بۇركىتتىڭ جاسىن تاراتىپ ايتا الاسىز با؟
ەجەلدەن-اق بۇركىتتىڭ جاسىن 20 جاسقا دەيىن تاراتىپ ايتىپ ءجۇر. ءبىراق اركىم ءارتۇرلى اتايتىن.
قازىر دە ءبىر توقتام-جۇيەگە كەلگەن جوق. ءار وڭىردە ءار ءتۇرلى ايتا بەرەدى. ول دەگەن قازاق قۇسبەگىلەرىنىڭ تاعى ءبىر ەرەكشە قىرى مەن سىرى. جانە ءار ءوڭىردىڭ اۋا رايى، تابيعاتىنىڭ دا اتاۋ قالىپتاستىرۋعا اسەرى بولادى دەيدى كانىگى قۇسبەگى بايتەي اقساقال.
بايتەي قۇسبەگى تۋرالى بۇعان دەيىن ارنايى جازعان ەدىك. اقساقالدان بۇركىتتىڭ جاسىن تاراتىپ ايتىپ بەرۋىن سۇراعانىمىزدا مىناداي جاۋاپ الدىق.
موڭعولياداعى قازاق قۇسبەگىلەرىندە نەگىزى 12 جاسقا دەيىن مىنانداي ەكى نۇسقا كوپ ايتىلادى دەپ تاراتىپ بەردى:
1- ءتۇرى
1 جاس- بالاپان
2 جاس - قان ءتۇبىت
3 جاس - تىرنەك
4 جاس- تاستۇلەك
5 جاس - مۇزبالاق
6 جاس- كوك ءتۇبىت
7 جاس - قانا
8 جاس - جاڭا
9 جاس - ماي ءتۇبىت
10 جاس - بارقىن
11 جاس - بارشىن
12 جاس - شوگەل
2- ءتۇرى
1 جاس- بالاپان
2 جاس - تىرنەك
3 جاس - تاس تۇلەك
4 جاس- انا
5 جاس - قانا
6 جاس- جاڭا
7 جاس - قۇم تۇلەك
8 جاس - سۇم تۇلەك
9 جاس - قوڭىر تۇلەك
10 جاس - كارى تۇلەك
11 جاس - اق تۇلەك
12 جاس - اقىرعى تۇلەك
قۇسبەگىلەر بابالاردىڭ ۇرپاقتان-ۇرپاققا جەتكىزگەن سالت-ءداستۇرىن زامان تالابىنا ساي جالعاستىرۋ ماقساتىندا ۇكىلەتىپ، ەرەكشە قۇرمەتپەن قارايدى. قىران باپتاپ قولعا ۇستاۋ، ۇيرەتۋ، باۋلىپ اڭعا سالۋ كىم كورىنگەنىڭ پەشەنەسىنە جازىلماعان ەرەكشە قادىرلى دە، كيەلى دارىن.
ءداستۇرلى قازاق قوعامىندا قۇداي بەرگەن بۇل ەرەكشە سىيدى باسقاعا تەلۋ، ساتۋعا قۇلىق تانىتۋ بىلاي تۇرسىن، قۇسبەگىلىكتىڭ قىرى مەن سىرىن بوگدەگە ۇيرەتە بەرمەيدى. رۋلىق، اۋلەتتىك سيپاتتاعى بۇل ونەردىڭ قىر-سىرىن ءوز ۇرپاعىنا عانا مۇقيات اماناتتاپ ۇيرەتىپ، قولدانعان قۇرال-جابدىقتارىن مۇراگەرلىككە قالدىراتىن. كيەلى ونەردى جالعاستىرۋشى كونەنىڭ كوزى، بۇگىنگى ابىز قارت بايتەي بابي ۇلىمەن اڭگىمەمىز تاۋسىلماق ەمەس. ەسىنە ءتۇسىرتىپ، ارا-تۇرا كەلىپ سۇحباتتاسىپ جۇرگەنىمىزگە 23 جىل بولىپتى.
ابىز قارتىڭ اڭگىمەسىنەن تۇيگەن قازاق ونەرىنىڭ شەكسىز تەرەڭدىگىن، سان عاسىرلىق ادەت-عۇرىپتاردان بىزگە جەتكەن سالت-داستۇرلەردى ءالى دە جازاتىن بولامىز. ءبىز ەستىگەندى ەمەس، كورگەندى جازدىق. كەڭەسىپ، سىرلاسىپ بىلگەندى جازدىق. قازاق بالاسى اتانعان ءبىز سامعاۋ كوكتىڭ پاديشاسى مەن جەردىڭ الپاۋىت تاعىسىن ءبىر-بىرىمەن ايقاستىرىپ تاماشالاعان ۇلى حالىقتىڭ ۇلدارىمىز. بۇل ونەردى عاسىردان-عاسىرعا جەتكىزۋشى كەيپكەرمىزدىڭ ءبىرى بايتەيدەي ەتى ءتىرى، كوكىرەگى وياۋ ابىزدىڭ ءوز ۇلتىنىڭ ونەرىن ساباقتاستىرا بىلگەنىنە ايعاق، كۋا بولدىق. ناعىز ۇلتجاندىلىقتى ومىرىمەن ساباقتاستىرعان قازاق ۇلىن كوردىك. قازاق باردا قازاقتىڭ عاجايىپ ونەرى جالعاسا بەرەتىنى وسى ەمەس پە، قۇرمەتتى قاۋىم!
جاناربەك اقىبي
Baq.kz