جانارداعى جان ساۋلەسى
جاس قىزدىڭ جانارىنا قونىستانعان جالعان عۇمىردىڭ جالقى ساۋلەسى جان دۇنيەڭدى ەزىپ جىبەرەدى. نەتكەن اۋىر قاسىرەت دەسەڭىزشى! تىرشىلىكتىڭ تەڭىزىنە باتىپ كەتپەۋ ءۇشىن ارپالىسقا تۇسكەن ادامنىڭ شاراسىزدىعىنان تەرەڭ شىڭىراۋ بار ما؟ ءسال اياڭداساڭىز، كولەڭكەڭىز قۋىپ جەتەدى. ءسىز اجال الدىنداعى ادامنىڭ قاراشىعىنا ءۇڭىلدىڭىز بە؟ وعان ءومىردىڭ ءمولت ەتكەن ماعىناسى تامىپ تۇسكەندەي.
اجالدان اقشا جاساعان فوتوگراف. تاپ وسى فوتو بولماعاندا فرانسۋز فوتوجۋرناليسى فرەنك فۋرنەگە «ءداۋىر جىرتقىشى» دەگەن ايىپ تاعىلماس تا ەدى. ال ەگەر ول سەزىمىنە ەرىك بەرىپ، جىگەرسىزدىك تانىتقاندا الەم مۇنشا ابىگەرگە تۇسپەس تە ەدى عوي. ءدام- تۇزى تاۋسىلۋعا تاياعان قارشاداي قىزدىڭ قاسىرەتىنە قالاي عانا تامسانا قاراپ تۇرۋعا بولادى؟ بۇعان ءسىرا، تۇكتى جۇرەك كەرەك- اۋ! ۇلى شىعارمالاردى ومىرگە اكەلۋ ءۇشىن ۇلكەن قۇرباندىققا بارۋدىڭ قاجەتى بار ما ءوزى؟ بىرەۋدىڭ قاسىرەتىنە ءسۇيسىنۋدىڭ شە؟ ايتسە دە فوتوگراف ادامنىڭ اجال الدىنداعى دارمەنسىزدىگىن كورسەتكىسى كەلگەندەي. داڭقتى دارمەنسىزدىك!
1985 -جىلى كولۋمبيانىڭ ارمەرو قالاسىنىڭ ىرگەسىندەگى نيەۆادو- دەل- رۋيس جانارتاۋى اتقىلادى. سول ءزىلزالانىڭ سالدارىنان قاتتى سەل تۋىپ، 25 مىڭ ادامدى كوز جاسىنا كومەدى. سونىڭ ىشىندە نەبارى 13 جاستاعى ومايرا سانچەس گارزوننىڭ تاعدىرى عالامدى ەلەڭ ەتكىزدى. كولۋمبيالىق قىزدىڭ كامەرا الدىندا ءسونىپ بارا جاتقان جانارىن ءتورت كۇن بويى باقىلاعان ادامزات ءبىر ساتكە سەلت ەتكەن ەدى. تاماعىنا تىعىلعان ۇمىتسىزدىك تۇمانىنا تۇنشىعىپ، كەرمەك كوز جاسىنان سوقىر بولادى. ونىڭ قارا كوزدەرىندە سوڭعى سەكۋندقا دەيىن ءۇمىت وتى الاۋلاپ تۇردى.
سول كۇنى ومايرا الاڭسىز اعا- تاتەسىمەن بىرگە اكەسىنىڭ قاسىندا ءتاتتى ۇيقىدا جاتقان بولاتىن. ال اناسى استاناعا قىدىرىپ كەتكەن. ولار جاقىنداپ كەلە جاتقان سەلدىڭ ۇرەيلى داۋىسىنان ويانادى. ءبىراق ءبارى كەش ەدى. اكەسى مەن تاتەسى ءتىل تارتپاي كەتەدى. اعاسى ەكەۋى سەلدەن قاشىپ ۇلگەرگەنىمەن، كىشكەنتاي قىزدىڭ اياعى قيراعان ءۇيدىڭ ۇيىندىلەرى اراسىندا قالادى. جاقىن ماڭداعى قۇتقارۋشىلار قانشا تىرىسقانىمەن بەتون پليتالاردان بوساتا المادى.
قىزدى تۇزاقتان قۇتقارۋ ءۇشىن سۋدى سوراتىن قۋاتتى قۇرىلعى مەن قوقىستى بولشەكتەۋ ءۇشىن ۇلكەن كران قاجەت ەدى. ءبىراق كەدەي مەملەكەتتە مۇنداي تەحنيكا قايدان بولسىن. قايعىلى وقيعا بولعان جەرگە كەلگەن دارىگەرلەر قىزدىڭ اياعىن كەسۋدى ويلايدى. الايدا ارنايى حيرۋرگيالىق قوندىرعىسىز مۇنداي امالعا بارۋ قاۋىپتى بولدى. سوندىقتان ولار ومايرانى قيناماي، ءوز ەركىمەن ولۋىنە جول بەردى.
ومايرا سۋىق سۋدا 60 ساعاتتان استام ۋاقىت تۇردى. وسى ۋاقىت ىشىندە ءوزىنىڭ اقىل- ەسىن جوعالتپادى. قىز تۋىستارىنىڭ دەنەلەرى سۋ استىندا قالعانىن بىلە تۇرا، ومىرگە شاعىم ايتىپ، جىلاعان جوق. ونىڭ بۇل ارەكەتى اينالاسىنداعى ادامداردى تاڭعالدىردى. اجالىن قاسقايىپ قارسى العان قارشاداي قىز، قۇتقارۋشىلارعا ءان ايتىپ، ءتىپتى سۇحبات بەرۋگە دە كەلىسكەن. ەڭ اياۋلىسى، مەكتەپكە كەشىگىپ قالاتىنىن جەتكىزىپ، دۇعا دا وقىعان ەكەن.
مارقۇم ومايرا سانچەستى داڭققا فرانسۋز فوتوجۋرناليسى فرەنك فۋرنە تۇسىرگەن فوتوسۋرەتتەر بولەدى. ول ولىممەن ارپالىسقان بالانى سۋرەتكە تارتۋ ءۇشىن 7 ساعات جول ءجۇرىپ كەلگەن. كەيىنىرەك، جانارتاۋ تاسقىنىنان قيراعان قالانى سيپاتتاي وتىرىپ، «مەن ۇلى ۇنسىزدىكتى ايقايلاپ وياتقىم كەلدى» دەپ جازادى. ومايرا ومىردەن وتكەننەن كەيىن، Paris Match-تە جاريالانعان سۋرەتتەر ناعىز دۇربەلەڭ تۋعىزدى. فۋرنە ازعىندىققا باردى، سونداي- اق «فوتوتىلشىنىڭ نەگىزگى مورالدىق ەرەجەسىن بۇزدى» دەپ ايىپتالدى. ادام ازابىنان كاسىپ جاساعان ماماندى قوعام قارعادى دا.
فرەنك فۋرنەر «كىشكەنتاي قىزدىڭ باتىلدىعى مەن قايسارلىعىن، ومىرگە دەگەن قۇشتارلىعىن كورسەتۋ ءۇشىن» وسىنداي قادامعا بارعانىن جاريالادى. كولۋمبيا ۇكىمەتىنىڭ ارەكەتسىزدىگىنە قوعامنىڭ نازارىن اۋدارۋ ءۇشىن تۇسىرگەنىن ءتۇسىندىردى. الەمدى اياعىنان تىك تۇرعىزعان «ومايرا سانچەستىڭ ازابى» دەپ اتالاتىن جانجالدى فوتوسۋرەت 1985 -جىلدىڭ ەڭ ۇزدىك تۋىندىسى ەسەبىندە تاريحقا ەندى.
اجال الدىنداعى پەندەنىڭ دارمەنسىزدىگىن دارىپتەگەن فوتوسۋرەتشى عۇمىرى باياندى بولدى دەۋگە اۋىز بارمايدى. ۋاقىت ونىڭ ءوز سىباعاسىن بەرگەنى انىق. جانارعا جاس ۇيىرگەن وقيعانىڭ داۋىلى ءالى دە باسىلعان جوق. عالامشاردى باعىندىرىپ، اسپاندى باۋىرعا العان ادامزاتتىڭ كىشكەنتاي بالانى قۇتقارا الماعاندىعىنا كوڭىل قۇلازيدى. ءولىمىن قاسقايىپ قارسى العان قايسار قىزدىڭ بەينەسى كوڭىل تورىنەن كەتپەسى اقيقات. جانارداعى جان ساۋلەسى جۇرەككە جىلۋ سىيلايدى. قاراڭىزشى؟ !
مۇحتار كۇمىسبەك
egemen.kz