قازاقى سالتتى دارىپتەيتىن مۇمكىندىكتەردى جىبەرمەۋگە تىرىسامىز - يوردانيا ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ وقىتۋشىسى

نۇر-سۇلتان. قازاقپارات - كوكتەمدە اتالىپ وتەتىن ۇلىق مەرەكەلەردىڭ ءبىرى - ناۋرىز.

كوپتەگەن حالىقتاردىڭ ءومىر سالتىنان ورىن العان ايتۋلى مەرەكەنى ءار ەل وزىنشە قارسى الادى. دەگەنمەن الەمدە جايلاعان پاندەميا كوپتەگەن مەملەكەتتەردىڭ، ونداعى حالىقتاردىڭ ۇلىق مەرەكەنى اتاپ ءوتۋ جوسپارىنا وزگەرىس ەنگىزۋگە ءماجبۇر ەتتى. وسىنداي جاعدايدا ناۋرىز مەرەكەسى قاي ەلدە قالاي اتالىپ ءوتىپ جاتىر ؟

بۇل تۋرالى يوردانيا، رەسەي، تۇركيا، اراب امىرلىكتەرى سياقتى الەمنىڭ بىرنەشە مەملەكەتىندە ءبىلىم الىپ، جۇمىس ىستەپ، سول ەلدەردىڭ سالت- ءداستۇر، مادەنيەتىمەن ەتەنە تانىس يوردانيا ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ وقىتۋشىسى، جەرلەسىمىز باعداگۇل مۇسانى سوزگە تارتقان ەدىك.

ءسىز بىرنەشە مەملەكەتتە ءومىر ءسۇردىڭىز، ول ەلدەردە ناۋرىزدى قالاي قارسى الادى؟

تۇركيادا ناۋرىز مەرەكەسىن ءار ايماق وزىنشە اتاپ وتەدى. مەن وقىعان بەس جىلدا انكارادا تۇركى ەلدەرىنىڭ ورتاق جاساعان مەملەكەتتىك دەڭگەيدەگى رەسمي ءىس- شارالارى بولماسا قازاقستانداعىداي حالىقتىڭ تويلاعانىن كورمەپپىن. مۇمكىن ەلدىڭ باسقا ايماقتارىندا ناۋرىزدى اتاپ وتەتىن شىعار، ءبىراق ەل استاناسىندا وندايدى بايقامادىم. ءبىراق احمەت ياساۋي ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ انكاراداعى وكىلەتتىگى بولىپ تابىلاتىن احمەت ياساۋي ءبىلىم وشاعىندا سول كەزدە انكارانىڭ ءار ءتۇرلى ۋنيۆەرسيتەتتەرىندە ماگيستراتۋرادا، دوكتورانتۋرادا وقىپ جۇرگەن قازاق ستۋدەنتتەرى جانە سول مەكەمەدە قىزمەت اتقارىپ جۇرگەن تۇرىك ازاماتتارى بولىپ كىشىگىرىم دەڭگەيدە اتاپ وتەتىنبىز.

دەگەنمەن جاڭا ايتىپ وتكەنىمدەي، اتاپ وتەتىن كەيبىر ايماقتارىندا ناۋرىز مەرەكەسى تۇرىكتەردىڭ، دالىرەك ايتقاندا كوك تۇرىكتەردىڭ، تەمىر تاۋدى ەرىتىپ، ەرگەنەقوننان شىعۋىمەن بايلانىستىرىلىپ، كوپ جەردە تەمىر سوعىلىپ، وت جاعىلىپ وتتىڭ ۇستىنەن اتتايتىن ادەت- عۇرىپتارى باسىم. ودان باسقا مال سويىلىپ، اس بەرىلەتىن، ءبىر-بىرىنە سىيلىق تارتۋ ەتەتىن ادەتتەرى دە بار. ال تاياۋ شىعىس ەلدەرىنىڭ بارىندە بولماعاندىقتان، تەك يوردانيا تۋرالى عانا ايتا الامىن.

يوردانيادا تۇرىپ جاتقانىما 10 جىلداي بولدى. ناۋرىزدى بۇل جاقتا دا تويلانعانىن كورمەدىم. تۇركيادا كەيبىر ايماقتارىندا تويلاناتىنىن بىلەتىنمىن. ال يوردانيادا مۇلدەم تويلانبايدى. سوندىقتان ءبىز، وسى جاقتا تۇرىپ جاتقان قازاقتار نە بولماسا يوردانيانىڭ ءار ءتۇرلى ۋنيۆەرسيتەتتەرىندە ءبىلىم الىپ جاتقان قازاق ستۋدەنتتەر بولىپ كىشىگىرىم دەڭگەيدە اتاپ وتەۋگە تىرىسامىز.

شەتەلدە ءجۇرىپ قازاقى سالت-داستۇردەن قول ءۇزىپ قالعان جوقسىز با؟

وتباسىمدا قازاقتىڭ بار سالتىن ۇستانۋعا مۇمكىندىك بولا بەرمەيدى، دەگەنمەن قولدان كەلگەنشە ۇستانۋعا تىرىسامىن. مىسالى، ءۇش بالامدى قىرقىنان شىققانعا دەيىن كۇندە بىردە تۇزدى، بىردە سابىندى، بىردە تەرىگە ەمدىك قاسيەتى بار ءشوپ قايناتىپ، سۋىنا الما- كەزەك شومىلدىرىپ، مايلاپ- سىلاپ، جاۋىرىنى جابىسىپ قالماسىن، موينى تەز قاتايسىن، بۇلشىق ەتتەرى بوس بولماسىن دەپ انامنان كورگەن جاتتىعۋلارىمدى جاساپ ءوسىردىم. بۇل ادەتتى تۇرىكتەردە دە، ارابتاردا دا كەزدەستىرمەدىم. قىرىق كۇن بويى وسىلاردى جاساعانىما تاڭ قالاتىن.

ەكىنشى بالام ءتاي- ءتاي باسىپ جۇرە باستاعاندا قازاقستاندا ەدىك، تۇساۋىن كەستىك. بالالارىمدى انامنان ەستىگەن قاراپايىم بەسىك جىرىمەن الديلەپ ۇيىقتاتىنمىن. وسىلاي از دا بولسا قولىمىزدان كەلگەنشە ادەت- عۇرىپ، سالت- ءداستۇرىمىزدى ساقتاۋعا تىرىسامىز. ۋنيۆەرسيتەتتە قازاقى سالت- ءداستۇرىمىزدى دارىپتەيتىن مۇمكىندىكتەردى جىبەرمەۋگە تىرىسامىز. 2017 جانە 2018-جىلدارى ۋنيۆەرسيتەتتە بولعان شەت ەلدىك ستۋدەنتتەردىڭ جارمەڭكەسىنە قاتىسىپ، كيىز ءۇيىمىزدى تىگىپ، ۇلتتىق كيىمدەرىمىز، بۇيىمدارىمىز، تاعامدارىمىزدى تانىتتىق. 2018 -جىلى ماماندىعىما بايلانىستى تۇركى رەسپۋبليكالارى مەن يوردانيا اراسىنداعى مادەني قارىم- قاتىناستى نىعايتۋ، تۇركى رەسپۋبليكالارىن جەرگىلىكتى حالىققا تانىتۋ ماقساتىمەن وتكىزگەن ۇلكەن ءىس- شارا كوپشىلىكتىڭ كوڭىلىنەن شىقتى. وسى جەردەگى قازاقستان، تۇركيا، ازەربايجان ەلشىلىكتەرى، وزبەكستان كونسۋلدىعى، قىرعىز ستۋدەنتتەرىنىڭ ات سالىسۋىمەن وتكىزىلگەن ءىس- شارادا دا كيىز ءۇي تىگىپ، ۇلتتىق بۇيىم، كيىم، تاعامدارىمىزدى تانىتىپ، اسىق اتۋ، قول كۇرەس، ارقان تارتۋ سياقتى ۇلتتىق ويىندارىمىز ويناتىلىپ، ۇتقان جاندارعا سىيلىقتار، قازاق تاتتىلەرى تاراتىلدى. ۋنيۆەرسيتەتتە جاسالعان وسى ءىس- شارالاردىڭ بارلىعىندا قازاقستاننىڭ يوردانياداعى ەلشىلىگىنىڭ قولداۋىن ەرەكشە اتاپ وتكىم كەلەدى. تاعى ءبىر ەسىمدە تۇسكەن جاي - 2019 - جىلى دومبىرانىڭ قۇلاعىندا ويناماسام دا، ءوزىم قىزمەت اتقارىپ جاتقان شەت تىلدەر فاكۋلتەتىندە وتكەن ءىس- شارادا قازاقتىڭ دومبىراسىن تانىتىپ، كۇي تارتقانىم بار. تۇركى مادەنيەتى دەگەن ساباعىم بويىنشا دا باسقا تۇركى حالىقتارىمەن قوسا قازاق حالقىنىڭ دا مادەنيەتىن تانىستىرۋ ماقساتىمەن وتكىزگەن قورىتىندى ساباعىم ستۋدەنتتەرىمدە ۇمىتىلماستاي ءىز قالدىردى دەگەن ويدامىن. وكىنىشكە قاراي، پاندەميا كەسىرىنەن بيىل ناۋرىزعا قاتىستى مەرەكەلىك ءىس- شارالار توقتاتىلدى.

ال پاندەمياعا دەيىن ناۋرىز مەرەكەسىن قالاي قارسى الدىڭىز؟

وتكەن جىلداردى ايتاتىن بولساق، 2016-2018-جىلدارى اراسىنداعى ناۋرىز مەرەكەسىنە توقتالساق بولادى. 2016-جىلى يوردانيا ۋنيۆەرسيتەتىنەن رۇقسات الىپ، ۋنيۆەرسيتەتتىڭ ارنايى وسىنداي ءىس- شارالارعا ارنالعان كوگالدى باقشاسىندا تويلاعان بولاتىنبىز. باسىم كوپشىلىگى يوردانيانىڭ ءار ءتۇرلى ۋنيۆەرسيتەتىندە ءبىلىم الىپ جۇرگەن قازاق ستۋدەنتتەرى مەن كەيبىر وسىندا تۇرىپ جاتقان قازاقتار بولىپ ات سالىسقانبىز. ات شاپتىرىپ، كوكپار تارتپاعانىمىزبەن ناۋرىز كوجەمىزدى ءپىسىرىپ، ناۋرىزعا ساي داستارقان ءمازىرىن جاساپ، دومبىرادا ءان ايتىپ، كۇي تارتىپ، قول كۇرەس، ارقان تارتىس سياقتى ۇلتتىق ويىندار وينادىق.

ستۋدەنتتەرمەن تويلاعان وسى مەرەكەدەن باسقا 2017 -جىلى جەرگىلىكتى ەلشىلىك تاراپىنان ۇيىمداستىرىلعان ناۋرىز تويىن اتاپ وتپەسكە بولماس. كيىز ءۇيىمىز تىگىلىپ، ۇلتتىق تاعامىمىز ءپىسىرىلىپ، ءان ايتىلىپ، كۇي شەرتىلىپ، وسىندا جۇرگەن قازاقتاردىڭ باسى قوسىلىپ ءبىر مارقايىپ قالعانىمىز راس.

ەلىمىزدى، ۇلتتىق تاماعىن، ادامدارىن ساعىناسىز با؟

ءيا، ارينە. ەلىن، كىندىك قانى تامعان تۋعان جەرىن ساعىنبايتىن ادام، ونىڭ ىشىندە قازاق بولمايدى دەپ ويلايمىن. 15 جاسىمنان تۋعان اۋىلىمنان جىراقتا ءجۇرىپ، ساعىنىش دەگەن سەزىمگە بويىڭ ۇيرەنگەندەي بولعانىمەن ءبارىبىر دە ەلدى ساعىناسىڭ. تۋعان جەردىڭ ءقادىرىن ءبىلۋ ءۇشىن مۇمكىن وسىنداي ساعىنىش سەزىمى كەرەك تە شىعار...

ۇلتتىق تاعامداردىڭ ءبارىن يوردانيادان تابۋ قيىن، دەگەنمەن قولدان كەلگەنشە اۋىلدان قازى اكەلگەندە قازى قوسىپ پىسىرىلگەن ەت تاعام، تارى، تالقان، اۋىلدىڭ سارى مايى، قۇرت- ىرىمشىك سياقتى ۇلتتىق تاعامدار داستارقان مازىرىمىزدە ورىن الادى. جولداسىم قازىنى مەنەن ارتىق جاقسى كورەدى. ءمانتى، ءتۇشپارا، پالاۋ، (سوعىم سويماساق تا :)) قۋىرداق ءپىسىرىپ تۇرامىز. ودان باسقا باۋىرساق، قىتىرلاقپەن ءسۇتتى شاي ىشەمىز. ءوزىم ايران (كەفير) ۇيىتامىن. بالالارىم باۋىرساقپەن ايران ىشكەندى ۇناتادى. نەگىزى جولداسىم دا، بالالارىم دا قازاقتىڭ ۇلتتىق تاعامدارىن سۇيسىنە جەيدى. ءسوزىمنىڭ سوڭىندا ەلىمىزدىڭ ناۋرىز مەرەكەسى قۇتتى بولسىن دەي وتىرىپ، ەلىمىز امان، جۇرتىمىز تىنىش بولسىن، كوگىلدىر اسپانىمىزدى ەش ۋاقىتتا بۇلت تورلاماسىن، جەر دۇنيەنى مەڭدەگەن ىندەتتەن امان- ەسەن شىعايىق دەگەن ىزگى تىلەگىمدى بىلدىرمەكپىن.