جەكەنگە ەرىپ، قازاق مالشىلارىنىڭ كوشى- قونىمەن تانىسايىق - شەتەلدەگى قازاق ءتىلدى ب ا ق- قا شولۋ
جەكەنگە ەرىپ قازاق مالشىلارىنىڭ كوشى- قونىمەن تانىسايىق - «حالىق گازەتى»
قازىرگى ۋاقىتتا زامان تالابىنا ساي قىتايداعى قازاق باقتاشىلارى بۇرىنعىداي تۇيەمەن كوشىپ- قونىپ جۇرەتىن كوشپەلى ءداستۇردى ارتقا تاستاعانى بەلگىلى. دەگەنمەن، وسى كۇنگە دەيىن قازاقتىڭ كوشى- قون مادەنيەتىنىڭ مۇراگەرى رەتىندە تۇيەمەن كوشۋدى جالعاستىرىپ جۇرگەن قانداستارىمىز دا بار. سولاردىڭ ءبىرى - جەكەن راسباي ۇلى.
«حالىق گازەتى» اقپاراتتىق پورتالىندا جەكەننىڭ كوشى- قونى تۋرالى ۆيدەو اقپارات جاريالانعان ەكەن. قىتايلىق قانداسىمىز بۇل ۆيدەو اقپاراتتا قازاقتىڭ كيىز ءۇيدى جىعۋ، تۇيەگە جۇكتى ارتۋ ەرەجەلەرىن قىسقاشا تانىستىرعان. سونداي- اق، ج. راسباي ۇلى ۇلتىمىزدىڭ ءداستۇرلى كوشى- قون ءداستۇرى زامان اعىمىنان قالىپ قويماي، جالعاسا بەرسە دەگەن ارمانى بار ەكەنىن ايتادى. قىتايلىق ب ا ق- تىڭ كەلتىرگەن دەرەگىنە سۇيەنسەك، كوشى- قون شىڭجاڭداعى قازاق مالشىلارى ءۇشىن كۇندەلىكتى تۇرمىستىڭ ءبىر بولىگى ەدى. قازىرگى ۋاقىتتا قازاق مالشىلارىنىڭ سول كوشىپ- قونۋ ادەت- عۇرىپتارى اۆتونوميالىق ولكە دەڭگەيىندەگى ماتەريالدىق ەمەس مادەني مۇرالار تىزىمىنە ەنگىزىلدى.
«التاي ايماعى، بۋرىلتوعاي اۋدانى، كوكاعاش ەلدى مەكەنىندە تۇراتىن جەكەن راسباي ۇلى ءومىرىنىڭ كوپ بولىگىن وتباسىمەن بىرگە قىس قىستاۋ، جاز جايلاۋدا وتكىزگەن، قازاقتىڭ كوشى- قون مادەنيەتىنىڭ مۇراگەرى. بۇگىن جاكەن راسباي ۇلى وتباسى مەن ءتورت تۇلىگىن، جايلاۋدان كۇزەۋگە قاراي كوشىرەدى. قازىرگى تاڭدا كوپتەگەن مالشىلار كوشى- قون ءۇشىن موتورلى كولىك پايدالانا باستاسا دا، جەكەن وسى ءبىر ءداستۇرلى كوشىپ- قونۋ مادەنيەتىن قورعاۋ قاجەت دەپ سانايدى»، - دەپ جازادى قىتايدىڭ «حالىق گازەتى».
موڭعوليا قازاقتارىنىڭ حالىق ونەرپازدارى اراسىندا بايقاۋ وتەدى - Kaznews
اپتا سوڭىندا Kaznews پورتالىندا وسىنداي مازمۇنداعى اقپارات جارىق كوردى. اتالعان ب ا ق- تىڭ مالىمەتىنە سۇيەنسەك، بايقاۋدىڭ ماقساتى - ەل اراسىندا ۇمىتىلىپ بارا جاتقان حالىق ءان، كۇيلەرىن قايتا جاڭعىرتىپ، كوپشىلىكتىڭ نازارىنا ۇسىنۋ. سونداي- اق ەل ىشىندەگى دارىندى ازاماتتاردى انىقتاپ، ناسيحاتتاۋ. بايقاۋ ەل اراسىنداعى دارىندى ونەرپازداردى ىزدەۋ، انىقتاۋ، ناسيحاتتاۋعا باعىتتالعاندىقتان، ايماقتىق مۋزىكالىق دراما تەاترى، اۋدانداردىڭ مادەنيەت ورتالىقتارىندا جۇمىس ىستەيتىن كاسىبي انشىلەر مەن كۇيشىلەر قاتىسا المايدى. بايقاۋعا تەك كامەلەت جاسىنا تولعان قاراپايىم ازاماتتار قاتىسادى. بايقاۋدىڭ شارتتارى حالىق جانە ءداستۇرلى ءان اتالىمىن نەگىز ەتكەن. بۇل اتالىمعا ازاماتتار موڭعوليا قازاقتارىنىڭ حالىق جانە ءداستۇرلى اندەرىن ناقىشىنا كەلتىرىپ ورىنداۋ تالاپ ەتىلەدى.
ال كۇي اتالىمى بويىنشادا موڭعوليا قازاقتارىنىڭ كۇيلەرى مەن اۋەندەرىن دومبىرا، قوبىز، سىبىزعى، سىرناي، ت. ب. ۇلت اسپاپتارىنىڭ سۇيەمەلدەۋىمەن ورىنداۋى كەرەك. «جىرشى» دەپ اتالاتىن ءۇشىنشى اتالىمىندا دا موڭعوليا قازاقتارىنىڭ باتىرلىق، تاريحي، عاشىقتىق جىرلارىن ماقاممەن ورىنداۋ تالاپ ەتىلەدى ەكەن. اتالعان بايقاۋدىڭ ءتورتىنشى شارتى - تاڭدالىپ الىنعان تۋىندى حالىق اراسىندا كومەسكىلەنىپ، ۇمىت بولىپ بارا جاتقان ءان، كۇي، جىر بولۋى كەرەك.
ايتا كەتەيىك، حالىق ونەرپازدارى بايقاۋىنىڭ جەڭىمپازدارى 1- شىلدە كۇنى انىقتالادى.
انكاراداعى قازاق عالىمىنا «الاش» سىيلىعى بەرىلدى – TRT
انكاراداعى قاجى بايرام ۆەلي ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ پروفەسسورى، تاريح عىلىمدارىنىڭ دوكتورى گۇلجانات قۇرمانعالي ەردجيلاسۋن «الاش قايراتكەرى بارلىبەك سىرتتان ۇلى» مەدالىمەن ماراپاتتالدى، دەپ حابارلايدى «تۇركيا راديو تەلەديدار» اقپاراتتىق اگەنتتىگى.
اتالعان باسىلىمىنىڭ دەرەگىنشە، «Qyr balasy» قوعامدىق قورى ءاليحان بوكەيحان اتىنداعى «الاش» عىلىمي- زەرتتەۋ ينستيتۋتى عىلىمي كەڭەسىنىڭ شەشىمىمەن تاعايىندالعان ماراپات تۇرىك ەلىندە قازاق تاريحىن زەرتتەپ، ناسيحاتتاپ جۇرگەن قازاق قىزىنا تابىس ەتىلدى.
ايتا كەتەيىك، تۇرىك ەلىنىڭ ەلورداسىندا عىلىمي- زەرتتەۋ جۇمىسىمەن اينالىساتىن گۇلجانات قۇرمانعالي ءوزىنىڭ تۇركيادا جارىق كورگەن «كەڭەس داۋىرىندەگى قازاقستان تاريحناماسى: ميفتەر مەن شىندىق» اتتى كىتابىندا ۇلى الاش قايراتكەرىنىڭ شىعارماسىنا ورىن بەرگەن. اتاپ ايتاتىن بولساق، ول قازاقتىڭ العاشقى كونستيتۋتسياسىنىڭ اۆتورى بارلىبەك سىرتتان ۇلىنىڭ «قازاق ەلىنىڭ ۋستاۆى» دەپ اتالاتىن 4 ءبولىم، 28 باپتان تۇراتىن ەۋروپالىق ستيلدەگى قۇقىقتىق- ساياسي ماڭىزى زور زاڭ جوباسىن تۇرىك تىلىنە اۋدارعان.
گۇلجانات ەردجيلاسۋن عىلىمي ەڭبەگىندە ونى تالداپ، ۋنيۆەرسيتەتتەردەگى دارىستەرىندە وقىتىپ، جاس ۇرپاققا ناسيحاتتاۋ ارقىلى الاش يدەياسىنىڭ تۇركيادا تانىستىرىلۋىنا وراسان زور ۇلەس قوسىپ كەلەدى.
«1914 -جىلى اۋىر ناۋقاستان قايتىس بولىپ، الاش اۆتونومياسىنىڭ جاريالانعانىن كورە الماي كەتكەن سىرتتان ۇلى - ءتىل جاناشىرى، اعارتۋشى، پۋبليتسيست، تۇركىتانۋشى، شىعىستانۋشى. الاش قايراتكەرى زاڭگەر رەتىندە تاريحتا قالعان ماڭىزدى ەڭبەگى - قازاق ەلىنىڭ العاشقى كونستيتۋتسياسىن 1911 -جىلى پەتەربورگ قالاسىندا الاش كوسەمى ءاليحان بوكەيحاننىڭ تاپسىرماسىمەن بۇركەنشىك اتپەن جازىپ شىققان»، - دەپ تۇيىندەيدى TRT.
قازاق- وزبەك شەكارالىق كەدەن بەكەتتەرىنىڭ وتكىزۋ قابىلەتى ارتادى - «ءو ز ا»
بۇل تۋرالى وسى اپتادا وزبەكستاننىڭ «ءو ز ا» مەملەكەتتىك اقپاراتتىق اگەنتتىگىندە جاريالاندى. اتالعان ب ا ق- تىڭ دەرەگىنشە، وزبەكستان مەن قازاقستان شەكارالىق كەدەن بەكەتتەرىنىڭ وتكىزۋ قابىلەتىن ارتتىرۋعا كەلىستى. 26- مامىردا وزبەكستان مەن قازاقستاننىڭ كەدەن قىزمەتتەرى اراسىندا بەينەكونفەرەنسيا تۇرىندە كەزدەسۋ وتكەن. جيىنعا ەكى ەلدىڭ كەدەن قىزمەتىنىڭ سالالىق جانە اۋماقتىق دەپارتامەنتتەرىنىڭ، سونداي- اق شەكارالىق كەدەن بەكەتتەرىنىڭ باسشىلارى قاتىستى. وندا كەدەن بەكەتتەرىنىڭ الەۋەتىن ارتتىرۋدىڭ وزەكتى ماسەلەلەرى جانە الداعى بىرلەسكەن مىندەتتەر، كەدەن بەكەتتەرىن رەكونسترۋكتسيالاۋ جانە جاڭعىرتۋ، وزبەك- قازاق شەكاراسى ارقىلى وتەتىن جۇرگىزۋشىلەر مەن ازاماتتارعا قولايلى جاعداي جاساۋ قاراستىرىلدى.
«بۇگىندە وزبەك- قازاق شەكاراسىندا 10 كەدەن بەكەتى مەن 2 كەدەندىك باقىلاۋ بەكەتى جۇمىس ىستەپ، كۇنىنە ورتا ەسەپپەن 2700 كولىك پەن 7200 جولاۋشى وتەدى»، - دەپ جازادى وزبەكستاندىق ب ا ق.
يران مەن قازاقستان اراسىنداعى ەكىجاقتى قارىم- قاتىناستار كەڭەيمەك - Parstoday
بۇل تۋرالى وسى اپتادا يراننىڭ Parstoday اقپارات اگەنتتىگى حابارلاعان بولاتىن. يراننىڭ ونەركاسىپ، كەن جانە ساۋدا ءمينيسترى سەيەد رەزا فاتەمي امين دۇيسەنبى كۇنى قازاقستاننىڭ ساۋدا جانە ينتەگراتسيا ءمينيسترى ءارى پرەمەر- ءمينيسترىنىڭ ورىنباسارى باقىت سۇلتانوۆ كەزدەسۋىندە ەكى ەل اراسىنداعى ساۋدا- ەكونوميكالىق الماسۋلاردى دامىتۋدىڭ جول كارتاسىن ازىرلەۋ قاجەتتىگى ايتىلدى.
يراندىق ب ا ق- تىڭ دەرەگىنشە، باقىت سۇلتانوۆ يراننىڭ لوگيستيكالىق مۇمكىندىكتەرىن پايدالانۋ ارقىلى ترانسكاسپي ءدالىزىن نىعايتۋدى كوزدەيتىنىن مالىمدەگەن.
ايتا كەتەيىك، كاسپي تەڭىزىندەگى كورشىلەس يران مەن قازاقستان قۇرلىقتاعى شەكاراسى بولماعانىمەن، ەكى ەلدىڭ دە ەكونوميكا مەن ساۋدانىڭ، ەنەرگەتيكانىڭ، ونەركاسىپ پەن اۋىل شارۋاشىلىعىنىڭ جانە باسقا دا سالالاردا جوعارى مۇمكىندىكتەرى مەن الەۋەتى بار. سوندىقتان قازاقستان تاۋەلسىزدىك العاننان كەيىنگى سوڭعى ونجىلدىقتاردا ەكىجاقتى قارىم- قاتىناستاردى كەڭەيتۋگە ۇنەمى ءمان بەرىپ كەلەدى.
«قازاقستان ورتالىق ازياداعى ەڭ ءىرى مەملەكەت، مۇناي مەن گاز ءوندىرۋ مەن ەكسپورتتاۋدان باسقا، مينەرالدى ەكسپورت سياقتى باسقا سالالاردا دا جوعارى ورىنعا يە. يران دا ورتالىق ازيانىڭ وسى ۇلى ەلىمەن قارىم- قاتىناسىنا ەرەكشە ءمان بەرىپ، ونى مۇمكىندىگىنشە كەڭەيتۋ قاجەتتىگىن ۇنەمى قۋاتتاپ كەلەدى. ەكى ەل اراسىنداعى قارىم- قاتىناستىڭ ماڭىزدى وقيعالارىنىڭ ءبىرى وتكەن جىلدارداعى قازاقستاندىق مۇنايدى يرانمەن ايىرباستاۋ بولدى. باقىت سۇلتانوۆتىڭ تەھرانعا ساپارى جانە يراننىڭ جوعارى لاۋازىمدى تۇلعالارىمەن، سونىڭ ىشىندە ۆيتسە- پرەزيدەنت موحامماد موحبەرمەن كەزدەسۋى قارىم- قاتىناستاردى ودان ءارى دامىتا الادى»، - دەپ جازادى يراننىڭ Parstoday اقپارات اگەنتتىگى.
اۆتور: بەيسەن سۇلتان