 1988- جىلدان 2006 - جىلعا دەيىنگى ارالىقتا قىتاي ەلىندە اقىننىڭ 11 كىتابى جارىق كوردى. مۇقاڭنىڭ قىتايداعى تۋىستارى تۋرالى ايقىنداپ ايتساق، ماقاتايدان - سۇلەيمەن. سۇلەيمەننەن - مۇقاعالي، توقتارباي، كورپەش. سۇلەيمەننىڭ اقجان دەگەن اپكەسى، كەنجەتاي دەگەن قارىنداسى بار. سول اقجان مەن كەنجەتايدىڭ ۇرپاقتارى قىتايدا تۇرادى، - دەپ اڭگىمەسىن باستاعان نۇربولات اعامىز ءسوزىن ارمەن قاراي جالعادى. - مەنىڭ دە مۇقاعاليمەن تۋىستىعىم بار. وندا دا الجان اۋلەتىنىڭ سىرىمبەت دەپ اتالاتىن ۇرپاعىنان تارايتىن ءبىر اتانىڭ بالالارىمىز. ياعني مۇقاعالي - رايىمبەك باتىردىڭ بەسىنشى ۇرپاعى دا، مەن جەتىنشى ۇرپاعىمىن.

مۇقاعاليدىڭ اكەسى سۇلەيمەننىڭ اپكە-قارىنداستارى اقجان مەن كەنجەتاي قىتاي جەرىنە 1931-1932 -جىلدارى وتكەن. سول الاساپىراندا كەنجەتايدىڭ تۇڭعىش ۇلى اپىز اۋىر شولگە شىداماي جانتاسىلىم بولعان. بۇدان كەيىن كەنجەتايدىڭ داقان، نۇرشاقان، جۇماقان، ديقان (ۇل)، كەۋەرحان اتتى ۇل-قىزدارى دۇنيەگە كەلگەن. ءبىراق بۇلاردىڭ ءبارى 1940- جىلدارداعى اتىشۋلى «قالىڭ اۋرۋدان» كوز جۇمعان. كەنجەتايدىڭ توقتان مەن مەيىرقان دەگەن ەكى بالاسى عانا امان قالعان. ال توقتاۋباي مەن بەيقۇتقان دەيتىن ەكى پەرزەنتى «قالىڭ اۋرۋدان» كەيىن دۇنيەگە كەلگەن ۇرپاقتارى ەكەن.

كەنجەتايدىڭ ءتىرى قالعان بالالارىنىڭ ۇلكەنى توقتان قۇلبەك ۇلى 1936- جىلى تۋىلعان. ىلەنىڭ شاپشال اۋدانىنداعى جيرەنبۇلاق اۋىلىندا تۇرادى. توقتاننىڭ ءبىرىنشى ايەلى كۇلايىم 1982- جىلى وكپە اۋرۋىنان قايتىس بولعان. كۇلايىمنان - تىلەپبەرگەن دەگەن ءبىر ۇل، تولەقان، اۋەسقان، نەسىپقان، ءۇمىتقان دەگەن 4 قىز قالعان. ەكىنشى ايەلى تولەۋقان 1987- جىلى دۇنيە سالعان ەكەن. بۇل ايەلىنەن قۇرمانقان دەگەن ءبىر قىز قالىپتى. ءۇشىنشىسى قارلىقان دا 2001 - جىلى قان قىسىمىنان قازا تاۋىپ، قازىر ارتىندا سالتانات دەيتىن قىزى بار.

كەنجەتاي ماقاتاي قىزىنىڭ ەكىنشى ۇلى توقتاۋباي 1993 - جىلى كوز جۇمعان. ايەلىنىڭ اتى - حانىم. توقتاۋبايدان 2 ۇل، 5 قىز قالىپتى. 1987- جىلى تۋىلعان كەنجە قىزىنا توقتاۋباي نۇرعيسا تىلەنديەۆتىڭ قۇرمەتىنە «نۇرعيسا» ەسىمىن قويعان ەكەن. 1969 -جىلى تۋىلعان تىلەۋقان توقتاۋباي ۇلىن اجەسى كەنجەتاي باۋىرىنا سالىپ باققان. تىلەۋقاننىڭ ايتۋىنشا، راديودان مۇقاعالي ماقاتايەۆتىڭ ەسىمى ايتىلسا، «سارجايلاۋ» ءانى شىرقالسا، اجەسى ەت-جۇرەگى ەزىلىپ، ەگىلىپ جىلاپ وتىرادى ەكەن. «سارجايلاۋ» ءانىن تىڭداعاندا ءوزى جۇرگەن قارقارا، شالكودە جايلاۋلارى ەسىنە ورالىپ، كوڭىلى بوسايتىن بولسا كەرەك.

ول كەزدە كەنجەتايلار دۋلاتى وتكەلىنىڭ شەكاراعا جاقىن «جالاڭاش يىن» دەگەن جەرىن تۇراقتاعان. كەنجەتاي اپكەمىز ۇنەمى «جالعىز باۋىرىم بار ەدى» دەگەندى اۋزىنان تاستامايتىن كورىنەدى. بۇل جالعىز باۋىرى - ۇلى وتان سوعىسىنان قايتپاي قالعان اعاسى، مۇقاعاليدىڭ اكەسى - سۇلەيمەن ەدى! كەنجەتاي - شەكارادان اۋعاندا مۇقاعالي ناعيمان اناسىنىڭ ومىراۋىندا قالعان بۇلدىرشىن ەكەن. كەنجەتايدىڭ ءسابي مۇقاعاليدى كورمەۋى مۇمكىن ەمەس.

قىرعىز ەلىنە ۇزاتىلعان كەنجەتاي مەن جولداسى كوشەرباي ۇلكەن قىزى مەيىرقاننىڭ ءبىر قىزىنىڭ ەسىمىن «ناعيمان» دەپ مۇقاعاليدىڭ شەشەسىنىڭ قۇرمەتىنە قويعان ەكەن.

كەنجەتاي 1983 - جىلى مازاردا قايتىس بولعان. توقتان قاريانىڭ ايتۋىنشا، شەشەسى كەنجەتايدىڭ جىلى - دوڭىز. كەنجەتاي: «ءبىر اپكەم بار، اتى - اقجان» دەپ وتىرادى ەكەن. اقجان - ورتەكەس پەن قىزىلكۇرەنى (تەكەس) تۇراقتاعان. كەيىننەن ناعاشىلارىنان كەنجەتايدىڭ ۇلكەن قىزى مەيىرقانعا ەكى رەت سالەم حات كەلگەن. بىردە مۇقاعاليدىڭ 60 جىلدىعىن بىرگە تويلاۋعا قاتىسۋعا شاقىرعان. سول كەزدەگى ەكى حاتتى دا مۇقاعاليدىڭ ءىنىسى كورپەش جازعانعا ۇقسايدى.

اقجان ماقاتاي قىزىنىڭ بالالارى دايىربەك، ساتىبالدىلار قازىر شاپشالدىڭ كىشىبۋرا دەگەن اۋىلىندا تۇرادى. اقجاننان پىستە، نۇربوپا دەگەن ەكى قىز قالعان ەكەن، مۇنى ماعان 67 جاستاعى ساتىبالدى ادەنبەك ۇلى ايتىپ بەردى.

كەنجەتاي ماقاتاي قىزىنىڭ بەيىتىن ايگىلى قوناقاي مازارىنان ىزدەپ تاپتىم. كەنجەتايدىڭ باسىنا قويىلعان كوك تاستىڭ جازۋى ءبىرشاما ءوشىپ كەتىپتى. «بيسسميللا راحمان راحيم. كەنجەتاي ماقاتاي قىزى، 1983- جىلى 7- اي 22 - كۇنى 73 جاسىندا قايتىس بولدى» دەگەن جازۋدى ساۋساعىممەن سىزىپ وتىرىپ، ءارىپ بويىنشا وقىپ شىقتىم، - دەپ ءسوزىن اياقتادى نۇربولات اعامىز.

مۇقاعاليدىڭ قىتايداعى تۋىستارى تۋرالى نۇربولات ءابدىقادىر اعامىزدان بىلگەن بار دەرەگىمىز وسى بولدى. «ءبىز مۇقاعاليدى ساعىنعاندا كەنجەتاي اپكەمىزدىڭ باسىنا بارىپ تۇرامىز» دەدى ول. ءيا، ۇلى مۇقاڭنىڭ اتاسى ماقاتايدىڭ ۇرپاقتارى قايدا جۇرسە دە امان ءجۇرسىن! اتاجۇرتىنا ات باسىن بۇرىپ، تۋعان-تۋىستارىمەن قاۋىشاتىن ايتۋلى كۇن تۋىپ جاتسا، تىپتەن قۇبا-قۇپ بولار ەدى.

ءبىلال قۋانىش

دەرەككوزى: «اناءتىلى» گازەتى. 2011- جىل