قابدەش جۇمادىلوۆ. جاعىمپازدىڭ اجالى -اڭگىمە
ماسەلەن، قويانعا جاۋلارىنان قورعانۋ ءۇشىن جۇيرىک اياق بەرسە، کىرپىگە تىکەندى تون بەرگەنى، قۇستارعا ۇشاتىن قانات، جىرتقىشتارعا قالىڭ قايرات پەن وتکىر ازۋ بەرگەنى سياقتى.
ءدال مۇنداي بولماعانمەن، ادامدار دا ءارتۇرلى قابىلەت-قاسيەتتەن قۇرالاقان ەمەس. بىرەۋ قايراتىمەن، بىرەۋ تالانتىمەن، بىرەۋ ەرەکشە ونەرىمەن، تاعى بىرەۋلەر وزىنىڭ ەڭبەکقورلىعىمەن جان باعادى.
ادامدار اراسىندا ايرىقشا قابىلەت-دارىنى جوق، ورتاشا عانا ءبىلىمى بار، ءبىراق وزىندە جوقتىڭ ەسەسىن مىنەزبەن، تىلمەن تولتىراتىن، ءسويتىپ ءجۇرىپ-اق قاتارىنان قالماي، کورنەکتى جەردەن ورىن الاتىن بىرەۋلەر بولادى.
ولار ەشکىممەن دە باسەکەگە تۇسپەيدى، ەشکىمنىڭ بەتىنە جەل بوپ تيمەيدى. بىرەۋگە قارسى کەلگەندى قويىپ، سونىڭ کوڭىلىن تابۋعا، بەيىمدەلىپ تۇرادى. باسقالارعا ۇناۋ، جاقسى کورىنۋ - ونىڭ ومىرلىک ۇستانىمى.
بىلايعى جۇرت ولاردى جاعىمپاز دەپ، جالپاق شەشەي دەپ جازعىرىپ جاتادى. ءبىراق، نە ىستەيسىڭ، تابيعات بەرگەن مىنەزى سول بولسا. قاي جاعىنان العاندا دا، ءبىز ءسوز ەتکەلى وتىرعان اکىمباي، ءسىرا، وسى توپقا جاتاتىن شىعار.
اکىمبايدى «سەن سونداي بول، سولاي ىستە، سويتسەڭ ۇپايىڭ تۇگەل، جولىڭ جەڭىل بولادى» دەپ تاربيەلەگەن ەشکىم جوق. ءوزىنىڭ جاراتىلىسى سولاي. بىرەۋگە يىلمەسە، جاقسى کورىنبەسە ىشکەن اسى بويىنا تارامايدى. ول قارشاداي کەزىندە-اق وتە سۇيکىمدى بالا بولدى.
مىنەزى جۇمساق، جايدارى، قاشان کورسەڭ ەزۋى جايىلىپ، کۇلىپ جۇرگەنى. بالالارمەن توبەلەسپەيدى، بارىنە ماقۇل. فەرما باستىق اقىرسا قورىققانىنان جەرگە کىرىپ کەتە جازدايتىن قۇل مىنەزدى قويشىنىڭ بالاسى عوي. اکىمباي اکەسىنە تارتقان.
مەکتەپتە وقىپ جۇرگەندە دە اکىمباي مۇعالىمدەرگە جاعىمدى بولدى. ۇستازدار ونىڭ ەرەکشە قابىلەتىن ەمەس، ايتقاندى ەکى ەتپەي ورىندايتىن ءتارتىبىن، ەلگەزەکتىگىن ۇناتۋشى ەدى. اکىمبايدىڭ «بەستىک» باعاعا شارتى تولمايدى، ارينە. «ءۇش» قويساڭ وبال، سوندىقتان «تورتتىک» باعانى ودان ايامايتىن. ۋنيۆەرسيتەتتە وقىپ جۇرگەندە دە سول مىنەزدەن تانعان جوق. دەکاناتپەن ءتىل تابىسىپ، قاشاندا کۋرستىڭ ستاروستاسى بولىپ جۇرەدى. ودان قالا بەرسە، کومسومول کوميتەتىنىڭ مۇشەسى، کاسىپ وداق بەلسەندىسى. ءپان مۇعالىمدەرىنە جاعىمدى. ناعىز «بارىپ کەل، شاۋىپ کەلدىڭ» ادامى. بۇل کەزدە اکىمباي قوعامدا وزىنە ۇلەس اپەرەتىن بىردەن-ءبىر قاسيەت - جاعىنۋ ەکەنىن ابدەن ءبىلىپ بولعان. ول قازىر نە قاباعى، نە بۇتاعى جوق، سۇرگىلەنگەن، لاکتەلگەن تاقتاي سياقتى ەدى، تەپ-تەگىس، جىپ-جىلتىر.
ال کەيىن قوعامدىق قىزمەتکە شىققاندا دا وسى مىنەزى وزىنە مايداي جاقتى. نەسىن ايتاسىڭ، ءتىل تابىسۋ مەن جاعىنۋدىڭ ناعىز قاجەت بولاتىن جەرى وسىندا ەکەن. قوعامدا نە کوپ - باستىق کوپ. ءبولىم باستىعى، ونىڭ ۇستىنەن قارايتىن باستىقتار... سولاردىڭ بارىنە ۇناۋ کەرەک. اشىعىن ايتقاندا، قىزمەتتە کوپ ماسەلەگە اکىمبايدىڭ ورەسى جەتە بەرمەيدى. سونىڭ ورنىن ۇنامدى مىنەزبەن، ەلگەزەک بەلسەندىلىکپەن تولتىرماسقا امالى جوق.
بۇل کۇندە باسشىنىڭ ايتقانى قاشاندا دۇرىس. الگى ورىستار ايتا بەرەتىن: «يا ناچالنيکتى دۋراک، تى ناچالنيک - يا دۋراک» دەگەننىڭ کەرى. امال جوق، الدىمەن سول باسشىنىڭ کوڭىلىن تابۋ کەرەک.
بىلاي بارلاپ قاراسا، سول باسشىلارىڭ دا جىلى ءسوزدى، جۇمساق کوپشىکتى جەک کورمەيتىن سەکىلدى. شۇکىر، بۇل جاعىنان بۇرىننان دايىندىعى بار اکىمباي قىسىلعان جوق. ايدىنعا قويا بەرگەن بالىقتاي جۇيتکىدى. ماي سۇراساڭ - مىنە قۇيرىق. قۇداي بەرگەن قۋ ءسوزدى اياسىن با، جينالىستاردا بۇل ىلعي دا باسشىنى ماقتاپ سويلەيتىن بولدى. ءسوزىنىڭ اراسىندا قالايدا «پالەنشەکەڭنىڭ دۇرىس باسشىلىعىمەن»، «تۇگەنشەکەڭنىڭ ەرەن ەڭبەگىنىڭ ارقاسىندا» دەگەندى قىستىرىپ جىبەرەدى. ءسويتىپ ءجۇرىپ، اکىمباي کوپ ۇزاماي ماداق سوزدەردىڭ مايتالمانى بوپ الدى.
ەڭ باستىسى، مۇندايدا باسشىعا کەرەک ءسوزدى، ونىڭ ەستيىن دەگەن ءسوزىن ءداپ باسىپ ايتا بىلۋدە عوي. قىشىعان جەرىن ءدال تاپ، بالەمنىڭ. بۇلاي ەتۋ ەکىنىڭ ءبىرىنىڭ قولىنان کەلمەيدى. بۇل دا - ءوز الدىنا جاتقان ءبىر ونەر. بارا-بارا ءبىزدىڭ اکىمباي وسى ونەردىڭ قاس شەبەرىنە اينالىپ ەدى. ءبىر جولداسى قالجىڭداپ: «اکىمباي ادامعا سوزبەن ماسساج جاسايدى» دەيتىن-دى. ءازىل دە بولسا، سونىڭ سوزىندە جان بار.
وسى قابىلەتىنىڭ ارقاسىندا اکىمباي قىزمەتتە تەز وستى. اراعا ءۇش جىل، نە بەس جىل سالىپ، ساتىلاپ سەکىردى دە وتىردى. ۋنيۆەرسيتەتتى بىتىرىسىمەن قۇرىلىستا جاي ينجەنەر، ودان باس ينجەنەر، ودان اۋدان اکىمىنىڭ ورىنباسارى، ودان اۋدان اکىمى، ودان وبلىس اکىمىنىڭ ورىنباسارى، ودان اکىمنىڭ ءوزى... وسى سوڭعى ورىنتاقتا ءۇش جىلداي بوگەلدى دە، پارلامەنت سەناتىنىڭ دەپۋتاتى بولىپ، ءبىر-اق سەکىردى. سەناتور دەگەنىڭ - اسا ۇلکەن لاۋازىم عوي. تۇسىڭە کىرمەيتىن، قيالىڭا سىيمايتىن دارەجە. جۇرت ەندى بۇدان بىلاي اکىمباي تۋرالى جازسا، «مەملەکەت، ءارى قوعام قايراتکەرى» دەپ اسپەتتەيتىن بولادى.
وسىنىڭ بارىنە ءبىلىمى، نە ونەرى اسقاندىقتان جەتکەن جوق قوي. قايداعى؟! اکىمبايدى ون ورايتىن جىگىتتەر ءجۇر عوي - ءالى سول العاشقى ءىس باستاعان جەرىنەن ۇزاي الماي. ال اکىمبايدىڭ باعى جاندى. قازاقتا «قولىنان دا، تىلىنەن دە کەلەدى» دەگەن ءسوز بار. اکىمبايدىڭ قولىنان کوپ ەشتەڭە کەلمەسە دە، تىلىنەن کەلەدى. کادىمگى قارا سوزبەن-اق اسپانداعى بۇلتتى ءۇيىرىپ، قاراسۋدى تەرىس اعىزۋعا بولادى. ول ءۇشىن جەلدىڭ قاي جاقتان سوعاتىنىن ءبىلىپ، باسشىلاردىڭ قاس-قاباعىن اڭدىپ، سوعان لايىق «ءجۇرىس» جاساۋ کەرەک. قويشى، ايتەۋىر، بۇل دا ءوز الدىنا جاتقان ءبىر اکادەميا. الگى جۇرت ايتىپ جۇرگەن «تالانتىڭىز» وسى شىعار، ءسىرا.
کورە الماعان کۇنشىل جۇرت نە دەمەيدى. کەيىنگى کەزدە بىرەۋلەر اکىمبايدى «جانتىق»، «جاعىمپاز»، «قالتاداعى دەپۋتات» دەپ، سىرتتاي سىلتىڭ قىلاتىن کورىنەدى. مەيلى، ايتا بەرسىن. بۇل کۇندە کىمنىڭ اۋزىنا قاقپاق بولاسىڭ. جاعىنۋ - اکىمبايدىڭ سۇيەگىنە سىڭگەن، ومىرلىک ماشىعىنا اينالعان نارسە. ونسىز ءومىر سۇرە المايدى. وزگەنى قويىپ، ۇيدەگى ءوزىنىڭ ايەلىنە، بالاسىنا جاعىنادى عوي.
- بايبىشە، سەن ءوزىڭ بايقايسىڭ با، کەيىنگى کەزدە جاساڭعىراپ، قۇلپىرىپ باراسىڭ! - دەگەن جاقىندا ايەلىمەن ەکەۋى وڭاشا شاي ءىشىپ وتىرىپ. ال شىن کوڭىلى باسقاشا ەدى. تىم تولىسىپ، سارى قارىن تارتقان ايەلىن ۇناتپاي جۇرەتىن.
- قويشى، ەي، راس ايتىپ وتىرسىڭ با؟ - دەپ الگى سوزگە ايەلى الدەقانداي بوپ، قىلىمسىپ قالدى. ەڭبەگى زايا کەتکەن جوق، سول کۇنى جۇبايى کورپەسىن کوپسىتىپ، توسەگىن قالىڭىراق سالعانى ەسىندە.
اکىمبايدىڭ ءسوز سيقىرىن مەڭگەرگەنى سونشا، ول شىن شابىتى کەلگەندە ادامداردى جىلاتادى عوي. انا جىلى ءبىر اتالاس اعايىنى الپىسقا تولىپ، داستارقان باسىندا اکىمباي ءسوز سويلەگەن. الگى کىسىنىڭ کوڭىلى بوس پا، الدە بۇدان بۇرىن ونداي جىلى ءسوزدى ەستىمەگەن بە، اکىمباي ءسوزىن اياقتاعاندا، الگىنىڭ بالاشا ەڭکىلدەپ قويا بەرگەنى. جينالعاندار جابىلا کۇلىپ، زورعا ۋاتقان.
اکىمبايعا جەرلەس بولىپ کەلەتىن تاعى ءبىر اقىن اعاسى بولدى. مارقۇم اڭقىلداعان، اق کوڭىل، جاقسى ادام ەدى. ءبىر عانا کەمشىلىگى - ماقتانشاقتاۋ کىسى بولاتىن. ءبىر ولەڭ جازسا، ونىسىن تەلەفوندا کورىنگەنگە وقىپ، اپتا بويى ناسيحاتتاۋشى ەدى. سول اعاسى اراعا ەکى-ءۇش اي سالىپ، ۇنەمى ۇيىنە قوناق شاقىراتىن-دى. اکىمباي ول وتىرىسقا مىندەتتى تۇردە قاتىسادى.
قوناقاسىنىڭ ماقساتى - ماقتاۋ سوزدەر ەستۋ، سول ارقىلى شالقىپ ءبىر راحاتتانۋ. بايبىشەسى دە قوناق کۇتۋگە ابدەن ماشىقتانىپ العان، وبالى نەشىک، داستارقانى مايىسىپ تۇرادى. ال اقىننىڭ ءوزى قوناقتار جينالعانشا، توستتار کوتەرىلگەنشە تاعات تاپپاي، اسىعىپ جۇرەدى. جۇرت جايعاسىپ بولدى-اۋ دەگەن کەزدە:
- ال، باستاشى، اينالايىن! - دەيدى عوي داستارقان تىزگىنىن اکىمبايعا ۇستاتىپ.
اکىمباي بولسا - توسەلگەن جورعا، نەبىر ءتاتتى-ءدامدى سوزدەردىڭ مايىن تامىزىپ، اعىزادى-اۋ کەلىپ. اقى اعاسىن جەتى قات کوککە نەشە شىعارىپ، نەشە تۇسىرەدى. اقىنعا ءوز زامانداستارىنان پار کەلەتىن ەشکىمدى تاپپاي، تۇپ-تۋرا ابايدىڭ قاسىنان ءبىر-اق شىعارادى عوي. ونىڭ ءار ءسوزىن تازا التىنعا بالاپ، ماقتاۋعا ماس بولىپ، ءۇي يەسى وتىرادى بالبىراپ.
ءبىر جولى کوڭىل کۇيى بولمادى ما، اکىمباي ءوز ءسوزىن قىسقالاۋ قايىرىپتى. ماقتاۋعا قانباي قالعان اقىن سوعان ءبىرتۇرلى ناۋمەز بولىپ:
- اپىراي، اکىمبايجان-اي، بۇگىن جايىڭ جاراسپاي تۇر-اۋ وزىڭنىڭ... مىنا کونياکتان الىپ جىبەرشى، بابىڭا کەلەر مە ەکەنسىڭ! - دەسە کەرەک. سوندا اکىمباي وتىرىپ:
- اعاسى-اۋ، ءسىز - ءبىر ءشول، ءبىز - ءبىر ءنىلمىز عوي. وتىرىس سايىن قۇيىپ جاتامىز سىزگە. ءبىراق قانشا قۇيساق تا، ءشولىڭىز ءبىر قانبايدى-اۋ! - دەگەن ەکەن...
کورىپ وتىرسىز، اکىمباي وسى قالپىندا اسپاننان تۇسکەن جوق. ونى ماقتاۋ-ماداققا، جاعىمپازدىققا جەتەلەگەن - وسى ەلدىڭ ءوزى. دەمەک، ونىڭ ونەرىنە سۇرانىس بار. بۇل ايتىپ وتىرعانىمىز - اعايىن اراسى عوي. ال قوعامدا ماقتاۋ-ماداق دەگەنىڭىز، جاعىنۋ دەگەنىڭىز ءتىپتى باعالى ەکەن. ويتکەنى ءبىزدىڭ ەلدە باسشىعا تابىنۋ بەلەڭ العان عوي. ال تابىنۋ بار جەردە جاعىنۋ قوسا جۇرەتىن ادەتى. ەندەشە، اکىمباي ءبىر جاقتان اۋىپ کەلگەن جوق، وسى زاماننىڭ ءوز پەرزەنتى، ءوز ءونىمى. ءوزى دە ونەيىن دەپ تۇرعان ءدان ەدى، قۇنارلى توپىراققا ءتۇستى دە، بىردەن بويلاپ ءوسىپ کەتتى.
«بيىک مانساپ - بيىک جارتاس سياقتى. وعان قالىقتاپ ۇشىپ قىران دا شىعادى، ورمەلەپ ءجۇرىپ جىلان دا شىعادى» دەگەن ءسوز بار. اکىمباي شىڭ باسىنا قىرانشا قالىقتاپ جەتتى دەسەک ارتىق بولار، ورمەلەپ ءجۇرىپ، ساتىدان ساتىعا کوتەرىلىپ ءجۇرىپ، وبلىس باسشىسى دەڭگەيىنە دەيىن جەتکەنى انىق. وسىلايشا «ەشکىنى اپا، تەکەنى جەزدە» دەپ جۇرگەندە، ءبىر کۇنى ۇکىمەت باسشىسىنىڭ دا نازارىنا ىلىکتى-اۋ!
وندا اکىمبايدىڭ وبلىس اکىمىنىڭ ورىنباسارى بولىپ جۇرگەن کەزى. ءبىر جىلى سول وبلىسقا قىزمەت بابىمەن پرەمەر-مينيستر کەلەتىن بوپ قالدى. ول کىسىنىڭ جۇمىس ساپارى کۇنى بۇرىن جوسپارلانعان. باراتىن جەرلەرى، کورەتىن وبيەکتىلەرى دە تاس-ءتۇيىن ازىرلەنگەن. ارنايى سەناري جاسالىپ، ورتالىق الاڭدا قارسى الاتىن حالىق، ۇران سالىپ، دۋ قول شاپالاق ۇراتىن جاستار، اق باتاسىن بەرىپ، العىس ايتاتىن کەمپىر-شال دەيسىز بە ءبارى کۇنى بۇرىن بەلگىلەنگەن. کەشکى قوناقاسى، اتتاناردا بەرىلەتىن سىيلىق تا قاپىسىز ويلاستىرىلعان.
ءبارى دە سول الدىن الا جاسالعان جوسپار بويىنشا مۇلتىکسىز ءجۇرىپ جاتقان-دى. تەک، ءبىر عانا وزگەرىس: وبلىس اکىمى قوناق کەلەردەن ءبىر کۇن بۇرىن قاربالاس دايىندىققا توتەپ بەرە الماي، جۇرەک تالماسىنا ۇشىراپ، اۋرۋحاناعا ءتۇسىپ قالدى دا، بار شارۋانى ورىنباسار اکىمباي اتقارۋعا تۋرا کەلدى. شىنىن ايتقاندا، بۇل دا ءبىر تاعدىردىڭ وعان کۇلە قاراعان ءساتى ەدى. قولعا بيلىک تيگەن سوڭ ايانسىن با، اکىمباي گۇل-گۇل جايناپ، قوناقتىڭ الدىنان شىقتى. ءوزى دە سىمباتتى جىگىت قوي، سۋ جاڭا کيىنىپ، قىلاڭ ۇرىپ شىعا کەلگەندە، کۇندە کورىپ جۇرگەن ارىپتەستەرىنىڭ ءوزى تاڭعالىپ ەدى.
قوناقاسىلاردا، تاعى باسقا کەزدەسۋلەردە ءۇي يەسى رەتىندە وتىرىستى باسقارعان اکىمباي قىزىل ءتىلدى بەزەپ، سايراپ ءبىر بەردى دەيسىڭ، ونىڭ تاۋىپ ايتقان سوزدەرىنە ۇکىمەت باسشىسىنىڭ ءوزى تاڭىرقاپ قالىپ ەدى. نە کەرەک، جەر بەتىندەگى بۇکىل جاقسىلىقتى باسشىنىڭ باسىنا ءۇيىپ-توکتى عوي. قوناق کەلەردىڭ الدىندا وبلىس ورتالىعىنا وتکىنشى جاڭبىر جاۋىپ وتىپ ەدى. سونىڭ ءوزىن قانشاما ءسوز قىلدى.
- سول جاڭبىردىڭ بۇلتى ۇکىمەت باسشىسىنىڭ ۇشاعىمەن ىلەسە کەلدى بىزگە. مۇنداي قاسيەت ەرەکشە جارالعان اۋليە سىندى ادامداردا عانا بولادى. قۇتتى قوناق دەگەن وسى. قازاقتىڭ باعىنا تۋعان ۇکىمەت باسشىسى بۇگىن وبلىسىمىزدى شاراپاتىنا بولەپ وتىر! - دەدى-اۋ!
ءدال اتتاناتىن کۇنى ۇکىمەت باسشىسىنىڭ الدىنا التىن ەر-تۇرماندى، سۇتتەي اپپاق اقبوز اتتى کولدەنەڭ تارتىپ تۇرىپ:
- مىنا اقبوز ات - وبلىس حالقىنىڭ سىزگە دەگەن اق پەيىلى. وسىناۋ تال بويىندا ءبىر ءمىنى جوق اقبوزداي الدىڭىزدان اردايىم اق کۇن تۋىپ، کوڭىلىڭىز اعارا بەرسىن! - دەگەنى تاعى بار.
اقبوز اتپەن بىرگە اکىمباي دا ۇکىمەت باسشىسىنىڭ کوڭىلىندە قالىپ ەدى. کەشە ءبىر ارەدىکتە ءجون سۇراسقاندا، مۇنىڭ تۋعان ەلى مەن جەرى دە بوتەن بولماي شىققان. ەرتەڭىندە اۋەجايعا شىعارىپ سالاردا، ۇکىمەت باسشىسى:
- سەن سياقتى ءجون بىلەتىن جىگىتتەر ءبىزدىڭ استاناعا دا اۋاداي قاجەت. شالعايدا جۇرە بەرمەي، ورتالىققا کەلمەيسىڭ بە؟ - دەگەن، بار بيلىک مۇنىڭ ءوز قولىندا تۇرعانداي.
- سوعان قول جەتپەي ءجۇر-اۋ..، - دەپ اکىمباي دا شىن ويىن ايتىپ قالعان.
- قولىڭ جەتەدى! - دەدى ۇکىمەت باسشىسى، - وعان الى دە ءبىراز ۋاقىت کەرەک. کۇتە تۇر.
کوپ کۇتتىرگەن جوق، جوعارىعا اپاراتىن باسقىشتار باستالىپ کەتکەن. سول جىلى کۇزدە کوپتەن دىمکاستانىپ اۋىرىپ جۇرەتىن، ءارى جاسى دا کەلىپ قالعان وبلىس اکىمى زەينەتکە شىقتى دا، اکىمباي سونىڭ ورنىنا قونجيا کەتتى. ول وسى قىزمەتتە ۇش جىلداي وتىردى. قاس قىلعانداي، دال وسى جىلداردا وبلىستا ەگىن شىقپاي، قاتال قىستا قىرۋار مال قىرىلىپ، قۇرىلىس جۇمىسى دا ماندىماي، اکىمباي پالە ىزدەگەن جۋرناليستەرگە جەم بولا باستاعان.
استاناعا قاشان جول تۇسەر ەکەن دەپ، کۇن سايىن جوعارىعا جالتاقتاۋلى ەدى. سول کەزدە ۇکىمەت باسشىسى ەلباسىنا ارنايى کىرىپ، اکىمباي جونىندە قۇلاققاعىس جاساپتى. ەلباسى کەزەکتى پارلامەنت سايلاۋىن کۇتىپ ءجۇر ەکەن، سايلاۋدىڭ سوڭىن الا ءوزى تاعايىندايتىن ون شاقتى سەناتوردىڭ ءبىرى رەتىندە اکىمبايدى دا تىزىمگە قوسىپ جىبەردى.
بۇرىن کىم بىلگەن، دۇنيەدەگى ەڭ جايلى ورىن، راحات قىزمەت - سەناتور بولۋ ەکەن عوي. سەناتتا ناقتى جوسپار، اۋىر مىندەت دەگەن جوق ەکەن. ماجىلىستە پىسىقتالىپ، دايىنداپ اکەلگەن زاڭ جوبالارىمەن تانىسقان بولاسىڭ، تالقىلاۋ کەزىندە کەيبىر باپتارىنا پىکىر ايتقان بولاسىڭ. ءبىراق کوپ وزگەرىسکە ۇشىراماي، تۇگەلگە جۋىق قابىلدانىپ کەتىپ جاتادى. نەنى قولداۋ، نەنى کەيىنگە قالدىرۋ کەرەکتىگىن جوعارىنىڭ قاس-قاباعىنا قاراپ، ءبىلىپ وتىراسىڭ.
داۋ-داماي، تالاس-تارتىس دەگەن بولمايدى. راحات! بۇکىل پارلامەنت - ءبىر عانا پارتيانىڭ مۇشەلەرى. ۇکىمەت ۇسىنعان زاڭدارعا ءبىر اۋىزدان، ءبىر کىسىدەي داۋىس بەرەدى. دۇنيە جۇزىندە ءدال قازاقستان پارلامەنتىندەي تاتۋ-ءتاتتى، جوعارىنىڭ ايتقانىنا تاک تۇراتىن ءتارتىپتى پارلامەنت جوق شىعار-اۋ!
مۇندا ءسوز سويلەپ، پىکىر ايتۋدىڭ دا ءوز ولشەمى بار. جەلپىلدەپ، ءجيى سويلەيتىندەردى جوعارعى جاق ۇناتپايدى. ونداي پىکىر ايتقىش جەڭىل اۋىزدار کەلەسى سايلاۋدا ەشقاشان وتپەيدى. ەل اۋزىندا: «ەڭ جاقسى، عۇمىرى ۇزاق دەپۋتات - ۇندەمەيتىن دەپۋتات» دەگەن ءسوز جايدان-جاي تارالىپ جۇرگەن جوق. وسىنىڭ ءبارى العاشقى ەکى-ءۇش ايدا-اق اکىمبايعا بەلگىلى بولعان-دى. پارلامەنتتە قاجەت دەگەن سوزدەردى ايتىپ، ۋاق-ۋاق ۇسىنىس ەنگىزىپ وتىراتىن وزدەرىنىڭ مەنشىکتى «بۇلبۇلدارى» بار ەکەن. اکىمباي العاشقى جارىم جىلدام-اق ولاردىڭ قاتارىنا قوسىلدى دا، کوپ ۇزاماي «دەجۋرنىي» شەشەندەردى باسىپ وزدى.
اکىمبايدىڭ بىردەن کوزگە ءتۇسىپ، شوقتىعى بيىکتەپ شىعا کەلگەنى - ول اراعا ءبىراز ۋاقىت سالىپ، ەلباسى تۋرالى بىرنەشە ۇسىنىس ەنگىزگەن. العاشقىسى - «ەلباسى سايلاۋعا ءتۇسىپ اۋرە بولماي-اق، پرەزيدەنت تاعىندا ماڭگىباقي وتىرا بەرسىن» دەگەن ۇسىنىس ەدى. باسقالاردىڭ دا قولداۋىنا يە بولعان ۇسىنىس. ءسال-ءپال وزگەرىسکە ۇشىراپ، «ەلباسى ءومىرىنىڭ اقىرىنا دەيىن، قالاعانىنشا سايلاۋعا تۇسە بەرسىن» دەگەن مازمۇندا قابىلدانىپ کەتتى. ودان کەيىنگىلەرى - «استانا قالاسىنا ەلباسىنىڭ ەسىمى بەرىلسىن» دەگەن، جانە «پرەزيدەنتکە» حالىق قاهارمانى» نەمەسە «ەڭبەک ەرى» اتاعى بەرىلسىن» دەگەن ۇسىنىستار بولاتىن. بۇل ەکەۋىن دە پارلامەنت اسا کوتەرىڭکى رۋحتا، قوس قولدارىمەن قولداعان-دى. قارسى داۋىس بەرگەندى قويىپ، قالىس قالعان دا ەش بولماپ ەدى. ءبىراق امال قانشا، ەلباسى بۇل ەکى ۇسىنىسقا دا «ۆەتو» قويىپ، قابىلداماي تاستادى. سول ارقىلى الدى-ارتىن ويلايتىن اسا ساق ەلباسى مول ۇپاي جيناپ، تاعى ءبىر رەت ۇتىسقا شىقتى. ويتکەنى وزىنە بەرىلەيىن دەپ تۇرعان دايىن اتاقتان باس تارتىپ، وزىنىڭ اسقان کىشىپەيىل ءارى دەموکرات ەکەنىن الەمگە ايگىلەگەن.
بۇل ماسەلەدە اکىمبايدىڭ دا ەسەسى کەتکەن جوق. مۇنىڭ ۇسىنىستارىنا ەلباسى «ۆەتو» قويعانىمەن، ار جاعى تەرىس کورمەگەنى دە بەلگىلى ەدى. سەبەبى، ەلباسى قاقپاعا «گول» سوعاتىن کەزدە، بۇل وعان تاماشا «پاس» بەردى عوي. دەمەک، سوعىلعان «گول» ەکەۋىنە ورتاق. وسىدان کەيىن بۇل پاقىرىڭ ارقاسىن کەڭگە سالىپ، ەمىن-ەرکىن ءجۇرىپ جاتقان-دى. جاعاسى - جايلاۋ، ەتەگى - قىستاۋ. الداعى پارلامەنت سايلاۋىنان شاۋىپ وتەتىنىنە سەنىمى کامىل ەدى.
بۇل ارالىقتا وپپوزيسياعا بەيىم تاۋەلسىز باسىلىمدار اکىمبايدى «جاعىمپاز» دەپ، «جانتىق» دەپ، «تۋفلي جالاۋشى» دەپ، جەردەن الىپ، جەرگە سالىپ جاتتى. ءبىراق بۇل وعان «ءماۋ» دەپ ايىلىن دا جيعان جوق. قايتا، سولاردىڭ جامانداعانى جاقسى. وپپوزيسيا ايىپتاعان سايىن، بۇل بيلىککە جاقىنداي تۇسەدى. ويتکەنى «جاعىمپاز»، «جانتىق»، «جارامساق» دەگەن سوزدەر کەيىنگى کەزدە بيلىکتىڭ ءوز ادامى دەگەندى ءبىلدىرۋشى ەدى.
وسىلايشا ءبارى ويداعىداي ءجۇرىپ جاتقان-دى. الدا پارلامەنت سايلاۋى. اکىمباي ول تۋرالى ويلاپ تا جۇرگەن جوق. سايلاۋدان شاۋىپ وتەتىنىنە سەنىمى کامىل. ايتپاقشى، بۇل سايلانبايدى، تاعايىندالادى عوي. اکىمبايدىڭ ءوز ورنىندا قالاتىنىنا ارىپتەستەرى دە کۇمان کەلتىرگەن ەمەس... سويتسە، الدىن الا ويتىپ کۇپىرلىک ەتۋگە بولمايدى ەکەن عوي. ءبارى قۇدايدىڭ قولىندا ەکەن. ءبىر کۇنى ويلاماعان جەردەن، اشىق کۇندە توبەسىنەن جاي تۇسکەندەي بولدى.
ارينە، بۇل جەردە اکىمبايدىڭ ەشقانداي کىناسى جوق. ءوز قىزمەتىن ەل قاتارلى ءمىنسىز اتقارىپ جۇرگەن-دى. جوعارىنىڭ سىزىپ بەرگەن جولىنان ەشقاشان اۋا جاڭىلعان ەمەس. کەيىنگى کەزدە کەڭسە قىزمەتشىلەرى ەلباسىنىڭ ەسىمىن اتاماي، سۇق ساۋساقتارىمەن اسپاندى کورسەتەتىن بولعان. اکىمبايعا دەگەن زاۋال باسقا ەش جەردەن ەمەس، سول اسپاننىڭ وزىنەن کەلدى.
انىعىندا ءىس ءمانىسى بىلاي بولىپ ەدى. ءبىز انشەيىندە بيلىک باسىندا وتىرعان ادامنىڭ جۇمىسى جەڭىل، ولار قاجىمايدى، تالمايدى، شارشامايدى دەپ ويلايمىز عوي. ال ءىس جۇزىندە ولاي ەمەس. دۇنيەدە پرەزيدەنتتىڭ جۇمىسىنان اۋىر جۇمىس جوق شىعار. اسىرەسە، مينيسترلەرىڭ دارىنسىز، اکىمدەرىڭ قارىمسىز بولسا... وزدىکتەرىنەن ەشتەڭە ىستەمەي، قاشان پرەزيدەنت تاپسىرما بەرەدى دەپ، ۇياداعى بالاپانداي اۋزىڭا قاراپ وتىرسا. جانە سول بەرىلگەن تاپسىرمانىڭ ءوزىن ويداعىداي ورىنداماسا. جولداعان مالىمەتتەرى جالعان، ىلعي کوزبوياۋ بولسا، وسىدان کەيىن ەلباسى قالاي شارشاماسىن، قالاي قاجىماسىن-اۋ! وتە-موتە جاسىڭ ۇلعايىپ، جۇيکەڭ جۇقارعان کەزدە. کەيدە سىرکەسى سۋ کوتەرمەيتىن کەز بولادى.
ونىڭ ۇستىنە، ءار قادامىڭدى اڭدىپ، تىرناق استىنان کىر ىزدەپ جۇرەتىن وپپوزيسيا اناۋ! مىنە، سولاردىڭ قىرسىعىنان بۇگىن دە قان قىسىمى کۇرت کوتەرىلىپ کەتتى. بۇرىن ول کىسى تاۋەلسىز گازەتتەردى کوپ وقىمايتىن. وتە قاجەتتى، ايتپاسا بولمايدى دەگەن ماتەريالداردى عانا کومەکشىلەرى قىسقاشا بايانداپ بەرەتىن. بۇگىن ويلاماعان جەردەن قولىنا «دات» دەگەن گازەتتىڭ تۇسە قالماسى بار ما. کەنەت «جاعىمپازدار جارعا جىعادى» دەپ، ايعايلاپ تۇرعان تاقىرىپقا کوزى ءتۇستى دە، امالسىز وقي باستادى. نە جازعان دەيسىز عوي؟ «بۇل کۇندە ءبىزدىڭ ەلباسى جاعىمپازداردىڭ قورشاۋىندا قالىپ، تۇتقىنىنا اينالدى» دەپتى بىردەن ماسەلەنى قابىرعاسىنان قويىپ. سونى ايتا کەلىپ، ەڭ الدىمەن پارلامەنتتەگى جاعىمپازداردى ءتىزىپ شىعىپتى. ەکى اکادەميک، ءبىر فيلوسوفيا دوکتورى باستاتقان ون شاقتى ادامنىڭ ىشىندە اکىمباي دا ءجۇر. جاي اتى-جوندەرىن ءتىزىپ قانا قويماي، الگىلەردىڭ قاي جينالىستا نە ايتقانىن ايى-کۇنىمەن، دالەل-پاکتىسىمەن کورسەتىپتى.
سونان کەيىنگى ءبىراز ءسوز جاعىمپاز اقىن-جازۋشىلاردىڭ ۇلەسىنە ءتيىپتى. ءبىراز ءسوز ەمەس، قوماقتى سىباعا. الدى ەلباسى جايىندا رومان جازسا، ەندى ءبىرازى ماقتاعان ماقالا، ودالى ولەڭ ارناعان. ارينە، جازۋشىلار - ءسوز دارىعان جۇرت قوي - ايانىپ قالماپتى. بىرەۋى مۇنى ۆاشينگتونعا تەڭەسە، تاعى بىرەۋى اتاتۇرىکتەن اۋماي قالعان دەپتى. بۇل دا ەشتەڭە ەمەس، بالکىم جاڭا مەملەکەت قۇرۋ جاعىنان سولارعا ۇقساسا ۇقسايتىن شىعار. سوراقىسى - ءالى الدا. ءبىر اقىن مۇنى ەۆرەي اۋلەتىن ساحارا شولىنەن قىزىل تەڭىز ارقىلى پالەستينا جەرىنە باستاپ کەلگەن مۇسا پايعامبارعا تەڭەسە، ەکىنشى بىرەۋى جەر ءجۇزىن توپان سۋ قاپتاعاندا، کەمە جاساپ، ادامزات تۇقىمىن امان ساقتاپ قالعان نۇح پايعامبارمەن سالىستىرىپتى... بۇل دا ەشتەڭە ەمەس، تاعى ءبىر کورنەکتى دەگەن جازۋشى ەلباسىن «اللا تاعالانىڭ جەردەگى بەينەسى» دەپتى.
مانادان بەرى ارەڭ شىداپ وتىرعان ەلباسى وسىعان کەلگەندە ارى قاراي وقۋعا ءتوزىمى جەتپەي، قولىنداعى گازەتتى لاقتىرىپ جىبەردى... ءتۋ-ۋ، مۇنداي دا ماسقارا بولادى ەکەن! بۇرىن ەل اۋزىنان ارتىق-اۋىس ءسوز ايتىلسا، حالىقتىڭ ىقلاسى شىعار دەپ، بالەندەي ءمان بەرمەۋشى ەدى. سويتسە، مىنا «دات» گازەتى ايتقانداي، جاعىمپازدار مۇنىڭ توڭىرەگىن مۇلدە تورلاپ العان ەکەن عوي... جاڭاعى جازۋشىلاردى تۇگەل دەرلىک تانيدى. ءبىرازى ءوز قولىنان اتاق-دارەجە العان، جىل سايىن وکىمەتتەن ستيپەنديا الىپ جۇرگەن ادامدار. وزدەرىنشە، سول العان سىي-سياپاتتارىن وتەگەن تۇرلەرى مە بۇل؟ وي، ءبۇيتىپ ماداقتاعانى بار بولسىن. بۇل - قولداپ، کوتەرمەلەۋ ەمەس. ورىستار مۇندايدى «مەدۆەجيا ۋسلۋگا» دەپ اتايدى. دوستىق ەمەس، قاستىق. ال جاڭاعى ولەڭدەر شەتەل جۋرناليستەرىنىڭ قولىنا تيسە نە بولادى؟ قاسىقتاپ جيناعان ابىرويى ءبىر-اق کۇندە توگىلمەي مە؟!
ەلباسى دا پەندە عوي، سول جارامساقتاردىڭ بەتىنەن قاقپاي، ەرکىنە قويا بەرگەن کەزدەرى دە بولىپ ەدى. نەلەردى ويلاپ تاپپادى ولار. ءوزارا جارىسقا تۇسکەندەي: «ۇلت ليدەرى» دەدى، «ەل سەرکەسى» دەدى، «ماڭگىلىک پرەزيدەنت» دەدى، «عاسىر عۇلاماسى» دەدى... ەندى ويلاپ وتىرسا، تۇککە کەرەگى جوق سوزدەر ەکەن عوي. سونىڭ ءبارىن جيناسا، «قازاقتىڭ تۇڭعىش پرەزيدەنتى» دەگەن ءبىر عانا اتاققا تاتي ما؟ تۇبىندە تاريحتا قالاتىن ءسوز - وسى. قالعانىنىڭ ءبارى ەش ماعىنا بەرمەيتىن بوس سوزدەر. قولداۋ، قولپاش دەگەندەر العاشقى جىلدارى کەرەک بولسا بولعان شىعار. ال قازىر اسارىن اساپ، جاسارىن جاساپ، تامام ەلدىڭ سۇيىکتىسىنە اينالعان کەزدە، جىلماڭداعان کوپ جاعىمپازدىڭ کەرەگى نە؟
ەلباسى وسىنىڭ الدىندا عانا پارلامەنت سەناتىنىڭ جاڭا قۇرامىنا کىرەتىن دەپۋتاتتاردىڭ ءتىزىمىن قاراپ وتىرعان-دى. جاڭاعى شامىرقانعان اشۋ ۇستىندە وزى تاعايىندايتىن ون سەناتوردىڭ تىزىمىنەن فيلوسوفيا دوکتورى باس تاتقان، ءبىزدىڭ کەيىپکەرىمىز اکىمباي قوستاتقان بەس ادامدى ءسىزدى دا تاستادى. جەکە بۇلار عانا ەمەس، قۋ باستان قۋىرداقتىق ەت الاتىن وسىنداعى «شەشەندەردىڭ» کوبىن قىسقارتۋعا بەل بايلاعان. «بۇدان کەيىن اقىن-جازۋشىلاردى دا تارتىپکە شاقىرۋ کەرەک! - دەدى ىزاعا بۋلىعىپ. - جالعان ماداقتان، کوپىرگەن کوبىک سوزدەن ەشقانداي پايدا جوق. جالپى، وسى اقىن-جازۋشىلار باسشىلارعا جارامساقتانۋدان ۇيالماي ما؟».
ويىندا ەشقانداي کۇدىک جوق، سەناتورلىق لاۋازىمىن ساقتاپ قالارىنا سەنىمى کامىل اکىمباي وزىنە تونگەن زاۋالدى سايلاۋ قورىتىندىسى شىققاندا ءبىر-اق ءبىلدى. مۇنىڭ کوپ جاڭالىقتان حابارسىز قالعانى - ءدال سول قارساڭدا ءۇش ۇلدان کەيىنگى جالعىز قىزىن ۇزاتىپ، توي تويلاپ جۇرگەن-دى. گازەتتەر جاڭا قۇرامعا کىرگەن سەناتورلاردى دا، وتپەي قالعاندارىن دا بادىرايتىپ جازىپ قويىپتى. قانشا ءۇڭىلىپ قاراسا دا، اکىمبايدىڭ اتى-ءجونى وتپەي قالعانداردىڭ تىزىمىندە ءجۇر... جاڭساقتىق بولۋى مۇمکىن ەمەس. قاتارىنان بىرنەشە گازەت سولاي باسقان.
جالعاندا ويلاماعان جەردەن، تۇتقيىل تيگەن سوققى قيىن بولادى ەکەن. انە کۇننەن بەرى کوڭىل دەگەنىڭ اق بۇلتتاردىڭ ار جاعىندا قالىقتاپ ءجۇردى عوي. قۇدالار اۋىلىندا سەناتوردىڭ دەنساۋلىعى ۇشىن قانشاما توست کوتەرىلدى. قۇدالاردىڭ کەۋ-کەۋىمەن قۋانىش ۇستىندە ءبىراز ىشىڭکىرەپ تە العان-دى. ءبىر جاعى، سول سەبەپ بولدى ما، قايعىلى حاباردى ەستىگەن ساتتە قانى بىردەن باسىنا شاۋىپ، ۇزىنىنان قۇلاپ ءتۇستى.
دەرەۋ «جەدەل جاردەم» ماشيناسىمەن اۋرۋحاناعا جەتکىزىلگەن. دارىگەرلەر تەکسەرىپ کورىپ، ميىنا قان قۇيىلىپ کەتکەن دەپ تاپتى. «ءۇمىت از، جاعداي اۋىر» ەکەنىن دە جاسىرعان جوق. شىنىندا دا، سولاي بولدى. اکىمباي التى کۇن بويى ەس-ءتۇسسىز جاتتى دا، جەتىنشى کۇنى جارىق دۇنيەمەن قوش ايتىستى. بايانى جوق، جالعان دۇنيە دەگەن - وسى، ارينە. تىرشىلىکتە ارکىمگە ءبىر ۇنايمىن دەپ تىنىم تاپپاي، جانىن جالداعان ءبىر مازاسىز ءومىر وسىلاي اياقتالدى.
«جاس الاش»