ءابىل ەركىن: «الاش» باسشىلارى ءۇشىن باستى ماقسات - اۆتونوميا ەگەمەندىگىن بەكىتۋ بولدى
بۇل تۋرالى «اق جول» دەموكراتيالىق پارتياسى «الاش» ينستيتۋتىمەن بىرگە ۇيىمداستىرعان «قازاق رەسپۋبليكاسىنىڭ 100 -جىلدىعى جانە ونىڭ قۇرىلۋىنا «الاش» قايراتكەرلەرىنىڭ ۇلەسى» تاقىرىبىندا وتكەن ونلاين كونفەرەنسيادا ايتىلدى، دەپ حابارلايدى قازاقپارات ءتىلشىسى.
«قازاق كەڭەستىك اۆتونومياسىنىڭ 100 جىلدىق مەرەيتويى قازاق قوعامىنىڭ تاريحي جادىنداعى ءبىرقاتار ماسەلەنى اشىپ وتىر. بۇل سوڭعى جىلدارى بولىپ جاتقان قوعامدىق- ساياسي پروتسەستەرگە دە، قازىرگى قازاقستانداعى تاريح عىلىمىنىڭ جاعدايىنا دا بايلانىستى. قازاقستان اۋماعىندا ۇلتتىق اۆتونوميا قۇرۋدىڭ بارلىق اسپەكتىلەرىن جانە وسى پروتسەستەگى ءارتۇرلى ساياسي كۇشتەردىڭ ءرولىن جان- جاقتى قاراستىراتىن قىزىقتى زەرتتەۋلەر بار. بۇل - ك. نۇرپەيىسوۆ، م. قويگەلديەۆتەن باستاپ بۇگىنگى ۆيرتۋالدى اۋديتوريادا جينالىپ وتىرعان عالىمداردىڭ ەڭبەكتەرى»، - دەيدى تاريح عىلىمدارىنىڭ دوكتورى، پروفەسسور ءابىل ەركىن.
ول وسى باعىتتاعى زەرتتەۋلەردىڭ تەوريالىق جانە ادىستەمەلىك نەگىزىن قالىپتاستىرۋ قاجەت ەكەنىن ايتتى.
«سوڭعى كەزدە رەسەيدىڭ عىلىمي ادەبيەتىندە قازاقتىڭ قوعامدىق قاتىناستىق دامۋ دەڭگەيىنە كۇمانمەن قارايتىن ماقالالار پايدا بولا باستادى. بۇلار قازاق دالاسىنداعى ⅩⅩ عاسىردىڭ باسىنداعى بارلىق ساياسي وقيعالاردى رۋارالىق كۇرەس رەتىندە سيپاتتايدى. بۇل اۆتورلار قازاقتارعا قاتىستى بۇرىننان ۇمىتىلعان «كيرگيز» جانە «كيرگيز- كايساك» دەگەن ەتنونيمدەردى قايتا جاڭعىرتا باستادى. ارينە، قازاق دالاسىنداعى ىشكى ساياسي قاتىناستاردىڭ رۋ ارالىق سيپاتتارىن جوققا شىعارۋعا بولمايدى، ءبىراق رۋ- تايپالىق كۇرەستىڭ كۇشەيۋى كوپ جاعدايدا رەسەي وتارشىلدىق ساياساتىنىڭ ناتيجەسى بولدى. قازاق ەليتاسى جەتكىلىكتى تۇردە جاڭارىپ، زاماناۋي قوعام قۇرۋعا ۇمتىلعانىنا كۇمان جوق»، - دەيدى ول.
ونىڭ ايتۋىنشا، 1920 -جىلى قازاق كەڭەستىك اۆتونومياسىنىڭ جاريالانۋى 1917 -جىلى «الاش» اۆتونومياسىنىڭ جاريالاۋدان باستاعان قازاقستاننىڭ كونستيتۋتسيالىق ەۆوليۋتسياسىنىڭ قادامى رەتىندە قاراستىرۋ كەرەك.
«ءبىزدىڭ تۇسىنىگىمىزدە، قازاقستاننىڭ كونستيتۋتسيالىق ەۆاليۋتسياسى 4 كەزەڭنەن تۇرادى. ولاردىڭ ءارقايسىسى كەلەسى كەزەڭدەرگە نەگىز بولادى. ءبىرىنشى كەزەڭ - 1917 -جىلى «الاش» اۆتونومياسىنىڭ جاريالانۋى. ەكىنشى كەزەڭ - 1920 -جىلى رەسەي فەدەراتسياسىنىڭ قۇرامىندا قازاق اۆتونومياسىنىڭ جاريالانۋى. ءۇشىنشى كەزەڭ - 1936 -جىلى قازاقستان ەگەمەندى مەملەكەت مارتەبەسىن جانە وداقتان شىعۋ قۇقىعىن العانى. ءتورتىنشى كەزەڭ - قازاق سوتسياليستىك رەسپۋبليكاسىنىڭ مەملەكەتتىك ەگەمەندىگى تۋرالى 1990 -جىلى دەكلوراتسياعا دەپ بەكىتىلگەن رەسمي قۇقىقتاردى پايدالانۋ ناتيجەسىندە قازاقستاننىڭ تاۋەلسىزدىگىن جاريالاۋ مۇمكىندىگى پايدا بولعان. بولشيەۆيكتەر مەن «الاشتىڭ» 1918-1920 -جىلدارداعى وداعى - ەكى جاقتىڭ ءماجبۇر بولعان وداعى ەكەنىنە كۇمان جوق. بۇل ەكى تاراپتىڭ ىمىراعا كەلۋ ساياساتى. لەنين جانە بولشيەۆيكتەردىڭ قازاق اۆتونومياسىن قالىپتاستىرۋ جانە ونىڭ شەكاراسىن بەلگىلەۋ ۇدەرىسىندەگى ءرولىن اسىرا باعالاۋعا دا، اسىرا تومەندەتۋگە دە بولمايدى. «الاش» باسشىلارى ءۇشىن باستى ماقسات - اۆتونوميا ەگەمەندىگىن جانە ونىڭ شەكارالارىن زاڭدى تۇردە بەكىتۋ بولدى. «الاش» زيالىلارى وسى جولدا ومىرلەرىن دە قۇربان ەتتى»، - دەيدى ول.
اۆتور: زارينا قاھارمان