دۋلات يسابەك. ەرەگىس - اڭگىمە
سىرت قاراعاندا بۇل توبەلەس تابان استى باستالعانداي كورىنۋى مۇمكىن، ال ىشتەي قاراعاندا ونىڭ شىعۋى زاڭدى ەدى: ەكەۋىنىڭ اراسىنداعى قىرعيقاباق قارىم-قاتىناس بارعان سايىن ۋشىعىپ، ءبىر-بىرىنە تۇرا ۇمتىلۋعا قولايلى سات قانا جەتپەي جۇرگەن. سول قولايلى ءسات بۇگىن تۋدى. ارينە، ەرەجەپ ءۇشىن ونىڭ دال بۇگىن تۋماعانى كەرەك-اق ەدى، امال قانشا، جاعداي سونى تالاپ ەتتى. بۇگىن ول اۆتوبۋس ايالداماسىنا قاراي...
جۇرتقا تۇسىنىكتى بولۋى ءۇشىن باسىنان باستاپ ايتايىقشى.
وسىدان بىرنەشە جىل بۇرىن، ءتىپتى، باياعى زاماندا دەپ ايتۋعا بولادى، ەرەجەپ قاتتى جول اپاتىنا ءتۇسىپ، اۋزىنداعى التى ءتىسىن سىندىرىپ الدى. التى ءتىس كەتكەن سوڭ اۋىز بولماي، قاسقىردىڭ ەسكى ىنىندەي ۇڭىرەيىپ قالادى ەكەن. سول ۇڭىرەيگەن اۋىزبەن ول ءبىر جىل ءجۇردى. ءبىر جىل ىشىندە قۇرداستارىنان ەستىمەگەن ءسوزى قالمادى، ءتىپتى، «اپان اۋىز» دەپ بالالار دا مازاقتايتىندى شىعاردى. مازاق ءوز الدىنا عوي، بۇل جۇرت الدىڭدا نە كۇلە الماي، نە سويلەي الماي،نە مەيىرلەنىپ اس ىشە الماي قور بولدى. تەمىر ءتىس سالدىرۋعا ارلاندى، التىننان سالدىرۋعا اقشا جوق، ۇندەمەي جۇمىسىن ىستەي بەردى. ءبىر جىلدىڭ ىشىندە وزاتتار قاتارىنا قوسىلدى دا، سول جىلدىڭ كۇزىندە اۋداندىق پارتيا كونفەرەنسياسىندا ءسوز سويلەيتىن بوپ شىقتى.
كونفەرەنسياعا بەس كۇن قالعاندا، سوۆحوز ديرەكتورىنىڭ ەسىنە ەرەجەپتىڭ التى بىردەي ءتىسى جوق ەكەنى ءتۇسىپ، وتىرعان ورنىنان اتىپ تۇردى.
- ماسقارا! ەندى قايتتىك؟ - دەدى ول پارتيا ۇيىمىنىڭ جەتەكشىسى مەن جۇمىسشىلار كوميتەتىنىڭ ءتوراعاسىنا كەزەك قاراپ.
- ءوزىن شاقىرتىپ سويلەسەيىك،- دەدى پارتجەتەكشى.
- شاقىرعاندا نە دەيمىز؟- دەپ قولىن جايدى جۇمىسشىكوم.
- قاپ! ءتىسى ءبۇتىن باسقا ادام تاپپاعانداي... بىردەڭە جاساۋعا بولماي ما؟
- نە جاسايمىز؟..
- نە جاسايمىزى نەسى، ءبىر شارا قولدانۋ كەرەك قوي.اۋزىن اپانداي عىپ اۋدانعا ونى قالاي جىبەرەمىز؟ سويلەگەن ءسوزىن كىم تۇسىنەدى ونىڭ؟
- ورنىنا سوعان ۇقساستاۋ بىرەۋدى جىبەرەيىك،- دەپ جۇمىسشى كوم كۇڭك ەتىپ كورىپ ەدى، ديرەكتور ونى جەپ جىبەرەردەي اتا قارادى.
- وي، ءسىز دە قايداعىنى شىعارادى دا جۇرەسىز؟ - دەدى ديرەكتور قولىن سىلتەپ.- ءوزىمىزدىڭ ءتىس دارىگەرى قايدا؟
- الماتىداعى ستوماتولوگتاردىڭ جينالىسىنا كەتكەن.
- قاشان كەلەدى؟
- بىلمەيمىن... بىلمەيمىز، بۇگىن عانا كەتتى عوي، قازىر جولدا بارا جاتىر،- دەدى پارتجەتەكشى ناقتى جاۋاپ بەرىپ.
- قاپ، تازا ماسقارا بولدىق-اۋ. شاقىرىڭدار انا ەرەجەپتى، نە ويلاعانى بار ەكەن، سويلەسىپ كورەيىك.
جارتى ساعاتتىڭ ىشىندە ەرەجەپ كەڭسەگە جەتكىزىلدى. ول بۇرىشتاعى ورىندىققا جايعاستى.
- كونفەرەنسياعا دايىندىق قالاي؟- دەدى ديرەكتور قولعا تۇسكەن ۇرىمەن سويلەسكەندەي وعان اشۋلى تۇردە اجىرايا قاراپ.
ەرەجەپ ۇندەمەدى.
- ەستىپ وتىرسىڭ با، دايىندىق قالاي دەيمىن؟
ول تاعى ۇندەمەدى.
- ءتىلىڭ بار ما، ايتساڭشى!- دەپ ديرەكتور ستولدى ءبىر قويعاندا بارىپ ەرەجەپ شوشىپ ويانعانداي سەلت ەتىپ:
- جاقسى،- دەدى. بۇل ءسوزدى ايتقان كەزدە ونىڭ قىپ-قىزىل ءتىلى جالاڭ ەتىپ كورىندى دە جوق بولدى.
ديرەكتور، پارتجەتەكشى، جۇمىسشى كوم ۇشەۋى ءبىر-بىرىنە قاراپ قويدى دا، ماسەلەنىڭ توركىنىن تۇسىنگەندەي جەڭىل ءبىر كۇرسىنىپ الىستى.
- سويلەۋ قولايسىز بولسا، ۇندەمەي تىڭداي بەر، - دەدى ديرەكتور وعان جاقسىلىق جاساعانداي قوڭىر ۇنگە كوشىپ. - بەس كۇننەن سوڭ كونفەرەنسيا. سەن ءسوز سويلەۋىڭ كەرەك، اۋداندا فاميلياڭ جاتىر. مىنە، ءسوزىڭ دە ءدايىن. - ول تارتپانى اشىپ بارىپ قايتا جاپتى.
- ءيا... ءبارى دايىن. ءبىراق سەن دايىن ەمەسسىڭ. وسى ەكى ارادا ءتىسىڭدى سىندىرىپ...- ديرەكتور اشۋعا بۋلىعىپ تەرەزەگە قارادى.
- كونفەرەنسيا وتكەنشە شىداي تۇرساڭ قايتىپ ەدى... ۋاقىت از قالدى. مەن قازىر كورشى سوۆحوزعا تەلەفون سوعامىن، قازىر كەت تە، ەرتەڭگە دەيىن ءتىس سالدىرىپ كەلەتىن بول، ۇقتىڭ با؟
ەرەجەپ باسىن شايقادى.
- نەگە ۇقپايسىڭ؟ نە، بارعىڭ كەلمەي مە؟
- تەمىل ءتىستىڭ كەلەگى جوق،- دەدى ول ىسىلداپ.
- التىننان سالدىلام.
- سوۆحوزدىڭ ساعان ساقتاپ وتىرعان التىنى جوق. ايتىلدى - ءبىتتى، كورشى سوۆحوزعا اتتاناسىڭ.- ديرەكتور جارتىلاي بۇرىلىپ، وڭ جاقتاعى تەلەفون ديسكىسىن بۇراي باستاعاندا ەرەجەپ ورنىنان تۇرىپ شىعۋعا بەتتەدى. زارەسى كەتكەن جۇمىسشى كوم ۇشىپ تۇرىپ، ونى ورنىنا قايتا جايعاستىردى.
- اۋ، ساعان نە كەرەك؟ - دەدى امالى قۇرىعان ديرەكتور باسەڭسىپ.- قاشان سالدىرماقسىڭ؟
- اقشا جيناپ.
- قاشان جينالادى اقشاڭىز، ايىپ بولماسا بىلۋگە بولا ما ەكەن؟
- بىل جىلداي كەلەك.
- ال كونفەرەنسيا بەس كۇننەن سوڭ، ونى بىلەمىسىڭ، اقىماق، - دەدى ديرەكتور سوڭعى سويلەمىنىڭ ءبارىن بۋىنعا بولىپ، نىقتاي سويلەپ.
- بىلەم.
- بىلسەڭ ايتىپ تۇرعانىڭ نە؟
- اقشام جوق.
- سەنىڭ اۋزىڭداعى جەكە مەنشىك تىسىڭە وكىمەت ءبارىبىر اقشا تولەمەيدى، ول جوسپاردا قارالماعان،- دەدى ديرەكتور كەكەسىندى ۇنمەن.- سوندىقتان قارىز ال.
- ەشكىم بەلمەيدى.
ديرەكتور وتىرعاندارعا قاراپ شىقتى.
- كىمدە اقشا بار؟
پارتجەتەكشى مەن جۇمىسشى كوم سۇراقتىڭ جالپى ءمانىن تۇسىنە الماي ءۇنسىز قالدى.
- كاسسا جاقتى قاراپ كورىڭدەرشى، كىم اقشا الىپ جاتىر ەكەن؟- دەدى ديرەكتور. جۇمىسشىكوم شىعىپ كەتتى دە،ىزىنشە قايتا ورالدى. سۇرلەم تاسيتىن تراكتوردىڭ جۇرگىزۋشىسى ەلەمەستى جەتەلەپ كىردى. تۇككە تۇسىنە الماي ەسىك الدىندا اڭقيىپ تۇرعان وعان ديرەكتور:
- قانشا الدىڭ؟- دەدى.
- ت-ت-ت-تورت جۇز ەلۋ...
- ال ساعان قانشا كەرەك؟- دەپ ول ەرەجەپكە بۇرىلدى.
- تولت ءجۇز. ءۇش ءجۇز سومى تىسكە، ءجۇز سومى اندا-مىندا.
- سەن ءتۇرت ءجۇز سومىڭدى ەرەجەپكە بەر. قارىزعا.اۋدانعا بارىپ ءتىس سالدىرىپ كەلسىن.
- ويپىرماي... ايەلىم... بالا-شاعام...
- بولدى. كەلەسى ايدا قايتارادى. قارسىلاسپا، بۇل وقيعانىڭ ساياسي ءمانى بار.
سونىمەن، ەرەجەپ اياق استى اۋدان ورتالىعىنا جۇرەتىن بولدى. سوۆحوز ديرەكتورىنىڭ ءوزى بىرگە اتتاندى. سول جاقتان ولار ەرەجەپكە ءتىس سالدىرىپ، كونفەرەنسيا وتكەن سوڭ ءبىر-اق كەلمەك.
...كەلەسى اي تۇگىل كەلەسى جىلدا دا ەرەجەپ ەلەمەستىڭ ءتورت ءجۇز سومىن قايتارا المادى. ارادا ەكى جىل وتكەن سوڭ بارىپ ەرەجەپ اقشانى كونۆەرتكە سالىپ، بۇرتيىپ جۇرگەن ەلەمەستىڭ اشۋىن تارقاتپاق بوپ، ونى ايەلىمەن قوسىپ ۇيىنە شاقىردى. كونۆەرتتىڭ سىرتىنا: «شىمكەنت وبلىسى، بوگەن اۋدانى، قاراسپان سوۆحوزى، بايجانساي بولىمشەسى، نۇراليەۆ ەلەمەس ەستاي ۇلىنا» دەپ ادرەسى مەن اتى-ءجونىن رەسمي تۇردە تولتىرىپ، اس ۇستىندە ونىڭ الدىنا قويدى. ول مانادان بەرى كوڭىلسىز وتىرعان، سول كوڭىلسىز كۇيى كونۆەرتتى اشىپ، جۇرتتى تاڭ قالدىرىپ، اقشانى مۇقيات ساناپ شىقتى. ساناپ بولدى دا: «المايم» دەدى.
- نەگە؟- دەدى ەرەجەپ تۇككە تۇسىنە الماي.
- از.
- نەگە؟
- سول. از.
- ازىڭ قالاي؟ ءتورت ءجۇز سومىڭ تۇگەل.- ول كونۆەرتتى قولىنا الىپ، اقشانى كوزبە-كوز ساناۋعا بەرىپ ەدى،اناۋ ونى توقتاتىپ تاستادى.
- اۋرە بولما، - دەدى ول دۇڭك ەتىپ.
- سەن مەنەن اقشا العان كەزدە ءبىر ءتىس ەلۋ سوم بولاتىن، قازىر ءجۇز سوم.
ەرەجەپ پەن ايەلى اۋىزدارىن اشىپ، ءبىر-بىرىنە قارادى.سونان سوڭ كومەك سۇراعانداي ەلەمەستىڭ ايەلىنە بۇرىلىپ ەدى، «نە ەستىپ وتىرسىڭدار، سول»، دەگەندەي ول دا مەلشيىپ قاپتى.
- س... سوندا... مەن سس-ساعان...
- سوندا سەن ماعان سەگىز ءجۇز سوم بەرەسىڭ. بىلتىردان بەرى التىننىڭ ەكى ەسە قىمباتتاعانىن بىلمەيسىڭ بە؟
- قىمباتتاسا قايتەيىن، مەن سەنەن ءتورت ءجۇز سوم الىپ ەدىم عوي.
- العان جوقسىڭ، ساعان الىپ بەردى. دەدەكتەتىپ وتىرىپ دەرەكتىردىڭ كابينەتىنە الىپ بارعاندارىڭدى ءالى ۇمىتقان جوقپىن. سوندا سەن عوي مەنى كورسەتكەن، سولاي ما؟
- قوي، ويباي، سەنى كەرسەتىپ نەم بار؟ جۇمىسش كوم عوي تاۋىپ كەلگەن.
- الداما، بىلەم... ال مىنا اقشانى ءبارىبىر المايمىن. ءتىستى مەنىڭ اقشاما سالدىردىڭ با، مەنىڭ اقشاما سالدىردىڭ، ەندى سول ءتىس ەكى ەسە قىمباتتادى ما، قىمباتتادى. ەندەشە مەن سەنەن نەگە سەگىز ءجۇز سوم المايمىن؟
- ال مەن ءتىس سالدىرماسام قايتەر ەدىڭ؟
- وندا جايىما جۇرگەن بولار ەدىم. قىسقاسى، تامىر، رەنجىمەسەڭ ودان ارمەن، ماعان نە سەگىز ءجۇز سوم بەرەسىڭ، نە سول اقشاعا سالدىرعان ءتىسىڭدى وزىمە قايتار.
- قايتارعانى قالاي؟
- سول، سەگىز ءتىس قايتاراسىڭ
- مەن سەگىز ءتىس ەمەس، التى ءتىس سالدىرعام. مىنە، - دەپ ول اۋزىن اشىپ، ءتىسىن كورسەتتى.- ءجۇز سومىن دارىگەرگە بەرگەنبىز.
- وندا مەنىڭ شارۋام جوق. نە سەگىز ءجۇز سوم، نە سەگىز ءتىس. بولدى. - ول ورنىنان تۇرا باستاپ ەدى، ەرەجەپ تە شارت كەتتى.
- ءاي، سەن شىن ايتىپ وتىرسىڭ با؟ مانادان بەرى قالجىڭداپ وتىرعان شىعار دەسەم، ەسىڭ دۇرىس پا ءوزىڭنىڭ؟ سەگىز ءتىس قايتار دەگەنىڭ قاي ساسقانىڭ ول؟ مىنە اقشاڭ، الساڭ ال.
اناۋ ونى بەرى لاقتىرىپ جىبەردى.
شاشىلىپ ون سومدىقتاردىڭ بىرەۋى سۋىپ قالعان شايعا ءتۇستى. ەرەجەپ ونى جالما-جان كونۆەرتكە تىقتى دا، بۇكىل اقشانى مۇقيات قالتاسىنا سالىپ الدى.
- الدىڭنان ءوتتىم - مىندەتىم وتەلدى. ەندى قولىڭ جەتكەن كەزدە الاسىڭ،- دەدى ول تۇتىگىپ. - مەن ءبىر ەرىككەننەن سالدىرعانداي. ول كەزدە ءسوز سويلەۋىم كەرەك بولاتىنىن ءوز قۇلاعىڭمەن ەستىمەپ پە ەدىڭ؟ ءوي، ساياسي ساۋاتسىز!
- سەن ءتىسىڭ مەن ساياساتتى شاتاستىرما، بىلدىڭ بە؟-دەدى ەلەمەس نامىستانىپ.- سەن اپاتتى قالاي جاساعانىڭدى بىلەسىڭ بە؟ ماشينانى ءىشىپ الىپ ايداعان بولاتىنسىڭ. كەرەك جەرىندە مەن سول قۇپياڭدى اشىپ بەرەمىن. قاراشى-ەي، مۇنىڭ تابان استىنان ساۋاتتى بولا قالۋىن. ال قوش بول! ءبىراق ەسىڭدە بولسىن، اۋزىڭدا جالت-جۇلت ەتكەن اناۋ التى ءتىس - مەنىڭ ءتىسىم. مەن ونى قالاعان كەزىمدە قاعىپ الۋعا قاقىم بار. ول ايەلىن قولىنان جەتەكتەپ ۇيدەن شىعىپ جۇرە بەردى.
- قۇناماقور! بالەقور!- دەپ كىجىندى ەرەجەپ ولاردىڭ سوڭىنان قۋدىرا سويلەپ. - ولارعا ارناپ اسقان ەتتى يتكە تاستا، يتكە!
قانشا اشۋ قىسقانمەن ەتتىڭ ءبارىبىر يتكە تاستالمايتىنىن سەزدىرىپ، ايەلى ونىڭ قاسىنا جايباراقات جاقىندادى.
- ءاي، بايعۇس-اۋ، وتىرىگىڭ شىعىپ قالدى. اپات جاساعان كەزدە ءىشىپ العان ەكەنسىڭ عوي. باسە، مەن دە سەزىپ ەم-اۋ... ال تاۋىپ بەر ەندى سەگىز ءجۇز سومىن.
- وندا ءىسىڭ بولماسىن، تاۋىپ بەرەتىن مەن عوي!- دەدى ەرەجەپ ەسكى قۇپيانىڭ ويدا جوقتا اشىلعانىنا ىشتەي قىسىلىپ.
بۇل ەرەكشە وقيعا جۇرتقا تەز تاراپ، بۇكىل سوۆحوز كۇلكىگە باتتى. ولاردىڭ كۇلكىلەرى كوپكە سوزىلعان سايىن ەرەجەپ پەن ەلەمەستىڭ اراسى ۋشىعا ءتۇستى. بۇلاردىڭ وزدەرى تۇگىلى بىلايعى جۇرت تا توبەلەس ءانى-ءمىنى شىعادى دەپ كۇتۋلى ءجۇردى.
ءبىراق ءبارى بەيبىت اياقتالدى. سوۆحوز ديرەكتورى ۋچاسكەلىك ميليسيا سەكسەنبايەۆتى ەلەمەسكە ەكى رەت جىبەرىپ العان سوڭ، ول ءتورت ءجۇز سومىن الۋعا كەلىستى دە، ەرەجەپ ءتىسىن ساقتاپ قالدى.اقشانى قارىز بەرگىزگەندە دە، قارىزدى قايتىپ العىزعاندا دا، اكىمشىلىك قىسىم كورسەتىلدى دەپ ەلەمەس ەرەجەپتى جەك كورسە، نە سەگىز ءجۇز سوم، نە سەگىز ءتىس داۋلادى، ودان قالا بەردى، ءبىر كەزدەگى اپاتتىڭ قۇپياسىن اشىپ قويدى دەپ ەرەجەپ ەلەمەستى كىنالادى. ءسويتىپ ەكەۋىنىڭ اراسىنداعى ارازدىق تاتۋلاسۋدىڭ بارلىق پەرسپەكتيۆالارىن اتتاپ ءوتىپ، انتوگونيستىك قايشىلىققا قاراي باعىت الا بەردى. وزگە دە ۇساق-تۇيەك قاقتىعىستاردى ەسەپتەمەگەندە، وتكەن جولى، تاعى ءبىر ءىرى قاقتىعىس بولدى.
سوۆحوزدا ءجيى بولىپ جاتاتىن ۇيلەنۋ تويىنىڭ ءبىرى ەدى. ادەتتە، مۇنداي جەرلەردە بەدەل دەگەن اسا قاتتى ساقتالىپ، جۇرت ءوز دەڭگەي-دارەجەسى بويىنشا جوعارى - تومەن جايعاسادى. قازاقتاردى قاتتى قينايتىن ماسەلەلەردىڭ ءبىرى - وسى ۇستەل باسىنا ورنالاسۋ. كىم قالاي وتىرادى، كىم كىمنەن كەيىن ورىن الادى، كىمنىڭ الدىنا نە قويىلىپ،كىمدەرگە كوبىرەك كوڭىل بولىنەدى، كىمنىڭ اتى كوبىرەك اتالادى - مۇنىڭ ءبارى ۇلتتىق بەدەلدىڭ نىشاندارى بوپ ەسەپتەلەدى دە، سول ساتتەگى ءمانى جاعىنان بۇل ماسەلە تاياۋ شىعىس جاعدايىنان كەيىنگى ەكىنشى كۇردەلى ماسەلە بوپ شەشىمىن ارەڭ تابادى. وسىنداي جيىنداردىڭ بىرىندە ەلەمەس ەرەجەپتەن تومەن وتىرىپ قالادى، دەمەك، ەرەجەپ ءوز-وزىنەن ەلەمەستەن ءبىر مىسقال قادىرلىلەۋ بولىپ ەسەپتەلىنەدى، دەمەك، بۇل ودان بۇرىن اس جەيدى، ودان بۇرىن ءشاي ىشەدى، ودان بۇرىن سويلەيدى. ونىڭ ۇستىنە بۇل توي - بۇل اۋىلدىڭ ەس ءبىلىپ، ەتەك جيناعالى بەرى ىشكىلىكسىز وتكىزىپ وتىرعان ءۇشىنشى تويى. جۇرتتىڭ ءبارى سابىرلى، جۇرتتىڭ ءبارى اقىلدى، ىزەتتى، كىشىپەيىل، كەشىرىمشىل، مەيىربان، ازىلكەش، سوزگە ساراڭ دا سىپايى. سوعان قاراماستان ىشتەي ارباسۋ دا استىڭعى اعىسپەن ءوز بەتىنشە ءوربىپ وتىرادى. سونداي ارباسۋ ەرەجەپ پەن ەلەمەستىڭ اراسىندا سالعان جەردەن باستالىپ، تىنىمسىز ۇدەپ وتىرعان.
ارادا ەكى ساعاتتاي ۋاقىت ءوتتى. بۇرىنعى كوزبەن قاراعاندا ۇستەلدىڭ تومەنگى جاعىنان ەكى-ءۇش ايعاي، ەسىكتىڭ ار جاعىنان ءبىر-ەكى كىشىگىرىم توبەلەس باستالىپ، ەمىن-ەركىن قايتا بىتەتىن كوز. جۇرت ەكى ساعاتتان استام ءشاي ءىشىپ وتىر. ەشكىمنىڭ شايعا زاۋقى بولماسا دا ءىشىپ وتىر. مىنە، سول ەكى ساعاتتان استام ۋاقىت بويى ەلەمەس ەرەجەپتى كوزگە ىلمەي، ونى ادام ەكەن دەپ مەنسىنبەي نامىسىنا تييۋمەن وتىر. ءشاي تومەنگى جاقتان كەلەتىنى بەلگىلى. دەمەك، ەلەمەس كەسەنى ەرەجەپكە بەرەدى، ەرەجەپ ونى ءارى اسىرادى. ال كەسە كەزەگى وزىنىكى بولعان كەزدە ەلەمەس قاساقانا ونى جول-جونەكەي بىرەۋگە بۇرىپ جىبەردى، نە الادى دا، ءوزىنىڭ الدىنا بايقاماعان بولىپ قويا سالادى. ءبىر رەت، ەكى رەت، ءۇش رەت، ءتورت رەت... ءالى جالعاسىپ كەلەدى. ءانى ءتىپتى، «ەرەجەپتىڭ كەسەسى» دەپ تومەنگى جاقتان اتاپ جىبەرىلگەنىنە قاراماي ول اڭگىمەگە ۇيىعان ادام بوپ وتىرىپ ءشايدى ءوزىنىڭ الدىنا ءبىر ۇرتتادى دا قويا سالدى. «وڭباعان! - دەدى ىشتەي ەرەجەپ.-- اتاڭنىڭ باسى اڭگىمە تىڭداپ وتىرعان شىعارسىڭ. سەندە اڭگىمە تۇسىنەتىن مي بار ما!» ول ىزالانىپ، ەلەمەستىڭ الدىنداعى ءشايدى ۇرتتالعانىنا قاراماستان جۇلىپ الدى دا، ءوز الدىنا قويدى.
- ات سۋارايىن دەپ وتىرسىڭ با، الدىڭدا ءۇش كەسە تۇر عوي، - دەدى ول توي اۋانىنا ساي سويلەگەنمەن ىزا ۋىتىن جاسىرا الماي.
- جوق، - دەدى ول بۇعان مويىن بۇرماعان بويى ەزۋ تارتىپ. - مەندە ات قايدان بولسىن، ەسەك سۋارايىن دەپ ەم، الىپسىڭ عوي اقىرى.
ەرەجەپ اۋزىنداعى شايىن ۇرتتاماي بۇلتيتىپ ءسال ويلانىپ كوردى. سوندا بارىپ ەلەمەستىڭ ءسوزىنىڭ ءتۇپ توركىنىن ءتۇسىنىپ شايىنا شاشالىپ قالدى. «ءيتتىڭ بالاسى، - دەدى ول جۇرت الدەنەگە كۇلىپ جاتقاندا ورامالىمەن اۋزىن ءسۇرتىپ الەك بوپ جاتىپ. - باياعى زامان بولسا عوي، نار تاۋەكەل دەپ اۋزىڭا قويار ەدىم. تۇرا تۇر، بالەم، الدىڭا كەلتىرەرمىن ءبىر كۇنى».
سالدەن سوڭ ەلەمەس ويدا جوقتا بۇعان بۇرىلىپ،قۇلاعىنا سىبىرلادى.
- قازاقتارعا ىشەك نە ءۇشىن كەرەك ەكەنىن بىلەسىڭ بە؟
ەرەجەپ وعان «نە وتتاپ وتىرسىڭ؟» دەگەندەي باجىرايا قارادى.
- ىستىق ءشاي ىشكەندە ارتى كۇيىپ قالماس ءۇشىن! - دەدى ول ءوز سۇراعىنا ءوزى جاۋاپ بەرىپ. ءسويتتى دە ەكى يىعى سەلكىلدەي كۇلدى. - نەگە كۇلمەيسىڭ؟ - دەدى ول تاعى دا قىتىعىنا ءتيىپ.
- بۇل سوزىڭە ادام تۇگىل ءيت تە كۇلمەيدى.
- ارينە. كۇلمەي وتىرسىڭ عوي.- ول ادەيى بۇرىلىپ كەتتى.
- بۇل - ءتيىسۋ ەدى. بۇل - ەكەۋىنىڭ اراسىنداعى ەگەستىڭ ەشقانداي كەلىسسوز ارقىلى بىتپەيتىنىنىڭ ايقىن بەلگىسى ەدى. ەلەمەس الگى ءسوزىن ار جاعىنداعىلارعا دا ايتقان بولۋ كەرەك، بەس-التى ەركەك بىردەن گۋ ەتكەندە ءۇيدى جارىپ جىبەرە جازدادى. «شامامەن توبەلەستىڭ جاقىن قالعانى ما؟ - دەدى ەرەجەپ گۋلەگەن كۇلكىنىڭ استىندا قوبالجۋ ارالاس كۇيگە بەرىلىپ.- ەلدەن، ديرەكتوردان ۇيات بولاتىن بولدى-اۋ. مەيلى، ۇياتتان نامىس كۇشتى، ۇيات تا بولسا توبەلەسەمىز دە. ءبىراق قاشان؟ ارينە، بۇگىن ەمەس، باسقا ءبىر كەزدە. ايتپەسە، توي يەسى توبەلەستىڭدەر دەپ رەنجيدى عوي».
- قازىر توبەلەس دەگەن اتىمەن ۇمىتىلىپ، اۋىل تىنىش بوپ قالدى،- دەدى مۇنىڭ ويىن تاپ باسقانداي توردە وتىرعان ءبىر كاريا.
- ءيا، نەسىن ايتاسىڭ، ەلدىڭ بەرەكەسى كىردى عوي،- دەپ قوستادى ونى ەكىنشى ءبىر كاريا.- قاراشى، قانداي جاقسى وتىرمىز، داۋ دا جوق، داماي دا جوق. بۇرىن توي توبەلەسسىز، ميليسياسىز بىتپەۋشى ەدى، سولاي ما، وقاس؟ - كاريا كوپشىلىكتىڭ بەل ورتاسىندا وتىرعان ۋچاسكەلىك ميليسيا سەكسەنبايەۆقا قارادى.
- ءيا، ءيا، دۇرىس ايتاسىز، - دەپ باسىن يزەدى اعا لەيتەنانت. ونىڭ باس يزەۋىندە «البەتتە» دەپ قۋانا قوشتاۋدان گورى «وكىنىشكە قاراي» دەپ كەلىسە سالعان سىڭاي باسىمىراق جاتقان سەكىلدى.
- جىگىتتەر ساۋ، ەل تىنىش، ەندى نە ىستەيسىڭ؟- دەدى ەڭگەزەردەي قويما مەڭگەرۋشىسى قاسىندا وتىرعان شاعىن دەنەلى سەكسەنبايەۆتىڭ توبەسىنەن قاراپ.
- تابىلادى عوي،- دەپ جىميدى سەكسەنبايەۆ.
قويماشى ديرەكتورعا بۇرىلدى.
- اۋدانعا ايتىپ، سوۆحوزداعى ۋچاسكەلىك ميليسيانىڭ ورنىن قىسقارتۋ كەرەك، - دەپ ازىلدەگەن بولدى دا، سول ازىلىنە ءماز بوپ قارقىلداي كۇلدى. ءبىراق ەشكىم ىلەسپەي، جالعىز كۇلىپ وتىرعانىنا قولايسىزدانىپ، ول قۇدىققا تۇسىپ كەتكەندەي كەنەت جىم-جىرت بولا قالدى. سەكسەنبايەۆ جىميىپ كۇلدى دە قويدى. جۇرت قايتا تىنىشتالىپ، موماقان دا سىپايى قالىپقا ءتۇستى. «ءبارى دە بەيكۇنا، قوي اۋزىنان ءشوپ المايتىن مومىن، سىپايى، - دەپ ويلادى ىشىنەن ەرەجەپ.ۇڭىلە قالساڭ ءبارىنىڭ دە بىلىعى بار. ءتىپتى، قىزداي سىزىلىپ وتىرعان اناۋ سەكسەنبايەۆتىڭ ءوزىن الشى. ءتىپتى، باياعى اپاتتان كەيىنگى قىلىعىنىڭ ءوزى نەگە تۇرادى؟ قاراشى، ەندى تۇك بىلمەگەندەي جىميۋىن».
باياعى اپاتتىڭ ىشكىلىكتىڭ سالدارىنان ەكەنىن جاسىر دەپ ەرەجەپ سەكسەنبايەۆتىڭ اياعىنا جىعىلىپ جالىنعان «مەن اپات جاساسام، جۇرتقا زيانىم تيگەن جوق، ايدالاداعى باعانانى سوقتىم عوي، نەڭ كەتەدى، جاريا قىلما» دەپ ءۋاج ايتقان. ول كونبەدى، ءتىپتى، سحەماسىن سىزىپ الدى دا، پاپكاسىنا سالىپ تايىپ تۇردى. سىنعان التى ءتىستىڭ سىرقىراعانىن دا ۇمىتىپ، كەشكە ونىڭ ۇيىنە كەلدى. ول ماڭىنا جولاتپادى. تۇندە قايتا سوعىپ ەدى، ول ۇيىندە جوق ەكەن. «اۋدانعا كەتتى»، دەدى ايەلى ارەڭ جاۋاپ بەرىپ. «قۇرىدىم، - دەدى باسىن ۇستاپ. - ماسقارا بولدى دەگەن وسى».
ءبىراق كەشكىلىك وسىندا جۇرگەن ادامنىڭ تۇنگە قاراي اۋدانعا كەتكەنىن تۇسىنە المادى. ول جاقسىلىقتان ءۇمىتىن ءۇزىپ قاقپاعا قاراي بەتتەي بەرىپ ەدى، مىسىعىن ۇستاي الماي جۇرگەن بەس جاسار قىزدى كورىپ تۇرا قالدى. قالتاسىنان شىتىرلاعان ءۇش سومدىق شىعارىپ، وعان ۇسىندى دا:«كوكەڭنىڭ قايدا ەكەنىن ايتساڭ ءبارىن بەرەم، ەرتەڭ ساعىز الاسىڭ»،- دەدى.
- ال ايتپاسام بەرمەيسىڭ بە؟
- ارينە. ءبىراق سەن جاقسى قىزسىڭ عوي، ايت.
- ول انا جاققا كەتتى،- دەپ قىز قىرمان جاقتى نۇسقادى.
- نەمەن؟
- البامەن.
- جارايسىڭ، ما، الا عوي. ءبىراق مەن بەردى دەپ ەشكىمگە ايتپا، جاراي ما؟
- جالايدى.
قىرمانعا باراتىن جول ەسكى قورىم ارقىلى وتەتىن. ەرەجەپ ونى وسى ماڭنان توستى. ءبىر ساعاتتان سوڭ وقاستىڭ ارباسىنىڭ تىقىرى ەستىلدى. ءتۇن ىشىندە مولادان دا، كەزدەيسوق ادامداردان دا قورقىپ كەلە جاتقان بولۋى كەرەك، ونىڭ ءۇنى شىقپايدى. اربا ەرەجەپتىڭ تۇسىنان وتە بەرگەندە، ول شەڭگەل اراسىنان اتىپ شىعىپ ەدى. وقاستىڭ ەسەگى ۇركىپ، ارباسىن اۋدارىپ جىبەرە جازدادى. ءوزى بولسا كەۋدەسىنەن جان كەتكەندەي سىلەيىپ قاپتى.
- كىم فاميلياڭ؟- دەدى ەرەجەپ داۋىسىن وزگەرتىپ.
- سەكس... سەكس...
- ول نەعىلگان سەكس! جوندەپ ايت!
- سەكس... سەكسەنبايەۆ.
- ءا-ا، سەكسەنبايەۆ دە. قانشا قاپ جەم اپارا جاتسىڭ؟
- ون ءبىر...
- ونداي بىلاي بولسىن، جولداس سەكسەنبايەۆ! - دەدى ەرەجەپ وعان جاقىنداماعان بويى رەسمي ءتىل قاتىپ. - مەنىڭ قىلمىسىمنان سەنىڭ قىلمىسىڭ جەڭىل ەمەس. اپات تۋرالى قولىڭداعى قاعازدى جىرتقىڭ كەلسە جىرت، جىرتقىڭ كەلمەسە ءوزىڭ ءبىل. قايىرلى ءتۇن، سەك-سەن-بايەۆ جولداس!
ەرەجەپ ۇزاپ كەتكەن سوڭ عانا ول تىلگە كەلىپ:
- قاپ ءيتتىڭ بالاسى-اي! - دەپ جەرگە ءبىر تۇكىردى. سول سەكسەنبايەۆ، ءانى، تۇك بولماعاڭداي ايتتىرعان قىز سەكىلدى سىزىلىپ وتىر. ال اناۋ قويماشى بولسا... ءاي قويشى، ونىڭ قايسىبىرىن ايتا بەرەسىڭ. «قاراپايىم ادام جوق، - دەپتى عوي ءبىر جازۋشى.- سول راس بولار».
سونىمەن، سەكسەن التىنشى جىلدىڭ جەتىنشى قىركۇيەگى دە كەلىپ جەتتى. سوڭعى ءبىر اپتا بويى ەرەجەپتىڭ ءۇيى ليريكالىق قۋانىشقا تولى بولاتىن. ماسكەۋدەگى شەپكين اتىنداعى تەاتر ۋچيليششەسىنىڭ سوڭعى كۋرسىندا وقيتىن ايەلىنىڭ ءسىڭلىسى جولداس قىزىمەن كەلىپ جاتقان. ەكەۋى دە سۇڭعاق، ەكەۋى دە ادەمى. اۋىلدىڭ بەيمازا شاڭى باسىلعان سوڭ كەشكى سالقىنمەن ەكەۋى كوشەگە سەرۋەندەۋگە شىعار ەدى، سول كەزدە ەكەۋىنىڭ وقتاۋداي تۇزۋ اياقتارىنا، كەز كەلگەن كيىم جاراسا كەتەتىن مۇسىڭدەي دەنەلەرى مەن ادەمى باياۋ جۇرىستەرىنە قىزىقپايتىن ادام قالمايتىن-دى. اسىرەسە،بويداق جىگىتتەردىڭ ەسى كەتىپ، باراتىن جەرلەرى اۋىلدىڭ مۇلدە قارسى جاق بەتى بولسا دا، وسى جاقپەن اينالىپ وتەتىندى شىعاردى. ەرەجەپتىڭ ءۇيى - جاس جىگىتتەر (تەك قانا جاس جىگىتتەر ەمەس) توڭىرەكتەپ شىقپايتىن، بەدەلدى، سۇيكىمدى ۇيگە اينالدى. بۇل بولسا جۇمىستان ەرتە كەلەدى، جاقسىلاپ تۇرىپ دۋش قابىلدايدى، شاشىنا بريولين جاعىپ، ءاتىر سەۋىپ، ءبىر سوزبەن ايتقاندا، «قالالىق» كەيىپكە تۇسەدى دە، ەكى قىزدى ەكى جاعىنا الىپ، كەشكە كلۋبقا بارادى. «مەنمىن» دەگەن تالاي جىگىت ەكى قىزعا ءبىر مەتر جاقىن كەلىپ سويلەسۋدى ارمان ەتسە، بار بولعانى سوۆحوزدىڭ ءوزى توگەتىن ەسكى ماشيناسىن ايدايتىن، شاشىنىڭ اراسىنان شاڭ كەتپەيتىن ەرەجەپ ەكى قىزدىڭ ورتاسىندا كەتىپ بارا جاتادى.
ول ول ما، كەيدە ەكەۋىنىڭ بىرەۋى الدەنەگە قاتتى رازى بوپ ىقىلاستانا كۇلگەندە، ەرەجەپتىڭ تۇككە تۇرمايتىن سەكسەۋىلدەي كەدىر-بۇدىر يىعىنا باسىن سۇيەپ كۇلەتىنىن قايتەسىڭ. بىرەۋگە كول، بىرەۋگە ءشول، جاراتقان دەسەڭشى!
ەركەكتىڭ دۇنيەدە كەشىرە المايتىن نارسەسى - باسقا ەركەكتىڭ سۇلۋ ايەل الدىنداعى وتىمدىلىگى. ماسكەۋدە شەپكين اتىنداعى ۋچيليششە بار ەكەنىن، ءتىپتى سول شەپكين دەگەنىڭنىڭ كىم ەكەنىن بىلمەيتىن، بىلگىسى دە كەلمەيتىن اۋىلدا تۋىپ-وسكەنمەن، ەلەمەس پەن ەرەجەپ ايەل مەن ەركەك اراسىنداعى قارىم-قاتىناستى وزگە بىرەۋگە اسەر ەتەر نازىك سىرلارىن جاقسى بىلەتىن-دى. وسى ءبىر اپتا بويى ەرەجەپ ءوزىنىڭ بەيبىت جولمەن بىتىسپەيتىن قاس جاۋى ەلەمەستى رۋحاني جاعىنان مۇقاتقانىنا ىشتەي ماساتتانىپ ءجۇردى. اۋىلدىڭ كوركى، بار جىگىتتىڭ مەرەكەسى بولعان سول ەكى قىز بۇگىن جولعا شىقپاق. ەرەجەپ ولاردى شىمكەنتكە باراتىن اۆتوبۋسقا اپارىپ سالادى، ال ەكەۋى تاڭەرتەڭگى «قازاقستان» پويىزىمەن ماسكەۋگە اتتانادى. «مىنە، ءومىر دەپ سونى ايت! ال مەنىڭ ءجۇرىسىم بولسا مىناۋ - قايداعى ءبىر سەكسەنبايەۆ، قايداعى ءبىر ەلەمەستەرمەن ەرەگىسىپ. قايتەمىز،ءبارىبىر ءومىر ءسۇرۋ كەرەك. شەپكين اتىنداعى تەاتر ۋچيليششەسىن بىلمەسەڭ دە ءومىر سۇرۋگە تۋرا كەلەدى. وتكەن ءبىر وتىرىستا:»ماحاچكالا - گرۋزيندەردىڭ استاناسى ما وسى؟«دەپ سۇراق قويعان سوۆحوز ديرەكتورى دا ەشكىمنەن كەم قالماي تىرشىلىك ەتىپ كەلدى عوي، كەم قالماق تۇگىل، بۇكىل ءبىر سوۆحوزدى باسقارىپ وتىر. وتكەن جىلى دەپۋتاتتىققا دا ءوتىپ كەتە جازدادى».
كەلەسى اپتادا كىرپىشىڭدى تاسىپ بەرەم دەپ سيىرشى مەتەشتىڭ كوك «جيگۋليىن» سۇراپ الدى. اققۋداي اسەم ەكى قىزدى ءوزى توگەتىن ەسكى ماشيناعا سالۋ ەل مەن جۇرتتىڭ الدىندا ماسقارا ەمەس پە؟ ونىڭ دا «جيگۋليى» جەتىسىپ تۇرعان جوق ەكەن، الدىڭعى ەكى تەرەزەسى بىردەي جوق، دوڭگەلەكتەرى تازدىڭ باسىنداي جاپ-جالتىر.
- بايقا، - دەدى مەتەش،- مەملەكەتتىك اۆتوينسپەكسيا ۇستاپ الماسىن. مىنانداي دوڭگەلەكپەن ءبىر مەتر جۇرگىزبەيدى.
- بىلەمىز... قالاعا كىرمەيمىن عوي...
ماشينانى تۇسكە دەيىن ايناداي عىپ جۋىپ، ءىشىن ابدەن تازالادى. كەشكىلىك ەكى قىزدى ءوزى ەسىك اشىپ ارتقى ورىنعا، ايەلىن ءوز قاسىنا جايعاستىردى. ولاردى بۇكىل كورشى-قولاڭ شىعارىپ سالدى. مىنانداي مەيىرىمگە تولقىپ كەتكەن ەكى قىزدىڭ ەكەۋى دە كوزدەرىنە جاس الدى. ءبارى كوڭىلدى، ءبارى تاماشا ەدى...
ەكى قىز بەن ايەلىن ماشيناعا سالىپ الىپ، اۋىل سىرتىنا شىققانى سول ەدى، قارسى الدىنان تىركەمە سۇيرەتكەن «بەلارۋس» تراكتورى كورىندى. جولدىڭ ماي توپىراعىن اسپانعا بۋداقتاتا كوتەرىپ، تتىركەمەسى يرەلەڭدەپ ۇرىپ كەلەدى. جەل وڭ جاقتان، دەمەك، شاڭعا بۇلار ەمەس، ول كومىلەدى. بۇلاردى ول دا تانىدى. ەرەجەپ ءوز كوزىنە ءوزى سەنبەدى. بۇلاردىڭ سول جاعىمەن وتۋگە ءتيىس «بەلارۋس» بۇكىل زاڭعا ءبىر تۇكىرىپ، كەنەت وڭعا جالت بۇردى دا، بۇلاردى ىشكە الىپ دەدەكتەي جونەلدى. شاڭعا قالماس ءۇشىن ەرەجەپ تە وڭعا ىعىستى، ول ءبارىبىر بۇلاردى تۋ سىرتىنان اينالا بەردى. بۇل سيگنالدى باجىلداتتى، قولىن سىلتەدى، - بولمادى. ءدال جانىنان، قول سوزىم جەردەن «بەلارۋس» وتە شىقتى. الدىڭعى ەكى تەرەزەسى بىردەي جوق ماشينانىڭ ءىشى قويۋ شاڭعا كومىلدى دە قالدى. ەرەجەپ ارتىنا بۇرىلىپ قاراعاندا ەكى قىزدى كورە المادى. بۇل - شەكتەن شىعۋ ەدى. بۇدان ءارى تەزۋگە بولمايتىن ەدى. شاڭ باسىلعان سوڭ سيگنالدى ۇزاق ءبىر ويبايلاتتى دا،ەرەجەپ سىرتقا اتىپ شىقتى. ەشنارسە سەزبەگەندەي ەلەمەس يرەلەڭدەپ تارتىپ بارادى ەكەن. ايەلىنىڭ، ەكى قىزدىڭ جالىنعانىنا قاراماي، ول ماشيناسىن كەرى بۇرىپ الدى دا،«بەلارۋستىڭ» سوڭىنان قۋىپ كەپ بەردى. «جيگۋليگە» ءسوز بوپ پا، ءاپ-ساتتە ونى قۋىپ جەتتى. قاپتالداسا بەرىپ ەرەجەپ تاعى سيگنال بەردى. «بەلارۋستىڭ» كابيناسىنان تۇككە تۇسىنبەگەندەي ەلەمەس ەڭكەيىپ قارادى دا، «جاي ما؟» دەدى كۇلىمسىرەپ. ەرەجەپ وعان «ءتۇس» دەگەندەي بەلگى بەردى. ەلەمەس تە وسىنى كۇتىپ كەلە جاتقان بولۋى كەرەك، جالما-جان تراكتورىن توقتاتتى دا، سەكىرىپ ءتۇسىپ، ونىڭ قاسىنا جەتىپ كەلدى.
ءوز ويىنىڭ دۇرىستىعىن دالەلدەۋ ءۇشىن قارا كۇشكە جۇگىنەتىن كۇن تۋا قالسا قالاي ۇرۋ كەرەكتىگىن بىرنەشە جىل بويى ويىندا دايىنداپ، ويىندا پىسىرىپ كەلگەن ەرەجەپ اسىقپاي، ساسپاي، ءارى تەز، ءارى سابىرلى تۇردە وڭ قولىمەن العاشقى سوققىسىن جۇمسادى. سوققى ەلەمەستىڭ سول جاق شەكەسىنەن اينا-قاتەسىز ءدال ءتيدى. ول دا بىرنەشە جىل ويشا دايىندالعان بولۋ كەرەك، مۇنىڭ دا سول جاق قۇلاق شەكەسى ىسىپ كەتتى. وڭ جاق، سول جاق، وڭ جاق، سول جاق... ماشينادان ايەلدەر ءتۇسىپ اجىراتقانشا، ولار ءبىر-بىرىنە بەس-التى رەت قول جۇمساپ ۇلگەردى. سىرتتاي دايىندىقتارى جاقسى وتكەن بولۋى كەرەك، ەكەۋىنىڭ بارلىق سوققىلارى مۇلتىكسىز ءدال ءتيىپ، ايەلدەر اراعا تۇسە بەرگەن ساتتە ەكەۋى دە نوكداۋن الىپ، ەسەڭگىرەپ لاعىپ كەتتى.
- پالەقور، پايداكۇنەم! - دەپ كۇبىرلەدى ەرەجەپ.
- جىگىت بولعان ءتۇرىن!- دەپ ەنتىكتى ەلەمەس.
جەردى جارىپ شىققانداي ۋچاسكەلىك ميليسيا سەكسەنبايەۆ موتوسيكلمەن جەتىپ كەلدى دە، ءىس تابان استىندا ناسىرعا شاپتى. شاڭ، توبەلەس، ميليسيا ەكى قىزدىڭ نامىسىن جاسىتىپ، ءارى ۇرەيىن كەتىردى. سەكسەنبايەۆ كەپ اكت جاساي باستاعاندا، ول ەكەۋى كوزدەرىنە جاس الدى. تاكاپپار دا سۇلۋ قىزداردىڭ جىلاعانىن، شاڭعا مالىنىپ ابىرجىگەنىن كورىپ، ەرەجەپتى ولاردىڭ الدىندا ءبىر مۇقاتقانىنا ەلەمەس ىشتەي كوتەرىلىپ قالدى. «ءبىر ەمەس، ون اكت جاسا، ماعان دەسەڭ تۇرمەگە جاپ، قازىر جولىمنان قالدىرما» دەدى دە، ەسىن ابدەن جيىپ بولعان سوڭ ەرەجەپ ءۇش ايەلدى شۋىلداتىپ ماشيناعا وتىرعىزىپ، شاڭداتىپ تارتىپ تۇردى.
- جاقسى توبەلەسەتىن بوپ اپتى، وڭباعان!- دەدى ەلەمەس ونىڭ سوڭىنان قاراپ تۇرىپ. - قىرعي قاباق بوپ جۇرگەنشە ارامىزدى اشىپ العانىمىز دۇرىس بولدى...
باياعىدا-اق ءوستىپ بىتىرە سالۋ كەرەك ەدى...
- ەندى سەن قول قوي، - دەدى سەكسەنبايەۆ تراكتورىنا ءمىنىپ العان ەلەمەسكە قالامسابىن ۇسىنىپ.
- نەمەنەگە؟
- توبەلەسكەنىم راس دەپ. مىنە، مىندا.
وزىنە ۇسىنىلعان قاعاز بەن قالامعا ەلەمەس ۇزاق قاراپ تۇردى دا:
- نەمەنە، توبەلەس كورىپ، قۇدايىڭ بەرىپ قالدى ما؟ - دەدى وعان كەكەتە ءۇن قاتىپ. - بۇل توبەلەس ەمەس، بىلە بىلسەڭ،- تاتۋلىقتىڭ باسى. سەنىڭ مىندەتىڭ دە اكت جاساۋ ەمەس، تىنىشتىقتى ساقتاۋ. ال سەن بولساڭ... تۇمسىعىنىڭ استىندا توبەلەس ءجۇرىپ جاتادى، ال بۇل اجىراتۋدىڭ ورنىنا اكت جازىپ تۇرادى.
- سوندا دا قول قوي.
- قويمايمىن.
- قوياسىڭ.
- ەي، سەن سوزگە تۇسىنەمىسىڭ، بىزدىكى توبەلەس ەمەس دەيمىن.
- ەندى نە، ءسۇيىسۋ مە؟
- وعان سەنىڭ باسىڭ جەتپەيدى...
- نە دەي-سىڭ؟ ءتۇس بەرمەن!
- ال ءتۇستىم. - ەلەمەس «بەلارۋسىنان» سەكىرىپ تۇسكەن كەزدە باتىڭكەسىنىڭ باسىنا الدەنە تىرس-تىرس تيگەنىن سەزىپ، تومەن قارادى. سوندا بارىپ ول مانادان بەرى ءتۇبى بوساپ، ەتىنە عانا ءىلىنىپ تۇرعان ەكى ءتىسىنىڭ شاڭدا دومالاپ جاتقانىن كوردى. جەردەن ۇزىلگەن تۇيمەسىن كوتەرگەن ادامداي اسىقپاي-ساسپاي ەڭكەيىپ ەكەۋىن دە الاقانىنا سالدى دا، سەكسەنبايەۆتىڭ ءدال تۇمسىعىنىڭ الدىنا تاقاپ تۇرىپ:
- انە، سەكىرەم دەگەندە، سەنىڭ كەسىرىڭنەن ەكى ءتىسىم ءتۇسىپ قالدى، جاۋاپ بەرەسىڭ! - دەدى دە تراكتورىنا قايتا وتىردى. وتىرا بەردى دە كەۋدەسىن بەرى بۇرىپ، بۇل وڭىردە بۇرىن-سوڭدى ەشكىم ەستىمەگەن ءسوز ايتتى: - ەرەگىس وسىمەن ءبىتتى، جولداس سەكسەنبايەۆ! - دەدى بارشا جۇرتتى تاڭ قالدىرىپ.
سەكسەنبايەۆ نە دەرىن بىلمەي، سوستيىپ تۇرىپ قالعاندا قويۋ شاڭدى بۇرقىراتىپ ءجۇردى دە كەتتى.
ەلەمەستىڭ جاعدايىن ەستىگەن ەرەجەپ ونىڭ ۇيىنە ايەلىن جىبەرىپ، ەگەر ول ءتىسىن التىننان سالدىراتىن بولسا، ەكى ءتىسىنىڭ بىرەۋىنىڭ قارجىسىن ءوز موينىما الۋعا دايىن ەكەنىن ءبىلدىرىپ حابار جەتكىزدى. ەلەمەس اۋەلدە ۇيالعاننان ۇندەمەپتى. بالكىم، وسى كەزگە شەيىن كەلىسكەن شىعار.
دۋلات يسابەك