قازاق توپىراعىن باسقاندا عانا ءوزىڭنىڭ كىم ەكەنىڭدى تولىق سەزىنە الاسىڭ - ءۇمىتحان گۇلەريۋز، تۇركيا قازاعى
سىرتتا جۇرسە دە، قازاقستان دەسە ەلەڭ ەتپەي قويمايتىن ولار «وتانداستار قورىنىڭ» ۇيىمداستىرۋىمەن الاش استاناسىندا وتكەن «كيەلى قازاقستان - 2022» جوباسىنا قاتىستى. وندا تۇركيادان كەلگەن قانداسىمىز ءۇمىتحان گۇلەريۋز قازاقستاننىڭ ءتۇرلى ايماعىنا تۇرىك كاسىپكەرلەرىن تارتىپ، ەكى ەل اراسىنداعى مادەنيەت جانە ساۋدا- ساتتىق ەلشىسى بولعىسى كەلەتىنىن جەتكىزدى. سەمەيدەن ىستانبۇلعا ورالعانىنا التى كۇن بولسا دا، اتاجۇرتقا العاش جاساعان ساپارىنان العان اسەرىن ايتىپ تاۋىسا الماي جۇرگەن ءۇمىتحانعا حابارلاسىپ، اڭگىمەلەسكەن ەدىك.
- سەمەيدە وتكەن كەزدەسۋدە «ومبى قازاقتارى» ۇيىمىنىڭ باسشىسى تورعىن اشەنوۆا «تۇركيادان كەلگەن ءۇمىتحان باۋىرىمىز ءبارىمىزدى تاڭعالدىردى. ەل دەسە جۇرەگى ەرەكشە سوعادى. ايتارى بار. سودان سۇحبات الىڭىزشى» دەگەن ەدى. الدىمەن ءوزىڭىز تۋرالى ايتا وتىرساڭىز.
- مەن 1993 -جىلدىڭ شىلدەسىندە تۇركياداعى نيگدە پروۆينتسياسىنىڭ بور اۋدانىنا قاراستى التاي اۋىلىندا دۇنيەگە كەلدىم. 70 جىل بۇرىن اتا-بابالارىمىز گيمالاي، تيبەت اسىپ تۇركياعا ۇدەرە كوشكەنىن تاريحتان بىلەتىن بولارسىز. تۇركيانىڭ سول كەزدەگى باس ءمينيسترى ادنان مەندەرەس قازاقتارعا التاي اۋىلىندا تۇرۋعا جاعداي جاساپ، قۇشاق جايا قارسى العان. ءبىزدىڭ اۋلەت تە سول ايماققا تۇراقتاعان. كەيىن اتا- انام ءبىزدى ىستانبۇل قالاسىنا كوشىرىپ اكەلدى. مەكتەپتى بىتىرگەن سوڭ ادانا قالاسىنداعى چۋكۋروۆا ۋنيۆەرسيتەتىندە اۋىل شارۋاشىلىعى ينجەنەرى ماماندىعىن الىپ شىقتىم. سوسىن انادولى ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ حالىقارالىق بايلانىس فاكۋلتەتىندە تاعى ءبىلىم الدىم. ءقازىر نيگدە ومەرحاليسدەمير ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ تەحنوپاركى كومپانياسىندا جۇمىس ىستەيمىن. كومپانيانىڭ نيگدەدەگى ورتالىعى مەن ىستانبۇلداعى فيليالىندا باعدارلامالىق قامتاماسىز ەتۋ، جارناما، ءوندىرىس جانە مەديا جوسپارلاۋ ءىسىن قاداعالايمىن. جۇمىس بارىسىندا ءتۇرلى مۋنيتسيپاليتەت، ۇكىمەتتىك ەمەس ۇيىمدار، كورپوراتيۆتى كومپانيالارمەن تىعىز بايلانىس ورناتۋعا جاۋاپتىمىن. ودان بولەك، ءتورت جىل بۇرىن تۇرىك دوسىم ەكەۋىمىز ءىت جانە جارناما جۇمىسىمەن اينالىساتىن ارنايى اگەنتتىك اشقانبىز. ءقازىر سول اگەنتتىگىمىزدىڭ نيگدە جانە ىستانبۇل قالاسىندا اشىلعان ەكى كەڭسەسى جۇمىس ىستەپ تۇر. سونىمەن قاتار نيگدەدە تۇراتىن قازاق بالالارىنا كومەكتەسۋگە، اسىرەسە اۋىل- ايماقتا تۇراتىندارعا قاجەت نارسەمەن قامتاماسىز ەتۋگە تىرىسامىن. بىلايشا ايتقاندا، جۇمىس دەگەن باستان اسادى.
سەمەيدە باس قوسقان قانداستار
- قور وكىلدەرى قازاقستانعا تۇرىك كاسىپكەرلەرىن تارتۋدى ءبىرىنشى بولىپ باستاما كوتەرگەن ءسىز ەكەنىن ايتادى.
- مەن قازاقستان مەن تۇركيانىڭ اراسىندا مادەنيەت جانە ساۋدا ەلشىسى بولعىم كەلەدى. تۇركياداعى كاسىپكەر دوستارىممەن ءجيى كەزدەسىپ تۇرامىن، سونداي كەزدەسۋلەردە ولاردىڭ قازاقستاندا بيزنەس اشقان ءتيىمدى ەكەنىن، ەكى ەل كاسىپكەرلەرى اراسىنداعى جۇمىس جەمىستى بولاتىنىن ۇنەمى ايتىپ ءجۇرمىن. قازاقستان مەن تۇركيانىڭ تۋىستاس قالالارى اراسىنداعى بايلانىستى نىعايتقىمىز كەلەدى. وسىلايشا، تۇركيا مەن قازاقستان اراسىنداعى قارىم- قاتىناس بەكي تۇسەدى. قازاقستان مەن تۇركيا - دوستىعى جاراسقان، باۋىرلاس ەلدەر. بارىنەن بۇرىن قازاقستان - ءبىزدىڭ اتاجۇرتىمىز. قازاقستان دامىسا، تۇرىك الەمى دە قارقىندى داميدى. تۇرىكتەر دە قازاقستاندى كورگىسى، جاقىننان تانىپ- بىلگىسى كەلەدى. قازاقستان مەن تۇركيا اراسىنداعى ىنتىماقتاستىق ناتيجەسىندە ىسكە اسىرىلاتىن ءار جوبا تۇرىك الەمىنىڭ ىلگەرىلەۋىنە ۇلكەن ۇلەس قوساتىنى ايتپاسا دا تۇسىنىكتى. ودان بولەك، مەنىڭ يدەيام ىسكە اسسا، قازاقستاندا جۇمىس ورىندارى دا كوبەيەدى. باۋىرلارىمىز وزىنە قىزىق ىسپەن شۇعىلدانا الادى. دىتتەگەنىمدى ىسكە اسىرۋ ءۇشىن الدىمەن ىستانبۇلداعى كونسۋلمەن اقىلداستىم. سونداي- اق كەزىندە قازاقستاننىڭ تۇركياداعى توتەنشە جانە وكىلەتتى ەلشىسى بولعان، ءقازىر «وتانداستار قورىن» باسقاراتىن ابزال ساپاربەك ۇلىمەن جاقسى ارالاستىق. قانداي ءىستى قولعا الساق تا، الدىمەن ول كىسىنى ىزدەپ، ونىمەن اقىلداسۋعا اسىعامىز. تۇركياداعى قازاقتاردىڭ تۇگەلى ابزال مىرزانى جاقسى تانيدى ءارى ەرەكشە قۇرمەتتەيدى. سوندىقتان ىشىمدە ءپىسىپ جۇرگەن بۇل يدەيانى ول كىسىگە دە ايتتىم. بۇيىرسا، كەلەسى ايدا تۇركيادان ون بەسكە جۋىق كاسىپكەر قازاقستانعا بارماق. مەن ءوز تاراپىمنان تۇرىك كاسىپكەرلەرىنىڭ قازاقستانعا ىسكەرلىك جانە مادەني تۋرلار اياسىندا ءجيى كەلۋىن قامتاماسىز ەتۋگە تىرىسامىن.
- ءسىز ايتقان ون بەس كاسىپكەر قازاقستاننىڭ قاي قالاسىنا كەلۋدى جوسپارلاپ وتىر؟
- «وتانداستار قورىنىڭ» وكىلدەرىمەن اقىلداسقان كەزدە ولار الدىمەن كيەلى تۇركىستان قالاسىن ارالاۋدان باستاعان ءجون ەكەنىن ايتتى. ىستانبۇلداعى كونسۋل دا سوندا بارعان دۇرىس دەدى. تۇرىكتەر تۇركىستاندى ارالاپ قانا قويماي، وندا كاسىبىن دوڭگەلەتىپ وتىرعان جەرگىلىكتى كاسىپكەرلەرمەن يدەيالار الماسىپ، ديالوگ قۇرۋدى كوزدەپ وتىر. ولار الدىمەن وسىندا كەلەدى، جان- جاعىن ارالاپ كورەدى. نە قاجەت ەكەنىن تۇيگەن سوڭ كاسىپ اشادى. تۇركىستان تۇركى الەمىنىڭ رۋحاني استاناسى بولعاندىقتان، تۇرىكتەر تۇركىستاندى «جاقىن» تارتاتىنىن بىلەسىز. ولار مۇندا ىسكەرلىك بايلانىس ورناتۋدان بۇرىن «تۋىستارىمىزعا كەلدىك» دەپ باۋىرلاس ەكەنىن ءبىلدىرۋ ءۇشىن كەلەتىنىن دە بىلەسىز. الداعى ۋاقىتتا تۇركىستاننان باسقا دا قالالاردى ارالاپ كورمەكشى. ءبىراق ولاي نيەت تانىتقانداردىڭ بارلىعى بىردەن كەلە المايتىنى بەلگىلى. قازىرگى بار ۋايىمىم - تۇركىستانعا ۇيىمداستىرىلاتىن ساپار ءبىز ويلاعانداي بولىپ، ەكى ەلدەگى كاسىپكەرلەر ءتىل تابىسىپ، ءوزارا ىنتىماقتاستىق ورناتسا ەكەن.
- سەمەيگە كەلگەنگە دەيىن قازاقستانعا مۇلدە تابانىڭىز تيمەسە دە، اتاجۇرتىڭىزدىڭ كوسەگەسىن كوگەرتۋگە ءسال دە بولسا ۇلەس قوسۋعا دەگەن ىنتاڭىزدىڭ بولعانىنا قايران قالىپ وتىرمىن.
- قانىمىز قازاق بولعان سوڭ ەلەڭ ەتپەي تۇرا المايسىڭ. قازاق تىلىندە سويلەۋدى اجەمىزدەن ۇيرەندىك. YouTube-تان قازاق ءان- جىرلارىن تىڭداپ وستىك. دومبىرانىڭ ءۇنىن ەستىسەك بولعانى، جۇرەگىمىز ءجىبىپ سالا بەرەدى. اتاجۇرت تۋرالى جاڭالىقتاردى دا قالت جىبەرمەيمىز. «ءىشىمىز» قازاق بولعان سوڭ «سىرتىمىز» دا قازاق بولۋى كەرەك دەگەن وي عوي بىزدىكى.
- سەمەيدەن ىستانبۇلعا ورالعانىڭىزعا التى كۇن بولسا دا، بۇل ساپاردان العان اسەرىڭىزدى ايتىپ تاۋىسا الماي جۇرگەنىڭىزدى بايقادىق.
- قازاقستانعا العاش رەت كەلگەندىكتەن، راسىمەن ەسىمدى ءالى جيا الماي ءجۇرمىن. اتاجۇرتىمىزدىڭ مادەنيەت پەن تاريحقا باي ەكەنىنە كوزىم جەتتى. قازاقستانعا بارعاندا تۇسىنگەنىم - قازاقستانعا بارماعان سىرتتاعى قازاق ءوزىن «قازاقپىن» دەپ ويلاماسىن. نەگە دەسەڭىز، قازاقستانعا بارعاندا عانا ءوزىڭنىڭ كىم ەكەنىڭدى تولىق سەزە الاسىڭ. توپىراعىنا تابانىم تيگەن ساتتەگى اسەرىمدى سوزبەن ايتىپ جەتكىزە المايمىن. كيەلى سەمەي جەرى قازاق ەكەنىمدى ەرەكشە سەزىندىردى. سەمەيدىڭ تابيعاتىن ءوزىم تۋىپ- وسكەن التايعا قاتتى ۇقساتتىم. سەمەيدە تۋعان اۋىلىمدا جۇرگەندەي كۇي كەشتىم. ءتىپتى، ءبىز بارعان ءبىر اۋىلداعى ءۇيدى كورگەندە اۋىلداعى ءۇيدى كورگەندەي بولدىم. ۇيىمداستىرۋشىلار شاكارىم ۋنيۆەرسيتەتىنە، ابايدىڭ «جيدەباي- ءبورىلى» مەملەكەتتىك قورىق مۇراجايىنا، سونداي- اق اباي اۋدانىندا ورنالاسقان جيدەبايعا اپارىپ، اكەلدى. وسى ساپاردا ۇلى اباي تۋرالى كوپ مالىمەتكە قانىعىپ قايتتىم. ءبىز ءۇشىن ول تۋىپ- وسكەن جەردىڭ توپىراعىن باسۋدىڭ ءوزى ءبىر باقىت. ودان بولەك، قازاق جاستارىمەن بىرگە ءان شىرقادىق. ەرتىس وزەنىنىڭ بويىن ارالادىق. ايتپاقشى، شاكارىم ۋنيۆەرسيتەتىنە بارعان كەزدە ءۇش ستۋدەنت قىز جوقتاۋ ولەڭ ايتتى. بۇل ولەڭ بىزگە اسەر ەتپەي قويمادى. كوزىمىزگە جاس الىپ، ەرەكشە كۇي كەشتىك. سەمەي سوزبەن سيپاتتاپ جەتكىزە المايتىن «ءتاتتى» ساتتەرمەن ەسىمىزدە قالدى. قايتار كۇنى ءبىزدى كەشكە اسقا شاقىرعان سەمەي قالاسى اكىمىنىڭ ورىنباسارى ايرىقشا قوناقجايلىلىق تانىتتى. مۇنداي مەيىرىمدى جاندار ءوزى قالاعان بيىكتەن اسىپ تۇسكەنىن قالايمىن. وسى رەتتە ءبىزدىڭ استى- ۇستىمىزگە ءتۇسىپ، كوڭىلىمىزدى باققان سەمەيلىكتەرگە زور العىس بىلدىرگىم كەلەدى. 30 جىل ىشىندە بۇرىن- سوڭدى مۇنداي ەموتسيانى باستان كەشىرمەگەنمىن. توبەم كوككە ەكى ەلى جەتپەي، قاتتى قۋاندىم. ونداعىلار ورتا جۇزدەگى ءبىز تارايتىن كەرەيلەر سەمەيدە كوپ تۇراتىنىن ايتتى. سوندىقتان اتا- بابالارىمنىڭ جەرىندە ءجۇرمىن دەپ ەسەپتەپ، كوكىرەگىم تولعانشا اتاجۇرتتىڭ ساف اۋاسىن سىمىرە جۇتىپ، راقاتتانىپ ءجۇردىم. ءتىپتى، ساعاتقا دا قارامادىم. مەن ءۇشىن كۇن مەن ءتۇن بىردەي بولدى. كوپكە دەيىن ۇيىقتاماي، ەرەكشە جەردى كەزىپ، كوپ قىدىردىم. ەلشىلىكتە جۇمىس ىستەگەن مەرەي دەگەن باۋىرىمىزدىڭ ۇيلەنۋ تويىنا باردىق. وسىلايشا، قازاق تويى قالاي وتەتىنىن كورىپ، مارقايىپ قايتتىق. ءبىر قىزىعى، تۇركيادا ۇيلەنۋ تويىن قازاقستانداعىداي وتكىزبەيدى. ۇستەلگە قويىلاتىن تاعام تۇرلەرى از، قازاقستانداعىداي ويىندار ويناتىلمايدى، كوپ ءان دە ايتىلمايدى. سىزدەردە تويدا ءتىپتى اكەسى، اناسى، اپكەسى، باۋىرى ءبارى- ءبارى ورتاعا شىعىپ، اق جارما تىلەگىن ايتادى ەكەن. ال تۇركيادا ولاي ەمەس. تويعا كەلگەن بارلىق كىسىنىڭ جاستارعا دەگەن يگى تىلەگىن، اپپاق نيەتىن جەتكىزگەنىنە ريزا بولدىم. سوسىن تاعى ءبىر ايتا كەتەتىن جايت، سىزدەردە توي ساعات تۇنگى ءبىر جارىمدا اياقتالادى ەكەن. ونداعىلار «بۇل قايتا ەرتە قايتقانىمىز عوي» دەيدى. ال بىزدە تويعا كەلگەندەر تۇنگى ون ءبىر جارىمدا تارقايدى. ۇمىتىپ بارادى ەكەنمىن، فرانسيا، گەرمانيا، رەسەي، وزبەكستان، يران، موڭعوليا، قىرعىز رەسپۋبليكاسى، بەلارۋس ەلدەرىنەن كەلگەن 30 بەلسەندى قازاقپەن تانىستىرعان دا - وسى سەمەي جەرى.
- سوندا ءسىز ەۋروپا قازاقتارىنان باسقا جەردە دە مادەني قاۋىمداستىقتار جۇمىس ىستەپ تۇرعانىن بىلمەدىڭىز بە؟
- ءيا، مەن بىزدەن بولەك فرانتسيا، گەرمانيادان باسقا ەلدەردە قازاقتاردىڭ باسىن قوساتىن ۇيىمدار بار ەكەنىن بىلمەپپىن. سول ۇيىمداردىڭ جۇمىسىن دوڭگەلەتەتىن قازاقتاردان باسقا ەشكىمدى تانىمايتىنمىن. الەمنىڭ توعىز ەلىنەن كەلگەن جاستارمەن تانىسىپ، ولارمەن اتاجۇرتىمىزدا انا ءتىلىمىز - قازاق تىلىندە شۇيىركەلەسىپ، سىرلاسقانىمىزعا قاتتى قۋاندىم. ءبىر- بىرىمىزبەن قازاقشا تۇسىنىسكەن كەزدەگى سەزگەن ەموتسيامدى سوزبەن ايتىپ جەتكىزە المايمىن. ءبىراق ولاردىڭ قازاقشاسى بىزدەن جاقسى ەكەن (كۇلىپ). تۇركيادا قازاقتاردىڭ مادەنيەتى، سالت- ءداستۇرى، ۇلتتىق تاعامى ساقتالعان. بىزدەن دە «رۋىڭ كىم؟» دەپ سۇرايدى. ءبىراق بىزدە ساقتالماعان ءبىر نارسە بار، ول - قازاق ءتىلى. مەن باسقا ەلدەردە دە قازاقشا ەركىن سويلەيتىندەر از شىعار دەپ ويلاسام، قاتەلەسىپپىن. سەمەيدەگى دەلەگاتسيانىڭ ىشىندە مەنەن جاقسى سويلەيتىندەر كوپ ەكەن. ءبىز قازاق ءتىلىن ۇمىتقانىمىزدى سوندا تۇسىندىك.
- تۇركياداعى قانداس اعالارىمىز ءوزىڭىز سەكىلدى جاستاردىڭ قازاق ءتىلىن بىلمەيتىنىن ايتقان ەدى…
- ءيا، تۇركيادا تۋعان جاستاردىڭ باستى پروبلەماسى وسى - قازاق ءتىلىن بىلمەيدى. كەيبىرى قازاقشا تۇسىنگەنىمەن، سويلەي المايدى. ولار تۇركيا جەرىندە ءوسىپ- ءونىپ، تۇرىكتىلدى ورتادا كوپ ۋاقىت وتكىزەتىندىكتەن، قازاق ءتىلى ۇمىت قالادى. قازىر «وتانداستار قورى» تۇركيا قازاقتارىنا قايتسەك قازاق ءتىلىن ۇيرەتسەك بولادى دەگەن ماسەلەنى باستى كۇن تارتىبىنە قويىپ وتىر. قازاق تىلىنەن كۋرس، دومبىرا ۇيىرمەسى سەكىلدى ءتۇرلى ءىس- شارا ۇيىمداستىرىپ ءجۇر. ابزال ساپاربەك ۇلى «وتانداستار قورىن» باسقارعاننان كەيىن مۇنداي ءىس- شارالاردىڭ سانى ەكى ەسەگە ارتا ءتۇستى. جوعارىدا ايتىپ وتكەنىمدەي، ول كىسى تۇركيا قازاقتارىنا نە قاجەت ەكەنىن جاقسى بىلەدى. سوندىقتان ءبىز بولىپ، ءسىز بولىپ، ءتول مادەنيەتىمىز، تاريحىمىز بەن ءتىلىمىزدى ساقتاي الاتىنىمىزعا سەنىمىم مول.
اڭگىمەلەسكەن
ءاليا تىلەۋجان قىزى