قازاق لاتىن ءالىپبيىن بۇكىل تۇركى الەمى وقي الادى - عالىم

استانا. قازاقپارات - لاتىن گرافيكاسىنا نەگىزدەلگەن جاڭا قازاق ءالىپبيى بۇكىل تۇركى حالىقتارىنا تۇسىنىكتى، وقۋعا جەڭىل.

ويتكەنى ءالىپبي تاڭباسى «ورتاق تۇركى الىپبيىنەن» الىنىپ وتىر. وسىلاي دەيدى ا. بايتۇرسىن ۇلى اتىنداعى ءتىل ءبىلىمى ينستيتۋتىنىڭ ءبولىم جەتەكشىسى، ف. ع. د، پروفەسسور قۇرالاي كۇدەرينوۆا.

عالىمنىڭ ايتۋىنشا، لاتىن گرافيكاسىنا كوشكىسى كەلىپ وتىرعان تۇركى حالىقتارىنا ءالىپبي قۇراستىرۋدىڭ ۇتىمدى ءبىر جولى بار: ول - «ورتاق تۇركى الىپبيىنەن» تاڭبالار الۋ. 1991 -جىلى بەكىتىلگەن، لاتىن گرافيكاسىنا نەگىزدەلگەن بۇل ورتاق ءالىپبي بۇكىل تۇركى حالىقتارىنىڭ جازۋىن بىرىكتىرۋ، سول ارقىلى مادەنيەتى كەڭىستىگىن جاقىنداتۋ، ءبىر- ءبىرىن وڭاي تۇسىنۋگە جول سالۋ ماقساتىندا ۇسىنىلعان بىرەگەي جوبا.

«1991 -جىلى تۇركيانىڭ ءمارمارا قالاسىندا تۇركى حالىقتارىنىڭ ءتىلشى جانە ادەبيەتتانۋشى عالىمدارىنىڭ باسقوسۋ جيىنى ءوتىپ، ورتاق تۇركى ءالىپبيى جوباسىن قابىلداعان. تۇركى مەملەكەتتەرىنىڭ ورتاق اقپاراتتىق ورتالىعىن قۇرۋ، ورتاق مادەنيەت پەن ادەبيەتىن قالىپتاستىرۋ ماقساتىندا قابىلدانعان ءىس- شارالاردىڭ ءبىرى - وسى ورتاق جازۋدى ۇستانۋ كوزقاراسى بولدى. ورتاق ءالىپبي جوباسىن قابىلداۋعا قازاقتىڭ ءتىلشى عالىمدارى دا قاتىستى. ءابدۋالي قايدار، كوبەي قۇسايىنوۆ، ەردەن قاجىبەك سىندى بەلدى عالىمدار اتسالىستى. كەيىن 1993 -جىلى انكارادا وتكەن سيمپوزيۋمدە ورتاق تۇركى ءالىپبيىن قولدانۋ ماسەلەسى كوتەرىلىپ، قازاق عالىمدارى بۇعان دا ماقۇلداۋ ءبىلدىردى. احمەت بايتۇرسىن ۇلى اتىنداعى ءتىل ءبىلىمى ينستيتۋتى ورتاق تۇركى ءالىپبيىنىڭ نەگىزىندە لاتىنگرافيكالى قازاق ءالىپبيىن ءتۇزۋ كەرەك دەگەن كوزقاراستى ۇستانادى. قازىرگى ءبىز ۇسىنىپ وتىرعان لاتىن قازاق ءالىپبيى وسى ورتاق تۇركى الىپبيىندەگى تاڭبالار بويىنشا ءتۇزىلدى. ءالىپبي دايىن، ەندى مەملەكەتتىك دەڭگەيدە بەكىتۋ عانا قالدى»، - دەيدى قۇرالاي كۇدەرينوۆا.

عالىمنىڭ ايتۋىنشا، مۇنداي ءالىپبيدىڭ بەرەر مۇمكىندىگى مول.

«ەڭ الدىمەن، قازاق ءتىلى باسقا تۇركى حالىقتارىنا تۇسىنۋگە، وقۋعا وڭاي بولماق. لاتىن الىپبيىنە ءالى كوشپەگەن تۇركى حالىقتارى ءبىزدىڭ كوشكەنىمىزدى كۇتىپ وتىر. جازۋ ارقىلى تۇركى حالىقتارىمەن مادەني-ەكونوميكالىق بايلانىسىمىز كۇشەيەدى. ەكىنشىدەن، قازاقتىڭ ءوزى دە باسقا تۇركى تىلدەرىن وقۋعا، تۇسىنۋگە جاقىن بولماق»، - دەپ تۇسىندىرەدى.

ورتاق تۇركى الىپبيىندە 34 تاڭبا بار. ال جەتىلدىرىلگەن قازاق لاتىن ءالىپبيى وسىنداعى 31 تاڭبانى الىپ وتىر. ياعني، 91 پايىزى ۇقساس. تەك ءۇش ءارىپ قانا باسقاشا. عالىمنىڭ ايتۋىنشا، بۇل جوعارعى كورسەتكىش.

سالىستىرمالى تۇردە الساق، ءازىربايجاندا 2 ءارىپ، وزبەكتە 10 ءارىپ، تۇركىمەندە 8 ءارىپ باسقاشا جازىلادى. وزبەكتەر مەن تۇركىمەندەر ورتاق تۇركى الىپبيىنەن الىستاپ كەتكەن كورىنەدى.

«ورتاق تۇركى ءالىپبيى تۇركياداعى تۇرىكتەردىڭ لاتىن گرافيكاسىنىڭ نەگىزىندە جاسالعانى بەلگىلى. ءبىراق بۇل گرافيكا - الەمدىك لاتىن الىپبيىمەن بىردەي. تۇرىكتەردىڭ ءوزى ءالىپبيدى نەمىس لاتىنشاسىنان العان. 1928 -جىلى قابىلدادى. ودان بەرى ءبىر عاسىرعا جۋىق ۋاقىت ءوتتى. باسەكەگە قابىلەتتى گرافيكا ەكەنىن ۋاقىت دالەلدەدى. الداعى ۋاقىتتا بىزدەن كەيىن قىرعىز، باشقۇرت، تاتار حالىقتارى دا وسى لاتىن گرافيكاسىنا كوشەدى دەگەن سەنىمدەمىز»، - دەپ ءتۇسىندىردى پروفەسسور.