ىندەت قاۋپىن سەزىنە ءجۇرۋىمىز كەرەك
قازىرگى كەزدە الەم ەلدەرىندە اۋرۋدىڭ تارالۋىنىڭ جالعاسۋى قاۋىپتىڭ سەيىلمەگەنىن بايقاتىپ وتىر. بۇل تۇرعىدا ساقتىق ءىس- شارالارىن ورىنداۋ ماڭىزدى ەكەنى انىق.
استانا مەديتسينا ۋنيۆەرسيتەتى بالالار جۇقپالى اۋرۋلارى كافەدراسىنىڭ مەڭگەرۋشىسى ديناگۇل باەشەۆانىڭ پايىمىنشا، ىندەتتىڭ تارالۋى ماسەلەسىندە ادامدار بۇل پروتسەستى ءوزى باسقارادى. كوروناۆيرۋستىڭ جوق بولۋى دا، تىڭ قارقىنمەن ۇدەپ كەتۋى دە مۇمكىن.
«ءبىر- بىرىمىزگە ۆيرۋستى قانشالىقتى تاراتاتىنىمىزعا بايلانىستى. ماسەلەن، قاتاڭ شارالار قابىلدانعان، ۇيدەن شىعارماعان كەزەڭدى الىپ قارايىق. سول كەزدە ۆيرۋستىڭ ادامنان ادامعا تارايتىنى كوپ ايتىلدى. تەمپەراتۋرا جىلى ما، سۋىق پا، اياز با، اپتاپ ىستىق پا - ۆيرۋسقا ءبارىبىر. سەبەبى ىندەت - ادام ارقىلى تارايدى»، - دەدى ديناگۇل باەشەۆا.
وسى ورايدا مامان مامىر ايىندا ت ج رەجيمى الىنىپ تاستالىپ، كارانتين ەنگىزىلگەنىن ەسكە سالدى. بۇل كەزەڭدە ادامدار جاعدايدى ءالى تولىق تۇسىنبەدى. بالكىم، ءبىزدىڭ ەلدە مۇنداي ىندەتتىڭ بۇرىن بولماعانى دا، مۇنداي شارالاردىڭ ەشقاشان قابىلدانباعانى دا سەبەپ بولعان شىعار.
«ءبىرقاتار ەلدە دارىگەرلەر مەن ەپيدەميولوگتاردىڭ كەڭەسىن بۇلجىتپاي ورىنعانىن كوردىك. بىزدە حالىقتىڭ ءبىراز بولىگى سول كەزدە ۆيرۋستىڭ جوقتىعىن ايتىسىپ، مۇنى ادەيى جاسالىپ جاتقان شەكتەۋلەر رەتىندە قابىلدادى. نەگىزسىز ءۋاج ايتىپ، سونىڭ سالدارىنان كوبىسىندە كۇدىك بولدى. ماۋسىمدا كارانتين مەن ت ج رەجيمى الىنىپ تاستالىپ ەدى، ءبارى كوشەگە شىعىپ، قوعامدىق ورىنداردى ارالاپ كەتتى»، - دەيدى ينفەكسيونيست.
ونىڭ ايتۋىنشا، مىڭداعان ادام بازارعا شىعىپ، قىدىرىپ كەتكەن. ادامدار ساقتىق شارالارىنا ءمان بەرمەي، اقپاراتتى قابىلدامادى. اقىرى ءبىر اپتادا عانا ناۋقاستار كۇرت كوبەيىپ، سىرقاتتى اۋىر كوتەرەتىندەر دە ءوسىپ كەتتى. مۇنىڭ ءبارى - ينكۋباتسيالىق كەزەڭنىڭ اياقتالۋىنان بولدى. ەشتەڭەگە سەنبەي، ءبىر- بىرىمەن بايلانىستا، قارىم- قاتىناستا بولعاندار كوبەيدى. بۇل تۇرعىدا ديناگۇل باەشەۆا ەل حالقىن وسى قاتەلىكتەردى قايتالاماۋعا شاقىردى. الدا قىسقى مەرەكەلىك كۇندەر كوپ بولعاندىقتان، وسى دەمالىس كەزەڭىندە ءاربىر قالا مەن ەلدى مەكەن تۇرعىندارى ساقتىق شارالارىنا ەرەكشە ءمان بەرۋى كەرەك.
«بيىلدىڭ باسىنان بەرى ادامدار كوروناۆيرۋسقا قارسى كۇرەستى ۇيرەنىپ الاتىنداي بولدى. ىندەت قاۋپىن سەزىنە ءجۇرۋىمىز كەرەك. سوندىقتان ءبىزدىڭ مىندەت - جاعدايعا قاراي بەيىمدەلۋ. ماماندار بەلگىلەپ بەرگەن ءىس- شارالاردى ۇستانعان ابزال. ۆيرۋس جىل مەزگىلىنە قاراماي تاراپ جاتىر. ول ەڭ الدىمەن ءوزىنىڭ كوبەيۋ جولىن ىزدەيدى. مىندەتى - وكپەگە جەتسە بولدى. سول سەبەپتى ءبىز سوزىلمالى اۋرۋلارى بار ادامدارعا ەكپىن قويىپ وتىرمىز. كوروناۆيرۋس جۇقتىرعان ادامنىڭ بۇرىننان بەرگى سوزىلمالى اۋرۋى قوزىپ كەتۋى ىقتيمال»، - دەدى ديناگۇل باەشەۆا.
جۇرەك- قان تامىرلارى اۋرۋى مەن COVID-19
№4-ەلوردالىق ەمحانا كارديولوگى جانات سۇڭقاربەكوۆا جۇرەك- قان تامىرلارى جۇيەسى پروبلەمالارى بار ناۋقاستار ءۇشىن COVID-19-دىڭ قانداي قاۋپى بارىن ايتىپ بەردى. كوروناۆيرۋستىق ينفەكسيا جۇرەك- قان تامىرلارى اۋرۋلارى بار ناۋقاستاردا اۋىر وتەدى، سەبەبى ۆيرۋس جۇرەك- قان تامىرلارى جۇيەسىنە كوپ فاكتورلى زاقىمداۋمەن اسەر ەتەدى.
«كوروناۆيرۋستىق ينفەكسيامەن اۋىراتىن ناۋقاستاردا ءسوزسىز بولاتىن گيپوكسيا جاعدايىندا جۇرەك- قان تامىرلارى اۋرۋلارى بار ناۋقاستارعا COVID-19-عا توتەپ بەرۋ قيىن. سونىمەن قاتار ۆيرۋس گيپەركواگۋلياتسياعا جانە ترومبوزعا باستاپقى بەيىمدىلىككە يە. كوروناۆيرۋستا ترومبوزدىڭ دامۋ قاۋپى جوعارىلاعاندا، بۇل جاعداي ۋشىعادى»، - دەدى جاننات سۇڭقاربەكوۆا.
كوروناۆيرۋستى جۇقتىرماۋ ءۇشىن بارلىق بەلگىلى پروفيلاكتيكالىق شارالاردى ساقتاۋ قاجەت. «ەكىنشىدەن، ءسىز ءوزىڭىزدىڭ دياگنوزىڭىزدىڭ - جۇرەك- قان تامىرلارى اۋرۋلارىنىڭ ەمىمەن اينالىسۋىڭىز كەرەك. ەگەر بۇل ارتەريالىق گيپەرتەنزيا بولسا، وندا ءسىز قان قىسىمىن باقىلاۋىڭىز كەرەك. نەگىزگى تەراپيا قاجەت. كوروناۆيرۋستى جۇقتىرعان جاعدايدا دارىگەرگە ەرتە بارۋ ماڭىزدى. بارلىعى «وزدىگىنەن وتەدى» دەپ ۇمىتتەنۋدىڭ قاجەتى جوق. ەشبىر جاعدايدا، قىسىمدى تومەندەتۋگە ارنالعان نەگىزگى تەراپيادان باس تارتۋعا بولمايدى. حولەستەرين دەڭگەيىن تومەندەتۋگە، انتياگرەگانتتارعا قارسى دارىلەردى قابىلداۋعا كومەكتەسەتىن ستاتيندىك تەراپيانى جالعاستىرۋ قاجەت. كوروناۆيرۋس ينفەكسياسىنان بۇرىن دا قابىلداعان بارلىق ءدارى- دارمەكتەردى جالعاستىرۋ كەرەك جانە ولاردى دارىگەردىڭ رۇقساتىنسىز ەشبىر جاعدايدا وزگەرتۋگە نەمەسە قابىلداۋدى توقتاتۋعا بولمايدى»، - دەپ ەسكەرتتى كارديولوگ.
ەگەر ادام كوروناۆيرۋس بەلگىلەرىن بايقاسا، ەڭ الدىمەن دارىگەرگە جۇگىنۋ كەرەك. قاجەت بولسا، جالپى تاجىريبە دارىگەرى ءاردايىم كارديولوگپەن كەڭەسەدى. ءارى قاراي ەمدەۋ جوسپارىن كەلىسەدى. تەراپيەۆت پەن كارديولوگتىڭ اراسىندا تىعىز بايلانىس بولۋى كەرەك.
«ەكى ماڭىزدى ماسەلە بار. ادامدار كوبىنەسە انتيكواگۋليانتتاردى پروفيلاكتيكالىق ماقساتتا قابىلداۋدى قالايدى. بۇلاي ىستەۋگە بولمايدى، ويتكەنى ءدارى- دارمەكتەردىڭ اسەرى كۇشتى جانە قان كەتۋىنە اكەلۋى مۇمكىن. ولاردى تەك دارىگەردىڭ نۇسقاۋى بويىنشا قابىلداۋ كەرەك. سونىمەن قاتار كارانتين كەزىندە ادامدار ۇيلەرىنەن شىعۋدى سيرەتتى. ناۋقاستار جاتتىعۋدى توقتاتىپ، وتىرىقشى ءومىر سالتىن جۇرگىزە باستادى. بۇل جۇرەك- قان تامىرلارى اۋرۋلارىنىڭ اعىمىن كۇشەيتەدى. ەشبىر جاعدايدا دەنە شىنىقتىرۋ دەڭگەيىن تومەندەتپەڭىز، ۇيدە جاتتىعۋدى جالعاستىرۋىڭىز كەرەك. ەڭ باستىسى - نيەت بولسا، كەز كەلگەن جاعدايدا جول تابۋعا بولادى»، - دەپ ءسوزىن اياقتادى دارىگەر.
مەديتسينالىق ماسكالاردىڭ تيىمدىلىگى
نۇر- سۇلتان قالاسىنىڭ باس سانيتارلىق دارىگەرى جاننا پىراليەۆانىڭ ايتۋىنشا، زەرتتەۋلەر مەديتسينالىق ماسكالاردىڭ تيىمدىلىگىن دالەلدەدى. بەتپەردە تاعۋ كوروناۆيرۋستىق ينفەكسيانىڭ تارالۋىن ازايتۋعا كومەكتەسەدى.
«ءتيىستى زەرتتەۋدى گونكونگ ۋنيۆەرسيتەتى مەن ا ق ش- تاعى مەريلەند ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ عالىمدار توبى دۇنيەجۇزىلىك دەنساۋلىق ساقتاۋ ۇيىمى ساراپشىلارىنىڭ قاتىسۋىمەن جۇرگىزدى. زەرتتەۋ ناتيجەلەرى عىلىمي باسىلىمداردا جاريالاندى»، - دەپ ءتۇسىندىردى قالالىق باس سانيتار دارىگەر. امەريكالىق عالىمدار كوروناۆيرۋستىڭ جىلدام تارالاتىنىن انىقتادى. پرينستون ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ ماماندارى COVID-19 ىندەتى تارالۋىنىڭ ماتەماتيكالىق مودەلىن ويلاپ تاپتى. ونىڭ كومەگىمەن پاندەميا ادامدار كوپ جينالاتىن جەرلەرگە باراتىن ينفەكسيا تاسىمالداۋشىلار اسەرىنەن ىندەت تەز تارالاتىنى ايقىندالدى.
«ينفەكسيانىڭ الدىن الۋ ءۇشىن بارىنە جوعارى قورعانىس بەتپەردەلەرىن پايدالانۋ قاجەت ەمەس. مىسالى، جۇقپالى اۋرۋلار دارىگەرلەرىنە تولىق وقشاۋلاعىش رەسپيراتورلار قاجەت، ال جۇمىسى مەديتسينامەن بايلانىستى ەمەس ادامدار ءۇشىن ءدارىحانالاردا ساتىلاتىن قاراپايىم ماسكالار جارايدى. ۇيدە مۇنداي قورعانىس قاجەت ەمەس، ءبىراق قوعامدىق ورىندارعا بارعان كەزدە مىندەتتى بولىپ تۇر. كادىمگى مەديتسينالىق ماسكانى ءار 2-3 ساعات سايىن اۋىستىرۋ كەرەك ەكەنىن ەستە ۇستاعان ءجون»، - دەدى مامان. وسى ورايدا ول كارانتيندىك شارالاردى ورىنداۋعا ۇندەۋ جاسادى.
اۆتور: رۋسلان عابباسوۆ