عالىمدار قىزىل وبا قورىمىنان بىرنەشە قۇندى جادىگەر تاپتى
ماۆزولەي- وبادان مول ماعلۇمات بەرەتىن التىن- كۇمىس بۇيىمدار تابىلدى، دەپ حابارلايدى قازاقپارات ءتىلشىسى.
س ق و ءۋاليحانوۆ اۋدانى سىلەتى وزەنىنىڭ بويىنداعى «قىزىل وبادا» زەرتتەۋ جۇمىستارى بىلتىر باستالدى. عالىمدارعا ەڭ الدىمەن ونىڭ قانداي ەسكەرتكىش، قاي عاسىرعا جاتاتىندىعىن انىقتاۋ ماقساتى تۇردى. بيىل قورىمدا اۋقىمدى جۇمىستار اتقارىلدى. م. قوزىبايەۆ اتىنداعى سولتۇستىك قازاقستان ۋنيۆەرسيتەتى جانە پاۆلودار پەداگوگيكالىق ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ قىزمەتكەرلەرى، تاريحي- مادەني مۇرالاردى قورعاۋ مەن قولدانۋ ورتالىعىنىڭ قىزمەتكەرلەرى جاز بويى قازبا جۇمىستارىنا قاتىستى.
« ⅩⅣ عاسىردىڭ 30-40 -جىلدارىنا جاتاتىن مونۋمەنتالدى ماۆزولەي ەكەنىن انىقتاپ وتىرمىز. قازبا جۇمىستارى بارىسىندا ەكى ەرەسەك ادامنىڭ جانە ەكى بالانىڭ ءتورت مولاسى شىقتى. سولاردىڭ بىرەۋىنەن التىن وردا داۋىرىنە جاتاتىن ءتورت كۇمىس اقشا تابىلدى. تانىمال رەسەيلىك نۋميزمات پاۆەل پەتروۆ مۇنداي مونەتالاردىڭ 14-عاسىردىڭ 30 -جىلدارى جاسالعانىن دالەلدەگەن. چەكانكاسى جاقسى ساقتالعان، 1337 -جىل كورسەتىلگەن. سوعان قاراپ ونىڭ سارايدا، وزبەك حان تۇسىندا جاسالعانىن بىلۋگە بولادى. بۇل - التىن وردانىڭ داۋىرلەپ تۇرعان كەزى»، - دەيدى پاۆلودار م پ ۋ «مارعۇلان ورتالىعىنىڭ» ديرەكتورى، ارحەولوگيالىق ەكسپەديتسيانىڭ جەتەكشىسى تيمۋر سماعۇلوۆ.
س ق و ءۇشىن بۇل ەسكەرتكىشتىڭ ماڭىزى زور. تابىلعان ەسكەرتكىش جايىندا ەشقانداي جازبالاردا كورىنىس تاپپاعان. تاريحي- ارحەولوگيالىق مالىمەت وتە از.
«وسى ەسكەرتكىشتىڭ اشىلۋىمەن ءبىز سول كەزدەگى جەرلەۋ راسىمىمەن عانا تانىسىپ قويماي، سول داۋىردەگى ساۋلەت ونەرىنەن دە ماعلۇمات الىپ وتىرمىز. مۇنداي قۇرىلىستى تەك كاسىبي ساۋلەتشىلەر مەن قۇرىلىسشىلار عانا جۇرگىزگەن. ماۆزولەيدىڭ اۋماعى 36 شارشى مەتر، بيىكتىگى 15 مەترگە دەيىن جەتكەن. كەڭ دالادا انادايدان مەنمۇندالاپ، وسى جەرگە كورىك بەرگەن. ارينە، عاسىرلار وتە ول قۇلاپ، تومپەشىككە اينالدى. ارحەولوگتاردىڭ زەرتتەۋ جۇمىستارى ناتيجەسىندە اشىلىپ وتىر. پورتال، قابىرعالارى دا جاقسى ساقتالعان. بۇل بىزگە بولاشاقتا ونى قالىپقا كەلتىرۋگە مۇمكىندىك بەرمەك. بۇگىندە سپۋتنيكتىك تەحنولوگيانى پايدالانۋ ارقىلى ارحەولوگيالىق قازبانىڭ، عيماراتتىڭ 3d مودەلىن جاساۋ مۇمكىن بولدى. قازىر ءبىز ۋاقىتشا بۇل جەردە جۇمىستاردى اياقتادىق»، - دەيدى تيمۋر سماعۇلوۆ.
قازبا جۇمىستارى كەزىندە ءتورت مونەتادان بولەك كۇندەلىكتى تۇرمىستا قولدانىلعان بۇيىمداردىڭ قالدىقتارى دا تابىلدى. سولاردىڭ ءبىرى - كۇمىس اينا. ونىڭ ادەمى بەدەرى ساقتالىپ قالعان. مامانداردىڭ ايتۋىنشا، بۇل دا جەرلەۋ ءراسىمىنىڭ ەرەكشەلىگىنەن جانە سول كەزدىڭ سانىنەن حاباردار ەتەدى. بۇدان باسقا سالپىنشاعى بار التىن سىرعا دا تابىلدى.
«التىن سىرعاداعى مونشاق مالايزيا اينەگىنەن جاسالعان. ال ىنجۋگە ۇقساس مونشاقتار - ولار دا اينەك، تۇسىنە قاراپ سيريادا جاسالعان دەگەن بولجام بار، ونى ءالى زەرتحانادا انىقتايتىن بولامىز. ال مونەتالارعا كەلەر بولساق، مۇنىڭ ءبارى ءبىر مولادان شىقتى. ونداعى جازۋدان وزبەك حاننىڭ تۇسىندا جانە حان سارايىندا جاسالعانىن بىلۋگە بولادى. ماۆزولەيگە قاراپايىم ادامداردى جەرلەمەگەن. مۇندا ءسوزسىز شىڭعىسحاننىڭ ۇرپاعى جاتىر. وعان التىن بۇيىمنىڭ تابىلۋى دا دالەل. بۇگىن اينانى تاپتىق. ونىڭ سىرتى ەكى ءتۇرلى ماتەريالمەن قاپتالعان ەكەن. ءبىرى - قىتاي جىبەگى، ەكىنشىسى - ماقتا ماتا. اينا - ساپاسى تومەن كۇمىستەن نەمەسە مىس پەن كۇمىستىڭ قوسپاسىنان قۇيىلعان. ازىرگە تازالاپ ۇلگەرمەدىم، سونىڭ وزىندە ونىڭ بەتىندەگى ورنەكتى كورۋگە بولادى. كوشپەلى زەرتحانانىڭ مۇمكىندىگى از، دەگەنمەن، ول بولماسا بۇل جادىگەرلەردىڭ قورىتىندىسىن بىرنەشە اپتالاپ كۇتەر ەدىك»، - پاۆلودار م پ ۋ «UMAI « حالىقارالىق عىلىمي- زەرتتەۋ زەرتحاناسىنىڭ مەڭگەرۋشىسى تاتيانا كرۋپا.
«قىزىل وبا» قورىمىندا ارحەولوگيالىق قازبا جۇمىستارى كەلەر جىلدارى جالعاسىن تابادى.
«ءبىز تەك ءبىرىنشى كەزەڭدى عانا بىتىردىك. سىلەتى وزەنىنىڭ بويىندا كەم دەگەندە وسىنداي 6-7 ماۆزولەي جاتىر. ولاردى اشىپ، زەرتتەۋىمىز قاجەت. سونداي-اق وتىرىقشىلىقتىڭ بەلگىلەرى - تۇرعىن ۇيلەردىڭ ورىندارى بار. ونەركاسىپتىك قۇرىلىستاردىڭ قالدىقتارى ساقتالعان. شىعىر ىدىستاردىڭ قالدىقتارى شىقتى. ونى سۋ كوتەرگىش مەحانيزمدەرگە ورناتىپ، القاپتاردى سۋارۋعا قولدانعان. تابىلعان جادىگەرلەردىڭ بارلىعى بۇل جەردە مادەنيەتتىڭ بولعانىن، باسقا شىعىس مەملەكەتتەرمەن ەكونوميكالىق قارىم- قاتىناس ورناتىلعانىن، ساۋدا- ساتتىقتىڭ، قۇرىلىستىڭ دامىعانىن كورسەتەدى. بۇل سولتۇستىك قازاقستان وبلىسى جايىنداعى قالىپتاسقان كوزقاراستى وزگەرتپەك، ياعني سىلەتى وزەنىنىڭ بويىندا عالىمدارعا بەلگىسىز التىن وردانىڭ ساياسي- مادەني ورتالىعى بولعان»، - دەيدى ارحەولوگ- عالىم تيمۋر سماعۇلوۆ.
ايتا كەتەيىك، بيىل س ق و- دا العاش رەت قازبا جۇمىستارىنا ۆولونتەرلەر تارتىلدى. جاستار «قىزىل وبا» قورىمىندا جۇمىس ىستەدى.
اۆتور: اقەركە داۋرەنبەك قىزى