تۇركياداعى قانداستار: باستى ماقساتىمىز - قازاق ءتىلىن دامىتۋ، مادەنيەتىمىزدى تانىتۋ

انكارا. قازاقپارات - ەگەمەندىگىمىزدىڭ ەلەڭ- الاڭىندا تۇركيا العاشقى مەملەكەتتەردىڭ قاتارىندا تاۋەلسىزدىگىمىزدى مويىنداپ قانا قويماي، ەلىمىزدىڭ جاستارى جوعارى ءبىلىم الۋى ءۇشىن ۇكىمەتتىك ارناۋلى باعدارلاما ۇسىنعانى بەلگىلى.

سول باعدارلاما ارقىلى 90-جىلداردىڭ باسىندا انادولىعا اتتانعان قازاق جاستارىنىڭ باسىم بولىگى ءبىلىم الىپ ەلگە ورالعانىمەن، ءبىرازى تاعدىردىڭ جازۋىمەن سول ەلدە قالىپ قويدى. انكاراعا ساپار بارىسىندا تۇركيادا تۇرىپ جاتقان «كوك تۋ» قازاق مادەنيەتى قاۋىمداستىعىنىڭ مۇشەلەرىمەن كەزدەسىپ، ازدى- كەم سۇحباتتاسقان ەدىك.

1992 -جىلى تۇركياعا وقۋعا اتتانعان قازاق جاستارىنىڭ ءبىرى - ءلاززات ءمۇلازىموعلى. بۇگىندە ول تۇركيا مادەنيەت جانە تۋريزم مينيسترلىگى تۇركى الەمىنىڭ مۋزىكالىق حالىق اسپاپتارى جانە بي وركەسترىنىڭ قوبىزشىسى بولىپ جۇمىس ىستەيدى. سونىمەن قاتار «كوك تۋ» قازاق مادەنيەتى قاۋىمداستىعىنىڭ ءتوراعالىعىن دا قاتار الىپ ءجۇر. سۇقبات بارىسىندا ول اتالعان قاۋىمداستىقتىڭ ماقساتى مەن مىندەتى، جوسپارى جايىندا ايتىپ بەردى.

«ءبىز 1990 -جىلدان كەيىن تۇركياعا قونىس اۋدارعان قازاقتارمىز. وسى ۋاقىتقا دەيىن تۇركيادا بەلسەندى جۇمىس جاسايتىن قازاق قاۋىمداستىعى بولعان ەمەس. ءيا، «قازاقستان- تۇركيا دوستىعى»، «قازاق- تۇرىك بيزنەسى» سەكىلدى بىرنەشە قاۋىمداستىق بار. ءبىراق، وكىنىشكە وراي ءبارى دە قاعاز جۇزىندە عانا. ونىڭ ۇستىنە قازاق مادەنيەتىن، ونەرىن، ادەت- عۇرپىن، ءتىلىن، قولونەرىن، سالت- ءداستۇرىن تۇرىكتەرگە تانىتاتىن، ناسيحاتتايتىن قاۋىمداستىق تا جوق. سوندىقتان 2018 -جىلدىڭ ناۋرىز ايىندا «كوك تۋ» قازاق مادەنيەتى قاۋىمداستىعى قۇرىلاتىنىن جاريا ەتتىك. ناقتى جوسپارىمىزدى ءتۇزىپ، قازاقستاننىڭ تۇركياداعى ەلشىسى ابزال ساپاربەك ۇلىنا تانىستىردىق. ەلشىمىز قولداۋ كورسەتتى. وسىلايشا رەسمي تۇردە 2018 -جىلدىڭ مامىرىندا قاۋىمداستىق قۇرىلدى. باستى ماقساتىمىز - قازاق مادەنيەتىن تانىتۋ. ەكونوميكاعا، ساياساتقا ارالاسپايمىز. ناۋرىز مەيرامى مەن تاۋەلسىزدىك كۇنىمىزدى مىندەتتى تۇردە اتاپ وتەمىز. مۇنان بولەك، كونفەرەنتسيالار، سۋرەت كورمەلەرىن ۇيىمداستىرىپ، قازاقتىڭ ۇلتتىق كيىمدەرىن تانىستىرامىز. الماتى وبلىسىنىڭ «ادىرنا» فولكلورلىق ءانسامبلىن شاقىرىپ، انكارانىڭ وپەرا جانە بالەت تەاترىندا ۇلكەن كونتسەرت وتكىزدىك. نۇر- سۇلتاننان راۋشان مۇساحودجايەۆانىڭ «شابىت» فولكلورلىق ءانسامبلى دە ساكاريا، انكارا قالالارىندا كونسەرت بەردى ، - دەيدى ول.

ونىڭ اتاپ وتۋىنشە، مۇنداي ءىس- شارالارعا قازاقستاننىڭ ەلشىسى، تۇركيا پرەزيدەنتىنىڭ كەڭەسشىلەرى، بەدەلدى پارتيالاردىڭ، جەرگىلىكتى اكىمدىكتەردىڭ وكىلدەرى ۇنەمى قاتىسادى.

«2020 -جىلى شىلدەدە پاندەميا ءورشىپ تۇرعان كەزدە تۇركياداعى قازاقتاردان، قورىمىزدان جانە ەلىمىز ءۇشىن جانى اشيتىن تۇرىك ازاماتتارىنان قاراجات جيناپ، قازاقستاننىڭ ەكى قالاسىنا گۋمانيتارلىق كومەك تە جىبەردىك»، - دەدى ءلاززات ءمۇلازىموعلى.

تاعى ءبىر قانداسىمىز يلگە قاراگوز احمەتوۆا دا سول جىلدارى ارمان قۋىپ انادولى تورىنە اياق باسقان. بۇگىندە ول «كوك تۋ» قازاق مادەنيەتى قاۋىمداستىعى ءتوراعاسىنىڭ ورىنباسارى، تۇرىك ستاندارتتارى ينستيتۋتى سىرتقى ىستەر بولىمىندە ساراپشى بولىپ قىزمەت ەتەدى. ول تاياۋدا دۇنيەجۇزى قازاقتارى قاۋىمداستىعى «وتانداستار» قورىمەن بىرگە ىستانبۇلدا وتكىزگەن تۇركيا قازاقتارىنىڭ كىشى قۇرىلتايىندا قانداي ۇسىنىستار جاساعاندارىن جان- جاقتى ايتىپ بەردى.

«ەڭ الدىمەن، تۇركياداعى بارلىق قاۋىمداستىقتاردى ءبىر فەدەراتسيانىڭ استىنا بىرىكتىرۋدى ۇسىندىق. انكارا، ىستانبۇل، نيگدە، كونيا، انتاليا، ساليحلي سىندى قالالاردا قۇرىلعان 13-14 قاۋىمداستىقتى بىرىكتىرسەك، ونى ءارى قاراي ەۋرازيا كونفەدەراتسياسى رەتىندە ۇيىمداستىرساق دەگەن ويىمىزدى بىلدىردىك. ونى «وتانداستار» جانە دۇنيەجۇزى قازاقتارى قاۋىمداستىعى قولداۋىمەن جاساۋعا بولادى. ەكىنشى ۇسىنىمىز - دۇنيەجۇزى دەڭگەيىندە قازاق ءتىلى وليمپياداسىن وتكىزۋ. ونى قازاقستاندا تۋماعان، شەتەلدە دۇنيەگە كەلگەن ەتنيكالىق قازاق نە باسقا ۇلت وكىلدەرى اراسىندا شىعارما جازۋ، ولەڭ وقۋ سياقتى سالالاردا وتكىزۋگە بولادى. جۇلدەسىنىڭ دە قوماقتى بولعانىن قالايمىز. ۇسىنىسىمىز قابىلدانىپ جاتسا، وندا وليمپيادانى وتكىزۋ پارامەترلەرىنە، باعىتىنا، سالاسىنا قاتىستى باعدارلامانى دايىنداۋعا ءوز ۇلەسىمىزدى قوسامىز»، - دەدى يلگە قاراگوز احمەتوۆا.

ءلاززات ءمۇلازىموعلى بۇل وليمپيادانى وتكىزۋ تۋرالى باستاما كوتەرۋدەگى باستى ماقسات شەتەلدە قازاق ءتىلىن دامىتۋ ەكەندىگىن اتاپ ءوتتى.

«ويتكەنى شەتەلدە تۇرىپ جاتقان قازاقتاردىڭ بالالارى انا تىلدەرىن بىلە بەرمەيدى. قازاق ءتىلىن ۇيرەنۋگە ىنتا- جىگەرلەرى بولعانىمەن، ۇيرەنەر جەرى جوق. ءتىپتى، ەلشىلىك قىزمەتكەرلەرىنىڭ بالالارى اعىلشىن مەكتەپتەرىندە وقىپ جاتىر نە رەسەيدىڭ ورىس مەكتەپتەرىنە بارىپ ءجۇر. ال رەسەيلىك مەكتەپتەردە ر ف ءبىلىم مينيسترلىگىنىڭ باعدارلاماسىمەن وقىتىلادى»، - دەدى ول.

يلگە قاراگوز احمەتوۆا قۇرىلتايداعى ءۇشىنشى ۇسىنىستارى ىستانبۇلدا قازاق مادەنيەت ورتالىعىن اشۋ بولعاندىعىنا نازار اۋدارتادى.

«ول ورتالىقتا قازاق مەيرامدارىن، تويلارىن، قولونەر، ءتىل كۋرستارىن، كەزدەسۋلەر، كونسەرتتەر وتكىزۋگە بولار ەدى. ماسەلەن، تاياۋدا انكارا مەن ىستانبۇلدا ايتىس ءوتتى. ءبىراق وتكىزەتىن ورىن تابۋدا ءبىرشاما قيىندىق بولدى. ال قازاقستاننىڭ مۇنداي مادەنيەت ورتالىعى بولسا، ورىن ىزدەپ سابىلماس ەدىك. ءتىپتى دۇنيەجۇزى قازاقتارى قۇرىلتايلارىن دا سول جەردە وتكىزۋگە بولادى»، - دەدى ول.

وسى ورايدا قاۋىمداستىق ءتوراعاسى مۇنداي ءىرى جوبالاردى ىسكە اسىرۋعا وزدەرىنىڭ كۇشى جەتپەيتىندىگىن، سوندىقتان «وتانداستار» قورى، قازاق ۇكىمەتى مەن سىرتقى ىستەر مينيسترلىگى تاراپىنان قولداۋ كۇتەتىندىكتەرىن جەتكىزدى.

تۇركيانىڭ TRT تەلەراديوكورپوراتسياسىنىڭ قازاق تىلىندە حابار تاراتاتىن راديوسىندا جۇمىس ىستەيتىن تورعىن سۇلتان قىزى بۇل ەلدە تۇرىپ جاتقان قازاقتاردا ەشقانداي پروبلەما جوق دەۋگە بولاتىنىن ايتادى.

«دەگەنمەن، قازاق ءتىلىن وقىتاتىن كۋرستار كوبىرەك قاجەت- اق. سەبەبى سۇرانىس جوعارى. ماسەلەن، «وتانداستار» قورى مەن دۇنيەجۇزى قازاقتارى قاۋىمداستىعىنىڭ ءتىل كۋرستارى ەتنيكالىق قازاقتارعا، ونىڭ ىشىندە ىستانبۇلدا تۇراتىن قازاقتارعا عانا ارنالعان. ال انكارادا مۇنداي كۋرس مۇلدەم جوق. بىرنەشە رەت ولارعا كۋرس اشۋ نە وقۋ باعدارلامالارىن بەرۋدى وتىنگەن ەدىك. ءبىراق ازىرشە ناتيجە شىقپاي تۇر»، - دەدى تورعىن سۇلتان قىزى.

وسى جىلدىڭ ساۋىرىندە «كوك تۋ» قازاق مادەنيەتى قاۋىمداستىعى جانىنان قازاق ءتىلى كۋرسى اشىلعان. ەتنيكالىق قازاقتارعا جانە قازاق ءتىلىن ۇيرەنگىسى كەلەتىن بارلىق وزگە ۇلت وكىلدەرىنە ءتىل ۇيرەتۋدى ماقسات ەتكەن كۋرستى سالتانات ۇزاقباي قىزى ۇيلەستىرەدى. ول قازىرگى ۋاقىتتا تۇرىكتەردىڭ اراسىندا قازاق ءتىلىن ۇيرەنۋگە دەگەن نيەتى جوعارى ادامداردىڭ قاتارى وتە كوپ ەكەندىگىنە نازار اۋدارتادى.

«نەگىزىنەن تۇركيا جوعارى وقۋ ورىندارىنىڭ تۇركى تىلدەرى مەن ادەبيەت، تاريح پەن ارحەولوگيا، تۇركولوگيا بولىمدەرىنىڭ ستۋدەنتتەرى، ماگيسترانتتارى قازاق ءتىلىن ۇيرەنگىسى كەلەدى. ءتىپتى قازاقتان قىز الىپ وتىرعان ۇلكەن جاستاعى تۇرىكتەر دە «قۇدا- قۇداعيلارىمىزبەن انا تىلىندە حال- جاعداي ءبىلىپ تۇرعىمىز كەلەدى» دەپ قازاق ءتىلىن ۇيرەنۋگە تىرىسىپ ءجۇر.

جالپى، تۇركيادا قازاق ءتىلىن وقىتاتىن كۋرستار بار. «وتانداستار» قورىنىڭ اباي ينستيتۋتىمەن بىرگە ارناۋلى جوباسى دا جۇمىس ىستەپ تۇر. ءبىراق ولاردىڭ جوباسى تۇركيادا تۇرىپ جاتقان ەتنيكالىق قازاقتارعا ارنالعان. ال ءبىزدىڭ كۋرسىمىز ەتنيكالىق قازاقتارمەن قاتار جالپى ءتىلىمىزدى ۇيرەنگىسى كەلگەن باسقا ۇلت وكىلدەرىنە دە باعىتتالعان. كۋرسقا قاتىسۋشىلار تاراپىنان قازاقتىڭ سالت- داستۇرىنە، مادەنيەتىنە قىزىعۋشىلىق وتە جوعارى. مۇنى كورگەن كەزدە اتادان بالاعا ميراس بولىپ، ۇمىتىلماي كەلە جاتقان ۇلتتىق، مادەني قۇندىلىقتارىمىزدىڭ قادىر- قاسيەتىن جەتە تۇسىنەدى ەكەنسىڭ»، - دەدى ول.

ونىڭ ايتۋىنشا، تاياۋدا انكارانىڭ حادجەتەپپە ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ ءبىر بولىمىندە قازاق ءتىلى كۋرسى اشىلعان.

«سول كەزدە مۇنىڭ سەبەبىن سۇراعان ەدىك. سوندا ءبولىم باستىعى «جۇمىس، دامۋ پروتسەسى قاي جەردە بولسا، سول جاققا قاراي باعىتتالۋىمىز كەرەك. قازاقستان - جاڭا مۇمكىندىكتەر مەكەنى. ويتكەنى، ول - تۇركى الەمىندە تۇركيادان كەيىنگى ورىندا كەلە جاتقان دامۋشى مەملەكەت. قازاقستاننىڭ دامۋ كوكجيەگى وتە زور» دەگەن ەدى. دەمەك، تۇرىكتەر قازاق ءتىلىن ۇيرەنۋ، ءبىلۋ جاڭا مۇمكىندىكتەرگە ەسىك اشاتىندىعىن ءبىلىپ وتىر»، - دەدى سالتانات ۇزاقباي قىزى.

بۇگىندە قاۋىمداستىق ەلىمىزدەگى حالىقارالىق «قازاق ءتىلى» قوعامىمەن جانە ونىڭ رەسەيدىڭ ورىنبور وڭىرىندەگى فيليالىمەن تىعىز جۇمىستاردى قولعا العان. الداعى ۋاقىتتا اتقارۋدى كوزدەپ وتىرعان جوسپارلارى دا بارشىلىق. تاۋەلسىزدىگىمىزدىڭ 30 جىلدىعىنا وراي دا ءبىرقاتار ءىس- شارا وتكىزۋ جوسپارلانعان.

«تاۋەلسىزدىگىمىزدىڭ 30 جىلدىعىنا وراي 10 جەلتوقساندا الاش ۇكىمەتىنىڭ قۇرىلۋ تاريحىنا ارنالعان كونفەرەنسيا وتكىزۋدى جوسپارلاپ وتىرمىز. ىستانبۇلدا، انكارادا الاشتانۋشى پروفەسسورلارىمىز بار. ولاردىڭ قاتارىندا قاۋىمداستىعىمىزدىڭ باسقارۋ كەڭەسىنە مۇشە پروفەسسور گۇلجانات قۇرمانعالييەۆا ەردجيلاسۋندى اتاپ وتۋگە بولادى. مۇنان بولەك، تۇركيانىڭ 3-4 قالاسىندا قازاقستان تاۋەلسىزدىگىن اتاپ وتپەكپىز. ەلىمىزدەن 25-كە جۋىق ونەرپازدى شاقىرىپ، تۇركيانىڭ بىرنەشە قالاسىندا كونتسەرت ۇيىمداستىرماقپىز. قازىر وسى ءىستى قولعا الدىق. جالپى، ەلدەن جىراقتا جۇرسەك تە، اتامەكەنىمىز ەش ۋاقىتتا كوكەيىمىزدەن شىقپايدى ءارى قازاقتىڭ مادەنيەتىن، ادەت- عۇرپىن تۇرىك ەلىندە تانىستىرۋعا، ناسيحاتتاۋعا كۇش سالامىز. تۇرىكتەردىڭ ورتاسىندا باسىمىزدى تىك، كەۋدەمىزدى بيىك ۇستاپ كەلەمىز. قازىر تۇركيادا «قازاقپىن» دەسەڭ ءبارى بىلەدى. 30 جىل بۇرىن كەلگەن كەزدەگى كوزقاراس مۇلدەم وزگەرگەن. كوشەدە كەز كەلگەن تۇرىكتى توقتاتىپ، قازاقستان جايىندا سۇراساڭ، ايتەۋىر بىردەڭە ءبىلىپ تۇرادى. ءتىپتى اتامەكەنىمىز دەپ سانايتىندار دا بارشىلىق»، - دەدى قاۋىمداستىق ءتوراعاسى ءلاززات ءمۇلازىموعلى.