تەڭگە قايتادان قۇلدىراۋى مۇمكىن بە؟ ساراپشىلار پىكىرى

نۇر-سۇلتان. قازاقپارات - ساراپشىلار كەيىنگى ايدا تەڭگەنىڭ وسۋىنە نە اسەر ەتكەنىن ايتىپ، سىرتقى، ىشكى فاكتورلارعا بايلانىستى ۆاليۋتا باعامى قايتا قۇلدىراۋى مۇمكىن بە دەگەن سۇراققا جاۋاپ بەردى.

نەگە رۋبل مەن تەڭگە باعامى ءوسىپ جاتىر؟

Tengenomika Telegram-ارناسىنىڭ ەكونوميسى جانە اۆتورى عالىمجان ايتقازين كوكتەمنىڭ باسىنان بەرى بايقالعان تەڭگە باعامىنىڭ قۇلدىراۋى ۋكرايناداعى جاعداي سياقتى سىرتقى فاكتورلارعا، باسقا دا گەوساياسي سەبەپتەرگە بايلانىستى بولعانىن اتاپ ءوتتى. رەسەي رۋبلىنەن كەيىن تەڭگە ورتا ەسەپپەن 14-15 پايىزعا قۇلدىرادى جانە دوللارعا قاتىستى باعام 500 تەڭگەگە دەيىن تومەندەدى. الايدا، ساراپشىنىڭ ايتۋىنشا، كەيىنگى ايدا جاعداي باسقاشا وربىگەن.

ساراپشىنىڭ پىكىرىنشە، ءبىر جاعىنان رەسەي بيلىگى مەن ورتالىق بانك ۇلتتىق ۆاليۋتانى ساقتاۋ ءۇشىن ەرەكشە شارالار قابىلداعان. بيرجادا ۆاليۋتالىق ينتەرۆەنتسيالار جۇرگىزىلگەن. ەكسپورتتاۋشىلار ءوز كىرىستەرىنىڭ 80 پايىزىن رۋبلگە ايىرباستاۋعا مىندەتتەلگەن. سانكسيالارعا بايلانىستى رەسەي ەكونوميكاسى سىرتقى قارجى الەمىنەن وقشاۋلانعان جاعدايدا، جيناقتالعان شەتەل ۆاليۋتاسى يمپورتتىڭ تومەندەۋىنە بايلانىستى ەلدەن كەتپەيدى. ۆاليۋتا ەكسپورت ارقىلى ءتۇسىپ، يمپورت ارقىلى تومەندەمەيدى، بۇل قازىرگى باعامعا اسەر ەتەدى. جاقىندا رەسەيدىڭ ورتالىق بانكى ۆاليۋتانى ايىرباستاۋ مەرزىمىن 60 كۇنگە دەيىن ۇزارتتى، ءبىراق بۇل جاعدايعا ايتارلىقتاي اسەر ەتپەدى.

«مۇنىڭ ءبارى وتە ماڭىزدى، ويتكەنى رەسەي قازاقستان ءۇشىن نەگىزگى ساۋدا سەرىكتەسى بولىپ قالا بەرەدى. ءبىز رەسەي يمپورتىنا قاتتى تاۋەلدىمىز. ەلىمىزدە، رەسەيدە ەكونوميكانى قولداۋ ءۇشىن كەيبىر توتەنشە شارالار جۇزەگە اسىرىلدى. ءبىر جاعىنان، بۇل - قاڭتاردان باستاپ ساياسي جاعدايعا بايلانىستى شارالار اياسىندا وتكىزىلگەن كاپيتالدى شەتەلگە شىعارۋعا تىيىم سالۋ. ەلدە 10 مىڭ دوللاردان اسا التىن مەن شەتەل ۆاليۋتاسىن اكەتۋگە تىيىم سالىندى. قازاقستان ۇلتتىق بانكى تۇراقسىزدىقتىڭ الدىن الۋ ءۇشىن ۆاليۋتا ينتەرۆەنتسياسىنىڭ كومەگىمەن تەڭگەگە قولداۋ كورسەتىپ وتىردى. دەپوزيتتەرگە تەڭگەلىك سىيلىقاقىلار ەنگىزىلدى. بۇل دا حالىقتىڭ تەڭگەگە دەگەن سەنىمىن نىعايتتى. دەپوزيتتەر بويىنشا ناۋرىزداعى دەرەكتەردەن بارلىق بانك ۇيىمىندا بايقالاتىن وزگەرىسكە قاراماستان، تەڭگەدەگى جانە شەتەل ۆاليۋتاسىنداعى دەپوزيت اراسىندا تەڭگەرىم ساقتالاتىنىن كورەمىز. ويتكەنى دەپوزيتتەر كەز كەلگەن جەردەن شىعارىلادى. دەپوزيتتەردى دوللارعا اينالدىرۋ دەڭگەيى 36,9 پايىزدان اسپايتىن وتە تومەن كورسەتكىشتە قالىپ وتىر. مۇنىڭ ءبارى اقىر اياعىندا ۆاليۋتامىزدى نىعايتتى»، - دەدى ايتقازين.

جاساندى ۆاليۋتا باعامى

ساراپشى رۋبلدىڭ نىعايۋىن نەگىزدەلگەن دەپ اتاۋعا بولمايتىنىن ايتتى. ول رەسەي مەن قازاقستاندا ەنگىزىلگەن شەكتەۋلەردەن تۋىنداپ وتىر. رەسەيگە قاراعاندا، قازاقستاندا يمپورتقا بايلانىستى پروبلەمالار جوق. ءبىراق رەسەي ەكونوميكاسىنداعى جاعىمسىز فاكتورلار مەن تۇراقسىز جاعداي بىزگە دە اسەر ەتەدى.

«ۆاليۋتانىڭ نىعايۋى نەگە ايتارلىقتاي كۇشتى ەمەس؟ سەبەبى سىرتقى فاكتورلار ءالى دە تەرىس اسەر ەتىپ تۇر. سانكسيالار مەن الەمدەگى قاقتىعىستاردىڭ سالدارىن ەسكەرمەستەن، قازىر ينفلياتسيا جەدەلدەپ، اقشا- كرەديت ساياساتى كۇشەيتىلىپ جاتىر. سونىڭ ىشىندە اقش بازالىق مولشەرلەمەنى كوتەردى، ونى جالعاستىرا بەرەدى. ويتكەنى ولار كەيىنگى 40 جىل ىشىندە تۇتىنۋشى ينفلياتسياسىنا تاپ بولدى. دوللار يندەكسى دە ءوسىپ كەلەدى جانە ول ۇزاق ۋاقىت بويى 100-دەن جوعارى بولدى. بۇل - وتە الاڭداتارلىق كورسەتكىش، ويتكەنى دوللاردىڭ نىعايۋى باسقا ۆاليۋتالاردىڭ ونىمەن سالىستىرعاندا السىرەيتىنىن بىلدىرەدى. ءبىراق ازىرگە كەرى ءۇردىس جوعارى جانە تەڭگە مەن رۋبل باعامدارىنىڭ جاساندى تۇردە نىعايۋىن كورىپ وتىرمىز. بۇل ۇزاق مەرزىمدى پەرسپەكتيۆا ءۇشىن جاقسى ەمەس، ويتكەنى ەلىمىزدە جانە رەسەيدە شەكتەۋلەر الىپ تاستالسا، وسى جاعىمسىز فاكتورلاردىڭ اسەرىن كورەمىز»، - دەپ تولىقتىردى Tengenomika Telegram ارناسىنىڭ اۆتورى.

تەڭگەنىڭ «كۇشتى» بولۋى ەكونوميكاعا زيانى قانداي؟

عالىمجان ايتقازيننىڭ ايتۋىنشا، تەڭگەنىڭ شامادان تىس نىعايۋى قازاقستان ەكونوميكاسىنا زيان كەلتىرۋى مۇمكىن. سەبەبى ول ەكسپورتتاۋشىلارعا بايلانىستى. ۆاليۋتا كۇشەيگەن كەزدە ولاردىڭ كىرىسى تومەندەيدى، بۇل بيۋدجەت كىرىسىنە جاناما اسەر ەتەدى. قازاقستاندا 2022 -جىلى بيۋدجەتكە ءبىر دوللار ءۇشىن 460 تەڭگە ۆاليۋتا باعامى ەنگىزىلدى. الايدا قازىر تەڭگە الدەقايدا كۇشتى جانە كىرىس قىسقارۋىنا بايلانىستى بيۋدجەتتى تۇزەتۋ قاجەت بولۋى مۇمكىن.

ول بولاشاقتا دوللار كۇرت ءوسۋى مۇمكىن ەكەنىن ەسكەرىپ، قازاقستاندىقتار قازىر «ارزان دوللار» ساتىپ السا، نە بولاتىنىن ءتۇسىندىردى.

«ءوز باقىلاۋىما ساي، تەڭگەنىڭ نىعايۋى انومالدى بولىپ، ال بارلىق سىرتقى جاعدايلار جاعىمسىز بولىپ قالا بەرەدى. وسى تۇرعىدان العاندا، اركىم قازىر دوللار ساتىپ الۋدىڭ قانشالىقتى دۇرىس ەكەنىن شەشۋى كەرەك. ۇزاق مەرزىمدى پەرسپەكتيۆادا ەكونوميكالىق قۇرىلىمىمىز شيكىزات باعالارىنا تىعىز بايلانىستى. قازىر بۇل باعالاردىڭ كۇرت ءوسۋى بايقالسا، ەرتە مە، كەش پە، ولار تومەندەيدى، سودان كەيىن ءبىزدىڭ ۆاليۋتا باعامى دا تومەندەيدى. وكىنىشكە قاراي، بۇگىندە قازاقستان ءۇشىن ەكونوميكالىق جاعداي وسىنداي»، - دەپ قورىتىندىلادى ەكونوميست.

ۆاليۋتا باعامىنا اسەر ەتەتىن 4 فاكتور

تاۋەلسىز قارجى ساراپشىسى اندرەي چەبوتاريەۆ قازاقستاندىق ۆاليۋتا باعامىنا ءبىر مەزگىلدە 4 فاكتور اسەر ەتەتىنىن جانە ولاردىڭ قايسىسى باسىم بولسا، تەڭگە باعامى وزگەرەتىنىن اتاپ ءوتتى.

«بىرىنشىدەن، بۇل - مۇناي. ەكىنشىدەن، ىشكى جانە ماكروەكونوميكا جاعدايى. ۇشىنشىدەن، رۋبل باعامى جانە دوللار يندەكسى. شىنىندا قازىر بىزگە ەكى فاكتور قارسى ىقپال ەتەدى، ال ەكەۋى جاعىمدى اسەر ەتەدى. ماكروەكونوميكا جاعدايى تۋربۋلەنتتىلىككە بايلانىستى تەرىس اسەر ەتەدى. ا ق ش- تىڭ ف ر ج بازالىق مولشەرلەمەنى كوتەرۋىنە بايلانىستى دوللار يندەكسى ءوسىپ جاتىر. دوللار يندەكسى قازىردىڭ وزىندە 101-گە جاقىندادى، دەگەنمەن جىل باسىندا ول 95 بولدى. يندەكس دوللاردىڭ باسقا ۆاليۋتالارعا قاراعاندا قانشالىقتى وسەتىنىن كورسەتەدى. سونىمەن بىرگە رۋبل جانە مۇنايدىڭ جوعارى باعاسى وڭ ىقپال ەتەدى»، - دەدى چەبوتاريەۆ.

تەڭگە رۋبل «ارتىنان كەلە جاتىر»

قارجى تالداۋشىسىنىڭ ايتۋىنشا، رۋبلدىڭ نىعايۋى قازىر تابيعي قۇبىلىس ەمەس. ويتكەنى رەسەي ەكونوميكاسى قۇلدىراپ جاتىر. الايدا رەسەيدە ءوندىرۋشى كومپانيالاردىڭ بارلىق كىرىسىنىڭ 80 پايىزى نەمەسە ولار تاپقان 5 دوللاردىڭ 4 ى رۋبلگە اۋىستىرىلادى. سونىمەن قاتار، ەلدە شەتەل ۆاليۋتاسىن ساتىپ الۋ وتە قيىن. مۇنىڭ ءبارى رۋبلدىڭ قازىرگى باعامىنا وڭ اسەر ەتەدى.

«ەلىمىزدە قاقتىعىس باستالعانعا دەيىن مۇناي باعاسى ەمەس، رۋبل تاڭدالدى. سوندىقتان بۇل جاعدايدا رۋبلگە قاتىستى بارلىق نارسە تەڭگەگە اسەر ەتەدى دەپ سانايمىن. قازىرگى جاعدايدا ءبارى وسىلاي كورىنەدى»، - دەدى چەبوتاريەۆ.

سوعىس جاعدايىندا بولجام جاساۋ مۇمكىن ەمەس

قارجىگەر قازىر رۋبل مەن تەڭگەگە قاتىستى ۇزاق مەرزىمدى بولجامدار جاساۋ مۇمكىن ەمەس ەكەنىن اتاپ ءوتتى. ويتكەنى ۋكرايناداعى جاعدايدا ءبارى اپتا، ءتىپتى كۇن ىشىندە تۇبەگەيلى وزگەرۋى مۇمكىن.

«جاعداي وزگەرۋى مۇمكىن، جاڭا سانكسيالار ەنگىزىلۋى مۇمكىن، قاقتىعىس ۋشىعىپ كەتۋى مۇمكىن... وسىعان بايلانىستى بولجام جاساۋ قيىن. ۇزاققا سوزىلعان قاقتىعىس بولسا، ءبىز تەڭگە باعامى بويىنشا سول باعا دياپازونىندا قالۋىمىز مۇمكىن. الايدا، بۇل ناقتى ەمەس...»، - دەدى اندرەي چەبوتاريەۆ.

Tengrinews.kz