قابدەش جۇمادىل. امبەباپ ايەل - اڭگىمە
ۇرقىم ۇزىلمەسىن، وشاقتاعى وتىم سونبەسىن دەپ تىلەيتىن باياعى زامان ءوتتى ەمەس پە. جانايدار - جاڭا زاماننىڭ ادامى. شۇكىر، ادامزاتتىڭ بولاشاعى بۇعان قاراپ تۇرعان جوق. قازىر جەر شارىندا التى ميللياردتان استام ادام بار. ءار سەكونت سايىن دۇنيەگە ءتورت- بەس نارەستە كەلەدى.
انە، سىزگە ۇرپاق كەرەك بولسا! ادامزات سولاردى اشتىققا، ءولىم- جىتىمگە ۇشىراتپاي، امان- ەسەن قاتارعا قوسىپ السا دا از ولجا ەمەس. ءيا، ايتپاقشى، قازاقتىڭ سانىن كوبەيتۋ، ءوز قانىڭ، ءوز اۋلەتىڭدى ءوسىرۋ قايدا قالادى دەيسىز عوي؟ فاميليا كەرەك پە سىزگە؟ تابيعات بۇل جاعىنان دا جانايداردىڭ مىندەتىن جەڭىلدەتكەن. اۋىلدا دوسقارايەۆتار جەتىپ ارتىلادى. جانايدار جەتى اعايىندى. سونىڭ التاۋى - اۋىلدا. اعالارىنىڭ ءارقايسىندا جەتى- سەگىزدەن بالا بار. جاڭىلماسا، ءبىر- ەكى جەڭگەسى بالا سانىن ونعا تولتىرىپ، «باتىر انا» اتاندى- اۋ دەيمىن. جانايدار وسى قالادا سولاردىڭ بالالارىن وقۋعا تۇسىرەم دەپ- اق شارشادى. ءار ۇيدەن ءبىر بالا وقىتقاننىڭ وزىندە تاۋسىلىپ بەرمەيدى- اۋ! بەرىتىندە اقىلى وقۋ شىققالى كوزى اشىلدى، ايتەۋىر. بۇرىنعىداي بىرەۋگە بارىپ جالىنبايسىڭ. اقشاسىن تولەيسىڭ دە، قالاعان وقۋىنا تۇسىرە سالاسىڭ.
ال، قازاقتىڭ سانىن كوبەيتۋگە كەلسەك، سول ءۇشىن باس قاتىرىپ جۇرگەن كىم بار قازىر.. . ءۇي باعاسى مىناۋ - اسپانعا شىعىپ كەتكەن.. . سونى كورە تۇرىپ، ءۇيسىز، جەرسىز، پاناسىز بىرەۋلەردى كوبەيتە بەرگەننەن نە شىعادى؟
جانايداردىڭ ءوز ۇيىندە بۇگىنگە دەيىن نارەستە ءۇنى ەستىلمەسە، ول - قۇدايدىڭ ءىسى. قۇداي بەرىپ جاتسا تاستاماس ەدى، بەرمەسە، وعان ەندى امال جوق. بۇل تىرلىكتە ءتورت اياعىن تەڭ باسقان كىم بار. بىرەۋ مالدان، بىرەۋ باستان تارىعادى. تاعدىردىڭ ەسەپ- شوتى سۇمدىق: ءبىر جاقتان جارىلقاسا، ەكىنشى جاعىنان سونى ۇستاپ قالادى. شۇكىر، شاعىنار جايى جوق، جانايداردا قازىر ءبارى بار: سۇلۋ ايەل، اسەم قورا- جاي، جۇيرىك ماشينا، جىل سايىن ورگە باسىپ، ءتۇتىنى ءتۇزۋ ۇشقان بيزنەس، جورا- جولداس، دوس- جوران.. . وسىلاردىڭ قىزىعىندا ءجۇرىپ، ۇيلەنگەندەرىنە ون بەس جىل تولعانىن وزدەرى دە اڭعارماي قالىپتى.
قازاقتا «قاتىن الما، قايىن ال» دەگەن ءسوز بار. بۇل جاعىنان تاعدىرعا وكپەسى جوق، جانايدار - قايىن جۇرتقا جارىعان جىگىت. اناسى مارقۇم باياعىدا نەمەرەلەرىن ۋاتقاندا: «سال- سال بىلەك، سال بىلەك، بايدىڭ قىزىن ال بىلەك» دەپ بەسىك جىرىن ايتۋشى ەدى. سول تىلەگى كەنجەسى جانايدارعا ءدال كەلدى. الماتىداعى حالىق شارۋاشىلىعى ينستيتۋتىن بىتىرەر- بىتىرمەستەن بىلدەي ءمينيستردىڭ قىزىنا ۇيلەندى. مارتەبەلى ۇلىقتىڭ ماپەلەپ وسىرگەن جالعىز قىزى. وزىنەن ەكى جاس ۇلكەن ەكەن، ونىسىنا دا قاراعان جوق. شەت تىلدەر ينستيتۋتىن بىتىرەردە الدەبىر جىگىتكە قوسىلا جازداعان با، ونى دا تەكتەپ جاتپادى. بۇگىنگى جاستار وندايمەن ەسەپتەسپەيدى عوي. جانايدار دا تىم عۇراپي بولىپ كورىنگىسى كەلمەدى. سۇڭعاق بوي، سۇلۋ اجار، كەلىستى كەلبەت - كوزگە تۇسپەي قالعان جوق. روزاليا مۇنى ءبىر كورگەننەن عاشىق بولعان كورىنەدى. كوزى اشىق، ەستيار قىزدار بىلەدى عوي - كىمنىڭ كىم ەكەنىن. سوڭعى سانمەن مالىنىپ كيىنگەن روزاليانىڭ دا اق سازانداي تولىسقان كەزى ەدى. الگى جۇرت ايتا بەرەتىن «قاز ومىراۋ، قىپشا بەلدىڭ» ءوزى. جانايدار دا كەت ءارى بولعان جوق، بىردەن قۇلاپ ءتۇستى. الداعى توي جابدىعىمەن قالاعا ءبىر كەلگەندە، روزاليانى اكەسى دوسقاراعا كورسەتكەنى بار. كولحوزدا قىرىق جىل قوي باققان اكەسى ويىنا كەلگەنىن ىرىكپەي ايتا سالاتىن اپەندى شالىستاۋ كىسى ەدى. بولاشاق كەلىنىنە كوڭىلى تولعان بولار: «بالام، قاتىن جاعىن قاتىرعان ەكەنسىڭ» دەدى ءبىر وڭاشادا مۇنىڭ قۇلاعىنا سىبىرلاپ.. . ارادا اي وتپەي بۇلاردىڭ ۇيلەنۋ تويى بولدى. وندا كولحوزدىڭ «قاسپاعى» ءالى تاراماعان كەزى. وزات شوپان دوسقارا بالاسىنىڭ تويىنا بۇكىل وردەندەرىن تاعىپ كەلدى. تاق ءبىر ءومىر بويى مينيسترمەن قۇدا بولىپ جۇرگەندەي، توي تورىندە شىرەنىپ ءبىر وتىردى- اۋ! مارقۇم ءومىرى جاسىمايتىن، ەركوڭىلدى كىسى ەدى. سول تاۋى شاعىلماعان، قىرى سىنباعان كۇيى ءوتتى دۇنيەدەن.
جانايدار مەن روزاليا ءۇشىن ماحابباتتىڭ بال داۋرەنى تىم ۇزاققا سوزىلدى. اسىرەسە، جانايداردىڭ قۋانىشىندا شەك جوق. باردام جەردەن قىز العان نەگە جامان بولسىن. بۇل باسقالار سياقتى، تويدان كەيىن قالاي ءومىر سۇرەم دەپ ۋايىمداعان ەمەس. سول توي ۇستىندە- اق جاس وتاۋدىڭ بار قاجەتى شەشىلىپ بولعان. جاس جۇبايلارعا روزاليانىڭ ءبىر اعاسى جاساۋ- جابدىعىمەن ءۇش بولمەلى ءۇي سىيلاسا، ەكىنشى ءبىر اعاسى سۋ جاڭا شەتەلدىك ماشينانىڭ كىلتىن ۇستاتتى. جاستار سالۋلى توسەك، سالقىن ۇيگە كىردى دە كەتتى.. . سويتسە، جانايداردىڭ قايىن جۇرتى كەڭەس داۋىرىندە بيلىكتىڭ قىزىعىن ابدەن كورگەن، جاڭا زاماندا سول بيلىكتى بايلىقپەن ۇشتاستىرعان ءۇيىرلى كوكجالدار ەكەن. قارجىگەر- ەكونوميست دەگەن ماماندىعى بار، جىگەرلى جاس كۇيەۋ سولاردىڭ توبىنا قوسىلدى دا كەتتى.
ءومىردىڭ قىزىعىنا بەلشەدەن باتىپ، تابىس تابۋدىڭ سوڭىنا مىقتاپ تۇسكەن جانايدار تۇرمىستا الدەبىر مۇقتاجىم، كەم- كەتىگىم بار- اۋ دەپ ويلاماپتى عوي. قولى قالت ەتسە، قاسىنا روزاليانى ەرتىپ الىپ، شەتەل كۋرورتتارىندا بوي جازىپ، سەيىل- سەرۋەنمەن جۇرە بەرىپتى. وزدەرىندە ءالى بالا جوق ەكەنىن سەزىنگەنى - سوڭعى ەكى- ۇش جىلدىڭ اينالاسى. ونى دا ەسكە سالعان - روزاليانىڭ ءوزى. وتاسقاندارىنا ونشاقتى جىل وتسە دە، ءالى كۇنگە دەيىن بالا تاپپاعانىن الدىمەن سول بايقاپتى. ۇيلەرىندە ءبارى بار، تەك بالا جوق. جاراتىلىسىنان ايتقانىن ورىنداتىپ ۇيرەنگەن ادۋىن ايەل سول جوقتىڭ ورنىن تولتىرۋ كەرەك دەگەن بايلامعا كەلگەن. الدىمەن كىم كىنالى ەكەنىن انىقتاۋ كەرەك. جانايدارعا سەزدىرمەي، ايەلدىڭ ءوزى دارىگەرلىك تەكسەرۋدەن وتكەن. ءبىر ەمەس، ءۇش جەردەن. ءبىراق، قايدا بارسا دا، قورىتىندى بىرەۋ - ءبارى دە روزاليانى بالا كوتەرمەيدى دەپ تاۋىپتى. ستۋدەنت كەزىندە ءبىر رەت تۇسىك تاستاعانى بار ەدى، سونىڭ زاردابى.
دەمەك، بالالى بولۋدىڭ باسقا تاسىلىنە كوشپەسكە امال جوق. روزاليا ەندى سونى زەرتتەي باستادى. بۇل زاماندا ونىڭ نەشە الۋان جولى بار كورىنەدى. كەڭ تاراعان ءتۇرى - جەتىمدەر ۇيىنەن بالا اسىراپ الۋ. الايدا مۇنىڭ كۇماندى جاعى كوبىرەك. تاستاندى جەتىمدەر اراسىنان قايبىر وڭعان بالا شىعار دەيسىڭ. دەنى ساۋ، اقىل- ەسى ءبۇتىن، تاۋىرىنە كەزىكسە جاقسى، ال قانىنا اراق پەن ەسىرتكى ارالاسقان ناقۇرىس بىرەۋىنە جولىقسا نە بولماق؟ بالا ەمەس، پالە تىلەپ الۋ عوي - مۇنىڭ اتى.. .
سوڭعى جىلدارى كەڭ ەتەك الا قويماسا دا، تۇرمىسقا ەنە باستاعان تاعى ءبىر ءتاسىل - جالدامالى اناعا بالا تاپتىرىپ الۋ. مۇنىڭ ءتيىمدى جەرى - جالدايتىن انانى ءوزىڭ تاڭدايسىڭ. بالام جاقسى بولسىن دەسەڭ، نەعۇرلىم دەنى ساۋ، كورىكتى ايەل ىزدەيسىڭ، ارينە. دارىگەرلەر سول ءوزىڭ كەلىسكەن ايەلگە كۇيەۋىڭنىڭ ۇرىعىن قوندىرىپ بەرەدى. تەك، ايەلدىڭ اقىسىن دۇرىستاپ تولەسەڭ بولعانى، توعىز اي، توعىز كۇندە بالاڭدى قولىڭا سالادى. ال ءارى قاراي بالانى ەمشەكتەن شىعارىپ بەر دەسەڭ، ونىڭ اقىسى بولەك. قازىر وسىنى كاسىپ ەتىپ جۇرگەن ايەلدەر بار دەسەدى. جۇمىسسىز، كاسىپسىز قالعان قىز- كەلىنشەكتەرگە بۇل دا - تالعاجاۋ. ءبىر بالانىڭ اقىسى - ءبىراز جىلعا ازىق. قازىر قالتالى، باي ايەلدەر بالا كوتەرۋگە ەرىنىپ، ءارى سىمباتىن بۇزعىسى كەلمەي، قىزمەتتىڭ وسى ءتۇرىن پايدالانىپ جۇرسە كەرەك. كەيىن داۋ شىعادى دەۋگە نەگىز جوق. نوتاريۋس بەكىتكەن شارتقا ەكى جاق قول قوياتىن كورىنەدى. روزاليا ارى ويلاپ، بەرى ويلاپ كورىپ، وسى سوڭعى تاسىلگە توقتاعان. دەموكراتيانىڭ ءبىر جاقسىسى، اقشاڭ بولسا ءبارىن دە ىستەۋگە بولادى ەكەن. جالدامالى كۇيەۋ، جالدامالى ايەل، جالدامالى انا.. . ءبارىن جالداۋعا بولادى. تەك، وسىعان جانايداردى كوندىرۋ كەرەك. سونان كەيىنگى باستى ماسەلە - دەنى ساۋ، قانى تازا، ءوزى جاس، كورىكتى ايەل تابۋ. تانىس- ءبىلىس، تۋىستاردان تابىلسا وڭدى بولار ەدى، ءبىراق ولاردىڭ سوڭىنان وربىتەتىن ءپىش- ءپىش وسەگى جامان. ودان گورى بەيتانىس، قايمانا قازاقتىڭ ءوزى دۇرىس. روزاليانىڭ جەر تاۋىسقان، جۇلىمىر جەڭگەلەرى بار. سولارمەن اقىلداسقان ءجون بولار.
سول جەڭگەلەردىڭ اقىلىمەن، جانايدارعا ءبارىن بىردەن لاق ەتكىزبەي، شىم- شىمداپ جەتكىزدى. كۇيەۋىنە قولقا سالار الدىندا نازىن وتكىزىپ، كوڭىلدەندىرىپ الاتىن ادەتى. ءالى دە قىزدان بەتەر قىلىعى بار، پۇشپاعى قاناماعان، تۋ بايتالداي جاس، ايەل جالىنداپ، ورتەنە سۇيگەن كەزىندە وعان توتەپ بەرەر ەركەك كىندىك جوق شىعار- اۋ. وسىلايشا كۇيەۋىن وتقا قاقتاعان تەمىردەي بالقىتىپ الىپ، بالا تۋرالى اڭگىمەگە سودان كەيىن كوشىپ ەدى.
الايدا، جانايداردىڭ دا قىرسىعى ءبىر باسىنا جەتەتىن- دى. مىنا جاڭا ورتاعا كەلگەلى ونىڭ ساناسىندا: «قايىن جۇرتتىڭ شىلاۋىندا كەتىپ جۇرمەيىن» دەگەن ءبىر قاراۋىل تۇراتىن- دى. سول قاراۋىل دابىل قاققان بولار، نامىسقوي جىگىت ايەلىنىڭ سوزىنە بىردەن ىرشىپ ءتۇستى. اسىرەسە، جەتىمحانادان بالا اسىراپ الۋ دەگەنگە ءۇزىلدى- كەسىلدى قارسى شىقتى.
- مەن ساعان كوشەدەن بالا تاۋىپ كەل دەپ قاشان ايتتىم؟ جالپى، ماعان بالا كەرەك دەپ جالىندىم با؟ - دەگەن اشۋدان ءوزىن قويارعا جەر تاپپاي.
- جەتىمحاناداعى يەسىز، تەكسىز، تاستاندى بالادان ءجونى تۇزۋ ادام شىعادى دەپ كىم ايتتى ساعان؟ - دەدى الگىدەن گورى ءسال ساباسىنا ءتۇسىپ.
- ءوزىمنىڭ تۋعان اعام: «ءبىر بالا سەنىڭ باۋىرىڭدا ءوسسىن» دەپ ءبىر جاستاعى كەنجەسىن وسىندا الىپ كەلگەنىن بىلەسىڭ. بالا كەرەك بولسا، ءوز قانىمنان جارالعان سول بالانى المايمىن با؟ - دەدى سابىرلى قالپىن قايتا تاۋىپ.
بۇل جولعى اڭگىمە وسىمەن توقتاعان. اعانىڭ بالاسىن اسىراپ الۋعا كەلگەندە، تىم ىنتالى بولماي، سەلقوستىق تانىتقان - روزاليانىڭ ءوزى ەدى. سول كىناسى ەسىنە ءتۇستى دە، ۇندەمەي قۇتىلدى. ارادا اپتا وتكەندە تاقىرىپتى قايتا جالعاستىرعان. مىناسى - مۇلدە باسقا اڭگىمە. بۇرىن قازاق قاۋىمىندا بولماعان تىڭ جاڭالىق. مەديسينانىڭ سوڭعى جەتىستىگى.. . ەكەۋى توسەكتە ارنەنى ءسوز ەتىپ جاتقان- دى. ءبىر ءسوزدىڭ كەزەگىندە، روزاليا:
- جارايدى، وزگە قاننان جارالعان بوتەن بالانى قويدىق. ال ءوز كىندىگىڭنەن بالا سۇيۋگە مۇمكىندىك تۋىپ جاتسا، وعان قالاي قارايسىڭ؟ - دەگەن كۇيەۋىنىڭ ءار قيمىلىن اڭدىپ.
- قۇداي بەرىپ جاتسا، ءوز بالامنان بەزەدى دەيسىڭ بە؟ - دەدى جانايدار وعان ونشا ءمان بەرمەي.
- قالاساڭ، بالا سۇيۋگە ءالى دە كەش ەمەس. جالعىز- اق ايىرماشىلىعى، سول بالانى مەن ەمەس، باسقا ايەل كوتەرەدى.
- نە دەيدى- اۋ! سەن ءوزى ماعان توقال اپەرگەلى جاتقان جوقسىڭ با؟! - دەپ جانايدار قارقىلداپ كۇلدى.
- دامەسىن.. . قۋانىپ كەتكەنىن قارا! - دەپ روزاليا مۇنىڭ بۇيىرىنەن نۇقىپ قويدى. - ناق ولاي ەمەس. تىڭدا! - دەدى سونان سوڭ. - شەتەل فيلمدەرىنەن كورىپ ءجۇرسىڭ عوي: «جالدامالى انا سۋروگاتنايا مات» دەيتىن بولادى.. . سول ءتاسىل ءبىزدىڭ ەلگە دە كەلىپتى.
- ءيا، ول ايەلدى قالاي تۋدىرامىز، سوندا؟ - دەدى جانايدار ەلەڭدەپ.
- قازىر اقشا ءۇشىن بالا تاۋىپ بەرەتىن ايەلدەر شىعىپتى. دەنى ساۋ، كورىكتى ايەلدى ءوزىڭ تاڭدايسىڭ. توقتاسقان باعا بويىنشا اقىسىن تولەسەڭ بولعانى.
- ول ايەل بالانى كىمنەن تابادى؟ بالانىڭ اكەسى دە بىردەڭە سۇرايتىن شىعار؟
- تۋ- ۋ، تۇك تۇسىنبەپسىڭ عوي! - روزاليا سىلق- سىلق كۇلدى، - بالانىڭ اكەسى سەن بولاسىڭ. دارىگەرلەر سەنىڭ ۇرىعىڭدى الادى دا، الگى ايەلگە قوندىرادى.. . ەندى ءتۇسىندىڭ بە؟
- ءتۇسىندىم. مەن - قويشىنىڭ بالاسىمىن عوي. ءبىزدىڭ اۋىلدا ساۋلىقتى قولدان ۇرىقتاندىراتىن، سوعان ۇقساس بىردەڭە بولدى عوي.. . قوشقارعا اينالامىز با، سوندا؟
- سەن - ناعىز قوشقارسىڭ! ساعان ءبىر قورا قوي كەرەك، - دەدى روزاليا كۇيەۋىن ايمالاپ.
- ول ايەلدى كىم تاڭدايدى؟ سەن بە، مەن بە؟
- تاباتىن - مەن، تاڭدايتىن - سەن. بالامىز سۇلۋ، كەلبەتتى بوپ تۋۋ ءۇشىن، كوتەرگەن ايەلدىڭ دە ءوڭدى بولعانى ءجون.
جانايدار ءبىر سات ءۇنسىز قالدى. بەيتانىس ايەل، ودان تۋاتىن بالا.. . ساناسىنا سىيدىرا الماي جاتىر.
- ەمىرەنبەگەن، يسىنبەگەن، ءبىر سوزبەن ايتقاندا، ماحابباتسىز، نەكەسىز تۋعان بالادان نە كۇتەمىز، سوندا؟ ءبىر بەزبۇيرەك، جاۋىز بىرەۋ تۋىپ، سورىمىزدى قايناتىپ جۇرمەي مە؟ - دەدى الدەن ۋاقىتتا.
- ولاي بولمايدى. بالا قاشان دا تەككە تارتادى. اكە قانى - ەلۋ پايىز.. .
- قايران بابالارىم- اي! - دەدى جانايدار تولعانىپ. - ولار ۇرپاق ماسەلەسىن قانداي بىلگىرلىكپەن شەشكەن؟! بىرنەشە ايەل العان. ءوز قانىمەن نەشە الۋان توعىس جاساعان. بىرىنەن باسشى، بىرىنەن قوسشى تۋعان. ەگەر قاسىم تورە مەن قۇنانباي قاجى توقال الماسا، كەنەسارى دا، اباي دا تۋماس ەدى. ول ەكەۋىنسىز قازاقتىڭ حالى نە بولار ەدى؟ وسى سەن، روزا، ەڭ جاقسىسى، ماعان توقال الىپ بەرمەيسىڭ بە؟!
- قۋىن قارا! - دەپ ايەلى ونى ايقارا قۇشاقتادى. - جاس كەلىنشەككە اۋىپ كەتپەكسىڭ عوي. مەن سەنى باياعىدا باسى ءبۇتىن ۇتىپ العانمىن، ەندى ەشكىممەن بولىسپەيمىن.
- جارايدى، ويناساق تا ءبىراز جەرگە شاپتىق، بىلەم. ەرتەڭ جۇمىس.. . ۇيىقتايىق، - دەدى جانايدار سول جاق قىرىنا اۋناپ ءتۇسىپ.
ارادا ايعا جۋىق ۋاقىت وتكەن. قاربالاس جۇمىسقا شەتەلدىك ساپار قاباتتاسىپ، بالا تۋرالى اڭگىمە بىرتە- بىرتە اياقسىپ، ۇمىتىلا باستاپ ەدى. اشەيىندە بۇل ۇيدە «بالا» دەگەن ءسوز - تابۋ، ياعني تىيىم سالىنعان تاقىرىپقا جاتادى. ايەلىمنىڭ كوڭىلىنە كەلمەسىن دەي مە، جانايدار جۇرت كوزىنشە بالاعا ەمىرەنىپ، «شىركىن- اي» دەپ جاتپايدى.. . ءبىراق بالا تاقىرىبىن جانايدار ۇمىتقانىمەن، روزاليا بۇل ءىستى استىرتىن جۇرگىزىپ جاتىر ەدى. ەسى- دەرتى - قايتكەن كۇندە دە وسى ۇيدەن «ىڭگالاعان» بالا داۋسىن شىعارۋ. سول ءۇشىن اقشانى دا، باسقانى دا اياپ قالار ءتۇرى جوق.
بۇلار ءبىرتالايدان ۇيلەرىندە قىزمەتشى ايەل ۇستايتىن- دى. ءۇي جينايدى، دۇكەننەن ازىق- تۇلىك اكەلىپ، كەشكى تاماقتارىن ىستەپ قويادى. بۇرىن ول مىندەتتى ەگدەلەۋ ورىس ايەلى اتقارۋشى ەدى، ول رەسەيدەگى ۇلىنا كەتىپ قالدى دا، بۇلار ءبىراز ۋاقىت قىزمەتشىسىز قالعان.. . جانايداردىڭ ويىندا ەشتەڭە جوق، ءبىر كۇنى كەشكە تامان ءوز كىلتىمەن ەسىكتى اشىپ، ىشكە كىرسە، ءبىر جاپ- جاس ايەل ءجۇر ۇيىندە. قىز با، كەلىنشەك پە، ءجىپ تاعۋ قيىن. ايتەۋىر، كىم دە بولسا، ءۇرىپ اۋىزعا سالعانداي مولدىرەپ تۇر. ءوزى بەتمونشاعى توگىلگەن يبالى جان ەكەن، جانايدارمەن ەرىن جىبىرلاتىپ، ىزەتپەن امانداستى دا، اس ۇيگە تەز شەگىنىپ كەتتى.
كوپ ۇزاماي جۇمىستان روزاليا دا كەلىپ قالعان. ول ءوزى تۋريزم دەپارتامەنتىندە اجەپتاۋىر باستىق. شەتەلگە شىعاتىن توعىز تاراۋ جولداردىڭ كىلتى وسىلاردىڭ قولىندا. ءوزى بۇگىن كوڭىلدى ەكەن. ىشكى ءۇيدەن كيىم اۋىستىرىپ، قايتا شىقتى دا، جانايداردى جاڭاعى ايەلمەن تانىستىردى.
- تانىسىپ قوي: اتى - بالايىم. قۇدا قالاسا، بۇگىننەن باستاپ وسى ۇيدە قىزمەت ىستەيدى. بىزبەن بىرگە تۇرادى. سول ءۇشىن ءبىر بولمەنى بوساتىپ قويدىم.. . ال، مىنا كىسى، - دەدى جانايداردى نۇسقاپ، - وسى ءۇيدىڭ وتاعاسى. قىسقاسى، ءسىز بەن ءبىز وسى كىسىنىڭ قۇزىرىندامىز.
ءسويتىپ، ويدا جوقتا بۇلاردىڭ ومىرىنە بالايىم دەگەن تاعى ءبىر ايەل قوسىلدى. جانايدار باسىندا بۇل جاڭالىققا بالەندەي ءمان بەرە قويماعان. ءۇي قىزمەتىنە كىمدى الۋ - ايەلدىڭ شارۋاسى. مۇنىڭ بايقاعانى: بالايىم باس- اياعى تازا، ءجۇرىس- تۇرىسى شيراق، ەڭبەكقور جان ەكەن. ءوز جۇمىسىنا ۇقىپتى، ىستەگەن ىستەرى تاپ- تۇيناقتاي. از ۋاقىتتا قوس قاباتتى اسەم سارايدىڭ بار شارۋاسىن دوڭگەلەتىپ الىپ كەتتى. وزىندە ەركەكتىڭ كوزىن اربايتىن جاسىرىن سۇلۋلىق، الدەءبىر تارتىمدىلىق تا جوق ەمەس. تەك نەدەن ەكەن، الدەقالاي جاسىپ قالعاندىق بايقالادى.
ۋاقىت وتە كەلە ۇعىنعانى، بالايىم - ەسىك كورگەن كەلىنشەك. كۇيەۋى وسىدان ەكى جىل بۇرىن جول اپاتىنان قايتىس بولىپتى. ودان ءبىر جاسار ۇل قالعان ەكەن، ونى اتا- ەنەسى: «بالامىزدان قالعان تۇياق» دەپ اۋىلعا الىپ كەتىپتى. بۇعان ەندى قايتاراتىن ويلارى جوق.. . بالايىم وسىنىڭ الدىندا روزاليانىڭ ءبىر اعاسىنىڭ ۇيىندە ءبىر جىلداي قىزمەتشى بولعان. روزاليا كەلىنشەكتى كورىپتى دە، ات- تۇيەدەي قالاپ، سۇراپ الىپتى. ءسىرا، سول ۇيدەگى جەڭگەسى ەكەۋىنىڭ ارىدان ويلاستىرعان ءبىر قۇپيا جوسپارى بولسا كەرەك.
كوپ ۇزاماي سول قۇپيانىڭ دا شەت- جاعاسى بىلىنە باستادى. روزاليا جەڭگەسى ەكەۋى سۇپىلەپ ءجۇرىپ، بالايىمدى جالدامالى انا بولۋعا كوندىرگەن سياقتى. جوقشىلىق كىسىگە نە ىستەتپەيدى. بالايىم باسىندا «ءويتىپ كۇنالى بولار جايىم جوق» دەپ يلىكپەگەن ەكەن. «ەگەر امان- ەسەن بوسانساڭ، قالادان ەكى بولمەلى ءۇي ساتىپ اپەرەمىز» دەگەندى ەستىگەندە، بۋىنى بوساي باستاپتى. وعان دەيىن وسى ۇيدە، روزاليانىڭ كوز الدىندا، ەرەكشە كۇتىمدە بولادى. وسەك- اياڭعا جول جوق، قۇپيالىق ساقتالادى.
جانايداردىڭ جىنىنا تيگەنى، وسىنىڭ ءبارى مۇنىڭ قاتىسۋىنسىز، سىرتتاي كەسىلىپ- ءپىشىلىپ قويىلعان. بۇل، بەينە، كەرەك كەزىندە ۇرىعىن الاتىن جانۋار سەكىلدى. ايعىر ما، قوشقار ما، سوعان ۇقساس بىردەڭە.. . روزاليا وسىنىڭ ءبارىن مايدا تىلىمەن بيپازداپ جەتكىزگەندە، جانايداردى اشۋ قىسقانى سونشالىق، ىزادان ءتىل- اۋزى بايلانىپ قالدى. تۇلابويى تۇتاس بومباعا اينالعان. اۋزىن اشسا- اق جارىلىپ كەتەتىن سەكىلدى. ەندى قايتىپ ايەلىن كورمەستەي، بۇل ءۇيدىڭ ەسىگىن قايتا اشپاستاي قاتتى سوزدەر ايتىپ تاستاۋى مۇمكىن ەدى. اشۋ - دۇسپان، اقىل - دوس. بىردەمەنى بۇلدىرمەي تۇرعاندا اۋلاعىراق كەتكەندى ءجون كورگەن. سول ويىمەن، ءلام دەپ تىس جارماعان كۇيى ەسىكتەن شىعىپ جۇرە بەردى.
ءۇي ىرگەسىنەن باستالىپ، تاۋ جاققا بەت الاتىن سۋىرتپاق جول بولۋشى ەدى، سول سوقپاققا ءتۇستى دە اياڭداي بەردى. تالاي جۇرگەن جولى. دەمالىس كۇندەرى ءۇش ساعاتتىق وسى مارشرۋتتى ءبىر اينالىپ وتەتىن ادەتى. سول باياعى تانىس جارتاس، تانىس قاراعايلار.. . كوز الدىنان ايەلى روزاليا كەتپەيدى. اق بورىقتاي سۇلۋ ءمۇسىن، تۇنجىر كوز. بار تىزگىندى سونىڭ قولىنا قاشان، قالاي ۇستاتىپ قويعانى بەلگىسىز. العاش قوسىلعان ساتتەن سولاي بولعان- اۋ، ءسىرا. «بالانى جاستان، قاتىندى باستان» دەگەندى قازاق تەگىن ايتقان با؟! اينالىپ كەلگەندە، كىرىپتارلىقتىڭ كەسىرى عوي ءبارى دە. ءاۋ باستا بۇل «كۇشىك كۇيەۋ» اتانىپ، وسىلاردىڭ قولتىعىنا كىردى عوي. سول قۇلدىقتان بۇل ءالى قۇتىلعان جوق. روزاليا مۇنى وزىنە جالدامالى كۇيەۋ قىلدى. ەندى، مىنە، جالدامالى ايەلدەن تۋعىزىپ العان بالاسىنا اكە ەتپەك. ءبارى دە سونىڭ قالاۋى بويىنشا.
كوز الدىنا ەسكى سۋرەتتەر قىلاڭدايدى. اۋىلدا قوي ۇرىقتاندىراتىن ورتالىق بولۋشى ەدى. قوشقاردان الىنعان ۇرىق شىنى شيشالاردا، توڭازىتقىشتا ساقتالادى. ۇرىقتاندىرۋ كەزىندە قوي وتارلارى كەزەككە تۇرىپ قالادى. مۇنىڭ اكەسى شىنىداعى مۇزداتىلعان ۇرىققا سەنبەي، ءوزىنىڭ كىلەڭ ەگىز تۋدىراتىن ايىر ەندى قوشقارلارىنان قولما- قول ۇرىق الدىرىپ، ساۋلىقتارىنا سونى قويدىرۋشى ەدى. شوپانداردىڭ كۇيلەگەن قويلاردى ىرىكتەۋى دە قىزىق. كۇيلەگەن ساۋلىقتار كورىنگەن قويعا ارتىلىپ مازا بەرمەيدى. مىنە، سوندايلاردى بولەك قامايدى دا، شەتىنەن ۇرىقتاندىرا بەرەدى. تۇساقتارعا ءبىر تامشى، ساقا ساۋلىقتارعا ەكى تامشى. بايقۇس ساۋلىقتار قىپ- قىسقا ومىرىندە ايىزى قانىپ قوشقاردىڭ باۋىرىنان ءبىر وتپەي- اق كەتەدى- اۋ! كەيىنگى ۋاقىتتا قوي ەتىنەن دام قاشقانى وسىدان دەسەدى بىلەتىندەر.
ەندى، مىنە، سول مالعا جاسالاتىن زورلىق ادامعا دا كەلگەنى مە؟ ادام بولعاندا، الىستاعى بىرەۋ ەمەس، جانايداردىڭ وزىنە.. . كوز الدىنا ءوزىنىڭ ەمحاناعا قالاي بارىپ جاتاتىنى، ۇرىقتى قالاي بەرەتىنى ەلەستەيدى. ۇرىقتى بۇلار دا مۇزداتىپ قويا ما ەكەن، الدە قولما- قول سالا ما؟ ەكىنشى ءبىر توسەكتە مىقىنى ءۇزىلىپ، بوكسەسى دوڭگەلەنىپ، بالايىم جاتاتىن سەكىلدى.. . وسى تۇسقا كەلگەندە، جانايداردىڭ توبە شاشى تىك تۇرىپ، تۇلا بويى شىمىرلاپ كەتتى. «جەتەر! - دەدى كىمگە ايتقانى بەلگىسىز. - ومىردەن ۇرپاقسىز وتسەم دە، ءوزىمدى ونداي قورلاۋعا بەرە قويماسپىن» .
جانايدار سول كۇنى كەشتە ايەلىنە داۋىس كوتەرمەي، ۇرىس- كەرىسسىز، وركەنيەتتى تۇردە بىلاي دەدى:
- روزا، شىنىڭدى ايتشى: سەن وسى ۇيدە «ىڭگالاعان» بالا داۋسى شىققانىن، شىنىمەن- اق، قالايسىڭ با؟
- قالاماسام، سول ءۇشىن سۋراگات قاتىن ىزدەپ، وسىنشاما اۋرەگە تۇسەم بە؟
- ەندەشە تىڭدا: مەن مال سياقتى ۇرىقتاندىرۋ پۋنكتىنە بارا المايمىن. جانە ءوزىم سۇيمەگەن، ءوزىم قۇشپاعان ايەلدەن تۋعان نەعايبىل نارەستەنى بالام دەپ تانىمايمىن. وسى ەسىڭدە بولسىن.
- يباي- اۋ، ءبىز بالايىممەن كەلىسىپ قويدىق قوي، - دەدى روزاليا داعدارىپ. - دەنى ساۋ، جاپ- جاس كەلىنشەك. ءوزى وسىنداي سۇلۋ.. . بالامىز جاقسى بولسىن دەپ ادەيى تاڭدادىم عوي.. .
- بالايىمنىڭ باسىن مەن دە كەمىتپەيمىن، - دەدى جانايدار مۇلدە جايباراحات سويلەپ. - ەگەر، شىنىمەن- اق، ودان بالا سۇيگىڭ كەلسە، مەنىمەن بىرگە، ادامشا اق توسەككە جاتسىن. قۇداي بىردەڭە بەرىپ جاتسا، دالاعا تاستاماسپىز.
بۇل ماسەلەگە كەلگەندە، روزاليا ەشتەڭە ايتا الماي بوگەلىپ قالدى. جانايداردى وزگە ايەلمەن بىرگە جاتقىزاتىن ويى جوق سەكىلدى.
- ۇرىق دارىگەردىڭ قولىنان وتپەسە، ولار انىقتاما بەرمەيدى عوي. دارىگەردىڭ كۋالىگىنسىز اراداعى كەلىسىمشارتتى نوتاريۋس تا بەكىتپەيدى، - دەدى الدەن ۋاقىتتا ويىن جيناقتاپ.
جانايدار قارقىلداپ كۇلدى.
- قازىر دۇنيەدە جەر باسىپ جۇرگەن ون بەس ميلليونداي قازاق بار. سولاردىڭ ءبارى دارىگەردىڭ كۇالىگىمەن، نوتاريۋستىڭ تاڭبا باسىپ بەكىتۋىمەن تۋىپ پا؟ بالا كەرەك بولسا، ونى مالشا ەمەس، ادامشا، توسەكتە جاتىپ نەگە تۋمايمىز؟
- سەنىڭ ارام ويىڭ - توقال الۋ عوي! - دەپ روزاليا ەڭىرەپ جىلاپ جىبەردى. - بىلەم، سەنىڭ بالايىمعا كوزىڭ ءتۇسىپ ءجۇر. جاس ايەلدىڭ قوينىندا قۇماردان شىعىپ جاتپاقسىڭ عوي.. .
- ەندى ول جاعىن، ايەلدەر، وزدەرىڭ شەشىڭدەر. مەن ايتارىمدى ايتتىم - دەپ، جانايدار ورنىنان تۇرىپ كەتتى.
ارادا ءۇزىلىس. بىرازعا دەيىن بۇل تاقىرىپتا اڭگىمە بولعان جوق. ارالارىندا ەشتەڭە بولماعانداي، روزاليا دا بۇرىنعىشا جايراڭداپ ءجۇرىپ جاتىر. قانشا دەگەنمەن، شەت جۇرتتارمەن ارالاسىپ جۇرگەن ادام عوي، ديپلوماتياسى جەتەدى. بىردەڭەنى ءۇستى- ۇستىنە قازبالاپ، ۇرىس- كەرىستى ۇشىقتىرىپ جىبەرەتىن انايى ايەل ەمەس. ءوز ويىن قاشان، قالاي ايتۋدى دا جاقسى بىلەدى.
وعان قاراعاندا، بالايىمدا ءبىر وزگەرىس بار. سوڭعى ۋاقىتتا الدەنەگە كوڭىلدى ءجۇر ءوزى. جانايدار بىرنەشە رەت ونىڭ اس ۇيدە ىڭىلداپ ولەڭ ايتىپ جۇرگەنىن بايقادى. روزاليامەن اراداعى كەلىسىمگە ءوز باسى ءدان ريزا سياقتى. نەبارى جيىرما بەستەگى جاس ايەلگە ءتايىرى، بالا تابۋ دەگەن ءسوز بولىپ پا، سول ارقىلى ءۇيلى- كۇيلى بولىپ، ءوز الدىنا دەربەس تىرلىك ەتۋگە اسىعاتىن ءتارىزدى. ولاي- بۇلاي ۇشىراسىپ قالعاندا، جانايدارعا الدەبىر جىلىلىقپەن جان تارتا قارايتىندى شىعاردى. جىلى، جايلى مەكەندە الاڭسىز تۇرمىس كەشكەنگە، قۇرعىر قارعا اۋناعان تۇلكىدەي اجارلانىپ، كۇن وتكەن سايىن ادەمىلەنىپ بارادى ءوزى.
سوڭعى كەزدە روزاليا حانىمدا دا ءبىر وزگەرىس بار. كۇيەۋىنىڭ ايتقانىنان قايتپاسىن بىلگەن سوڭ، «توسەكتە توعىسۋ» دەگەنگە ول دا امالسىز كونگەن سياقتى. ءتايىرى، ءبىر تۇندە، نە ءبىر اپتادا تۇرعان نە بار، وعان ەركەكتىڭ تۇگى دە كەتپەيدى. تەك، دۇنيەگە بالا كەلسىن دەپ تىلەڭىز. وسى بايلامعا ءوزى عانا كەلىپ قويماي، وعان بالايىمدى دا كوندىرگەن- اۋ، شاماسى. ول ءتىپتى ەشقانداي قارسىلىق بىلدىرمەگەن كورىنەدى. «ۇرىق سالۋ» دەگەننەن سىرتتاي شوشىپ جۇرگەن بايقۇس مىنانى ەستىگەندە قۋانىپ كەتسە كەرەك.. . اراداعى كەلىسىمشارت سول بۇرىنعى قالپىندا قالا بەرمەك. بالايىم بالاسىن تاۋىپ بەرەدى دە، اقىسىن الىپ جولعا تۇسەدى.
ەندى جانايدارعا شەگىنەتىن جەر قالماعان. توسەك ماسەلەسىن قوزعاعان ءوزى. مۇندايعا روزاليا ولسە دە كەلىسپەس دەپ ويلاپ ەدى، قىرسىققاندا، ايەلىنىڭ بۇعان دا كونىپ وتىرعانىن كورمەيسىڭ بە. سوندا، روزاليانىڭ بۇل قىلىعىن قالاي ۇعۋعا بولادى؟ ەرەگىس پە، قىساس پا؟ الدە «قايتەر ەكەن» دەپ جانايداردى سىناعانى ما؟ نە بولماسا كۇيەۋىن باقىتتى ەتۋ جولىندا ءوز باسىن قۇرباندىققا شالعانى ما؟ قالاي دەگەنمەن، روزاليانىڭ ويلاعانىن ىسكە اسىرماي قويمايتىن قايسارلىعىندا قاپى جوق.
روزاليا قىزمەت بابىمەن بۇرىن دا شەتەلگە ءجيى شىعىپ تۇراتىن. وسى جولى ىڭعايى سولاي بولدى ما، الدە ءوزى ادەيى رەتىن كەلتىردى مە، مامىر ايىندا تۋريزم جونىندەگى الدەبىر سيمپوزيۋمعا قاتىناسۋ ءۇشىن فرانسياعا جول ءجۇرىپ كەتتى. قايتار جولدا گەرمانياعا ات باسىن بۇرماق. جيىنى جارىم ايلىق ۇزاق ساپار.. . ءسويتىپ، جانايداردى بالايىمنىڭ قاسىنا قالدىردى دا، ءوزى ەۆروپا قايداسىڭ دەپ تارتىپ وتىردى. ونىمەن دە قويماي، اۋەجايدا كۇيەۋىمەن قوشتاسىپ تۇرىپ:
- مۇنداي وراي تۋا بەرمەيدى. ۋاقىتتى بوسقا وتكىزبەي ۇرپاق قامىنا كىرىسىڭدەر! - دەپ تاپسىرىپ كەتتى.
روزاليا وسىنداي تاپسىرمانى بالايىمعا دا بەرگەن بولار. بۇلار وڭاشا قالىسىمەن، كەلىنشەك ءبىر تىقىردى سەزگەندەي ءبىرءتۇرلى بۇيعىلانىپ، تۇيىقتالىپ الدى. جانايداردىڭ قاسىنا كوپ جاقىنداماي، قاشان باسسالار ەكەن دەگەندەي، ۇركەكتەپ تۇرادى. قولى قالت ەتسە- اق ءوز بولمەسىنە كىرىپ، بەكىنىپ الۋدى شىعاردى. وزىنشە ول دا الدە بىر جاۋاپكەرشىلىكتى سەزىنىپ، قوبالجي ما ەكەن؟ نەمەسە جاي عانا ايەلدىڭ ەركەلىك نازى ما؟ قايسىسى بولسا دا، جانايدار وسى ءبىر ويىندى تىم ۇزاققا سوزعىسى كەلمەدى. ءبىر كۇنى ىڭىردە اس ۇيدەن شىعىپ كەلە جاتقان بالايىمنىڭ بىلەگىنەن شپپ بەرىپ ۇستاي الدى.
سول بەتى كەلىنشەكتىڭ جاتاتىن بولمەسىنە جەتەكتەپ الىپ كەتكەن. قارسىلىق جوق، ازداپ قىمسىنۋ بار. كيىمشەڭ جۇرگەندە تىم تالدىرماش، اشاڭداۋ كورىنۋشى ەدى، شەشىنگەندە بايقالدى، دەنەسى تولىق، بالعىن دا جۇپ- جۇمىر ەكەن. ازدان سوڭ قىمسىنۋ، بالسىنۋ جايىنا قالدى. ءولىپ- ءوشىپ ايمالاعاندا سۇلىكتەي سورىپ اكەتىپ بارادى. ءسىرا، كوپتەن ەركەك كورمەي، زار كۇيىنە كەلىپ جۇرسە كەرەك، جانايداردىڭ ەكى يىعىن شيەدەي قىپ شايناپ تاستادى. روزاليا دا توسەكتە تىم قىلىقتى ەدى، مىناۋ ءتىپتى سۇمدىق. ەمىرەنگەن، ىڭىرانعان نەشە الۋان دىبىستار.. . ناعىز قۇمار ءسات كەلگەندە قۇلىن داۋسى شىعىپ، وكىرە ايعايلاپ جىبەرەدى. ءوزىنىڭ قۇشاعى دا جانىپ تۇرعان ءورت ەكەن، جانايداردىڭ قۇر سۇلدەرى قالدى.
- ىلعي وسىندايسىڭ با؟ جاڭا نەگە ايعايلادىڭ؟ - دەدى قاسىنا قاتار جايعاسقان سوڭ.
- ايعايلادىم با.. . تۋ- ۋ، ۇيات- اي! - دەپ بالايىم مۇنىڭ قولتىعىنا تىعىلدى. - ءوزىڭىز عوي - ادامنىڭ جانىن شىعارعان.
جانايدار قازىر وزىنە دە، بالايىمعا دا رازى ەدى.
- نە دە بولسا، ءبىر بالا كەتتى. ۇل ما ەكەن، قىز با ەكەن؟ - دەدى سول شالقىعان كوڭىلمەن.
- سىزگە قايسىسى كەرەك؟
- ۇل تۋساڭ جاقسى بولار ەدى. اركىمگە ءبىر جالىنىپ جۇرگەنشە.. .
- جالىنبايسىز، - دەدى بالايىم مۇنى قايتادان ايمالاپ. - روزاليا اپاي ەكەۋلەرىڭىزگە قانشا بالا كەرەك بولسا، سونشاسىن تاۋىپ بەرەمىن.. .
جانايدار مەن بالايىم وڭاشا ۇيدە، وسىلايشا، ون كۇندەي داۋرەن ءسۇردى. سول ارالىقتا جولاۋشىنىڭ دا قايتاتىن كەزى بولىپ قالعان. روزاليا اۋەجايعا قارسى الا بارعان كۇيەۋىنىڭ بەتىنە ءبىر قاراپ جىبەردى دە:
- ءوزىڭ ساتقاق ۇرعانداي جۇدەپ كەتىپسىڭ عوي! - دەدى كۇلە ءتىل قاتىپ.
- بىلەسىڭ عوي: سەن جوق جەردە مەنىڭ بابىم كەلە مە؟ - دەپ جانايدار ءۋاج ايتقان بولدى.
- جايىڭ بەلگىلى. ءبىز العاش ۇيلەنگەن كەزدە دە ءدال وسىلاي جۇدەگەنسىڭ، - دەدى روزاليا سىقىلىقتاي كۇلىپ. - كورىنىپ تۇر: ءبيتىڭدى ءبىر سالعان ەكەنسىڭ.
- بۇلىنگەن ەشتەڭە جوق. بار بولعانى، ءوزىڭنىڭ تاپسىرماڭدى ورىندادىق.
ادام بالاسى باسقا تۇسسە بارىنە كونەدى ەكەن عوي. اشەيىندە كۇيەۋىنىڭ ۇستىنە شىبىن قونسا قىزعاناتىن روزاليا اقىرى باسقا ءبىر ايەلمەن جار توسەگىن بولىسۋگە ءماجبۇر بولدى. وسى سارساڭدى باستاعان - ءوزى. ەندى، نە دە بولسا، اقىرىنا دەيىن شىداۋ كەرەك. بالايىمنىڭ بويىنا بالا بىتكەن كۇندە دە، قاشان تولعاعى باسىلعانشا توسەگىن سۋىتپاۋ كەرەك ەكەن. ونى دا گينەكولوگ مامانداردان سۇراپ العان روزاليا ءبىرازعا دەيىن كادىمگى كۇندەستەرشە توسەك كەزەگىن ساقتاپ ءجۇردى.
ارادا تاعى ءبىر اي وتكەندە، بالايىمنىڭ بويىنا بالا بىتكەنى ءمالىم بولدى. دارىگەردەن وسى حاباردى ەستىگەندە، جانايداردىڭ تۇلابويى ءبىر ىسىپ، ءبىر سۋىدى. بۇرىن- سوڭدى بولماعان، باستان كەشپەگەن جاي.. . ال روزاليانىڭ اعىل- تەگىل جىلاعانىن كورسەڭ! قۋانىش پا، كۇيىنىش پە، ءجىپ تاعۋ قيىن. جۇرت قۋانىشقا جورىدى. جانايدارمەن ون بەس جىل بىرگە تۇرعاندا قيماعان باقىتتى قۇدايدىڭ ەسىكتەگى قىزمەتشىگە بەرە سالعانىن كورمەيسىڭ بە؟!
سول كۇننەن باستاپ، بالايىم ەرەكشە كۇتىمگە الىندى. ونى ەندى قاتتى- قايىرىپ جۇمىسقا ارالاستىرماي، ءۇي قىزمەتىنە باسقا ءبىرءايەل جالدادى. بولاشاق ءسابيدىڭ دەنى ساۋ، قالىپتى ءوسۋى ءۇشىن، بار ءتاتتى- ءدامدىنى اناسىنىڭ اۋزىنا توستى.
سودان، نە كەرەك، ايى- كۇنى تولعاندا، بالايىم بالپاناقتاي ۇل تاپتى. «جىعىلساڭ تۇيەدەن جىعىل» دەگەندەي، ءولىپ- تالىپ، زورعا كورگەن ۇلدىڭ اتىن ابىلاي قويدى. ەڭ كەرەمەتى، بالانىڭ تۋۋ تۋرالى كۋالىگىنە: اكەسى - جانايدار، شەشەسى - روزاليا دەپ جازىلدى. روزاليانىڭ قۋانىشىندا شەك جوق. بۇكىل تۋىستارىن، دوستارىن شاقىرىپ، شىلدەحانا جاسادى. كىشكەنتاي ابىلايدىڭ باسىنان قۇس ۇشىرمايدى. بالاعا جاساندى تاماق جاقپايدى دەگەن سوڭ، بالايىم ونى ءبىر جىلعا دەيىن وسىندا قالىپ ەمىزەتىن بولدى.
ايەلدەرگە بالا تابۋ جاعادى. بوسانعاننان كەيىن بالايىمنىڭ گۇل- گۇل جايناپ قۇلپىرعانىن كورسەڭ! ءبىر جىل دەگەن اجەپتاۋىر ۋاقىت. قازاقتا بالانى اراسىن ۇزبەي «ەمشەك سۇتىمەن كوتەرۋ» دەگەن بولادى. بۇل ارالىقتا جانايدار دا قاراپ جاتپاعان بولار، ابىلاي جاسقا تولىپ، جۇرە باستاعاندا، بالايىمنىڭ ءىشى تاعى دا تومپايىپ قالىپ ەدى. ومىردەن اسقان ۇستاز جوق. جازمىشتىڭ ىسىنە ءبارى دە مويىنسال بولىپ، كونۋگە تۋرا كەلگەن.
- سەن ەندى وسىندا قالاسىڭ! - دەدى روزاليا ءتورت كوزدەرى تۇگەل وتىرعاندا، بالايىمعا قاراپ. - ءوزىڭ امبەباپ ايەل ەكەنسىڭ. ءبىر ۇيگە ءبىر قاتىن از، ەكى قاتىن كوپتىك ەتپەيدى ەكەن. سونى باياعىدان بەرى قالاي بىلمەگەنبىز. مەن تۇزدە جۇرگەندە، سەن ۇيدە بالالارعا يە بولاسىڭ. كوڭىل سىيسا، ەكى قاتىنعا ءبىر باي بىلاي جەتەدى. كورەيىك، بۇل جانايدار سەن ەكەۋىمىزدەن اسىپ قايدا بارادى ەكەن؟!
سودان بەرى دە ارادا ەكى- ۇش جىلداي ۋاقىت وتكەن. بالايىم امان- ەسەن بوسانىپ، بۇل جولى ايسارا اتتى قىز تاپتى. قىز بالا قاشاندا شيراق، قازىر اياعىن اپىل- تاپىل باسىپ ءجۇر. تەك جانايداردىڭ عانا مىندەتى ەسەلەنىپ، اۋىرلاي تۇسكەن. ونىڭ ەسەسىنە، ەڭسەسى بيىك، كوڭىلى كوتەرىڭكى. ءبىر باسى الدەنەشە ادامعا اينالىپ، تامىرىن تەرەڭگە جىبەرگەن بايتەرەكتەي بۇتاقتانىپ بارادى. كەشە توسەكتە جاتقاندا بايقادى، بالايىمنىڭ اياعى تاعى دا اۋىرلاي باستاعان با، قالاي؟!
قابدەش جۇمادىل
2007 - قاراشا