كورەيادا قازاق ءتىلىن وقىتاتىن پروفەسسورمەن سۇحبات

نۇر- سۇلتان. قازاقپارات - قازان ايىنىڭ العاشقى جەكسەنبىسىندە قازاقستاندا مۇعالىمدەردىڭ كاسىبي مەرەكەسى تويلانادى. بۇل كۇنى ەلىمىزدە ۇستازداردىڭ ەڭبەگى ۇلىقتالىپ، ايرىقشا سىي- قۇرمەتكە بولەنىپ جاتادى.

بۇل ورايدا ەل اۋماعىندا عانا ەمەس، شەت ەلدەردە ءبىلىم بەرىپ جۇرگەن مامانداردى دا ۇمىتپاۋىمىز كەرەك. سولاردىڭ ءبىرى - وڭتۇستىك كورەيا جاستارىنا قازاق ءتىلىن ۇيرەتىپ جۇرگەن وقىتۋشى، حانگۋك شەت تىلدەرى ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ پروفەسسورى ءاليا ءابجان قىزى قۇرىشجانمەن سۇحباتتاسقان ەدىك.

- ءاليا حانىم، ءسىزدى قازاقستاندا اتاپ وتىلەتىن ۇستازدار كۇنىمەن شىن جۇرەكتەن قۇتتىقتايمىز جانە تابىستى ەڭبەك تىلەيمىز! ەڭ الدىمەن ءوزىڭىز تۋرالى ايتىپ بەرىڭىزشى، قايدا تۋىپ- ءوستىڭىز، قايدا ءبىلىم الدىڭىز؟

- مەن الماتى قالاسىندا تۋدىم. قازاق ۇلتتىق ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ فيلولوگيا فاكۋلتەتىندە جالپى ءتىل ءبىلىمى كافەدراسىندا وقىدىم. سول كەزدەن باستاپ قوستىلدىك ماسەلەلەرمەن اينالىسا باستادىم. ديپلومىمدى سودان قورعاعانمىن، قازۇۋ- دا قالىپ ساباق بەردىم، بىرتە- بىرتە عىلىمي زەرتتەۋ جۇمىستارىنا ارالاستىم.

شامامەن 1996-جىلدارى فيلولوگيا فاكۋلتەتىندە جۇمىس ىستەپ جۇرگەنىمدە قازۇۋ- عا ءبىرىنشى كومپيۋتەرلەر كەلە باستادى. 12 دانا Apple Macintosh كومپيۋتەرى كەلگەندە، ولارمەن قازاق ءتىلىن وقىتاتىن ەش كونتەنت بولمادى. نەمىس ءتىلى باعدارلاماسىن بەرليننەن، يسپان ءتىلىن - مادريدتەن، اعىلشىن ءتىلىن - بريتانيا نەمەسە امەريكادان الۋعا بولادى. ال قازاق ءتىلىن وقىتاتىن باعدارلامانى قايدان تابامىز؟ سوندىقتان العاشقى باعدارلامالاردى سول جىلدارى ءوزىمىز جاساي باستادىق.

بۇل جۇمىستار قازۇۋ- داعى مەحانيكا- ماتەماتيكا فاكۋلتەتىنىڭ عىلىمي- زەرتتەۋ ينستيتۋتىندا ءجۇردى. ونداعى باعدارلاماشىلار بۇرىننان وتە مىقتى ەدى. Apple كومپيۋتەرلەرى العاش كەلگەندە قازاقشا شريفت تە بولماعان. سونداعى قوسىمشا ارىپتەردى دە ءبىزدىڭ باعدارلاماشىلار جاساپ شىققان. كەزىندە ناعىز پاتريوت ماماندار - اكادەميك ن. ت دانايەۆ، اكادەميك ش. س. سماعۇلوۆتار وسىعان ەرەكشە ءمان بەرگەن. ولاردى كومپيۋتەرلىك وقىتۋ باعدارلامالارىنىڭ پيونەرى دەپ اتاۋعا بولادى.

وسىلاي Apple، IBM كومپيۋتەرلەرىنە قازۇۋ قابىرعاسىنان 20 شاقتى وقىتۋ باعدارلاماسىن شىعاردىق. وقىتۋشىلىقپەن قاتار بىرنەشە جوبادا كونتەنمەيكەر/مازمۇن جاساۋشى رەتىندە جۇمىس ىستەپ ءجۇردىم. وسىنىڭ ارقاسىندا امەريكاعا شاقىرتۋ الدىم.

- ا ق ش- تا قانداي تاجىريبە جينادىڭىز؟ ستۋدەنتتەرگە قازاق تىلىنەن ساباق بەردىڭىز بە؟

- ءبىزدىڭ ءبىر باعدارلامامىزدى امەريكاداعى ينديانا ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ پروفەسسورى، ورتا ازيا دەپارتامەنتىنىڭ باسشىسى ۋيليام فيرمان كوردى، ونىمەن 2000 - جىلدارى قازۇۋ- دا تانىستىق. ءبىز ول كەزدە قازۇۋ- دا IBM- گە ارنالعان ءۇش دەڭگەيلى وقىتۋ باعدارلاماسىن ازىرلەپ جاتقانبىز. سونىڭ ادىستەمەسى، كونتەنتى قانداي بولاتىنىن پروفەسسورعا كورسەتتىم، ۇزاق سويلەستىك. پروفەسسور فيرمان بەس ءتىلدى جەتىك مەڭگەرگەن، ورتا ازيانى زەرتتەۋ سالاسىنداعى وتە اتاقتى مامان. بىزگە باعىت- باعدار قاجەتتىگىن ءتۇسىنىپ، مەنى ا ق ش- قا كونفەرەنتسياعا شاقىردى. ودان كەيىن ينديانا شتاتىنىڭ ۋنيۆەرسيتەتىنە مۇعالىم رەتىندە قاتىستىردى.

بۇل - 1930-جىلدارىنان باستاپ ىشكى ازيا ماسەلەلەرمەن اينالىساتىن امەريكاداعى ەڭ اتاقتى ۋنيۆەرسيتەت. ورتا ازيانى زەرتتەيتىن ءبىرىنشى عىلىمي- زەرتتەۋ ينستيتۋتى دا سول ۋنيۆەرسيتەتتە اشىلعان. ول كەزدە ا ق ش- تا ورتا ازيا تىلدەرىنە كوپ ءمان بەرىلەتىن. مەن كەلگەندە پروفەسسور تالانت ماۋقان ۇلى قازاق جانە ۇيعىر تىلدەرىنەن ساباق بەرەتىن. مەن كەلىپ- كەتىپ Visiting instructor بولدىم، ول كىسى دەپارتامەنتتىڭ شتاتتاعى پروفەسسورى بولعان. مەنىڭشە، ول قازىر سيەتل ۆاشينگتون ۋنيۆەرسيتەتىندە ساباق بەرەدى.

ينديانا ۋنيۆەرسيتەتىندە عاجاپ ارىپتەستەرىم بولدى. تۇرىكمەن تىلىنەن ەكى مۇعالىم، ازەربايجان تىلىنەن - ەكى مۇعالىم، وزبەك تىلىنەن - 3-4 مۇعالىم بار ەدى. تۇرىك ءتىلى مەن باسقا تىلدەر دە بولعان. قازاق تىلىنەن مەن ەكىنشى مۇعالىم بولىپ، ستۋدەنتتەرگە ەكى دەڭگەي ۇسىنا باستادىق. سول كەزدە وقىتۋ كۋرستارىن، اۋديو مەن لينگافون كۋرستارىن ءوزىمىز ازىرلەدىك.

ماۋسىم باسىندا قازۇۋ- داعى سەمەسترىمدى ءبىتىرىپ ا ق ش- قا كەتەمىن، تامىزدىڭ اياعىندا قايتىپ كەلىپ، 1 - قىركۇيەكتە ءوز اۋديتورياما ساباققا كىرەمىن. امەريكادا ءبىر جازعى ينتەنسيۆ كۋرستا ءۇش كاسىبي سەمينار الاتىنبىز. ادىستەمە تۋرالى، اۋديومەن، ۆيدەومەن جۇمىس ىستەۋ، وقىتۋ ماتەريالىن دايىنداۋ سىندى وتە پايدالى ساباق بەرىپ، بىلىكتىلىگىمىزدى جەتىلدىرەتىن. سول جەرگە مىقتى مامانداردى، ادىسكەرلەردى، زەرتتەۋشىلەردى شاقىرىپ، الەمدىك تاجىريبەسىمەن تانىستىرىپ تۇراتۇعىن.

2000 -جىلدارى بىزدە ءالى كومپيۋتەر، وقىتۋ تەحنولوگيالار تاراعان جوق، جاساۋ تاجىريبەمىز دە جوق. بارلىعىن جاڭادان ۇيرەنەتىنبىز. وزىمە پايداسى ءتيدى، تالاي نارسەنى مەڭگەرىپ العانمىن. ينديانا ۋنيۆەرسيتەتىندە كىتاپ جانە اۋديو تۇرىندە وقىتۋ كۋرستارىن شىعاردىق، مۋلتيمەديالىق ينتەرنەت مودۋل دايىندادىق. الماتىعا قايتىپ كەلىپ، مەحماتتاعى ماماندارمەن سونداي باعدارلامالاردى ءوزىمىز جاساي باستاعانبىز. سوندىقتان ءبىر جاعىنان زەرتتەۋشى، ەكىنشى جاعىنان - ۇيرەنۋشى بولىپ، تالاي نارسەنى جەتىلدىرۋگە تۋرا كەلدى، مەن ءۇشىن جاقسى مەكتەپ بولدى.

وسىلايشا 2001-2008 -جىلدارى ا ق ش- قا بارىپ- كەلىپ، قازۇۋ- دە ساباق بەرىپ ءجۇردىم. ارينە، قيىن بولدى. قارقىندى كۋرستىڭ ءوزى اۋىر جۇكتەمە ەدى. اراسىندا قىزمەتكەرلەرگە بەرىلەتىن جەڭىلدىكتى پايدالانىپ، تىلدىك كۋرسقا باراتىنمىن. ءبىر جاعىنان ءوزىم امەريكالىق اۋديتورياعا قازاق تىلىنەن ساباق بەرەمىن، ودان كەيىن اعىلشىن تىلىنەن كۋرس الامىن. مەتوديكانى سىنىپتىڭ ەكى جاعىنان دا كورە الدىم، ءبىراز نارسەنى ۇعىنىپ الدىم.

امەريكادان ەلگە كەلگەندە انام جىلاپ جىبەرگەن، ويتكەنى ءبىر جازدان 6-8 كەلىگە ارىقتاپ كەلگەنىم بار. ەشتەڭە وڭاي كەلمەيدى، ءار نارسەنىڭ قۇنى بولادى. جالپى ينديانا ۋنيۆەرسيتىندە وتە مىقتى دەپارتامەنت بولدى، سوندا ءساتى ءتۇسىپ بارعانىما وتە ريزامىن. ورتا ازيادان كەلگەن ءتۇرلى ماماندار جينالىپ، وتە كۇشتى ۇجىم بولدى. قازىر ونداي باعدارلامالار مەنىڭ بىلۋىمشە، ازايىپ كەتتى. سەبەبى امەريكاداعى ساياسات فوكۋسىن وزگەرتتى. قازىر وندا تۇرىك، وزبەك، ازەربايجان تىلىنەن 1-2 كۋرس قالعان شىعار.

- وڭتۇستىك كورەياعا قالاي جول ءتۇستى؟ وندا نەشە جىل جۇمىس ىستەپ كەلە جاتىرسىز؟

- مەن قازۇۋ- دا شەتەلدىكتەرگە ارنالعان دايىندىق فاكۋلتەتىندە جۇمىس ىستەگەنمىن. سول جەردە شەتەلدىكتەردى قازاق تىلىنە وقىتا باستاعانبىز. ءبىرىنشى توپتارىمىز ارالاس بولدى - ەكى امەريكالىق، ءبىر پولياك، ءبىر بەيجىڭنەن كەلگەن قىتاي جانە كورەي ستۋدەنت بار ەدى. ورتاق ءتىل بولماعاندىقتان ولارعا بىردەن قازاقشا سويلەسۋدى ۇيرەتتىك. ول كەزدە اعىلشىن تىلىندە وقۋلىق، ماتەريال از ەدى، تەك ورىستىلدى اۋديتورياعا ارنالعان «قىرىق ساباق» كىتابى مەن اعىلشىنشا- قازاقشا ءبىر شاعىن سوزدىك بولاتۇعىن. سوندىقتان ولاردى وقىتاتىن بارلىق كۋرستى ءوزىمىز جاسادىق.

ءبىزدىڭ العاشقى ستۋدەنتتەرىمىزدىڭ ءبىرى كورەيالىق سون ەن حۋن بىرنەشە جىل الماتىدا وقىدى. دايىندىق فاكۋلتەتىن ءبىتىرىپ، قازۇۋ- دا قازاق بولىمىندە وقىعان، كەيىن عىلىم اكادەمياسىنىڭ تاريح، ەتنوگرافيا جانە ارحەولوگيا ينستيتۋتىندا ديسسەرتاتسياسىن قورعاپ، كورەياعا قايتتى. ول ءوزىن اقىلدى، مىقتى، ءتوزىمدى مامان رەتىندە كورسەتتى. مەنىڭ بىلۋىمشە، ول قازاقستاندا عىلىمي تاقىرىپتان قورعاعان ءبىرىنشى كورەي ازاماتى بولدى. كوپ جىلدان كەيىن مەنى سەۋلگە جۇمىسقا سول كىسى شاقىردى. ول حانگۋك شەتەل تانۋ ۋنيۆەرسيتەتىندە ورتا ازيا دەپارتامەنتىن اشىپ، سونىڭ باسشىسى بولدى.

حانگۋك ۋنيۆەرسيتەتى - كورەيادا ەڭ ءبىرىنشى اشىلعان جانە ەڭ كوپ ءتىل وقىتاتىن شەتەل تانۋ ۋنيۆەرسيتەتى. حانگۋك ۋنيۆەرسيتەتى وقىتاتىن ءتىل سانى بويىنشا الەمدە ماسكەۋدەگى مگيمو مەن پاريجدەگى سوربوننادان كەيىن ءۇشىنشى ورىندا تۇر. ونىڭ فاكۋلتەتتەرى مەن ماماندىقتارى كوپ، تاريح، ەكونوميكا، بيزنەس، مەديا، ءتىپتى ينجينيرينگ بولىمدەرى بار. سول فاكۋلتەتتەر اراسىنان قازاق تىلىنە قىزىققان ستۋدەنتتەر ءبىزدى تاڭداپ كەلەدى. كورەياداعى اۋديتوريا مەن وقىتۋ جۇيەسى مۇلدەم باسقا بولعاندىقتان، ءبىرىنشى جۇمىس ىستەپ كورەيىن دەپ باردىم. سودان بەرى حانگۋك ۋنيۆەرسيتەتىندە 8 جىل جۇمىس ىستەپ كەلەمىن.

- ستۋدەنتتەر قازاق ءتىلىن قانداي ماقساتپەن تاڭدايدى؟ ءتىل ۇيرەتۋ ءۇشىن قانداي ۇتىمدى تاسىلدەردى قولداناسىز؟

- كورەياداعى ۋنيۆەرسيتەت جۇيەسى امەريكالىق ۋنيۆەرسيتەتتەرگە ۇقسايدى. ستۋدەنت ءبىر فاكۋلتەتكە كەلىپ، 4-5 جىل ءبىر دەپارتامەنتتە وتىرمايدى. ولار قالاعان كۋرستارىن تاڭداپ ءجۇرىپ وقيدى. مەنىڭ توبىمدا مىسالى ونەر فاكۋلتەتىنىڭ، ينجينيرينگ، بيزنەس نە باسقا دا ماماندىق ستۋدەنتتەرى بولۋى مۇمكىن. ولاردىڭ ماماندىقتارى مۇلدەم باسقا، ءبىراق وسى ايماقتا جۇمىس ىستەگىسى كەلسە، ولار ءبىزدىڭ دەپارتامەنتكە كەلەدى. سول ءۇشىن ءبىزدىڭ ءتىلىمىزدى تاڭدايدى.

مىسالى، تاۋ نەمەسە مۇناي ينجەنەرى ماماندىعىنداعى ستۋدەنت قازاقستانداعى مۇناي سالاسىندا ىستەگىسى كەلسە، مەنىڭ ساباعىما كەلەدى. ال ەگەر ول افريكاداعى نيگەريادا ىستەيمىن دەسە، مەنىڭ ارىپتەسىم دجون پروفەسسورعا بارىپ، سۋاحيلي ءتىلىن ۇيرەنەدى. ستۋدەنت ءوز ينجەنەرلىگىن وقيدى، ءبىراق ءوز تاڭداۋى بويىنشا ايماقتىق/جەرگىلىكتى ءتىلدى الادى. سوندا عانا ءتيىمدى مامان يەسى شىعادى. سوندىقتان، ءبىزدىڭ دەپارتامەنت Regional studies بولىمىنە كىرەدى، ياعني ءبىز جەرگىلىكتى ەرەكشىلىكتى بىلەتىن مامانداردى ازىرلەيمىز.

ورتا ازيا تانۋ ماماندارىن دا ءبىزدىڭ دەپارتامەنت دايىندايدى. ءبىزدىڭ دەپارتامەنت ايتارلىقتاي ۇلكەن ەمەس. ەڭ ۇلكەنى ارينە اعىلشىن ءتىلى دەپارتامەنتى، ودان كەيىن اراب، يسپان تىلدەرى سۇرانىسقا يە. سەبەبى، ول تىلدەردىڭ سويلەۋشىلەرى وتە كوپ. تۇتاس لاتىن امەريكاسى يسپان تىلىندە سويلەيدى نەمەسە اراب ەلدەرىنىڭ سانى باسىم تۇسەدى. ءتىپتى ورىس دەپارتامەنتىنىڭ 146 ميلليون سويلەۋشىسى بار.

ال قازاق ءتىلى 18 ميلليون ادام ءۇشىن مەملەكەتتىك ءتىل بولىپ تابىلادى. تيىسىنشە بىزگە كەلەتىن ستۋدەنتتەر دە ازىراق بولادى. ءبىراق ولار قازاق ءتىلىن تاڭداپ كەلىپ تۇرعان سوڭ، ءبىز ۇلكەن دەپارتامەنتتەردەن كەم وقىتپاۋىمىز كەرەك. حالىقارالىق دەڭگەيدەن قالماۋعا تىرىسىپ، اۋديو، ۆيدەو، تەحنولوگيالار سىندى بارلىق مۇمكىندىكتەردى قولدانامىز. سوندىقتان مەن بىرنەشە ادام بولسا دا، قازاق ءتىلىن، قازاقستاندى جاقسى كورەتىن ماماندى دايىنداسام، ەڭ ۇلكەن جەتىستىگىم وسى دەپ بىلەمىن. ءارى قاراي دا قازاقشا وقيمىن دەسە، قازاقستانعا بارىپ وقۋىن جالعاستىرا الادى. ال مۇندا ءبىز باسقا ەلۋ شاقتى تىلدەردەن قالىسپاي، بالالاردىڭ قازاقستانعا قىزىعۋشىلىعىن تۋدىرۋىمىز قاجەت. ءبىزدىڭ نەگىزگى ماقساتىمىز سول دەپ ويلايمىن.

قازىرگى سەمەستر بىزدە ونلاين باستالدى. ءبىراق قازاننىڭ ءبىرىنشى اپتاسىنان ارالاس وقۋعا كوشەمىز. ول دا ءبىز ءۇشىن جاڭا فورمات بولادى، بۇرىن ونداي تاجىريبە ەشكىمدە بولماعان. ءتىل مەڭگەرۋدى نەمەسە پراكتيكالىق زەرتتەۋدى قاجەت ەتەتىن توپتار اۋديتوريادا جۇمىس ىستەي باستايدى. دەگەنمەن، كورەيا - تەحنولوگيالاردىڭ ەلى عوي. كومپيۋتەر، كامپۋستاعى جەلى، پلاتفورمالار، سەرۆەرلەر، مۋلتيمەديا ءبارى قامتىلعان. اۋديتورياعا كىرىپ، ەمىن- ەركىن جۇمىس ىستەي بەرۋگە بولادى. جانە مۇندا باياۋ ينتەرنەت دەگەن ماسەلە جوق. 5G Wi-Fi كەز كەلگەن جەردە ۇستايدى، كامپۋستىڭ ءوز بازالىق ستانتسياسى ورناتىلعان، ۋنيۆەرسيتەتتە سپۋتنيك ارنالارى بار. سوندىقتان ستۋدەنتتەرگە كولەمدى تاپسىرمالاردى، اۋديو/بەينە، مۋلتيمەديا فايلدارىن جىبەرە الامىز، ولار دا اۋديو مەن بەينە ءۇي تاپسىرمالارىن جاساپ جىبەرەدى. مىسالى وتكەن سەمەستردە 1 - كۋرستاعى ستۋدەنتتەرىم ءۇشىن 80-گە جۋىق شاعىن ۆيدەو جاساپ، ينتەرنەتكە جۇكتەگەنمىن. ونى بالالار ۇيدەن وزدەرى اشىپ وقىدى. ارنايى كورەي اۋديتورياسىنا ارنالعان قازاق ءتىلى كۋرستارى بولماعاندىقتان، ءبارىن ءوزىمىز جاسايمىز.

- حانگۋكتە قازاق ءتىلىن ۇيرەتەتىن نەشە وقىتۋشى بار؟ ءبىر سەمەستردە شامامەن قانشا ستۋدەنت وقىتساسىزدار؟

- مەن حانگۋك ۋنيۆەرسيتەتىندەگى قازاقستاننان كەلگەن جالعىز قازاق وقىتۋشىمىن. سوسىن كورەيا ازاماتتارىنان تاعى ءۇش وقىتۋشى بار. ونىڭ ءبىرىنشىسى - دەپارتامەنت باسشىسى، پروفەسسور سون يەن حۋن، ول كەزىندە قازۇۋ- دى ءتامامداعان. ودان سوڭ قازۇۋ- دا ماگيستراتۋرا وقىعان تاعى ەكى جاس وقىتۋشىمىز بار. ولار قازاق ادەبيەتىنەن جانە قازاق تىلىنەن ساباق بەرەدى. تورتەۋمىز دە قازاقستاندا ءبىلىم العانبىز. وتكەن سەمەستردە قازاق ءتىلى كۋرسىندا 30 عا جۋىق ستۋدەنت بولدى. وسى سەمەستردە دە كورسەتكىش وسىنداي بولار.

مۇندا وڭتۇستىك كورەيا حالقىنىڭ ازايىپ بارا جاتقانىن ەسكەرۋ كەرەك. كورەيا حالقى ازايىپ، جاپونيادان كەيىنگى قارتايىپ جاتقان ەلدەر قاتارىنا كىردى. مىسالى تالاپكەرلەرگە ۋنيۆەرسيتەتتەر بەرەتىن 520 مىڭداي كۆوتا ورىنعا العاش رەت 490 مىڭداي تالاپكەر ءوتىنىش بەرىپ جاتىر. سەبەبى، بالا سانى ازايدى، بۇرىنعىداي بالاباقشادا كوپ بالا جۇرمەيدى، سالدارىنان مەكتەپتە دە بالا ازايادى، مەكتەپتەن ۋنيۆەرسيتەتكە كەلەتىن ستۋدەنتتەر سانى دا تومەندەيدى.

بۇرىن 2010 - جىلدارى ءبىر وقۋ جىلىنا 50 شاقتى ستۋدەنت قابىلدايتىن بولساق، قازىر 30-عا ءتۇسىپ وتىر. بارلىق وقىتۋ مەكەمەلەرى وسى جاعدايعا بەتپە- بەت كەلدى. دامىعان ەلدەردە پايدا بولعان وسى ءۇردىس كورەيادا دا ورىن الىپ وتىر.

- كورەيادا قازاق ءتىلىن ۇيرەنگەن تۇلەكتەر قايدا جۇمىسقا ورنالاسادى؟ قازاقستانعا باراتىندارى كوپ پە؟

- ءبىزدىڭ دەپارتامەنتتىڭ تۇلەكتەرى - PhD دارەجەسىن قورعاعان بايان مەن ماگيستراتۋرا بىتىرگەن ءامىر قازاقستانداعى كورەيا ەلشىلىگىندە جۇمىس ىستەپ ءجۇر. بۇل - ولاردىڭ قازاقشا ەسىمدەرى، مىسالى باياننىڭ كورەي ەسىمى - چۋ يەڭ مين، امىردىكى - پاك چۇڭ حيڭ. ولار حانگۋك ۋنيۆەرسيتەتىندە قازاق تىلىنەن وقىعان. hufs/حانگۋك ۋنيۆەرسيتەتى - شەت تىلدەرى ۋنيۆەرسيتەتى بولعاندىقتان، نەگىزگى پاندەر اعىلشىنشا جانە كورەيشە وقىتىلادى. سوندىقتان، بارلىق ستۋدەنتتەرىمىز اعىلشىنشا بىلەدى. كورەيا - مونوۇلتتى/مونوءتىلدى ەل، مۇندا بارلىعى انا تىلىندە سويلەيدى. ءبىراق ءبىزدىڭ كوپتەگەن ستۋدەنتتەر باسقا دا تىلدەردى ۇيرەنەدى. مىسالى ءامىر كورەيشە، اعىلشىنشا، قازاقشا، ورىسشا جانە جاپونشا سويلەيدى، بايان - كورەي، اعىلشىن، ورىس تىلدەرىن بىلەدى، ال قازاقشاعا سۋداي.

ودان باسقا كوپتەگەن تۇلەكتەر كورەيادا قالادى. ولار ورتالىق ازيامەن بيزنەس جاسايتىن حالىقارالىق كومپانيالاردا، فيرمالاردا جانە مەملەكەتتىك قىزمەتتە جۇمىس ىستەيدى. مىسالى قازاقستانعا بايلانىستى جوبالار بولسا نەمەسە ومىرلىك ماسەلەلەردى شەشۋ كەرەك بولعاندا، ءبىزدىڭ تۇلەكتەر شاقىرتىلادى. سەبەبى، ءبىزدىڭ ستۋدەنتتەر ءتىلدى عانا وقىمايدى، تاريح، ساياسات، ەكونوميكا، بيزنەس، رەسمي قۇجاتتار سىندى ءتۇرلى كۋرستاردى الادى. ورتالىق ازيانىڭ جالپى مادەنيەتىن، مەنتاليتەتىن بىلەدى، ءتىلدى عانا ەمەس، ءدىلدى دە تۇسىنەدى.

- كورەيادا قازاق ءتىلىن وقىتۋدا وقۋلىق ماسەلەسى بار ما؟ ماسەلەن، الدىمىزدا لاتىن قارپىنە اۋىسۋ جوسپارى تۇر. سوندا جاڭا وقۋلىقتاردى جەتكىزۋ كىمنىڭ مىندەتى بولماق؟

- وقۋلىقتار اۋديتورياعا بايلانىستى بولۋى كەرەك. قازاقستاندا شىعارىلعان وقۋلىقتار كەرەمەت، ءبىراق ولار ورىسءتىلدى اۋديتورياعا جازىلعان. شەتەلدىك اۋديتورياعا ارنالعان اعىلشىن نۇسقاسىنداعى وقۋلىقتار بار. ءبىراق ولار قازاقستانعا كەلگەن اعىلشىن تىلدىلەرگە نە شەتەلدەگى اعىلشىن ءتىلدى اۋديتورياعا ارنالعان. وقۋلىق ماقساتتى اۋديتورياسىنا ساي بولۋى كەرەك.

مىسالى، قازاقستانداعى كەز كەلگەن ورىستىلدىگە «دۇكەن»، «ازىق- تۇلىك»، «نان»، «كوشە» دەگەن ءسوزدى ءتۇسىندىرۋ قاجەت ەمەس. ول تىلدىك ورتانىڭ ىشىندە ءجۇر، كوپتەگەن نارسەنى كۇندەلىكتى ومىردەن بىلەدى. بۇل - ەكىنشى ءتىل رەتىندە وقىتۋ مەتوديكاسى. ال رەسەيدەگى ورىستارعا بۇل سوزدەر تاڭسىق، سوندىقتان رەسەيدەگى ورىسءتىلدى اۋديتورياعا باسقاشا وقۋلىق دايىنداۋ كەرەك، ونىڭ شەتەل ءتىلى رەتىندە وقىتاتىن مەتوديكاسى بولۋى ءتيىس. سوندىقتان، ءتىلدى اۋديتورياعا سايكەس وقىتۋ كەرەك، سوندا عانا كەرەك ناتيجەگە جەتە الامىز.

قازاقستاندا جاسالعان وقۋلىقتار كورەياداعى اۋديتورياعا ساي كەلمەيدى جانە بارعان ۋنيۆەرسيتەتىمدە سول اۋديتورياعا سايكەس ءوزىم جاڭا كۋرس ازىرلەيمىن. ستۋدەنتتەرگە قالجىڭداپ ايتامىن: «مەن قازاق ءتىلى ءپانىن ۇيرەتپەيمىن، قازاق تىلىندە سەندەردى ۇيرەتەمىن» دەيمىن. سەبەبى ءتىل دەگەن اۋقىمدى، ءتىلدىڭ ءبارىن بىردەن مەڭگەرە المايدى، سوندىقتان كەزەڭ- كەزەڭ بويىنشا ماقساتقا ساي ءتىل قولدانىسىن ۇيرەتۋ كەرەك. مىسالى، ءسىز جۋرناليست بولساڭىز، سىزگە ارنالعان كۋرس بولەك، زاۋىتتا ىستەيتىن ينجەنەرگە بولەك بولۋى كەرەك. جۋرناليستى، پروگرامميستى نەمەسە دوكتوردى ءارتۇرلى وقىتۋ كەرەك.

ارينە، لاتىن قارپىنە اۋىسۋدى قولدايمىن، سونى دالەلدەپ كەزىندە بىرنەشە ماقالا دا جازعانمىن. سەبەبى، ول - حالىقارالىق جازبا جۇيەسىنە اينالعان. حالىقارالىق تىلدەردى بىلەتىن ادامعا قازىرگى 42 ارىپتىك كيريلليتسانى ۇيرەتۋ قيىن. سالىستىرايىن. وزبەك ءتىلىن وقىتاتىن پروفەسسور ارىپتەسىم ەكەۋمىز تىلدىك كۋرستاردى قاتار باستايمىز. سوندا وزبەكتىڭ 26 ارىپتەن تۇراتىن لاتىن ءالىپبيىن، جازۋى مەن وقۋىن ستۋدەنتتەر ءبىر كۇندە ۇيرەنىپ الادى. ال مەن قازاقءتىلدى 42 ارىپتىك كيريلليتسانى ەكى اپتا وقىتامىن. سەبەبى ونىڭ جازۋى باسقا، ايتىلىمى جاڭا، ونى وقۋدى، قولمەن جازۋدى ءارى كومپيۋتەردە باسۋدى ۇيرەۋگە ءبىراز ۋاقىت كەتەدى. بۇل قازاق ءۇشىن كورەيدىڭ حانگىل جازۋىن نەمەسە جاپوننىڭ حيراگانا ءالىپبيىن ۇيرەگەنمەن بىردەي. ال لاتىن قارپىندەگى باسقا تىلدەردى ستۋدەنتتەر تەز مەڭگەرىپ الادى.

كورەياداعى قازاق تىلىنە ارنالعان ەڭ ۇلكەن كاسىبي كىتاپحانا ءبىزدىڭ دەپارتامەنتتە. قازاقستانعا بايلانىستى ءتىل، تاريح، ادەبيەت، مادەنيەت تاقىرىپتارىمەن ادامدار بىزگە كەلەدى. سەبەبى ءبىز قازاقستانداعى جاڭا وقۋلىقتاردى، جاڭالىقتاردى باقىلاپ وتىرامىز جانە كىتاپتاردى ىزدەپ، الىپ تۇرامىز. ەلگە بارعان سايىن كىتاپ دۇكەندەرى مەن باسپالاردى ارالاپ، كورەياعا 15-20 كەلى ارتىق جۇكپەن كەلەمىز. وزەكتى ادەبيەتتەن قالماۋعا تىرىسامىز جانە ونى كاسىبيلىكتىڭ ءبىر كورىنىسى دەپ سانايمىز.

- جالپى ەلىمىزدەگى ۆەدومستۆولىق ورگاندار، ءتىل كوميتەتى نەمەسە قازاق ءتىلى قاۋىمداستىقتارى شەت ەلدەردەگى قازاقءتىلى وقىتۋشىلارىنا قارايلاسىپ تۇرا ما؟ ناقتى قانداي كومەك كورسەتەدى؟

- ءبىر رەت قازاقستان حالقى اسسامبلەياسى كومەگىمەن ستۋدەنتتەرگە قازاقشا كوستيۋمدەر الدىق. ءبىزدىڭ فاكۋلتەتتە «گۇلدەر» بي ءانسامبلى بار. وندا قىز- جىگىتتەرىمىز قازاق بيلەرىن بيلەيدى، وزدەرى قويادى، قازاقشا بيلەۋدى ۇيرەنەدى. سوسىن سەۋلدا ءبىلىم الىپ جاتقان قازاقستاندىق ستۋدەنتتەر قازاقشا ءان- بي ۇيرەتىپ، كومەكتەسىپ تۇردى.

قازاقستاننان دەلەگاتسيا كەلگەن سايىن بۇيىمتايىمىزدى سۇراسا، ىلعي وقىتۋ ماتەريالدارىن سۇرايمىز. مەنىڭ سۇراپ جۇرگەنىم - ۇلكەن بەينە جانە كىتاپ ەنتسيكلوپەديالارى. ودان كەيىن قازاق مادەنيەتىنىڭ ۇلكەن ەنتسيكلوپەديا جيىنتىعى شىقتى. سونى الا الماي ءجۇرمىز. بۇگىنگى سۇحباتتا دا وسى ماسەلەنى ايتقىم كەلەدى. مۇنداي كىتاپتار، وقۋلىقتار، ءتۇرلى ەنتسيكلوپەديالار مەن وقىتۋ مۋلتيمەديا كەشەندەرى بىزگە دە كەرەك. ءوز اقشامىزعا الايىق دەسەك تە، ولار اشىق ساتىلىمعا شىقپاي، تەك قانا ۋنيۆەرسيتەتتەرگە بولىنەدى. سوندىقتان ءتىل كوميتەتى مەن ءبىلىم كوميتەتىنە حات جازدىق. وندا كىتاپتار مەن وقۋلىقتار، رەسۋرستار بولىنەتىن ءبىلىم بەرۋ مەكەمەلەرى مەن ۋنيۆەرسيتەتتەر تىزىمىنە ءبىزدى دە قوسۋدى سۇرادىق. ءبىراق، ءالى كۇنگە دەيىن ناتيجە بولمادى. الماتىداعى حالىقارالىق قازاقتار قاۋىمداستىعىنا دا بارعانمىن. ازىرگە ناتيجەسىن كۇتىپ وتىرمىز.

- وتكەن جىلى «الەمنىڭ قانداي ج و و- لارىندا قازاقءتىلى وقىتىلادى» دەگەن ماتەريال جاساعىمىز كەلدى. ءبىراق ءبىزدىڭ رەسمي ساۋالعا ەش ۇيىم جاۋاپ بەرە الماي، مۇنداي ءتىزىمنىڭ جوقتىعىن ايتتى. سىزدەر، ياعني شەت ەلدەردە قازاقءتىلىن ۇيرەتەتىن وقىتۋشىلار ءوزارا بايلانىسىپ تۇراسىزدار ما؟

- مەن دە وسىنداي رەسمي جاريالانعان دەرەكتى ىزدەپ تاپپاعانمىن. سوندىقتان، ارىپتەستىك جەلى ارقىلى ءبىر- ءبىرىمىزدى تاۋىپ، ىزدەپ ارالاسىپ ءجۇرمىز. مىسالى مەن امەريكادان كەتكەن سوڭ، وندا ەكى جاس وقىتۋشى وقىپ، جۇمىس ىستەدى. ولار Fulbright جوباسىمەن سول جەردە ماگيستراتۋرالارىن بىتىرگەن. بەرليندە بەلسەندى ارىپتەسىمىز وقىتۋشى گۇلسىم ماساقوۆا بار. ءوزى قازاقشا، نەمىسشە، اعىلشىنشا، تۇرىكشە، ورىسشا سويلەيدى. 2014 -جىلى ول بەرلين ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ ورتا ازيانى زەرتتەيتىن ينستيتۋتىندا workshop ۇيىمداستىرىپ، ءبىزدى شاقىرىپ، باسىمىزدى قوستى. سول جەردە ءبىراز وقىتۋشىمەن تانىستىق. پولشادا جۇمىس ىستەيتىن ەرلى- زايىپتى وقىتۋشىلار كەلدى. ماجارستاندا تاعى ءبىر وقىتۋشى بار ەكەنىن ەستىدىم. ودان كەيىن قازاقستان مەن ت م د ەلدەرىنىڭ وقىتۋشىلارى كەلدى. مەن وڭتۇستىك كورەيادان باردىم.

ءبىز وندا تاجىريبەلەرىمىزدى ورتاعا سالدىق، سويلەستىك- اقىلداستىق، ءبارىمىز ءۇشىن وتە پايدالى شارا بولعان ەدى. گۇلسىم حانىمعا ريزا بولىپ قالعانبىز. ارينە وسى سالادا ىستەيتىن وقىتۋشىلاردى مۇنداي باسقوسۋلارعا جيىرەك جيناۋ كەرەك. قازىر، وكىنىشكە وراي، سونداي شارالاردى ەستىمەي ءجۇرمىن.

- وڭتۇستىك كورەيادا ۇستازدار كۇنى قالاي اتاپ وتەدى؟ جالپى مۇعالىمدەردىڭ قوعامداعى ورنى قانداي؟

- كورەيادا مۇعالىمدەر كۇنى مامىر ايىندا اتاپ وتىلەدى. بۇل كۇنى كوپتەگەن ستۋدەنتتەر ۇستازدارىن قۇتتىقتايدى. بۇرىن وقىپ كەتكەن ستۋدەنتتەر قۇتتىقتاپ كەلەدى نەمەسە حابارلاسادى. مىسالى وتكەندە كورەياداعى مەرەكەدە ءبىر ستۋدەنتىم حابارلاستى. ءوزى اسكەردە ءجۇر ەكەن. «اپاي، مەن قازىر سەۋلدا ەمەسپىن. كەلە المايمىن. ءبىراق سىزگە سىيلىق جىبەرىپ وتىرمىن» دەپ تەلەفونىما QR- كود جىبەردى. وسى كودتى جاقىن جەردەگى دۇكەندە اشىپ كورسەتۋ كەرەك ەكەن، ساتۋشى ماعان ءبىر شوكولاد بەردى. ونى سۋرەتكە ءتۇسىرىپ، وزىنە جىبەردىم، راحمەت ايتتىم. سونداي قىزىق وقيعا بولدى. ءوزى اسكەردە ءجۇر، اقشاسى ساناۋلى، ءبىراق مۇعالىمنىڭ قادىرىن ءتۇسىنىپ، امالىن تاۋىپ، ءبىزدى قۇتتىقتاپ جاتقانىنا ريزا بولىپ قالعانمىن.

ا ق ش پەن وڭتۇستىك كورەيادا ءومىر ءسۇرۋ دەڭگەيى باسقا، سوندىقتان ۋنيۆەرسيتەت وقىتۋشىسىنىڭ جالاقىسى دا سول دەڭگەيگە سايكەس كەلەدى. كورەياداعى قوعامدا وقىتۋشىلار مەن دارىگەرلەر كوپ وقيتىن، كوپ ەڭبەكتەنەتىن ادامدار بولىپ ەسەپتەلەدى. ۋنيۆەرسيتەت مۇعالىمىنىڭ ساباعى وڭاي ەمەس، ءارى باسەكەدەن قالماۋ ءۇشىن سەمەستر سايىن جاڭالىقتاردى ۇيرەنىپ جۇرۋگە تۋرا كەلەدى. ونلاين سەمينار مەن ۆوركشوپتار ۇيىمداستىرىلادى، بارىنەن ءوتىپ، كاسىبي دەڭگەيدى دالەلدەپ تۇرۋ كەرەك. سوندىقتان ولاردىڭ جالاقىسىن ورتاشادان جوعارى دەپ ايتۋعا بولادى. ودان بولەك، كورەيادا مەديتسينالىق ساقتاندىرۋ جۇيەسى بار، مۇعالىمدەردىڭ جەكە ءوز زەينەتاقى قورى بار. ۋنيۆەرسيتەت ءبىزدى قىزمەتتىك پاتەرمەن قامتاماسىز ەتكەن. وسىلاي كەدەرگىسىز جۇمىس ىستەۋگە جاعداي جاسالاتىنىنا ريزامىز.

- قازاقستانداعى جاس ارىپتەستەرىڭىزگە قانداي اقىل- كەڭەس بەرەر ەدىڭىز؟

- شەتەلدە جۇمىس ىستەۋ وڭاي ەمەس، ءبىراق قيىن بولعانىمەن وتە قىزىق. قازاقستاندا تابىلمايتىن تاجىريبە جيناقتاۋعا بولادى. ول ءۇشىن ءبىلىمىڭ، كاسىبيلىگىڭ جەتكىلىكتى دەڭگەيدەن جوعارى بولۋى كەرەك. قازاقستاندا مىڭداعان قازاق ءتىلى ماماندارى بار. ءبىراق شەتەلدە ىستەۋ ءۇشىن حالىقارالىق دەڭگەيدەگى جۇمىس ءتىلىڭ بولۋى كەرەك. ساباقتى ءتيىستى دەڭگەيدە وتكىزۋ ءۇشىن بەينەكليپتەردى ءوزىم وڭدەۋدى ۇيرەندىم، ۆيدەوعا قازاق سۋبتيترىن ءوزىم جاساي الامىن، اۋديوكۋرستاردى دا ءوزىم جازىپ جۇرەمىن. مەنىڭ اۋديتوريامدى مەنەن جاقسى ەشكىم بىلمەيدى، سوندىقتان ستۋدەنتتەرىمە نە كەرەكتىگىن ءوزىم دايىنداپ بەرۋىم كەرەك.

كۋرستىڭ مازمۇنى مەن مەتوديكاسىن، فورماتى مەن ءتارتىبىن ۋنيۆەرسيتەت بەكىتەدى، ءبىراق وسى كۋرستى قالاي وتكىزۋدى مۇعالىمنىڭ ءوزى شەشەدى، ونىڭ ناتيجەسى دە ءوز جاۋاپكەرشىلىگىندە. مەن بىلەتىن مۇعالىمدەر اراسىندا ءوز ءتىلىن كاسىبي تۇردە بىلەتىن جانە ادىستەمەلەر مەن تەحنولوگيالاردى قولدانا بىلەتىن ماماندار كوپ. بۇل سالادا باسەكەلەستىك وتە مىقتى، سوندىقتان ءتىل، ءبىلىم، ادىستەمەلەر، تاسىلدەر، شىعارماشىلىق جۇمىس كوپ بولۋى قاجەت. ءتىپتى مۇعالىمدى مارسقا جىبەرسە دە، سول جەردەگى مارستىقتارعا ءتىل ۇيرەتە الۋى كەرەك.

سوسىن جاس مۇعالىمدەرگە قىزىق بولسا، مەن اعىلشىن ءتىلىن وقۋدى 45 جاستان كەيىن باستاعانمىن. مەكتەپتە دە، ۋنيۆەرسيتەتتە دە نەمىس ءتىلىن وقىدىم. كانديداتتىق مينيمۋمدى دا نەمىس تىلىنەن تاپسىرعانمىن. پروفەسسور فيرمان امەريكادا تاجىريبە ۇيرەنۋ مۇمكىندىگىن ايتقاندا اعىلشىن ءتىلىن وقي باستادىم. ءتىل مۇعالىمى بولعان سوڭ، وزىمە ارنايى باعدارلاما جاساپ الدىم. جارتى جىلدا اعىلشىن ءتىلىمدى كەرەك دەڭگەيگە شىعارىپ الدىم. امەريكادا اعىلشىن تىلىنەن قوسىمشا كۋرس الىپ، تاڭعى 6-دان تۇنگى 12-گە دەيىن ءوزىمدى تىلدىك ورتاعا سالىپ ءجۇردىم. ءار كەزدەسكەن اداممەن سويلەسىپ ءجۇردىم، تىڭدالىم ءۇشىن كۇنى- ءتۇنى تەلەديدار قوسىپ قوياتىنمىن. بۇل قازىر ءتىل بىلمەيمىن دەپ قورقىپ وتىرعان مۇعالىمدەرگە ۇلگى بولسا دەيمىن. ىستەيمىن دەسەڭ، كەرەگىڭە قول جەتكىزە الاسىڭ. تەك ناقتى ماقسات قويىپ، كەزەڭ- كەزەڭىمەن جۇرە بەرۋ كەرەك.

قازىر دە مەن كورەيادا اعىلشىن تىلىندە جۇمىس ىستەپ جاتىرمىن. ماماندىعىمنان الىستاماۋ ءۇشىن قازاقستانداعى كونفەرەنسيالارعا ۇنەمى بارامىن. ماقالا جازامىن، پىكىرتالاسقا قاتىسامىن، سەبەبى ءار مۇعالىمنىڭ ەرەكشە تاجىريبەسى بولادى، بارلىعىمىز ءبولىسۋىمىز قاجەت. ءتىل وقىتۋ ادىستەمەسىنەن ءوزىم ءبىراز سەمينار، workshop وتكىزەمىن.

سوڭعى رەت وسى قىستا سۇلەيمەن دەميرەل ۋنيۆەرسيتەتىندە نازاربايەۆ ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ قاتىسۋىمەن شەتەل ءتىلىن وقىتۋ، جاڭا ادىستەمەلەرى، وقىتۋدىڭ جاڭا تاسىلدەرى مەن رەسۋرستارى، وقىتۋ تەحنولوگيالارىنا ارنالعان ءۇش كۇندىك سەمينارىنا الدىن الا جازىلىپ قويدىم. ءوزىم full professor بولا تۇرا سول كۋرسقا جازىلىپ، وقىپ شىققانىما قۋانىشتىمىن. سەبەبى ءومىر توقتاماي وزگەرىپ جاتىر، وقىتۋ جولدارى كۇندە جاڭارادى، وزىمنەن جاس مىقتى ماماندار ءوسىپ كەلە جاتىر، ولاردان كوپ نارسە ۇيرەنۋگە بولادى. ءوز بىلىكتىلىگىم بالكىم، قازىرگە جەتىپ تۇرسا دا، ەرتەڭگە جەتەرى ەكىتالاي. جىل سايىن ءتۇرلى ستۋدەنتتەرمەن كەزىگەتىن بولعاسىن، ءوزىم دە سوعان ساي بولۋىم كەرەك. ياعني، كاسىبي دامۋدىڭ شەگى جوق، ۇنەمى جاڭا دۇنيەلەردى ۇيرەنىپ وتىرۋىمىز كەرەك. سەبەبى، مۇعالىمدىك ءىس - ءومىر بويى ۇيرەنۋدى تالاپ ەتەتىن ماماندىق.

- مازمۇندى سۇحباتىڭىز ءۇشىن راحمەت!

اۆتور: ايجان سەرىكجان قىزى