ءبىزدىڭ وسى كۇنگە دەيىن قولدانىپ كەلگەن ءالىپبيىمىز قازاق ءالىپبيى ەمەس - دوس كوشىم
وسىعان وراي قوعام قايراتكەرى دوس كوشىمنەن لاتىن الىپبيىنە كوشۋگە قاتىستى پىكىرىن بىلگەن ەدىك.
- دوس قالماحان ۇلى، قازاق ءتىلى ءالىپبيىن لاتىن گرافيكاسىنا كوشۋ قانداي قاجەتتىلىكتەن تۋىنداپ وتىر؟ الدىمەن وسىعان قاتىستى پىكىرىڭىزدى بىلسەك...
- نەگىزگى ماقسات - بۇل ءوزىمىزدىڭ فونەتيكالىق جۇيەمىزدى دۇرىستاۋ. سەبەبى، كيريلليتسا ارقىلى ءتىلىمىزدى بۇزىپ الدىق. ويتكەنى، كيريلليتسادا ءبىزدىڭ ارتيكۋلياتسيامىزدا جوق دىبىستار بولدى دا ءتول دىبىستارىمىز ەكىنشى ورىنعا ءتۇسىپ قالدى. جالپى، مەنىڭشە، 42 ءارىپ، 37 دىبىس بار ەل الەمدە جوق سياقتى. بىزگە 1939 -جىلى ورىس ءالىپبيىن بەردى جانە سوعان ءوزىمىزدىڭ ءتول دىبىستارىمىزدى قوسقان ەدىك. سوندىقتان ءبىزدىڭ وسى كۇنگە دەيىنگى ءالىپبيىمىز - كيريلليتسا ورىس- قازاق ءالىپبيى. بۇل قازاق ءالىپبيى ەمەس. سول سەبەپتى ءوزىمىزدىڭ قازاق ءالىپبيىن جاساۋعا، كوشۋگە تۋرا كەلىپ وتىر. مۇنى 1939 -جىلدان بەرى ءتىلشى عالىمدارىمىز «قازاق ءالىپبيى» ەمەس دەپ اشىق ايتىپ كەلەدى. سوعان ەندى عانا قولىمىز جەتىپ وتىر.
- ق ر تۇڭعىش پرەزيدەنتى نۇرسۇلتان نازاربايەۆتىڭ باستاماسىمەن 2017 -جىلى قازاق ءتىلى ءالىپبيىن لاتىن گرافيكاسىنا كوشىرۋ جۇمىستارى باستالعانى بەلگىلى. ودان كەيىن مەملەكەت باسشىسى قاسىم- جومارت توقايەۆتىڭ 2019 -جىلعى 21 - قازانداعى لاتىن گرافيكاسى نەگىزىندە قازاق ءتىلى ءالىپبيىن جەتىلدىرۋ جونىندەگى تاپسىرماسىن ورىنداۋ اياسىندا ءالىپبيدىڭ 40-تان استام نۇسقاسى ازىرلەنىپتى. سول 40-تان استام نۇسقانىڭ بىردە- ءبىرى نەلىكتەن بەكىتىلمەدى؟
- ۇمىتپاسام، 2017 -جىلدىڭ قىركۇيەگىندە ش. شاياحمەتوۆ اتىنداعى «ءتىل- قازىنا» ۇلتتىق عىلىمي- پراكتيكالىق ورتالىعىنىڭ باسشىسى ەربول تىلەشوۆ العاشقى ءالىپبيدى پارلامەنت قابىرعاسىندا تانىستىرىپ، كورسەتكەن بولاتىن. بۇل نۇسقاداعى ۇلكەن كەمشىلىك - ديگرافتار. قاتەلەسپەسەم، 8 ءارىپ 2 تاڭبامەن بەرىلەتىن. بۇل وتە قولايسىز ەدى. سوندىقتان باسقا نۇسقالارىن ىزدەدىك. ءسويتىپ قاراشا ايىندا پرەزيدەنتپەن كەزدەسۋدەن كەيىن ەكىنشى نۇسقا ازىرلەندى. ونىڭ دا ءوز كەمشىلىكتەرى انىقتالدى. ياعني، ارىپتەردىڭ ۇستىنە قويىلاتىن بەلگىلەر، اپوستروفتار كوپ بولدى. قىسقاسى ءارىپ ۇستىندەگى بەلگىلەردىڭ كوپتىگى كەمشىلىك سانالدى. ءيا، ءبىرلى- ەكىلى ءارىپتىڭ ۇستىنە اپوستروفتار بولاتىن دا شىعار. ءبىراق، ونىڭ كوپ بولۋى قولايسىزدىق تۋدىرادى. سوندىقتان وسى ۋاقىتقا دەيىن ونى دۇرىستاۋمەن بولدىق.
شىندىعىنا كەلگەندە ءالىپبيى دايىنداۋدىڭ وزىنە 4 جىلعا جۋىق ۋاقىت كەتتى. دەگەنمەن، اسىعاتىن ەشتەڭە دە جوق. ءالىپبيىمىزدى اسىقپاي دايىنداپ العانىمىز دۇرىس دەپ ويلايمىن. ال العاشقى نۇسقالارىنىڭ ءبارىنىڭ وتپەۋ سەبەبى تولىق جەتىلدىرىلمەگەندىگىندە بولىپ تۇر. بۇل پروتسەسس ەكەندىگىن ءتۇسىنۋىمىز كەرەك.
- كەشەگى ۇكىمەت باسشىسىنىڭ توراعالىعىمەن وتكەن جيىندا جاڭا جەتىلدىرىلگەن قازاق ءالىپبيى ماقۇلدانعانى بەلگىلى. دەگەنمەن وعان كەزەڭ- كەزەڭمەن كوشۋ 2023 -جىلدان باستالىپ، 2031 -جىلعا دەيىنگى ارالىققا جوسپارلانىپ وتىر. ۋاقىتتى مۇنشالىقتى ۇزاققا سوزۋ نە ءۇشىن قاجەت؟
- 2000 -جىلى ازەربايجاندا وتكەن سايلاۋعا بايقاۋشىلار ميسسياسىنىڭ قۇرامىندا بولىپ بارعانىم ەسىمدە. ازەربايجان ابۋلفاز ەلچيبەي پرەزيدەنت بولىپ تۇرعان كەزدە لاتىن گرافيكاسىنا نەگىزدەلگەن جاڭا الىپبيگە 1991 -جىلى كوشۋدى باستاپ، ەندى اياقتاپ جاتقان ءسات ەكەن. جاڭا الىپبيگە تولىق كوشۋ پروتسەسى 9 جىلعا سوزىلىپتى. بىردە ءوزىم توقتاعان قوناق ءۇيدىڭ تومەنگى قاباتىنا ءتۇسىپ، گازەت ساتاتىن ارناۋلى دۇڭگىرشەككە باردىم. سوندا بايقاعانىم، دۇڭگىرشەكتەگى 5 گازەتتىڭ ەكەۋى لاتىن گرافيكاسىندا، ال ۇشەۋى كيريلليتسامەن باسىپ شىعارىلعان. ال بۇل ازەربايجان لاتىن الىپبيىنە كوشكەننەن كەيىنگى توعىزىنشى جىلدا بولعان وقيعا. مۇنان بولەك، كوشەلەردە جازبالاردىڭ كەيبىرى لاتىن الىپبيىمەن، كەيبىرى كيريلليتسامەن جازىلىپ تۇرعانىن بايقادىم. دەمەك، بۇل - ۇلكەن، ۇزاق ۋاقىتقا سوزىلاتىن پروتسەسس.
مەنىڭشە، مۇنى اسىقتىرۋدىڭ دا ەش قاجەتى جوق سياقتى. سەبەبى، لاتىن الىپبيىنە كوشۋ 2-3 جىلدىڭ ىشىندە بولا قويادى دەگەنگە ءوز باسىم سەنبەيمىن. ۇزاققا سوزىلادى. ءبىر انىعى، ءبىز ەندى كەيىن قايىرىلمايمىز. وسى پروتسەسس توقتاۋسىز جۇرەدى. ياعني، «كيريلليتساعا ورالۋ» دەگەن ويدىڭ ءوزى بولماۋى ءتيىس. اقىرىنداپ، ءوزىمىزدىڭ دايىندىعىمىزعا ساي، كەزەڭ- كەزەڭمەن جۇزەگە اسىرعانىمىز وڭدى بولادى. ءيا، ۇزاققا سوزىلادى. ءبىراق، ودان قاشپاۋىمىز كەرەك.
- سۇحباتىڭىزعا راقمەت!
اۆتور: مارلان جيەمباي