كەنەسارىنىڭ مىلتىعى ومبى ولكەتانۋ مۇراجايىندا ساقتاۋلى - رەسەي تاريحشىسى
قازاقستاننىڭ تۇڭعىش پرەزيدەنتى نۇرسۇلتان نازاربايەۆ 30-ماۋسىمدا ماسكەۋدە رەسەي باسشىسى ۆلاديمير پۋتينمەن وتكەن كەزدەسۋدە ودان كەنەسارى حاننىڭ سۇيەگىن ىزدەۋگە جانە قايتارۋعا كومەك سۇراعان بولاتىن. ول جايىندا نازاربايەۆتىڭ باسپا ءسوز حاتشىسى ايدوس ۇكىباي حابارلاعان ەدى.
ءبىرقاتار تاريحي دەرەكتەر XIX عاسىردا رەسەي يمپەرياسىنا قارسى كوتەرىلىس جاساعان جانە قىرعىزستاندا ولتىرىلگەن حاننىڭ سۇيەگى رەسەي فەدەراتسياسىنا جىبەرىلگەنىن كورسەتەدى. نازاربايەۆتىڭ وكىلىنىڭ ايتۋىنشا، پۋتين ونى رەسەي تاراپىنىڭ بۇل ماسەلەدە كومەك كورسەتەتىنىنە سەندىرگەن.
«ولكە تانۋ مۇراجايىندا XIX عاسىردىڭ ورتاسىنداعى قازاق اقسۇيەكتەرىنە تيەسىلى بىرنەشە بىلتەلى مىلتىق بار. سونىڭ ءبىرى - بەدەرلى بىلتەلى مىلتىق تۋرالى مۇراجايدىڭ بۇرىنعى قىزمەتكەرلەرى بۇل كەنەسارى حاننىڭ مىلتىعى ەكەنىن ايتتى. ال ورىس گەوگرافيالىق قوعامىنىڭ باتىس- ءسىبىر ءبولىمىنىڭ مۇراعاتىندا گەنەرال- گۋبەرناتور كولپاكوۆسكي (XIX عاسىردا قازىرگى قازاقستان اۋماعىندا جانە باتىس ءسىبىردىڭ ءبىر بولىگىندە رەسەي يمپەرياسىنىڭ دالا گەنەرال- گۋبەرناتورلىعىن باسقارعان گەراسيم كولپاكوۆسكي) 1897 -جىلى مۇراجايعا كەنەسارى حاننىڭ مىلتىعىن شىنىمەن بەرگەنى تۋرالى قۇجات بار»، - دەدى سوروكين.
ونىڭ پىكىرىنشە، مۇراجايعا قازاقتىڭ سوڭعى حانىنىڭ مىلتىعى بەرىلگەن دەپ ايتۋعا نەگىز جەتكىلىكتى. «كولپاكوۆسكي - قازاقستانداعى اسا قۇرمەتتى ادام، ۆەرنىي قالاسىنىڭ نەگىزىن قالاۋشىلاردىڭ ءبىرى (قازىرگى الماتى)، ورتا ازيانى زەرتتەۋشى جانە كوپتەگەن جاريالانىمداردىڭ اۆتورى. ول ولكەتانۋ مۇراجايىنا ءبىراز ەكسپوناتتار بەرگەن، ول كەزدە مۇراجاي ورىس گەوگرافيالىق قوعامىنىڭ باتىس ءسىبىر ءبولىمىنىڭ مۇراجايى بولدى»، - دەدى ولكەتانۋشى.
ول قازىر مۇراجايدا ساقتالعان مولىنان اشەكەيلەنگەن مىلتىقتاردىڭ قايسىسى حانعا تيەسىلى ەكەنىن ناقتى ايتۋ مۇمكىن ەمەس ەكەنىن اتاپ ءوتتى.
«ريەۆوليۋتسيا بولدى، بارلىق جازبالار ەسكى كىتاپتاردا بولدى، كەلىپ تۇسكەن ەكسپوناتتاردىڭ قالىپتى ساناعى ۇلى وتان سوعىسىنان كەيىن جۇرگىزىلە باستادى»، - دەپ ءتۇسىندىردى سوروكين.
كەنەسارىنىڭ سۇيەگىن ىزدەۋ
كەنەسارى قاسىم ۇلى قازاق حاندىعىنىڭ سوڭعى حانى بولدى. ول 1837 -جىلدان 1847 -جىلعا دەيىن سوزىلعان قازاق حالقىنىڭ رەسەي يمپەرياسىنا قارسى ەڭ ءىرى كوتەرىلىسىن باسقاردى. 1847 -جىلى ساۋىردە ول قىرعىزستان اۋماعىندا ءولتىرىلدى. كەيبىر مالىمەتتەر بويىنشا، حاننىڭ باسى باتىس ءسىبىردىڭ گەنەرال- گۋبەرناتورى پەتر گورچاكوۆقا ومبىعا جىبەرىلگەن. الايدا سوروكيننىڭ ايتۋىنشا، بۇعان ەشقانداي قۇجاتتىق دالەل جوق.
«اندرەي فەدوروۆيچ پالاشەنكوۆتىڭ (1943-1957 -جىلدارى ومبى ولكەتانۋ مۇراجايىنىڭ ديرەكتورى) ءۇزىندى كوشىرمەلەرىندە كەيبىر ەسكەرتپەلەر بار، ءبىراق ءۇزىندى كوشىرمەلەر جاسالعان ءتۇپنۇسقا ءماتىن تابىلعان جوق»، - دەپ ناقتىلادى ولكەتانۋشى.
سوروكيننىڭ پىكىرىنشە، ەگەر حاننىڭ باس سۇيەگى ومبىدا بولسا، وندا ول رەۆوليۋتسيا، ازامات سوعىسى كەزىندە، سونداي- اق ومبى مۇراعاتى مەن مۇراجايى بىرنەشە رەت كوشكەن كەزدە جوعالعان.
«جالپى، باسسۇيەك ومبىدا بولعان دەپ ساناۋعا جەتكىلىكتى نەگىز جوق. پالاشەنكوۆكە قۇرمەتپەن قارايمىن، ءبىراق ول باسسۇيەك تۋرالى ناقتى دەرەكتەردى ەمەس، الدەبىر اڭىزدى جازعان»، - دەپ قورىتىندىلادى سوروكين.
فوتو: omsklib.ru
اۆتور: اياۋلىم التىنبەك