قازاق قوعامى اباي ەسكەرتكىشىنە ەمەس، ازاماتتىق قوعامعا مۇقتاج - قالامگەرلەر اباي حاقىندا
جالپى اباي مۇراسى - حالقىمىزدىڭ رۋحانياتىن الەمگە تانىتاتىن تەڭدەسى جوق قۇندىلىق. ونىڭ ادىلدىك، ادامگەرشىلىك يدەيالارىنا نەگىزدەلگەن شىعارماشىلىعى - قازاق ادەبيەتىنىڭ جاۋھارى. دەسە دە قازىر اباي حاقىندا دا الىپ- قاشپا اڭگىمە كوپ ايتىلىپ ءجۇر. وسىعان وراي ابايدىڭ تۋعان كۇنى قارساڭىندا ابايدى زەرتتەپ جۇرگەن قالامگەرلەرگە ورتاق ساۋال تاستاپ، وي وربىتكەن ەدىك.
- قازىر ابايدىڭ تۋعان كۇنىن تويلاۋعا قاتىستى ءتۇرلى ۇسىنىس ايتىلىپ ءجۇر. سىزدىڭشە، ءبىز اباي كۇنىن ءوز دەڭگەيىندە اتاپ ءوتىپ ءجۇرمىز بە؟
تۇرسىن جۇرتباي، ابايتانۋشى:
- اباي تۋعان كۇننىڭ ۇلتتىق دەڭگەيدەگى توي بولۋى رۋحانياتىمىزدىڭ ولجاسى دەپ ايتۋعا بولادى. بۇل كۇن تەگىننەن مەملەكەتتىك مەرەكە اتالىپ وتىرعان جوق. وزدەرىڭىزگە ءمالىم، كەيىنگى ون- ون بەس جىلدا بەلگىلى ابايتانۋشىلار ومىردەن وتكەننەن كەيىن، سولاردىڭ ءىزىن قۋعاندار سانى كوبەيدى. بۇرىن كەتكەن ءار ءتۇرلى قاتەلىكتى پايدالانىپ، كەيبىرەۋلەر ابايدىڭ تۋعان كۇنى 10- تامىز، 23- تامىز، 30- شىلدە دەپ ساۋداعا سالىپ، ونىسىن كوپشىلىككە ۇسىنىپ، اداستىرىپ ءجۇر. بۇل تەك ابايدىڭ جەكە تۇلعاسى جايلى عانا ەمەس، ونىڭ ومىرىنە قاتىستى دا الا- قۇلا پىكىر قالىپتاستىرۋعا، ودان دا سوراقىسى كەيبىرەۋدىڭ «اباي ومىردە بولعان جوق» دەگەنىنە الىپ كەلدى. سوندىقتان بۇعان قاتىستى كەزىندە ۇلكەن ماقالا جازىپ، ءتيىستى ورىندارعا جىبەرگەن ەدىم. وسىعان ۇلەس قوسقانىما وتە قۋانىشتىمىن. اباي تۋعان كۇننىڭ ناقتى اتالۋى بۇل كۇنگە قاتىستى وسەك- اياڭنىڭ جالپىعا تارالۋىنىڭ توقتامى دەپ ويلايمىن.
ىقىلاس وجاي، اقىن، ابايتانۋشى:
- ابايدىڭ تۋعان كۇنىن ءوز دەڭگەيىندە اتاپ وتپەگەننەن كەيىن، ءسىز ونى ماسەلە ەتىپ كوتەرىپ وتىرسىز. ءيا، مەنىڭ ويىمشا، حاكىم اباي ءوز دەڭگەيىندە ۇلىقتالىپ وتىرعان جوق.
باعاشار تۇرسىنباي ۇلى، ادەبيەت سىنشىسى:
- اباي جالپى ۇلتتىق دەڭگەيدەگى ءىس- شاراعا، پروپاگانداعا ءزارۋ ەمەس. جىل سايىن وقۋشىلار اراسىندا اباي وقۋلارى ۇيىمداستىرىلادى. وسىنىڭ ءوزى جاستاردى ابايعا جاقىنداتۋدىڭ، وسكەلەڭ ۇرپاققا ابايدى ءتۇسىندىرۋدىڭ جاقسى جولى دەپ ويلايمىن. قازىر ءاربىر اتا- انا مەن ادەبيەت پانىنەن ساباق بەرەتىن ءار مۇعالىم شاما- شارقىنشا وقۋشىلارعا اباي ولەڭدەرىن جاتتاتقىزىپ، اباي وقۋلارىنا قاتىستىرىپ، ىنتالاندىرىپ ءجۇر. بۇدان باسقا «ابايدىڭ تۋعان كۇنىن بىلاي اتاپ ءوتۋ كەرەك» دەيتىندەي قاتىپ قالعان فورمۋلا جوق. مەنىڭشە، ءار ادام ابايعا ءوزى جانە وزدىگىنەن كەلۋى كەرەك. بىرەۋدىڭ ايتۋىمەن، بىرەۋدىڭ ناسيحاتتاۋىمەن ابايعا جاقىنداي الماسىمىز انىق. بۇل - اتا- انالار مەن ۇستازداردىڭ يگىلىكتى جۇمىسى دەر ەدىم.
- جالپى ۇلى تۇلعالاردىڭ تۋعان كۇنىن اتاپ وتۋگە كەلگەندە كوپشىلىكتىڭ كوڭىلى تولا بەرمەيدى. قازاق زيالىلارىن دارىپتەۋ دەسەك، استا- توك توي جاساپ، اس بەرىپ، ات شاپتىرۋدى «كەرەمەت جەتىستىك» دەپ ۇعاتىن سەكىلدىمىز. جالپى بىزدەگى ينتەلليگەنتسيانىڭ، ناعىز تۇلعالاردىڭ، سونىڭ ىشىندە ابايدىڭ دۇنيەگە كەلگەن كۇنى يدەال تۇرعىدان قالاي وتكەنىن قالار ەدىڭىز؟
تۇرسىن جۇرتباي، ابايتانۋشى:
- جالپى مەن ابايدىڭ بارلىق تويىنا قاتىسىپ، كوپ دۇرمەكتىڭ ورتاسىندا بولىپ ءجۇرمىن. وسىدان ءبىر اي بۇرىن ەلگە بارىپ، ەكى رەت ارالاپ شىققانىمدا، مىناداي ءبىر ويعا قالدىم. ءبىز وسىعان دەيىن ەكى ۇلكەن ماسەلەگە نازار اۋدارماي كەلىپپىز. قۇنانباي زيراتىنىڭ جانىنداعى ۇيدە اباي 1893 -جىلعا دەيىن تۇرعان. ونىڭ بۇكىل ءومىر تاريحى سوندا وتكەن. تەك ءومىرىنىڭ سوڭىنا قاراي ەركەجاننىڭ قولىنا كەلىپ، جيدەبايعا كوشتى. ءوزىن اقشوقىدا جەرلەۋدى امانات ەتكەن. قازىرگى كەزدە سول ءۇي ەشكىويناق بولىپ جاتىر. ول زيراتتان ءۇش ءجۇز- بەس ءجۇز مەتر جەردە تۇرسا دا، قاراۋسىز. ءبىز سوندا ابايدىڭ بۇكىل ءومىرىن تاپتاتىپ قويىپ، ءومىر سۇرگەن سەكىلدىمىز. مىنە، ونىڭ تۋعان كۇنىن تويلاۋ كەزىندە وسىنداي دۇنيەلەر تىس قالىپ جاتىر.
تاعى ءبىر دۇنيە، ابايدىڭ تويى - م. اۋەزوۆتىڭ دە تويى. بيىل ونىڭ دا مەرەيتويى ەكەنىن بىلەمىز. بۇرىن قۇنانباي مەن مۇحتاردىڭ اتاسى اۋەز ەكەۋىنىڭ زيراتى ورتاق، ورتاسىن جۇقا قابىرعا ءبولىپ تۇراتىن. قازىر ەكەۋىن تاسپەن ءبولىپ تاستاپتى. قۇنانبايدىكى كۇتىمدى، ال جارتى مەتر قاشىقتىقتا جاتقان اۋەزدىڭ زيراتىن شي باسىپ جاتىر. سوندا مۇحتار اۋەزوۆتىڭ 125 جىلدىعىن قالاي قارسى الماقپىز؟ قۇنانباي مەن اۋەزدىڭ «ولسەك، مولامىز ءبىر بولسىن» دەگەن وسيەتىنە نە ايتامىز؟ مىنە، وسىنداي ماسەلەلەر شىن جانىما باتادى.
ىقىلاس وجاي، اقىن، ابايتانۋشى:
- ابايدىڭ ەسىمى اتالعان جەر ۇلتتىڭ ءبىر تاۋبە ەتەتىن، توقتايتىن، تازاراتىن ورنى بولۋى كەرەك. ۇلت ويلاناتىن، ءوز قاتەلىگىنەن ءوزى ساباق الاتىن، بىلايشا ايتقاندا، رۋحاني تاۋبەگە كەلەتىن احۋال بولۋعا ءتيىس. وكىنىشكە قاراي، ابايدىڭ ىشكى ارپالىسى مەن قالاۋى، ول ارمانداعان قازاقتىڭ ساناسى، تانىمى تۋرالى دۇنيە قازاق ساحناسىنا دا، ەكرانعا دا كەلمەي- اق قويدى. سول بايبالام سالعان ابايدى كورسەتپەۋ، ونىڭ ىشىنە تۇسپەۋ، بىلايشا ايتقاندا، ۇلتتى كاتارسيسكە تۇسىرەتىن ارەكەتتەرگە بارماۋ ىلعي ورىن الىپ جاتادى.
سەرىك اقسۇڭقار ۇلىنىڭ «اباي - قازاقتىڭ رەنتگەن ساۋلەسى» دەيتىن ءبىر ءسوزى بار. سونى كەڭىرەك تاراتىپ ايتىپ بەرەيىن. 21- عاسىردا ادام بۇيرەگىندەگى تاستى، وكپەسىندەگى الدەبىر كىناراتتى انىقتاۋعا مۇمكىندىك بەرەتىن رەنتگەن ساۋلەسى بار. ءبىراق ادامنىڭ جانىنداعى، ساناسىنداعى، مىنەزىندەگى دەرتتى انىقتايتىن ەشقانداي تەحنولوگيا جوق. اسىرەسە ادامنىڭ رۋحىنداعى. اباي - قازاقتىڭ ساناسىنداعى، ۇرەيىندەگى، مىنەزىندەگى، كىسىلىگىندەگى كەمىستىكتى كورسەتەتىن ۇلى رەنتگەن ساۋلەسى. مەنىڭ تۇسىنىگىمدە - ابايدى ناسيحاتتاۋ دەگەن ابايدىڭ ءوزىن ناسيحاتتاۋ ەمەس، ول اڭساعان ادىلەتتى قوعامدى، ازاماتتىق قوعامدى جانە شىندىقتى ناسيحاتتاۋ. ويتكەنى ابايدىڭ يدەياسى - سول.
ابايدىڭ ءوزى «مەن ماقتانعا قۇل ەمەس» دەيدى. مەن ابايدى ماقتاپ جۇرگەن ادام ادىلەتتىڭ جاۋى عانا دەپ ويلايمىن. ماسەلە — ابايدىڭ ىشكى مازمۇنىندا، ىشكى كۇيزەلىسىندە. سوعان جاق بولعان، سوعان شىراقشى بولعان ادام عانا ابايدى تۇسىنگەن ادام دەپ ەسەپتەيمىن. سوندىقتان قازاق قوعامى قازىر ابايدىڭ ەسكەرتكىشىنە مۇقتاج بولىپ تۇرعان جوق. قازاق قوعامى ازاماتتىق قوعامعا، جەمقورلىقتى تىيۋعا، «كۇشتىلەرىم ءسوز ايتسا، باس يزەيمىن شىبىنداپ» دەگەن سەكىلدى ۇعىمدارعا مۇقتاج. مىنە، ابايدى ناسيحاتتاۋ وسى تۇرعىدان بولۋى كەرەك.
باعاشار تۇرسىنباي ۇلى، ادەبيەت سىنشىسى:
- بۇل جەردە ءسىز ۇلكەن داتالارعا بايلانىستى ايتىپ تۇرعان شىعارسىز. ماسەلەن، ۇلى ابايدىڭ 150 جىلدىعى نە 175 جىلدىعى سەكىلدى. جالپى اس بەرىپ، توي جاساۋ قازاقتىڭ داستۇرىندە بار نارسە. ءبىراق ودان بولەك ءبىز ءالى ابايدىڭ مۇراسىن زەرتتەپ بولعان جوقپىز دەر ەدىم. قانشاما زەرتتەۋ جاسالدى. ماسەلەن، ابايدىڭ 175 جىلدىعىنا بايلانىستى ءۇش تومدىق جيناق جارىققا شىقتى. ءبىراق اباي ولەڭدەرىنىڭ عىلىمي تۇسىنىگىنە، ءار ولەڭنىڭ تەكستولوگياسىنا قاتىستى ۇلكەن جۇمىستار جۇرگىزىلۋى كەرەك. قازۇۋ- ءدىڭ جانىندا اباي ينستيتۋتى، ەلوردادا اباي اكادەمياسى، م. اۋەزوۆ اتىنداعى ادەبيەت جانە ونەر ينستيتۋتىندا اباي ءبولىمى بار. ولاردىڭ ءبارى وزدەرىنشە ابايدى زەرتتەپ جاتىر. ءبىراق مۇنىڭ ءبارىن ءبىر جۇيەگە كەلتىرىپ، ءبىر ورتالىققا باعىندىرعان ءجون. اباي تانۋعا قاتىستى كوپتومدىق تا شىققان ەدى. الايدا ابايعا قاتىستى وسىنداي نەگىزگى جۇمىستار 150 جىلدىق، 175 جىلدىق سياقتى مەرەيلى داتالاردا عانا ەسكە تۇسەدى. وعان دەيىنگى 25 جىلدىقتاردا ابايعا كوڭىل بولىنبەيدى. سوندىقتان ونىڭ مۇراسىن جىل بويىنا عىلىمي تۇرعىدان زەرتتەۋ كەرەك.
نەگىزى اباي ولەڭدەرىنىڭ تەكستولوگياسى، پۋنكتۋاتسياسى ءالى بىرىزگە كەلگەن جوق. وسى دۇنيەلەردى جىل سايىن اقىرىنداپ زەرتتەپ، الداعى ۇلكەن داتالارعا دايىندىقتى قازىردەن باستاپ جاساۋىمىز كەرەك. ايتپەسە، تاعى ءبىر مەرەيلى داتاعا كەلگەندە ءبارىمىز «ابايشىل» بولىپ شىعا كەلەمىز. ماسەلەن، ونىڭ 175 جىلدىعىندا اباي تۋرالى جازباعان ادام كەمدە- كەم. ال 175 جىلدىعى وتكەننەن كەيىن، ول تاعى دا ايدالادا قالدى. دەمەك بۇل ءبىزدىڭ ناۋقانشىلدىعىمىزدى كورسەتىپ وتىر. سوندىقتان ونىڭ مۇراسىن زەرتتەۋگە جىل سايىن قولداۋ بولۋى كەرەك دەپ ويلايمىن.
- قازىرگى جاس بۋىنعا ابايدى دارىپتەۋدىڭ ءتاسىلى ەسكىرىپ قالعان جوق پا؟
تۇرسىن جۇرتباي، ابايتانۋشى:
- اباي قازاق ءۇشىن ەشقاشان ەسكىرمەيدى. ورىس ءۇشىن پۋشكين، نەمىس ءۇشىن گەتە، قىتاي ءۇشىن كۇڭزى، جاپوندار ءۇشىن باسيە قالاي ۇلى بولسا، قازاقتار ءۇشىن اباي دا سولاي بيىك سانالۋى كەرەك. ونى «ەسكىردى» دەيتىن بولساق، وندا بۇكىل ۇلت ءوزىنىڭ وتكەنىنەن باس تارتقان بولار ەدى. قايتا سولار تاريح ارقىلى بىزگە ۇلكەن قوزعاۋ سالادى. جالپى ءبىز ابايدى وقۋ ارقىلى ەلدىڭ وتكەن تاريحىن، رۋحىن، ءتىلىن، پسيحولوگياسىن قالپىنا كەلتىرىپ وتىرمىز. كومپيۋتەرگە سەنىپ، اۋا قۋىپ، جەل قۋىپ كەتكەن وي دا ءبىر كەزدە تۇراقتايدى. 1970 -جىلدارى جاپونيا، امەريكا ءدال وسىلاي بولدى. ولار قازىر قايتىپ كىتاپ وقۋعا كوشتى. ءبىزدىڭ دە بەتىمىز بۇرىلاتىن كەز كەلەدى دەگەن ويدامىن. ال بۇگىنگى ۇرپاققا كوڭىلى تولمايتىندار ز. باتايەۆا سياقتى «اباي ومىردە بولعان جوق»، «ونىڭ شىعارمالارىن بوكەيحانوۆ جازعان» دەگەن سەكىلدى شاتپاقتاردى ايتىپ جۇرەدى. ونىڭ ءبارى «اباي اناداي، اباي مىناداي» دەگەن الىپ- قاشپا اڭگىمەلەردىڭ جەمىسى.
ىقىلاس وجاي، اقىن، ابايتانۋشى:
- مەنىڭشە، اباي ەشقاشان ەسكىرمەيدى. ونىڭ شىعارمالارىنداعى دۇنيەلەر ءالى كۇنگە اكتۋالدىعىن جوعالتا قويعان جوق. اباي تەك شىعارمالارىنداعى ارەكەتتەردى ءبىز ىستەپ، جۇزەگە اسىرعاندا عانا اكتۋالدىلىعىن جويادى، ەسكىرەدى. ال وعان دەيىن ول ءبىزدىڭ ۇستىمىزدەن مازاقتاپ، كۇلىپ، سىناپ تۇرادى. ابايدىڭ يدەياسى ەسكىرگەن جوق، بىزدە سونى ءتۇسىندىرۋ، تانۋ، ويلاۋ جاعى ەسكىرىپ تۇر. ماسەلە ابايدىڭ ەسكىرگەنىندە ەمەس، ءبىزدىڭ سانامىزدىڭ ەسكىلىگىندە، ەنجارلىعىمىزدا بولىپ وتىر.
باعاشار تۇرسىنباي ۇلى، ادەبيەت سىنشىسى:
- ەلىمىزدەگى تەلەارنالاردا، ماسەلەن، «قازاقستان» تەلەارناسىندا بىلتىر «ابايدىڭ العاشقى كىتابى» دەگەن دەرەكتى فيلم كورسەتىلدى. اباي تۋرالى سەريال دا ءتۇسىرىلدى. سونىمەن قوسا «حابار» ارناسىندا دا دەرەكتى فيلمدەر جارىققا شىقتى. وسىنداي دەرەكتى، كوركەم دۇنيەلەر تۇسىرىلە بەرۋى كەرەك دەپ ويلايمىن. جاستار اراسىندا ابايدى ناسيحاتتاۋ تاسىلدەرىن ۋاقىت تۋدىرادى. ءبىراق ابايدىڭ اندەرىن، ولەڭدەرىن جاس ورىنداۋشىلار جاڭا فورماتتا، جاڭا ستيلدە ورىنداپ جۇرگەنىن ايتۋىمىز كەرەك. جوعارىدا ايتقانىمداي، ادام ابايعا ءوزى قىزىعىپ، ءوزى جاقىنداماسا، ونى تانۋ مۇمكىن ەمەس.
- رەسپۋبليكالىق كولەمدە «اباي ت ۆ» ارناسى اشىلدى، مەكتەپتەرگە دە «اباي تانۋ» جەكە ءپان رەتىندە ەنگىزىلمەكشى. قاراپ تۇرساڭىز، جۇزەگە اسىپ جاتقان جوبالار جامان ەمەس. ءبىراق بۇلاردىڭ ءوزى ابايدى تانىپ- بىلۋگە ازدىق ەتپەي مە؟
تۇرسىن جۇرتباي، ابايتانۋشى:
ەگەر دە وسى قابىلدانعان ءىس- شارالار تولىقتاي ساپالى اتقارىلسا، ءوز جەمىسىن بەرەدى. ءاربىر دۇنيەگە سىني كوزبەن قاراۋ كەرەك دەمەيمىن، ءبىراق كەيدە كەيبىر دۇنيەلەردەن جانىم تۇرشىگىپ كەتەدى. ابايدىڭ ايتقان ءسوزىن تەرىس ءتۇسىندىرىپ، «مەن ابايتانۋشىمىن» دەپ جۇرگەندەر بار. وسىلار ابايدى وڭ باقتىرماي، تەرىس باقتىرىپ كەتەدى عوي دەپ قاۋىپتەنەمىن.
ىقىلاس وجاي، اقىن، ابايتانۋشى:
- ماسەلە ابايدا ەمەس. ماسەلە - اباي يدەياسىنىڭ جۇزەگە اسپاۋىندا، ونىڭ قاعاز بەتىندە عانا قالۋىندا. پروبلەما - وسىدا. ارينە، اباي ارمانىنداعى قوعامنىڭ ادىلەتتىلىگىندە، قازاقتىڭ ساپاسىندا جەتىسپەۋشىلىك وتە كوپ. بۇل جاعىنان ازدىق بار، ال ابايعا ەسكەرتكىش قويۋدا، ات شاپتىرىپ، توي جاساۋدا ازدىق جوق.
باعاشار تۇرسىنباي ۇلى، ادەبيەت سىنشىسى:
- ابايدى تانىپ بىلۋگە ەشتەڭە دە ازدىق ەتپەيدى، ءبىراق وسىعان دەيىن ابايعا قاتىستى جاقسى شىعارمالار جازىلدى. الايدا قايتادان شىقپاي قالعاندارى دا از ەمەس. ماسەلەن، سەمەيدەگى اباي مۋزەيى اباي تۋرالى ەستەلىكتەر جيناعىن شىعاردى. سول جيناق مەملەكەتتىك تاپسىرىسپەن ۇلكەن كولەمدە قايتا باسىلىپ شىعارىلۋى كەرەك. «اتامۇرا» باسپاسىنىڭ «اتامۇرا كىتاپحاناسى» دەگەن سەرياسى بار، اباي تۋرالى ەستەلىكتەر سول سەريامەن جارىققا شىقسا، جاقسى بولار ەدى. سونىمەن قوسا كامەن ورازاليننىڭ اباي جايلى جازعان دۇنيەلەرى قايتادان جارىق كورگەنى دە دۇرىس شەشىم بولار ەدى.
قايىم مۇحامەدحانوۆتىڭ «ابايدىڭ اقىن شاكىرتتەرى» دەگەن ءتورت تومدىق كىتابى بار، ول اقىننىڭ 150 جىلدىعىندا جارىققا شىقتى. وكىنىشكە قاراي، ودان كەيىن قايتا باسىلعان جوق. مىنە، وسى كىتاپ قايتا جارىققا شىققانىن قالايمىن. بۇل — ابايدىڭ اينالاسىن، قالدىرعان ونەگەسىن كورسەتەتىن ىرگەلى ەڭبەك. ءۇشىنشى - بەكەن يسابايەۆتىڭ « ۇلىلار مەكەنى» دەگەن كىتابى. وندا ابايدىڭ ادامدىق بولمىسى جاقسى بەرىلەدى. ابايدىڭ كوزىن كورگەن، اقىنمەن دويبى ويناعان، اباي كۇرەسكە سالعان پالۋانداردىڭ، ونىڭ شاكىرتتەرىمەن بىرگە جۇرگەن ادامداردىڭ، اباي اۋىلىنداعى ايەلدەردىڭ، قىزمەتشىلەردىڭ اڭگىمەلەرى جيناقتالعان. وسى كىتاپ تا قايتا جارىققا شىقسا، جاقسى بولار ەدى.
جالپى ءبىز وسىنداي كىتاپتار جانە تەلەارنالارداعى دەرەكتى فيلمدەر ارقىلى ابايدى، اباي شىعارمالارىن ناسيحاتتاي الامىز. مىسالى، بۇعان دەيىن تۇراعۇلدىڭ ەستەلىكتەرى دە جۇقا كىتاپ بولىپ شىقتى. ەندى ءدال سولاي قايتا جارىق كورسە، وقۋعا دا ىڭعايلى بولىپ، وقىرماندار اراسىندا لەزدە تاراپ كەتەر ەدى.
- ەگەر اباي قۇنانباي ۇلىنىڭ شىعارماشىلىعىنا زەر سالساق، ونىڭ سول كەزدەگى قازاق قوعامىنا دەگەن رەنىشىن، نالاسىن انىق اڭعارۋعا بولادى. سول كەزدەگى اباي سىناعان قازاق قوعامىنان قازىرگى قازاق قوعامى ساباق الىپ، وزگەرە الدى ما، جوق پا؟
تۇرسىن جۇرتباي، ابايتانۋشى:
- اباي شىعارمالارىنداعى كورىنىستەر قاي ۋاقىتتا بولماسىن، بارىنە — ورتاق. ابايدىڭ ءتىلى، الىپ وتىرعان وبەكتىسى — ءوزى ءومىر سۇرگەن قوعام، ءبىزدىڭ اتا- بابامىز جاساعان ءداۋىر. مەن وسى سوڭعى ءتورت جىلدا اباي ولەڭدەرىندەگى ءدىني استاردى زەرتتەپ ءجۇرمىن. «وقۋدى ءسىڭىرىپ وقىماعان پايداسىز عىلىمنان بەز» دەيدى. قازىر قوعام ەكىگە ءبولىنىپ كەتتى. دۇنيەنى ادامگەرشىلىك تۇرعىدان ويلاۋ جانە دۇنيەگە ماتەماتيكالىق ەسەپتەگى كوزقاراسپەن قاراۋ دەگەن. كوشەدە جىعىلىپ جاتقان ادامعا قاراماۋ، ونىڭ بوستاندىعىنا زيان كەلتىرەدى دەپ بالاعا قاراماۋ - قوعامنىڭ قاتىگەزدىگى. بۇل — قۇرالدىق عىلىمعا سەنگەندەردىڭ شىعارماسى. قازىر ابايشا ايتقانداعى جان تاربيەسى ۇمىتىلىپ قالدى. دەمەك، عىلىم ادامنىڭ ىشىنە تۇسپەي، ادامگەرشىلىك تە، ىزگىلىك تە ەشقاشان العا شىقپايدى. ابايدىڭ كوتەرگەن ماسەلەلەرى — وسى. ونىڭ شىعارمالارى ەشقاشان ەسكىرمەيدى جانە سونى ءوزىمىز ءومىر ءسۇرىپ وتىرعان قوعامعا ءتۇسىندىرۋىمز كەرەك. ادامنىڭ پسيحولوگياسى، جان- دۇنيەسى، تانىم- تۇسىنىگى، ءومىردى قابىلداۋى، كوزقاراسىنىڭ قالىپتاسۋى وزگەرگەن جوق. اباي ادامنىڭ جان دۇنيەسىن قوزعادى. ال ادامنىڭ جان دۇنيەسى ماڭگىلىك تاربيەلەۋدى قاجەت ەتەدى.
ىقىلاس وجاي، اقىن، ابايتانۋشى:
- قازاق قوعامى وزگەرە العان جوق. سونىڭ كەسىرىنەن ءبىز وسىنداي ميباتپاققا باتىپ وتىرمىز. ابايدى تۇسىنگەن قوعامدا قاڭتار وقيعاسى بولماس ەدى. ابايدى تۇسىنگەن قوعامدا جاڭاوزەن وقيعاسى ورىن الماس ەدى. ابايدى تۇسىنگەن قوعامدا ءتىل ماسەلەسى نە بولماسا ءبىر- ءبىرىمىزدى تۇسىنبەيتىن ماسەلە بولماۋشى ەدى. مۇنىڭ ءبارى اقىندى تۇسىنە الماعاندىقتان، ۇعىنا الماعاندىقتان بولىپ وتىر. وكىنىشكە قاراي، ءبىزدىڭ ساياسي كورپۋس اباي ارقىلى پايدا تابادى، ەلدى تىنىشتاندىرادى، ءتىپتى ابايدى پايدالانىپ، «تەندەردى» دە جەيدى. ءبىزدىڭ ابايعا دەگەن قاتىناسىمىزدا وسىنداي تۇرپايىلىق بار دەپ ەسەپتەيمىن.
جالپى اباي تانىمىنداعى قازاق قوعامى ادىلەتكە، كىسىلىككە جانە پاراساتقا مۇقتاج. ءبىز اباي تۋرالى ايتىس وتكىزىپ، ات شاپتىرعانعا مۇقتاج ەمەسپىز. ابايدى ماقتاپ جۇرگەن ادامدا كىنارات بار، ابايدى ماقتاپ جۇرگەن ادام قازاققا دوس ەمەس. ابايدىڭ ارمانىن جۇزەگە اسىرعىسى كەلىپ جۇرگەن ادام عانا ابايدىڭ جولىندا دەر ەدىم.
باعاشار تۇرسىنباي ۇلى، ادەبيەت سىنشىسى:
- اباي سىناسا، قازاقتىڭ مىنەزىن سىنادى. ءبىراق قازاقتىڭ مىنەزى كەرى كەتپەسە، تۇزەلگەن جوق. اباي قازىرگى زامانعى قازاقتى كورسە، بۇدان دا اشى جازىپ، بۇدان دا وتكىر سىنايتىن ەدى.
- ءسىز جاقسى كورەتىن نەمەسە جاقسى كورگىڭىز كەلەتىن اباي بەينەسى بۇل قوعامدا بار ما؟
ىقىلاس وجاي، اقىن، ابايتانۋشى:
- مۇنداي بەينە تەك ابايدىڭ كىتابىندا عانا قامالىپ وتىر. بۇل قازاق قوعامىمەن، قازاق شەنەۋنىگىمەن، قازاق ينتەلليگەنتسياسىمەن بەلدەسكەن جوق. ەگەر اباي يدەياسى قوزعالىسقا، ارەكەتكە تۇسكەندە، قازاق قوعامى مۇنداي بولماس ەدى. ينتەلليگەنتسيا مۇنداي ساتىلىمپاز، مۇنداي قورقاق، مۇنداي جاعىمپاز بولماس ەدى. بىزدە اباي اتىن ايتىپ، قىلمىس جاساپ، ايتىس وتكىزىپ، ريتۋالدىق تۇرعىدا عانا ابايدى ناسيحاتتاپ جۇرگەندەر بار.
باعاشار تۇرسىنباي ۇلى، ادەبيەت سىنشىسى:
- قازىرگى زاماندا اباي ايتقان قازاق جوق. تۇرسىنجان شاپاي اعامىزدىڭ «انىق اباي» دەگەن ۇلكەن زەرتتەۋى بار. ول كىسى سول ەڭبەگىندە «ونەردەگى اباي - ومىردەگى ابايدىڭ اڭسارى» دەگەن پىكىر ايتادى. شىندىعىندا، ءبىز يدەال ادامداردى اڭسايمىز، ءبىراق ونداي بولۋ قيىن. اباي ايتقان مىنەزدى ادامداردى ءبارىمىز جاقسى كورەمىز، ءبىراق اباي ايتقانداي بولۋ، ونىڭ ايتقانىمەن ءجۇرۋ وڭاي ەمەس. سوندىقتان ونداي ادام جوق دەپ ويلايمىن.
نازەركە سۇيىندىك