ايتۋعان مۇقاشەۆ: ساۋمال مەن قىمىزدى ىندەت ۋشىققاندا عانا ىزدەمەي بۇگىننەن باستاپ ءىشۋ كەرەك

نۇر-سۇلتان. قازاقپارات - قازاقپاراتتىڭ بۇگىنگى قوناعى - جىلقى شارۋاشىلىعىن عىلىمي نەگىزدە زەرتتەگەن كاسىپكەر- عالىم، ەكونوميكا عىلىمىنىڭ كانديداتى، قازاق- نەمىس «قىمىز» عىلىمي- زەرتتەۋ ينستيتۋتىنىڭ ديرەكتورى ايتۋعان مۇقاشەۆ.

«بولاشاق» باعدارلاماسىمەن گەرمانيادا وقىپ كەلىپ، كاسىبىندە نەمىس مەنەدجمەنتىن جولعا قويعان كاسىپكەردىڭ ايتارى مول ەكەن.

ءبىزدىڭ بانكتەر عىلىمعا اقشا سالمايدى

- ايتۋعان مىرزا، سۇحباتىمىزدى ءسىز جەتەكشىلىك ەتىپ وتىرعان ينستيتۋتتان باستاساق. قازاق- نەمىس «قىمىز» عىلىمي- زەرتتەۋ ينستيتۋتى! اتى قانداي كەرەمەت! ءبىزدىڭ بىلۋىمىزشە ينستيتۋتتىڭ ىرگەسى 2014 -جىلى قالانعان. وسى 6-7 جىلدىڭ ىشىندە ينستيتۋت ءوزىنىڭ الدىندا تۇرعان قانداي ماقسات- مەجەنى باعىندىردى؟

- عىلىمي- زەرتتەۋ ينستيتۋتى دەسە، ادەتتە كوز الدىمىزعا بىرنەشە قاباتتان تۇراتىن عيمارات، زەرتحاناسى بار، ىشىندەگى كىسىلەرىنىڭ كوزاينەك كيىپ الىپ، بىرنارسەنى تۇتىندەتىپ جۇرگەنى ەلەستەيدى. شىندىعىندا، باتىستا، دامىعان مەملەكەتتەردە عىلىمي- زەرتتەۋ ينستيتۋتى دەگەن، بۇل - مەنەدجەرلىك كەڭسە. ولار قوعامعا قاجەتتى ءبىر جاڭالىقتار بويىنشا عىلىمعا تاپسىرىس بەرەدى. سونى عالىمدار زەرتتەپ، مەنەدجەرلىك كەڭسە ونى وندىرىسكە جولدايدى.

وسى ارقىلى حالىقتىڭ تۇتىنۋىنا جىبەرەدى. ياعني ءبىزدىڭ عىلىمي- زەرتتەۋ ينستيتۋتىمىزدىڭ نەگىزگى جۇمىسى - اتى ايتىپ تۇرعانداي قىمىزعا قاتىستى دۇنيەلەردى ينستيتۋتتارعا بەرىپ، زەرتتەتىپ، بەلگىلى ءبىر ونىمدەردى شىعارىپ، ونى وندىرىسكە بەرىپ، حالىققا تاراتۋ. 2001-2007 -جىلدارى گەرمانيادا «بولاشاق» باعدارلاماسىمەن وقىدىم.

ماماندىعىم ەكونوميست بولعاننان كەيىن جىلقى شارۋاشىلىعىن كوپ زەرتتەدىم. سونداعى كوزىم جەتكەن ماسەلە - جىلقىنىڭ سۇتىنە، ەتىنە، تەرىسىنە، قىلىنا، ءبىر سوزبەن ايتقاندا جىلقىنىڭ بارىنە قاتىستى دۇنيەلەر زەرتتەلىپ تاستالعان ەكەن. ءبىراق وندىرىستە جوقتىڭ قاسى. وعان ءارتۇرلى سەبەپ بار. مىسالى گەرمانيادا بىزدەگى سەكىلدى جىلقى شارۋاشىلىعى قاتتى دامىماعان. سوعان بايلانىستى وندىرىسكە اينالماعان.

ال سوۆەت ۇكىمەتى كەزىندە ءبىزدىڭ قازاقستاندا جىلقى كوپ بولعانىمەن، الگىندەي شارۋالار باستالىپ، اياقسىز قالعان ەكەن. ماسەلەن، جىلقى شارۋاشىلىعى ونىمدەرىنىڭ دەنساۋلىققا پايداسى وتكەن عاسىردىڭ 50-80 -جىلدارىنىڭ اراسىندا عىلىمي تۇرعىدا زەرتتەلىپ، قانداي دا ءبىر اۋرۋدىڭ بارلىعىنا ەم بولاتىنى كەڭىنەن زەردەلەنگەن. ونىڭ ءبارىن ءارحيۆتى اقتارا وتىرىپ كوردىك.

ايتسە دە ونىمدەردى تازا كۇيىندە الىس جەرلەرگە تاسىمالداۋ ماسەلەسى بار. مىسالى اۋىلدا قىمىز وندىرىلگەنىمەن، ول قالاعا سونداي كۇيىندە جەتە بەرمەيدى.

سەبەبى، تاسىمالداۋ كەزىندە قۇرامى وزگەرەدى. وسى ماسەلەلەردىڭ ءبارىن دە عىلىمي جۇيەگە كەلتىردىك. قىمىزدى سول قالپىندا حالىققا جەتكىزۋ تۇرعىسىندا نەگىزگى ءبىرىنشى جۇمىسىمىز - 1999 -جىلى ءبىر جىلعا ساقتالاتىن قىمىزدى وندىرىسكە ەنگىزۋدەن باستالعان.

گەرمانياعا بارعاندا تەحنولوگيانىڭ قالاي دامىپ كەتكەنىن كورىپ، بيەنىڭ ءسۇتىن كەپتىرىپ، ودان بەلگىلى ءبىر ونىمدەردى جاساۋعا بولاتىنىنا كوزىمىز جەتتى. ءسويتىپ، 2014 -جىلى نەمىستەرمەن بىرىگىپ، ينستيتۋتتى اشتىق. جىلقى شارۋاشىلىعىنىڭ ونىمدەرىن تۇتىنۋعا گەرمانياداعى قوعام دايىن ەمەس. ال قازاقستاندا نەمەسە تۋىسقان تۇركى تەكتەس مەملەكەتتەردىڭ ءبىرازىنا قىمىزدى جارنامالاۋدىڭ قاجەتى جوق. وسىعان بايلانىستى ەكى مەملەكەت «قالاي وسىنى ىسكە اسىرامىز؟» دەگەن كەزدە ءبىرىنشى عىلىمي جۇمىستار نەگىزدەلىپ جازىلۋ كەرەك دەگەن توقتامعا كەلدىك. سودان بەرى 6-7 جىلعا جۋىق ۋاقىت ءوتتى.

سول ارالىقتا ءبىز بيە سۇتىنەن كوسمەتيكالىق بۇيىمداردى، سابىندى شىعاردىق، قىمىزدى ءبىر جىلعا ساقتاۋ نەمەسە ساۋمالدى ساۋىپ العان بەتتە قاپتاپ، ءبىر جىلعا دەيىن بۇلدىرمەستەن قالپىندا ساقتاۋ، ۇزاق مەرزىمگە ساقتاۋ ءۇشىن كەپتىرۋ تەحنولوگياسىن يگەردىك. ءبىزدىڭ ۇسىنىسىمىز بويىنشا بيە سۇتىنەن كوسمەتيكا بۇيىمدارى كورەيادان شىقتى.

سەبەبى، ول ەلدە كوسمەتيكا جاساۋ ءوندىرىسى وتە دامىپ كەتكەن. سولاردىڭ عالىمدارىمەن بىرلەسە وتىرىپ، كوسمەتيكا جاسالدى. ءبىزدىڭ نارىقتا بار. بۇل - وتە باعالى مايلاردان جاسالعان ءارى ساپاسى جوعارى بولعاندىقتان، باعاسى دا ەكىنىڭ ءبىرىنىڭ قولى جەتە بەرمەيتىن شەكتە. دەگەنمەن مەنىڭ ويىمشا، جىلقىدان جاسالعان ساپالى بۇيىمداردىڭ قاي- قايسىسى دا ارزان بولماۋى كەرەك. ويتكەنى ءبىز باسقا ەلدىڭ قاڭسىعىن تاڭسىق قىپ، كوپ اقشاعا شەتەلدىڭ كوسمەتيكاسىن الىپ جاتىرمىز عوي. ونىڭ قاسىندا سالىستىرمالى تۇردە الساق تا نەگىزىنەن ءبىزدىڭ ءونىمنىڭ باعاسى قىمبات ەمەس. پاندەميا ءبىزدى عىلىمنىڭ جاڭا تۇرىنە وتۋگە ماجبۇرلەدى.

ول - قىمىزدى دا، ءسۇتتى دە كەپتىرىپ، حالىققا ىڭعايلى تۇردە جەتكىزۋ. مىسالى ءبىز ءسۇتتى كەپتىرۋىن كەپتىرگەنىمىزبەن، ول ءتىرى ورگانيزم بولعاسىن ءبىر جەرگە كوپ ساقتاۋعا كەلمەيدى. ال سول ءونىمدى ىدىسقا ۇنتاق كۇيىندە سالىپ قويساڭىز، ونى ءبىر- ەكى رەت پايدالانعاننان كەيىن جارىق تۇسۋىنە نەمەسە تەمپەراتۋرانىڭ وزگەرۋىنە بايلانىستى قۇرعاق نارسە رەاكتسياعا ءتۇسىپ كەتەدى. سول ءۇشىن ءبىز بۇلاردى جەكە- جەكە كاپسۋلالارعا سالدىق. قاراپايىم ادام ءۇش مەزگىل (تاڭەرتەڭ، تۇستە، كەشكە) ءبىر-ءبىر كاپسۋلادان تۇتىناتىن بولسا، ول مولشەر - ادامنىڭ كۇندىك نورماسىنا جەتكىلىكتى. سوندا ءوزىمىزدىڭ اعزامىزعا قاجەتتى ۆيتاميندەردى تولىق الا الامىز. وتكەندە بىرەۋ مەنەن «مىنا ءبىر كاپسۋلا نەشە ليتر؟» دەپ سۇراپ جاتىر. دەنساۋلىققا اسەرى جاعىنان ءبىر قۇتىنىڭ ىشىندەگى 90 كاپسۋلانىڭ ءوزى - بىزگە 18 ليتر قىمىزدىڭ اسەرىن بەرەدى ەكەن. مىسالى ءسىز ءبىر ايدا 18 ليتر قىمىزدى ىشە المايسىز عوي؟ ال ءبىراق بۇل كاپسۋلانى وزىڭىزبەن بىرگە الىپ جۇرسەڭىز، جەتىپ جاتىر. قاراپايىم ءوزىمىزدىڭ حالىققا ايتىپ، تۇسىندىرە كەتەتىن نارسە: ءبىز كوبىنەسە اندا- ساندا قوناققا بارعاندا قىمىزدى ليترلەپ ءىشىپ الامىز. نەگىزىنەن قىمىزدى ليترلەپ ىشسەك، ول جاي عانا سۋسىن بولىپ قالادى. ءشولىمىزدى قاندىرىپ، راحات سەزىمىنە بولەيدى، بالكىم.

ال ەگەر ءبىز ونى تۇراقتى تۇردە، تاڭەرتەڭ، تۇستە جانە كەشكە ىشەر بولساق، ول ءدارى بولادى. سوندىقتان مۇنىڭ دارىلىك قاسيەتى جايىندا الدا اڭگىمەلەرىمىزدى ايتا جاتارمىز. ينستيتۋتتىڭ 7 -جىلدا اتقارعان شارۋاسىن قورىتسام: قىمىزدى كاپسۋلاعا سالىپ، كورەيامەن بىرىگىپ كوسمەتيكاسىن شىعاردىق، مالايزيالىقتارمەن بىرىگىپ سابىندى جاسادىق. ەندى شۆەيتسارلىقتارمەن بىرىگىپ، شامپۋن، جۋىنۋعا ارنالعان ونىمدەردى شىعارايىق دەپ وتىرمىز. وزىق تەحنولوگيالاردى پايدالانۋ ارقىلى ەرتەڭ سول ەلدىڭ دە نارىعىنا شىعۋعا بولادى.

- بيە سۇتىنەن كوسمەتيكا نەمەسە سابىن شىعارۋ ءۇشىن شەت ەلدەرگە جۇگىنىپ جاتقانىڭىزعا قاراعاندا ءبىزدىڭ ەلدە بۇل كاسىپتى جولعا قويا الاتىن تەحنولوگيانىڭ دا، مامانداردىڭ دا جوق بولعانى ما؟

- بىزدە مەملەكەتتىڭ قولداۋى نەگىزىنەن عىلىمي جوبالارعا ەمەس، كوبىنەسە ەكونوميكالىق پايدا تۇسىرەتىن جاققا اۋىپ كەتكەن. مىسالى بانكتەردىڭ ءبارى دە عىلىمي جۇمىسقا ۇزاق مەرزىمدى قارجى سالمايدى. ال عىلىم دەگەن نارسە ول - ۇزاق مەرزىمدى قارجىنى تالاپ ەتەدى.

ءبىراق اتقارىلۋى تەز ءىس. مىسالى مەن بانككە بارىپ، قىمىز جاسايتىن كاسىپورىن سالام دەسەم، مەنى قارجىلاندىرۋى مۇمكىن. سەبەبى، مەن اۋىلدان قىمىزدى 300 تەڭگەدەن الىپ، قالاعا اپارىپ، 800 تەڭگەگە ساتسام، سونىڭ اراسىنداعى پايدانى كورسەم، 1-2 جىلدىڭ ىشىندە قارىزىمدى جاۋىپ بەرەم دەيمىن.

ءبىراق بۇل ءادىس ءوندىرىستى دامىتپايدى. ال عىلىمعا ءبىراز ۋاقىتقا قارجى سالۋعا تۋرا كەلەدى. ءبىراق ودان الىناتىن ءونىم، ءسىزدىڭ 200 نەمەسە 500 تەڭگەمەن العان قىمىزىڭىزدى نارىقتا 15-20 مىڭ تەڭگە ەتىپ قايتارۋى مۇمكىن. سەبەبى، جاڭا تەحنولوگيا قوسىلعاننان كەيىن ول ءوزىنىڭ لايىقتى باعاسىن الا الادى.

بىزدە نەگە بيزنەستىڭ كوبى دامىمايدى، توقتاپ قالادى؟ سەبەبى كوبى عىلىميلاستىرىلماعان. ال شەتەلدىك زاتتاردىڭ، تاۋارلاردىڭ تاريحى بار. ەڭ ازى 10 جىل، الدى 200-300 جىلعا جەتكەن. ياعني ول تاۋارلار برەند بولىپ قالىپتاسادى دا، وعان عىلىمي- زەرتتەۋ ينستيتۋتتارى جىلدا جاڭالىعىن قوسىپ وتىرادى. ءبارىن جيناپ الىپ، ءبىر-اق جىلدا شىعارىپ جىبەرۋ مۇمكىن ەمەس. مىسالى كورەيامەن 2-3 جىلداي كەلىسسوز جۇرگىزدىك.

مامانداردى اپاردىق، بيە ءسۇتىن كوسمەتيكاعا قوسۋعا بولاتىنىن دالەلدەدىك. ودان كەيىن ولاردىڭ كوزدەرى جەتكەنشە تەكسەردى، زەرتتەدى، ساقتادى، جولعا قويدى، زيانى جوق دەگەننەن كەيىن بارىپ قانا وندىرىسكە كىرگىزدى. سوندا ايتپاعىم: عىلىمي ينستيتۋتتىڭ نەگىزگى جۇمىسى - عىلىمي ادامدارمەن بىرىگىپ، جۇمىس جۇرگىزۋ. مىسالى كوسمەتيكانىڭ بەس ءتۇرىن شىعارۋعا 45 ادام جۇمىس ىستەدى. ال قازاقستاننان وسى كوسمەتيكانى جاسايتىن 45 ادامدى تاباسىز با؟ جوق. ويتكەنى بىزدە ونداي ماماندار جوق. ونىڭ ينستيتۋتى قالىپتاسپاعان. بۇل ونىمدەر كورەيانىڭ ەڭ مىقتى دەگەن كوسمەتيكاسىنىڭ نەگىزىن الىپ، وعان بيە ءسۇتىن قوسۋ ارقىلى جاسالعاننان كەيىن بۇل قازىر - نارىقتاعى ەڭ مىقتى كومەتيكالاردىڭ ءبىرى بولىپ تۇر. سەبەبى بيە ءسۇتى ونى كۇشەيتتى.

كاسىپ پەن عىلىم قاتار جۇرمەسە، تابىس تۇراقتى بولمايدى

- شەتەلدىكتەر، اسىرەسە عىلىمي قاۋىمداستىق اراسىندا بيە ءسۇتىنىڭ پايداسىنا قاتىستى قانداي كوزقاراس قالىپتاسقان؟

- كورەيانىڭ عالىمدارى بيە سۇتىنە تاڭعالدى. نەگە دەسەڭىز، ولار كوسمەتيكا نەگىزىنىڭ قۇرامىنا 32 ءتۇرلى زات قوسادى ەكەن. ءبىز سوعان قاتىستى ناتۋرالدى ءونىم ۇسىنعاننان كەيىن وسى كوسمەتيكالاردىڭ قۇرامىنا سول زاتتاردىڭ 18 ءتۇرىن عانا قالدىردىق. ءبىر كەرەمەتى، بيە سۇتىندە وسى ۆيتاميندەردىڭ ءبارى دە تولىق بار. سوندىقتان ءبىز وزىمىزگە كەرەكتى مايلاردى عانا الدىق تا، قالعانىنا ۇنتاق كۇيىندە بيە ءسۇتىن قوستىق.

ال بۇل ءونىم شىققاننان كەيىن دە تەكسەرۋدەن وتەدى عوي. تەكسەرۋدەن وتكەننەن سوڭ كورەيالىقتاردىڭ بۇل ونىمدەرگە دەگەن سۇرانىسى وتە جوعارى بولدى. كورەيالىقتار ماسەلەن، بەس جىل الوەمەن جۇمىس جۇرگىزەدى، ول ونىمدەر ەسكىردى مە، وندا ۇلۋدىڭ كەرەمەت دەنساۋلىققا پايدالى ەكەنىن ايتادى دا، بەس جىلداي ۇلۋعا قاتىستى كوسمەتيكالاردى شىعارادى. سول ارقىلى ۇلكەن زاۋىتتاردى جۇرگىزۋ ءۇشىن جىلدا جاڭالىق كەرەك. مىنە، سول سەبەپتى بيە سۇتىنەن جاسالعان كوسمەتيكا دەگەن كورەيالىقتار ءۇشىن ۇلكەن جاڭالىق بولدى. باسىندا مۇنىڭ بيە ءسۇتى ەكەنىن ولار سەنگەن جوق. سەبەبى ولار «ءبىز وسىعان دەيىن ءسۇت ونىمدەرىنەن كوسمەتيكا جاساعانبىز، ودان مۇمكىن ەمەس ەكەنىنە كوز جەتكىزگەنبىز» دەيدى. بولاشاقتا ترەندتە، مودادا - بيە ءسۇتى كوسمەتيكاسى بولۋى ابدەن مۇمكىن. ول ءۇشىن بىزگە كوبىرەك بيە كەرەك، بيە ءسۇتى كوبىرەك كەپتىرىلۋگە ءتيىس. سەبەبى، بيەنىڭ ءسۇتىن سۇتتەي اپارىپ، كوسمەتيكاعا قوسا المايمىز. ونى كەپتىرۋ كەرەك. بۇلاردىڭ ءبارى دە بىرنەشە جىلعا سوزىلاتىن عىلىمي جۇمىستار. ادەتتە ءبىز كورەيا دەگەندە شىعاراتىن كولىگىمەن، IT - مەن بايىپ وتىر دەپ ويلايمىز عوي، ءبىراق ولاردىڭ جالپى كىرىسىنىڭ ىشىندە كوسمەتيكا سالاسىنىڭ ۇلەسى وتە جوعارى ەكەن. 2018 -جىلعى دەرەك بويىنشا، كورەيانىڭ كىرىسىنىڭ 37 پايىزى كوسمەتيكا ساتۋدان كىرگەن. ال ءبىز بولساق ۇلكەن وندىرىسكە كۇش سالامىز. مۇناي وندىرەمىز. بۇل وتە اۋقىمدى ءارى وزىندىك قۇنى وتە جوعارى وندىرىستەر. سول تۇرعىدان العاندا قازاقتار دا بيەنىڭ ءسۇتىنىڭ وزىنەن عانا كوسمەتيكا جاساپ، كادىمگىدەي قازاقستانعا كىرىس كىرگىزۋگە بولادى دەپ ويلايمىن. دەنساۋلىققا پايدالى ەكەنىنە كوزى جەتسە، ادامدار ءونىمنىڭ باعاسىنا قارامايدى. ءبىز قازاقستاننىڭ ىشكى نارىعىنا عانا ەمەس، سىرتقى نارىققا دا شىعارۋعا مۇمكىندىگىمىز بار.

- كورەيامەن، مالايزيامەن ەكىجاقتى جۇمىس جۇرگىزىپ جاتىرسىزدار عوي. سوندا جۇمىس ءتارتىبى، رەتى قالاي؟ سىزدەر ولارعا بيە ءسۇتىن ۇنتاق، ياعني شيكىزات كۇيىندە جەتكىزەسىزدەر مە؟

- مىسالى ءبىز ولارعا ءوزىمىزدىڭ ءونىمىمىزدى، قۇرامىندا وسىنداي زاتتار بار دەپ كورسەتەمىز. كورەيالىقتار بىزگە الدىمەن شامپۋن نەمەسە سابىن جاسايىق دەدى. مەن ولارعا «جوق، مەن كورەياعا كوسمەتيكا جاساۋ ءۇشىن عانا كەلدىم» دەپ ءوز پوزيتسيامدا تۇرىپ الدىم. قازىر مەن كورەيالىق ارىپتەستەرىممەن كۇندەلىكتى بايلانىستا وتىرمىن. الداعى ۋاقىتتا بيە سۇتىنەن بىرىگىپ، سولاردىڭ ۇسىنىستارىمەن ونىمدەردىڭ تاعى دا باسقا تۇرلەرىن جاسايمىز. ءبىز شيكىزاتىن جىبەرەمىز - ولار قوسىپ كورەدى. وسى كوسمەتيكالاردى ازىرگە تەك كورەيادا شىعارىپ وتىرمىز. بولاشاقتا قازاقستاندا شىعارۋ مۇمكىندىگى بار. بىزگە ول ونىمدەردى الىپ كەلە سالۋ ماسەلە ەمەس. بىزدە ونى جۇرگىزەتىن ماماندار جوق.

- ەكىنشىدەن نارىقتى باعىندىرۋ كەرەك دەيسىز عوي...

- ءيا، ودان كەيىن نارىق كەرەك. قازاقستاندا جاسالدى دەپ باسقا مەملەكەتتەرگە شىعارۋعا بولادى. ودان دا قورقىنىش جوق. ەڭ ۇلكەن ماسەلە تەحنيكا نەمەسە قاراجاتتا ەمەس - مامانداردا. ءبىزدىڭ جوعارى وقۋ ورىندارىندا وسىعان قاتىستى مامانداردى وقىتپايدى. ال مالايزيادا سابىننىڭ مايلارىن الىپ، جۇمىس جۇرگىزىلىپ جاتىر. ول كوسمەتيكادان گورى وڭايىراق. كاپسۋلا قازاقستاندا جاسالادى. وسى سياقتى مامانداردى دايىنداعاننان كەيىن ءوندىرىستى كەڭەيتە بەرۋ مۇمكىندىگى بار.

- ءبىر سۇحباتىڭىزدا زامان وزگەرگەن سايىن ماماندىقتار دا وزگەرۋ كەرەك دەگەن ەكەنسىز. راسىندا دا، الەمدە قازىر تەحنولوگيا كۇن ساناپ وزگەرىپ، دامىپ، سان الۋان ماماندىق پايدا بولا باستادى. ءسىز دە بيە ءسۇتىن تىڭ تەحنولوگيالارمەن حالىققا ۇسىنىپ وتىرسىز عوي. البەتتە بۇل شارۋا سالالىق مامانداردى قاجەت ەتەرى داۋسىز. كەرەكتى كادر تاپشىلىعىن قالاي شەشتىڭىزدەر؟

- الەم بويىنشا قازاقتار قاي جەردە تۇرسا، سول جەردىڭ بارىندە بولدىم. كوزىمنىڭ جەتكەنى: بىزدە قىمىز جاساۋ مادەنيەتى جوعالعان ەكەن. ويتكەنى اتا- بابامىزدان، اجەلەرىمىزدەن وسى مادەنيەتتى تولىق قابىلداپ الىپ قالا الماپپىز. جوق دەپ تە ايتا المايمىن. ءبىر وبلىستىڭ ءبىر اۋدانىنىڭ دەڭگەيىندە بولۋى مۇمكىن. مىسالى قاراعاندى وبلىسى دەسەك، جاڭاارقانىڭ قىمىزى دەيمىز، اقمولانىڭ توڭىرەگىندە تورعايدىڭ نەمەسە قورعالجىننىڭ قىمىزى دەگەن بولەكشە. ال نەگە اقتوبەنىڭ نەمەسە قىزىلوردانىڭ قىمىزى جوق. سول جەردەگى ادامدار ءدال قازىر وسى كاسىپپەن اينالىسقان كەزدە وسى قىمىز جاساۋدىڭ مادەنيەتى قالىپتاسادى. سول مادەنيەتى قالىپتاسقاننان بارىپ ماماندار شىعادى. بيە سۇتىنەن ءتۇرلى ءونىم شىعاراتىنداي بىزدە ماماندار تاپشى. مىسالى حيميا نەمەسە بيولوگيانى بىتىرگەندەر مەديتسينا نەمەسە فارماتسيەۆتيكا مامانى بولىپ شىعۋى مۇمكىن. ال حيميكتەردى تالداساق، ولار ءوندىرىس سالاسىندا ءجۇرۋى ىقتيمال. ءبىزدىڭ جوعارى وقۋ ورىندارىندا ولاردى دايىندامايدا دا. سەبەبى وعان سۇرانىس جوق. كورەياداعى زاۋىتتا كوسمەتيكاعا بايلانىستى ءبىزدىڭ ەكى قىز بالا جۇمىس ىستەپ جاتىر. ءبىز ەندى ولاردىڭ قاتارىنان بەسكە دەيىن جەتكىزبەكپىز. سەبەبى سول جاقتا جۇمىس ىستەپ جۇرگەن مامانداردىڭ داعدىسىن وسىندا اكەلىپ قانا زاۋىت اشا الامىز. ال ونى دايىنداپ اكەلمەي، زاۋىت اشىپ قويساق، ەرتەڭ مامان تابا الماي قالامىز.

- دايىن كوسمەتيكا، دايىن كاپسۋلا تۇر. شەتەلدە وتىمدىلىگى قالاي ەكەن؟ ونى ساراپتاپ، تالداپ وتىرسىزدار ما؟ ەكىنشىدەن، كاپسۋلالار وتاندىق ونىمدەر عوي. باسقا ەلدەرگە ەكسپورتقا شىعارىپ جاتىرسىزدار ما؟

- قازىرگى ءبىزدىڭ ونىمدەردى شىعارۋ كولەمى از. ءبىز دە قازىر ءبىر عانا اسپاپحانا بار. ول كۇنىنە 100-اق ليتر ءسۇتتى كەپتىرەدى. 100 ليتر سۇتتەن 10-اق كەلى ۇنتاق شىعادى. ودان ەندى مىنانى ەسەپتەسەك، ءبىزدىڭ ءوندىرىسىمىز 6 نەمەسە 7 مىڭ تال قىمىز نەمەسە ساۋمال شىعارادى. ويتكەنى ءوندىرىسىمىز كىشكەنتاي. ال ءوندىرىستىڭ اسپابى وتە قىمبات تۇرادى. سابىننىڭ دا، ساۋمالدىڭ دا سۇرانىسى وتە جوعارى. شىنىن ايتقاندا ءبىز قازاقستاننىڭ ءبىر عانا قالاسىن قامتاماسىز ەتەتىن جاعدايدامىز. دەگەنمەن سۇرانىس باسقا قالالاردان دا تۇسە باستادى. ال عىلىمي- زەرتتەۋ ينستيتۋتى ونىمدەردى شىعارۋمەن اينالىسقانى بولماسا، ءوزى ساتپايدى. تاعى دا بۇل جەردە نەمىس مەنەدجمەنتىن قولدانامىز. ول قالاي؟ جىلقى ۇستايتىن فەرمەرلەرمەن كەلىسىم جاسايمىز. ولار ءبىزدىڭ تالابىمىز بويىنشا بيەلەردى ساۋادى. شيكىزات اكەلەدى. ول شيكىزاتتى تەكسەرىپ، كەپتىرەمىز. اقىسى تولەنىپ، بيەنىڭ ءسۇتى كەپتىرىلگەننەن كەيىن ونى كاپسۋلا رەتىندە شىعارتامىز. ءبىز مەنەدجەرلىك قىزمەت اتقارامىز، سەبەبى ءوز الدىمىزعا جەكە- جەكە ينستيتۋت قوياتىنداي جاعدايعا ۇلكەن قاراجات كەرەك. جالپى ايتار بولسام، بيزنەس جاسايمىز دەگەندەگى قاتەلىگىمىز - وسىنداي قاراپايىم قاعيدالاردى تۇسىنە بەرمەيتىندىگىمىزدە. كوسمەتيكا نەمەسە سابىن جاسايتىن زاۋىت سالۋ - بۇگىنگى تاڭدا قازاقستاننىڭ نارىعىنا كەلمەيتىن نارسە.

ال ءبىراق قازاقستانداعى سابىن شىعاراتىن زاۋىتپەن كەلىسسەك، ول ماعان قاتىستى ءونىمدى ءبىر-اق كۇندە شىعارىپ بەرە سالادى. سول كەزدە بارىپ، ءونىم شىعاراتىن كاسىپورىننىڭ ءوزى - بولاشاقتا زەرتتەۋ ينستيتۋتىنا اينالادى. ياعني سابىن جاسايتىن زاۋىتقا بىرەۋ كەلىپ «ماعان بيەنىڭ سۇتىنەن نەمەسە تۇيەنىڭ سۇتىنەن جاسالاتىن سابىن كەرەك» دەسە، ەرتەڭگىسى ەكىنشىسى كەلىپ «ماعان جالبىزدان جاسالعان سابىن كەرەك» دەۋى مۇمكىن. ياعني وسى سۇرانىسقا قاراي سابىن زاۋىتى توقتاماي جۇمىسىن جاساي بەرەدى.

ال بىزدە وكىنىشكە قاراي سابىن زاۋىتتارى 2-3 كۇن سابىن جاساپ، ونى ءبىر اي بويى ساتىپ، قالعان ۋاقىتتا ءوندىرىسسىز توقتاپ تۇرادى. بۇل جەردە قارجى قايتۋ ماسەلەسىندە قيىندىق تۋىندايدى. سوندىقتان كوپ ءوندىرىس ۇزاققا بارمايدى.

ال مەن ايتىپ وتىرعان كورەيانىڭ «KOSMAKS» دەگەن كورپوراتسياسىنا جۇگىندىك. ول بىزگە بەس ءتۇرلى كوسمەتيكانى ءبىر- اق كۇندە ىستەدى. ولاردا بەس ءتۇرلى سەح بار. ولار كۇنىنە فرانتسۋزداردىڭ دا، يتاليالىقتاردىڭ دا، نەمىستەردىڭ دە قانشاما تاپسىرىسىن ورىندايدى. فرانسۋز كوسمەتيكاسىن كورسەك، ونى مىندەتتى تۇردە فرانتسيادان كەلگەن دەپ ويلايمىز. ولاي ەمەس. ولاردىڭ ءبارى دە كورەيانىڭ عىلىمي- زەرتتەۋ ينستيتۋتىنان جاسالىپ، شىعارىلىپ جاتىر. تەك اتاقتى كومپانيالار تاپسىرىس بەرۋشىلەر. سول سياقتى قازاقستاننىڭ دا بيزنەسىن وسىنداي مودەلدە جۇرگىزۋ كەرەك. مەنەدجەرلىك كەڭسەنىڭ جۇمىسى وسىنداي.

- شيكىزات تابۋ جاعىنان سىزدە پروبلەما جوق قوي؟

- جوق.

انانىڭ سۇتىنە قۋاتى جاعىنان تەك بيەنىڭ ءسۇتى تەڭەسەدى

- قىمىز بەن ساۋمالدىڭ پايداسىن ايتايىقشى. پاندەميا كەزىندە ساۋمالعا دەگەن سۇرانىس سۇراپىل بولدى. وسى سۇرانىستى جىلقى شارۋاشىلىعىنداعى ازاماتتار بولىپ وتەي الدى ما؟

- جالپى ءبىز اۋىرعان كەزدە عانا ەم ىزدەيتىن حالىقپىز. اۋرۋدىڭ الدىن المايمىز. شىنىندا دا، بيە ءسۇتى - ەم. سوعان كەڭىرەك توقتالا كەتەيىن، ويتكەنى كوپ ادامدا ونداي اقپارات جوق. جالپى بيەنىڭ ءسۇتى، ساۋمالدىڭ ەم ەكەنىن، قالاي جانە قاي كەزدە ءىشۋ كەرەك، نەسىمەن ەم دەگەن نارسەنى ەشكىم اشىپ ايتىپ بەرگەن جوق. قازاقستاندا وتكەن عاسىردىڭ 50-80-جىلدارى بيە ءسۇتىن زەرتتەگەن عالىمداردىڭ كوبى باسقا ۇلتتان بولعان.

سول جىلدارى ولاردىڭ جاسى ورتا ەسەپپەن ەلۋدە بولسا، قازىر ولار بۇل ومىردە جوق دەگەن ءسوز. ياعني بىزدە عىلىم ءۇزىلدى. اباي دەگەن عالىم اعامىز عانا بيە ءسۇتىنىڭ، ساۋمالدىڭ باۋىر سەرروزىن ەمدەيتىنىن دالەلدەپ، پاتەنت الدى. بيە ءسۇتىنىڭ قۇرامىندا ادام اعزاسىنا كۇندەلىكتى قاجەتتى ۆيتاميندەردىڭ تۇگەلى بار. نەگە ونىڭ قۇرامىنداعى ۆيتاميندەر تۇيە نەمەسە سيىردىڭ ءسۇتىنىڭ قۇرامىندا جوق؟

سۇتتەر ەكىگە بولىنەدى: ءبىرى البۋمين توبىنا، ەكىنشىسى كازەين توبىنا جاتادى. البۋمين توبىنا انانىڭ ءسۇتى مەن بيەنىڭ ءسۇتى، ال كوزەين توبىنا قالعان سۇتتەر جاتادى. سوندىقتان بالا تۋعان كۇننەن باستاپ بيەنىڭ ءسۇتىن بەرۋگە بولادى. قالعان سۇتتەردى ءبىر نەمەسە ەكى ايدان كەيىن اعزا جەتىلگەندىكتەن كەيىن عانا بەرەدى. بيە ءسۇتى يممۋن جۇيەسىن تەز كوتەرەدى. يممۋندىق جۇيەنى نە نارسە كوتەرەدى دەسەك، س ۆيتامينى مەن D ۆيتامينى.

وسى انانىڭ سۇتىندە دە بار دەسەك تە، وسى ۆيتاميندەر بيەنىڭ سۇتىندە وتە جوعارى مولشەردە. ءالسىز تۋعان بالاعا دا باسقا ەشقانداي تاماق بەرمەي، انانىڭ ءسۇتىن عانا ەمىزەدى. سوندا بالانىڭ يممۋنيتەتى كۇندەلىكتى جەتىلىپ وتىرادى. ال جىلقىنىڭ سۇتىندە يممۋنيتەتتى ودان ارى كۇشەيتەتىن ۆيتامين قۇرامدارى بار. اعزامىزعا كۇندەلىكتى ۆياميندەردىڭ جەتىسپەۋشىلىگى سالدارىنان ءبىز ءارتۇرلى اۋرۋعا شالدىعىپ جاتىرمىز. وسى اۋرۋلاردىڭ الدىن الاتىن نە نارسە دەگەن كەزدە، اعزامىزدى تولىق ۆيتامينمەن قامتاماسىز ەتۋگە كەلىپ توقتالامىز.

ياعني انانىڭ ءسۇتىن بانان دا، اپەلسين دە اۋىستىرمايدى. انانىڭ سۇتىنە قۋاتى جاعىنان نە بار دەگەندە بيەنىڭ ءسۇتى. ياعني ءبىزدىڭ اعزامىزعا ءبىر نارسە جەتپەسە، بيە ءسۇتىن ىشەر بولساق، اعزامىزداعى يممۋنيتەتتى كوتەرۋ ارقىلى اۋرۋدى شىعارادى. مىنە، سوندىقتان اۋىرىپ ەم ىزدەگەنشە، اۋىرمايتىن جول ىزدەۋ كەرەك.

قازىر ءبىزدىڭ وزىمىزدە دە قىمىزدى جاتىرقاۋ ماسەلەسى پايدا بولىپ جاتىر. قىمىز ىشسەم ءىشىم وتەدى، باسىم اۋىرادى نەمەسە قىسىمىم كوتەرىلەدى دەيدى. بۇل دەگەن ءبىزدىڭ اعزانىڭ ءوزى كەرەكتى نارسەنى ۇمىتا باستادى دەگەن ءسوز. سوندا وسى اعزامىز قىمىزدى ۇمىتپاس ءۇشىن ونى كۇندەلىكتى تاماعىمىزبەن بىرگە ءىشۋىمىز كەرەك. بىزدە مىڭداعان جىلقى بولعانىمەن، سونىڭ ءجۇزى عانا ساۋىلۋى مۇمكىن. استانادا ميلليونعا تاياۋ حالىق بولسا، ونى ساۋمالمەن قامتاماسىز ەتە الاتىن جىلقى بولدى ما؟ جوق. ياعني سۇرانىستى جىلقىشىلار وتەي العان جوق. ال ەندى قۇداي بەتىن ارى قىلسىن، اۋرۋىمىز بىزدەن الىستاپ، قايتىپ كەلمەيتىندەي كورىنىپ كەتتى. اۋىردىق دەگەن كۇندەرى حالىق تاڭ اتپاي كەزەككە تۇرىپ، ساۋمال ءىشتى دە، اۋرۋ وتكەننەن كەيىن ۇمىتىپ كەتتى. باسقا ۋاقىتتا دەنساۋلىقتىڭ كەرەگى جوق پا؟ سوندىقتان ءبىز بيە ءسۇتىن بۇگىننەن باستاپ ءىشۋىمىز كەرەك. سول ارقىلى شارۋاشىلىقتاردىڭ دامۋىنا مۇمكىندىك جاساي الامىز.

اۆتور: ايان بەكەن ۇلى