ورمە سابا

نۇر-سۇلتان.قازاقپارات -بۇل جادىگەر ءدال قازىر ش ۇ ا ر قۇرامىنداعى قۇمىل ايماعى باركول قازاق اۆتونوميالى اۋدان ورتالىعىندا ورنالاسقان «شىڭجان باركول قازاق اۆتونوميالى اۋدانى قازاق مادەنيەت كورمە سارايى» دەپ اتالاتىن مۋزەيدىڭ تورىندە تۇر.

بۇيىمنىڭ سۋرەتىن 2009 -جىلى قازان ايىندا شىڭجاڭ ولكەسىنە ساپارلاپ بارعان، الماتى قالاسىنداعى مەملەكەتتىك ورتالىق مۋزەيدىڭ عىلىمي قىزمەتكەرى دوسىمبەك قاتىران ءتۇسىرىپ اكەلگەن ەكەن.

ورمە سابانى جاساعان ادام كەنجەحان راحمەت ۇلى دەيتىن شەبەر. كەنجەكەڭ قازىر باركول قالاسىندا تۇرادى. جالپى، قازاقتا ورمە مادەنيەتى دەگەن بار. بۇل ەجەلدەن كەلە جاتقان ونەر.

ال قازاق ورمە ونەرىنە كەلەتىن بولساق، جۇمىر ورمە جانە جازىق ورمە دەيتىن ەكى تۇرگە بولىنەدى. جۇمىر ورمە - قامشى، ارقان جانە جۇمىر جۇگەن سياقتى جىلقى جابدىقتارىن جاساعاندا كەڭىنەن قولدانىلسا، جازىق ورمە - ايىل- تۇرمان ءتارىزدى جالپاق بۇيىمدارعا ءتان ستيل. سول سياقتى ورمەنىڭ: ءۇش دەمشە، ءتورت دەمشە، بەس دەمشەدەن باستاپ، ون ەكى دەمشەگە دەيىن ءتۇرى بولادى. دەمشە دەگەنىمىز - تاسپا. ياعني ءتورت تاسپالى، بەس تاسپالى، التى تاسپالى.. . دەگەن سياقتى. رەتى كەلگەندە، ايتىپ وتكەن ارتىق بولماس، تاسپا قانشالىق شەبەر تىلىنەدى، ءورىم دە سونشالىق كوركەم ورىلەدى. ال تاسپانى ءتۇزۋ ءارى بىردەي ەتىپ ءتىلۋ ءۇشىن جاتتىققان قول، كانىققان كوز كەرەك. بۇل ۇزاق ۋاقىت ماشىقتانۋمەن كەلەتىن كەرەمەت ەڭبەك.

جادىگەردى جاساپ شىققان شەبەر كەنجەحاننىڭ ايتۋىنا قاراعاندا، بۇل سابانى جاساۋ ءۇشىن ءتورت جۋان وگىزدىڭ جون تەرىسىنەن ءتىلىپ العان 1300 تاسپا كەتىپتى. سىيىمدىلىعى - 100 ليترگە تاياۋ. شەبەر سابانى 12 تاسپا جازىق ورمە ءستيلىن پايدالانىپ، ونى ءبىر- بىرىنە قيۋلاستىرۋ ارقىلى قوسورىم تاسىلىمەن، ءۇش ايدىڭ ىشىندە اتقارىپ شىققان. سابانىڭ ىشىنە تولتىرىپ سۇيىق قۇيساڭىز سىرتقا ءبىر تامشى شىقپايدى. نەگە؟

شەبەر ايتادى: سابانى جاساپ بولعان سوڭ ورمەنىڭ دىمى كەپپەي تۇرىپ، ىسقىشپەن ابدەن ىسقىلاۋ كەرەك. سوندا ءورىم نىعىزدالىپ، سىرتقى كەدىر- بۇدىرىنان ارىلىپ، مايدالانادى. ودان كەيىن قاراعايدىڭ قۋ بۇتاعى نەمەسە جەردە ءشىرىپ جاتقان قوجىرىمەن ىستاۋ كەرەك. سوندا ەشقاشان سىرتقا تامشى سۋ اقپايتىن بولادى. ودان كەيىن ىستالعان تەرى ەشقاشان شىرىمەيدى دە، سۋ تيسە ىلجىرامايدى. سوڭىندا ىس سىڭگەن قايىس- سابانى كوكتىڭ نىلىمەن سۋاراسىز. كوكتىڭ ءنىلى دەگەنىمىز - بال اراسى قوناتىن ءشوپ- گۇلدەردى تەرىپ الىپ، ولاردى سۋعا قايناتىپ ءنارىن الۋ. وسى ءنىلدى سۋمەن جاڭا ىستالعان سابانى شايعاندا، كوكتىڭ ءنىلى سىڭەدى. ءنىل سىڭگەن سابا سازدى جەردىڭ دىمىن بويىنا تارتپايتىن بولادى. بۇنى قازاقتار «كوكتىڭ نىلىمەن قايىس سۋارۋ» دەيدى.

بەكەن قايرات ۇلى

egemen.kz