سيقىرلى جۇزىك
وعان داۋىستاي سويلەپ: - ەي، ادام! تاڭنىڭ اتىسىنان كۇننىڭ باتىسىنا دەيىن تۇرماستان تىربانىپ ەڭبەك ەتەسىڭ، ءبىراق بۇدان تاپقان ەشقانداي پايداڭ جوق. جىلى جۇرەكتى، قايىرىمدى، نامىستى ءبىر ادامسىڭ. بۇل ءۇشىن ساعان ءبىر جاقسىلىق ىستەگىم كەلەدى. ەكى كۇن كۇنشىعىسقا قاراي تۋرا ءجۇر. الدىڭنان ورمان شىعادى. ورماننىڭ ىشىنە كىرىپ، ورتاسىنا دەيىن بار. سول جەردە باسقا اعاشتارعا ۇقسامايتىن، ولاردان وزگەشە ۇلكەن ءبىر ارشا اعاشى بار. ول اعاشتى كەسكەن كەزدە ساعان باقىت ەسىگى اشىلادى، - دەيدى.
كەدەي مۇنى ەستي سالىسىمەن بالتاسىن يىعىنا سالىپ الىپ جولعا شىعادى. ەكى كۇن جول ءجۇرىپ عاجايىپ ۇلكەن ارشا اعاشىن تابادى. بالتاسىن قايراپ، كوپ كۇش جۇمساپ، ازەر دەگەندە اعاشتى جەرگە قۇلاتادى. سول كەزدە اعاشتىڭ جوعارعى جاعىنداعى ۇيادان ەكى جۇمىرتقا جەرگە تۇسەدى. جۇمىرتقالار ءبىراز دومالاپ بارىپ جارىلادى. بىرىنشىسىنەن بۇركىتتىڭ بالاپانى شىعادى. ەكىنشىسىنەن التىن جۇزىك كورىنەدى. بۇركىتتىڭ بالاپانى لەزدە ءوسىپ، ادامنىڭ بويىمەن بىردەي بولادى. ۇشپاقشى بولىپ قاناتىن قاعىپ- قاعىپ ادامعا:
- ەي، ادام ۇلى! سەن مەنى قۇتقاردىڭ. ساعان بورىشىمدى وتەۋ ءۇشىن التىن جۇزىك بەرەمىن. بۇل - سيقىرلى ءبىر جۇزىك. جۇزىكتى تىلەگىڭدى ايتىپ، ساۋساعىڭدا اينالدىرساڭ قالاعان نارسەڭ ورىندالادى. ءبىراق جۇزىكتەن ومىرىڭدە ءبىر- اق رەت تىلەك تىلەيسىڭ. تىلەگىڭ ورىندالعان سوڭ جۇزىك سيقىرىن جوعالتىپ، جاي ءبىر جۇزىك بولىپ قالادى. سوندىقتان تىلەگىڭدى ايتپاستان بۇرىن جاقسىلاپ ويلان، ايتپەسە، كەيىن وكىنىپ جۇرەسىڭ، - دەيدى. بۇلاردى ايتقاننەن كەيىن بۇركىت اسپانعا كوتەرىلىپ، ەگىنشىنى اينالىپ ۇشىپ، شىعىسقا قاراي قاناتىن سامعاپ، كوزدەن عايىپ بولادى.
ەگىنشى دە قۋانا جۇزىكتى ساۋساعىنا سالىپ، ۇيىنە قاراي جولعا شىعادى. تاپا- تال تۇستە ءبىر قالاعا كەلىپ كىرەدى. سورەلەرى جۇزىككە تولى زەرگەرلىك دۇكەنىنىڭ الدىنا كەلەدى. ىشكە كىرىپ، زەرگەردەن قولىنداعى جۇزىكتىڭ قانشا تۇراتىنىن سۇرايدى. زەرگەر جۇزىكتى ءارلى- بەرلى اينالدىرىپ، ەرنىن ءشۇرشيتىپ: - ەندى... ەكى التىنداي بولادى.. . - دەيدى. قارقىلداپ كۇلگەن ەگىنشى جۇزىكتىڭ سيقىرلى ەكەنىن، وعان ەشقانداي باعانىڭ جەتپەيتىنىن ايتادى. زەرگەر قارا جۇرەكتى، ارام ادام بولاتىن. ەگىنشىنىڭ ءسوزىن ەستىگەندە كوزدەرى جانىپ، جۇرەگى قىزعانىشقا تولادى. جىلى- جىلى سويلەپ، ەگىنشىنى ۇيىنە شاقىرادى.
- ءسىز سياقتى قىمباتتى، باقىتتى ادامدى ۇيىمە شاقىرسام ماعان باق قوناتىن شىعار. بۇگىن كەشكە ۇيگە قوناققا كەلىڭىز. وتىنەمىن سىزدەن، - دەيدى. ەگىنشى بۇل ۇسىنىستى قابىل الىپ، ەكەۋى زەرگەردىڭ ۇيىنە كەلەدى. ول ەگىنشىگە ءتاتتى تاماقتارىن، سۋسىندارىن ۇسىنادى. ەگىنشى ۇيقىعا كەتكەن كەزدە، زەرگەر اياعىنىڭ ۇشىمەن باسىپ، بولمەگە كىرىپ، اقىرىن سيقىرلى جۇزىكتى ۇرلاپ الىپ، ورنىنا وعان ۇقسايتىن ءجاي جۇزىك سالىپ قويادى. كەلەسى كۇنى كۇن شىقپاي جاتىپ زەرگەر ەگىنشىگە كەلىپ: - ەي، دوسىم! تۇر كانە... ءالى الدىڭدا ۇزاق ساپار بار. ەرتەرەك جولعا شىقساڭ، جاقسى بولار، - دەيدى.
ەگىنشى ەلەڭ- الاڭدا جولعا شىعادى. ەگىنشى ۇيدەن ۇزاماي جاتىپ، دۇكەنىنە جۇگىرىپ بارعان زەرگەر، ەشكىم كورمەسىن دەپ، ەسىك- تەرەزەسىن مىقتاپ جاۋىپ، ورىندىققا كەلىپ وتىرادى. جۇزىكتى قولىندا اينالدىرىپ: - ءجۇز مىڭ التىنىم بولسا، - دەپ ءسوزىن اياقتاعانشا ۇستىنە جىپ- جىلتىر التىن جاۋا باستايدى. باسىنا، يىعىنا، ارقاسىنا، قولدارىنا جاۋعان التىندار دەنەسىن اشىتىپ اۋىرتا باستايدى. زەرگەر جانتالاسىپ، ارلى- بەرلى قاشا باستايدى. ەسىكتى اشىپ، جانىن قۇتقارماقشى بولادى. ءبىراق ەسىكتى اشا المايدى. ءۇستى- ۇستىنە جاۋعان التىندار ادامنىڭ ءۇستى- باسىن جارا قىلىپ، اقىرى جەرگە قۇلايدى. ال التىندار بولسا، توقتاماي جاۋا بەرەدى، جاۋا بەرەدى. بولمەنىڭ ءىشىن الىپ كەتكەن التىن ادامدى كومىپ تاستايدى. شۋىلدى ەستىگەن كورشىلەر جۇگىرىپ كەلگەندە، التىننىڭ استىندا ءولىپ جاتقان زەرگەردى كورەدى.
- التىننىڭ مۇنداي كوپتىگى پالەكەتكە اكەلىپ سوعادى. ءار نارسەنىڭ كوپ بولعانى دا ادام ءۇشىن زيان، - دەپ ءوزارا سويلەسەدى. زەرگەردىڭ ەشكىمى جوق بولعاندىقتان اقشانى كورشىلەرى ءبولىسىپ الادى. ال، قايىرىمدى ەگىنشى بولسا، قۋانىشتا شاتىر ۇيىنە كەلىپ، جۇزىكتى كورسەتىپ: - مىناعان قارا، سۇيىكتى جۇبايىم. بۇدان كەيىن قالاعان زاتىڭنىڭ يەسى بولا الاسىڭ. ءتاڭىرىم بىزگە شاپاعاتىن تيگىزدى. ءبىراق ءبىز تىلەك تىلەمەستەن بۇرىن جاقسىلاپ ويلانايىق، - دەيدى. ايەلى ويلانباستان: - ءبىز ەگىستىكتەن باسقا نە تىلەۋشى ەدىك.. . جەر جەتپەيدى بىزگە. جەر تىلەيىك، - دەيدى. - جوق! ءبىر جىل تىرىسىپ ەڭبەك ەتسەك، باعىمىز جانسا، ول جەردى اقشامىزعا ساتىپ الامىز، - دەيدى ەگىنشى.
ەرلى- زايىپتى ەكەۋى تىنباستان ەڭبەك ەتەدى. جيىن- تەرىندەر مول بولىپ، اقشالارىن جيناپ، ەگىستىكتى ساتىپ الادى. قالتالارىندا دا اقشا قالادى. ەگىنشى ايەلىنە: - كوردىڭ بە، ەگىستىكتى ەڭبەگىمىزدىڭ ارقاسىندا الدىق. جۇزىكتەن ءبىر تىلەك تە سۇرامادىق، - دەيدى. ايەلى: - جاقسى وندا. ولاي بولسا جۇزىكتەن ءبىر ات پەن ءبىر سيىر تىلەيىك، - دەيدى. سول كەزدە ەگىنشى قالتاسىنداعى اقشانى شىتىرلاتىپ:
- مۇنداي ءىس ءۇشىن جۇزىكتەن كومەك سۇرايمىز با؟ ەگىستىكتى ەڭبەك ەتىپ قالاي الساق، سيىر مەن اتتى دا سولاي الامىز، - دەيدى. ءبىر جىلدان سوڭ ات پەن سيىر ساتىپ الادى. ەگىنشى قۋانا قولدارىن ىسقىلاپ: - جۇزىكتەن ءبىر تىلەك تە سۇرامادىق. ءبارىن ماڭداي تەرىمىزبەن الدىق، - دەيدى.
ايەلى قاستارىن قاعىپ- قاعىپ، كۇيەۋىنە جۇزىكتەن تىلەك تىلەۋىن تالاپ ەتەدى.
- بۇرىن سەن تىلەگىڭنىڭ ورىندالۋى ءۇشىن اللاعا جالبارىنىپ، شاعىنۋشى ەدىڭ. تىلەگىڭدى بەردى. قازىر ءبارى قولىڭدا. ءبىراق تىنباي ەڭبەك ەتەسىڭ، شارشايسىڭ. تىنىش وتىراتىن جاعدايىڭ بار. جىلدار ءوتىپ جاتىر. پاتشا دا بولا الاسىڭ. ەگىستىكتەرگە، مرامور سارايلارعا، التىندارعا يە بولا الاسىڭ. ءبىراق نەنى قالايتىنىڭدى ءالى دە تاڭداعان جوقسىڭ، - دەيدى ايەلى وعان. ەگىنشى: - قۇداي ءۇشىن اۋزىڭا يە بول. ءبىز ءالى جاسپىز. الدىمىزدا ۇزاق ءومىر بار. جۇزىكتەن ءبىر تىلەك سۇراساق، سودان كەيىن ونىڭ قادىرى بولمايدى. بارلىق سيقىرىن جوعالتادى. قيىن جاعدايعا تاپ بولمايتىنىمىزعا كىم كەپىلدىك بەرەدى. ءومىردىڭ ءبىز ءۇشىن نە دايىنداعانىن قايدان بىلەمىز؟ بىزگە نە جەتپەيدى؟ جۇزىك قولىمىزعا كەلگەلى قانشا زاتتىڭ يەسى بولدىق، بۇكىل كورشىلەر تاڭ قالۋدا. بارلىعى بىزگە قىزىعا قارايدى. ويلانىپ سويلە، - دەيدى. وسىلاي ەرلى- زايىپتىلاردىڭ اراسىنداعى كەلىسپەۋشىلىك بىتەدى. شىنىندا دا جۇزىك ۇيگە باقىت اكەلەدى. قويمالارى جىل سايىن استىققا تولى بولادى. كوپ جىلدار وتكەن سوڭ كەدەي ەگىنشى باي ادام بولادى. تىنىم تاپپاستان ەڭبەك ەتىپ، كەدەيلەرگە كومەك بەرىپ، كەشكە ەسىگىنىڭ الدىندا وتىرىپ، كەلىپ- كەتكەندەردى قارسى الىپتى.
جىلدار زۋىلداپ ءوتىپ جاتىپتى. جالعىز قالعاندارىندا ايەلى ەرىنەن جۇزىكتەن تىلەك تىلەۋىن سۇرايدى. ءبىراق ەگىنشى ءالى سۇرايتىن تىلەكتىڭ كەزەگى كەلمەگەنىن ايتىپ، ايەلىن توقتاتادى. كەيدە ەگىنشى ساۋساعىنداعى جۇزىگىن اينالدىرادى، ءبىراق سول ۋاقىتتا ەشقانداي تىلەك ويلاماۋعا تىرىسادى. ارادا وتىز- قىرىق جىل وتەدى. ەگىنشى مەن ايەلى قارتايادى. ەكەۋىنىڭ دە شاشتارىنا اق تۇسەدى، ءبىراق جۇزىكتەن ەشقانداي تىلەك تىلەمەيدى. ءبىر كۇنى اجال ەسىكتەرىن قاعادى. شارشاڭقى، ءبىراق نامىستى ءومىر وتكىزگەننەن كەيىن، ەرلى- زايىپتىلار جاندارىن اللاعا امانات ەتەدى. جەرلەيتىن كەزدە باسىنا بالالارى، نەمەرەلەرى كەلىپ، جىلاپ وتىرادى. بىرەۋى اتاسىنىڭ قولىنان جۇزىگىن شەشىپ الماقشى بولادى. ەكىنشىسى وعان قارسى بولىپ: - اتامىز جۇزىكتىڭ وزىمەن بىرگە كومىلۋىن قالايدى. ءومىر بويى ونى قاتتى قادىرلەدى. بۇل جۇزىكتىڭ قۇپياسىن تۇسىنبەدىك، مۇندا ءبىر سىر بار. قالاي بولسا دا وتە قىمبات ەسكەرتكىش بولۋ كەرەك. ۇلكەن اجەمىز دە جۇزىككە ءجيى- ءجيى قارايتىن ەدى، - دەپ جۇزىكتى اكەسىمەن بىرگە كومىپتى. بالالارى تاپپاعان سول قۇپيانىڭ سىرى - ادال ەڭبەك ەكەن. مۇنى ولار وسكەن سوڭ ءتۇسىنىپتى.
Massaget.kz