ىندەت تۋرالى اكادەميك تورەگەلدى شارمانوۆتىڭ كەڭەسى
قازىر ەرتەڭگە دەگەن سەنىمىمىز سەمىپ بارا جاتقانداي. بەيقامدىق بەرەكەمىزدى الىپ، سالعىرتتىق سان سوقتىراتىنىن ەندى عانا تۇسىنگەندەيمىز. الەم ىشتەن تىنىپ، الەۋمەتتىك جەلىنىڭ ايدارىنان جەل ەسىپ تۇر. ءيا، الەۋجەلىنى اشىپ قالساڭىز، ءوز بەتىنشە ەم قابىلداپ، ويلاپ تاپقانىن جارنامالاعان «اۋليە ەمشىلەردىڭ» كەڭەسىنەن كوز سۇرىنەدى. اس ءمازىرىن ۇسىنىپ، اقىلگويسىگەندەر ءورىپ ءجۇر. ۇرەيىن سابىرعا جەڭدىرە الماي، ءۇمىتىن ۇزە باستاعاندار قانشاما. جاقىنىن جوقتاعان، بيلىكتى داتتاعان ەلدىڭ جانايقايى جانىڭدى جابىرقاتادى. وسىنىڭ ءبارى - ناقتى اقپارات پەن ماماندار كەڭەسىنىڭ دەر ۋاعىندا بەرىلمەۋىنەن.
كۇنى كەشە عانا ەل پرەزيدەنتى قاسىم- جومارت توقايەۆ ساقتىق شارالارى مەن ەمدەۋ حاتتامالارىنىڭ ب ا ق ارقىلى اشىق جاريالانۋىن تالاپ ەتتى. تىرس ەتكەن ەشكىم جوق ءالى. توڭىرەكتەن توبە كورسەتىپ، كەلەلى كەڭەس بەرەتىن دەنساۋلىق ساقتاۋ سالاسىنىڭ ماماندارىن تاپپاعاندىقتان، امال جوق، الماتىعا قوڭىراۋ شالدىق. جەرلەسىمىز، تاعامتانۋ ءىلىمىنىڭ تارلانى، اكادەميك تورەگەلدى شارمانوۆ بۇيىمتايىمىزدى قۇپ الىپ، ساۋالدارىمىزعا سالماقتى جاۋاپ بەردى. سونىمەن، ىندەتتىڭ الدىن الۋ، ءۇي جاعدايىندا ەمدەلۋ شارالارى، بويعا قۋات بەرەتىن اس ءمازىرى تۋرالى اكادەميك اتامىز سويلەسىن…
تورەگەلدى شارمان ۇلى شارمانوۆ - 1930 -جىلى قاراعاندى وبلىسى، ۇلىتاۋ اۋدانىندا تۋعان. قازاقستاندىق گيگيەنيست- نۋتريتسيولوگ عالىم. مەديتسينا عىلىمدارىنىڭ دوكتورى، پروفەسسور. قازاقستاننىڭ ەڭبەك سىڭىرگەن قايراتكەرى. قازاق تاعامتانۋ اكادەمياسىنىڭ پرەزيدەنتى. رەسەي مەديتسينا عىلىم اكادەمياسىنىڭ جانە قازاقستان ۇلتتىق عىلىم اكادەمياسىنىڭ اكادەميگى. ق ر مەملەكەتتىك سىيلىعىنىڭ يەگەرى.
1971-1982 -جىلدارى - قازاق ك س ر- ءى دەنساۋلىق ساقتاۋ ءمينيسترى بولعان.
عىلىمي اتاقتارى
1967 -جىلى «مەديتسينا عىلىمدارىنىڭ دوكتورى» عىلىمي اتاعى؛
1968 -جىلى پروفەسسور؛
1994 -جىلدان باستاپ قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ ۇلتتىق عىلىم اكادەمياسىنىڭ اكادەميگى؛
رەسەي مەديتسينا عىلىم اكادەمياسىنىڭ اكادەميگى.
***
- اعا، الەم جۇرتشىلىعىن ابىگەرگە سالىپ، اينالامىزدى اجداھاداي جالماعان اۋىر ىندەتتىڭ سالدارى سالماقتى بولار سىڭايى بار. ءوزىڭىز قالاي ساقتانىپ ءجۇرسىز؟
- ءيا، قاراعىم، بۇل ىندەت توسىننان پايدا بولدى دەپ ايتۋدىڭ ءوزى اۋىر. ەگەر، ءدال سولاي دەسەك، اقيقاتتان اۋىتقىپ كەتۋىمىز ىقتيمال. ءدىن سالاسىنداعىلار مۇنى اللانىڭ نازاسىنا بالاپ ءجۇر. قيسىنى بار. ادامزات بالاسىنىڭ اللادان ايلا اسىرامىن دەگەن استامشىلىعىنا جاراتۋشىمىزدىڭ نازالانۋى ابدەن مۇمكىن. عالىمدار ىندەتتىڭ تارالۋ جىلدامدىعىن تابيعي تەپە- تەڭدىكتىڭ بۇزىلۋىنان ىزدەپ جاتىر. ساياسي ويىننان شىققان وت دەپ جۇرگەندەر دە بار. ايتەۋىر، اسا قاۋىپتى ىندەت ەكەنىن كوزىمىز كورىپ وتىر. ساق تانۋ كەرەك. ءار ادامنىڭ جاۋاپكەرشىلىگى، ءبىر- بىرىمىزگە دەگەن جاناشىرلىق كەرەك.
ال، ءوز باسىم - قانشاما جىلدان بەرى سالاۋاتتى ءومىر سالتىن ۇستانعان اداممىن. تاماق تانۋ راتسيونىمدى وزگەرتكەن جوقپىن. ءيا، كەيبىر جاعدايدا بويعا قۋات بەرەتىن، اعزا يممۋنيتەتىن كوتەرەتىن تاعامدار كولەمىن ۇلعايتتىم. جىلقى ەتىن جەيمىن. قىمىز ىشەمىن. جاياۋ ءجۇرىپ، جاتتىعۋ جاسايمىن.
ادام اۋەلى وزىنە جانى اشۋى كەرەك. وزىنە جانى اشىعان ادام، ءوزىن جامان ىندەتتەن ساقتاندىرا بىلگەن ادام - ۇلتقا جانى اشىعان ادام. وسىنى ەستەن شىعارماعان ابزال.
- جاڭا عانا ءوزىڭىز ايتقان تاماقتانۋ راتسيونى جايىنداعى اڭگىمەمىزدى تەرەڭدەتە تۇسسەك… وسى ىندەت باستالعالى اركىم ءارتۇرلى كەڭەس ايتىپ ءجۇر. ماسەلەن، بىرەۋلەر قوي ەتىنىڭ ەمدىك قاسيەتىن جارنامالاسا، ەندى ءبىرى جىلقى ەتىنەن ارتىق ەم جوق ەكەنىن ايتادى. تاعى بىرەۋلەرى ءيتتىڭ سورپاسىن ءىشىپ جاتىر. ءسىز نە دەيسىز؟
- ىندەتپەن كۇرەسۋدىڭ ناتيجەلى بولۋى ءۇشىن ەڭ اۋەلى ادامعا سابىر، ءتوزىم كەرەك. ويتكەنى، ءدال وسى كەسەلدىڭ پسيحولوگيالىق سالدارى - وتە اۋىر. ءبىز - نەبىر جاۋگەرشىلىك زاماندى، اشارشىلىق ناۋبەتىن، سوعىس جىلدارىنداعى اۋىر تۇرمىس دەيسىز بە، نەبىر اۋىرتپالىق كورگەن جانە جەڭگەن رۋحى بەرىك حالىقپىز. مۇنى دا جەڭەمىز! قازىر بىزدە مۇمكىندىك كوپ. تەحنولوگيا دامىعان، ءبىلىمدى، بىلىكتى ماماندار بار. زامان وزگەرگەن. سول ءۇشىن ەرتەڭگە دەگەن سەنىمنەن اداسپاۋ كەرەك. كۇنى ەرتەڭ تۋاتىن مامىراجاي تىرلىكتەن كۇدەر، ءۇمىت ۇزبەۋىمىز كەرەك. بۇل ىندەتتىڭ ەڭ باستى ەمى - سابىر.
ال، يممۋنيتەتتى كوتەرۋ، اۋرۋعا اعزانىڭ قارسى تۇرۋ قابىلەتىن ارتتىرۋ دەگەن ماسەلەدە مەن قازاقتىڭ ۇلتتىق تاعامدارىن عانا ايتار ەدىم. ارينە، اس مازىرىڭىزدە بالىق، جەمىس- جيدەك سەكىلدى دارۋمەنگە باي تاعامدار بولۋى قاجەت. ءبىراق، جىلقى ەتى مەن قىمىزدان اسقان دارۋمەن جوق. قۇرت قوسىلعان سورپانىڭ ماڭىزى ەرەكشە. ەندى بۇل جەردە مىناداي ءبىر ماسەلە بار. مامان رەتىندە ءبىر تاعامنىڭ قۇنارى، پايداسى تۋرالى ايتساڭ، ەرتەڭ- اق ول تاعامنىڭ باعاسى شارىقتاپ شىعا كەلەدى. مىسالى، مەن جىلقى ەتىن ايتىپ وتىرمىن. وسى ىندەتتى جەڭەمىن دەگەن ادامنىڭ بارىندە ءدال قازىر جىلقى سويىپ الۋعا نەمەسە جىلقى ەتىن ساتىپ الۋعا جاعدايى كەلمەۋى مۇمكىن. دامەلەنۋ بار دا، ونى تۇتىنۋعا دارمەننىڭ جوقتىعى بار. باعالى نارسەگە قولى جەتپەگەن ادامنىڭ جۇيكەسىنە سالماق تۇسەدى. ال، جۇيكەنىڭ مازاسىزدانۋى دەرتتىڭ ۋشىعۋىنا جول اشىپ بەرەدى. سوندىقتان، جىلقى ەتىن ساتىپ الامىن دەپ تىراشتانۋدىڭ دا، ساتىپ الا الماساڭ، مازاسىزدانۋدىڭ دا قاجەتى جوق.
نەگىزىنەن، ەت تاعامدارىن كوبىرەك تۇتىنۋ كەرەك. قانشا اۋىر بولعانىمەن، قوي ەتىنىڭ دە ەمدىك قاسيەتى زور. ال، ءيتتىڭ سورپاسىن ءىشۋ - اركىمنىڭ ءوز ەركىندە. ونىڭ پايداسى مەن زيانىنا ءۇڭىلىپ كورمەپپىن. تاعامنىڭ بۇل ءتۇرىن جانىم قالامايدى. تۇتىنىپ تا كورمەپپىن. جالپى، اناۋ ايتتى ەكەن، مىناۋ ۇسىندى ەكەن دەپ، اداسۋعا تاعى بولمايدى. مەن ويلايمىن، قاتەرلى ىندەت سالدارىنان تۋىنداپ وتىرعان كۇيزەلىس كەزىندە نە نارسەگە بولسىن، تاۋەكەل باسىم تۇرۋى مۇمكىن. ءبىراق، ونىڭ كەيىنگى زاردابى جاقسى بولمايدى. ماسەلەن، قازىر حالىق مالدى ەگەتىن ءدارى پايدالى دەسە، سونى تۇتىنۋعا دايىن. ول دۇرىس ەمەس!
- راحمەت! كەيبىر ماماندار قوي ەتىنىڭ قۇرامىندا حولەستەرين كوپ ەكەنىن ايتادى. اعزاداعى حولەستەريننىڭ شامادان تىس كوپ بولۋى جۇرەك- قان تامىرلارى اۋرۋىنا الىپ كەلەتىنىن ءار ادام جاقسى بىلسە كەرەك.
- راس، «قوي ەتى - قورعاسىن» دەگەن ءسوز بار. ءبىراق، حولەستەرين بار ەكەن دەپ، قوي ەتىنەن باس تارتۋ - قاتەلىك. ءار ادامنىڭ اعزاسىندا تۇتىنعان تاعامنىڭ قۇرامىن رەتتەۋشى مەحانيزم بار. جانە ول ۇزدىكسىز جۇمىس ىستەيدى. ارينە، جىلقى ەتىنىڭ كەرەمەتتەگى سول، ونىڭ سىڭىمدىلىگى - قوي مەن سيىر ەتىنەن قاراعاندا 3 ەسە جىلدام. اتام قازاقتىڭ «جىلقى ەتى - توسەگىڭە جاتقانشا، سيىر ەتى - بوزارىپ تاڭ اتقانشا، قويدىڭ ەتى - كەلەسى كۇن باتقانشا» دەگەن قاناتتى ءسوز بار. مىنە، ءار ەتتىڭ ەرەكشەلىگىن وسىدان- اق اڭعارۋعا بولادى.
- سوندا اعزانىڭ كورونوۆيرۋسپەن كۇرەستەگى پارمەنىن ناقتى قانداي تاعامدار ارتتىرادى؟ ديەتولوگ عالىم رەتىندەگى پىكىرىڭىز…
- ءدال قازىرگى جاعدايدا «انانى ىشۋگە بولمايدى»، «مىنانى جەۋگە بولمايدى» دەگەن ارنايى ءمازىر بولمايدى. ناۋقاس ادامنىڭ تابەتى دە بولماۋى مۇمكىن. ونداي جاعدايدا، قۇرت قوسىلعان سورپانى ءوزىن- ءوزى قيناسا دا، ىشۋگە تۋرا كەلەدى. اعزانىڭ قورعانىس قابىلەتىن ارتتىرۋ ءۇشىن بارىنشا قۇنارلى تاعام تۇتىنۋ قاجەت. ول - جىلقى ەتى، ول - قوي ەتى، ول - بالىق ەتى، ول - كوكونىس. قىمىز بەن قۇرت قوسىلعان سورپانى قايتالاپ ايتامىن. اسىرەسە، قىمىز - س دارۋمەنىنە وتە باي سۋسىن. ال، جىلقى ەتىنىڭ قۇنارى - بەكىرە بالىقتىڭ ەتىمەن دەڭگەيلەس. ءدامى ودان دا اسىپ تۇسەدى. قويدىڭ ەتى قورعاسىن ەكەن دەپ، ودان دا قول ۇزۋگە بولمايدى. مەيلىنشە، سۇيىق تاعامدى كوبىرەك ءىشۋ كەرەك. تاعى ءبىر ايتاتىن جاعداي - ءار ۇلتتىڭ ءوزىنىڭ ۇلتتىق تاعامىنا دەگەن اعزا بەيىمدىلىگى. ياعني، تەگىمىزدەگى ۇلتتىق ەرەكشەلىك. وسى ەرەكشەلىگىمىزدى ءتيىمدى پايدالانىپ، ۇلتتىق تاعامعا ماڭىز بەرە الساق، ءبىز جەڭبەيتىن كەسەل جوق.
- بارەكەلدى! قازىرگى ىندەت جاعدايىندا قىمىزدى ىسىتىپ ءىشىپ، پايداسى زور ەكەن دەپ جاتقاندار بار. وسى دۇرىس پا؟
- قىمىزدى ىسىتىپ ءىشۋ دۇرىس ەمەس. قىمىزدىڭ قۇرامىندا مىڭ سان دارۋمەن بار. ونىڭ ەڭ باستى ءتورت ەرەكشەلىگىنە توقتالساق، بىرىنشىدەن - قىمىز قۇرامىنداعى بەلوكتىڭ «البۋميندىك» ءسىڭىمدى، نازىك تابيعاتى، ەكىنشىدەن - ونىڭ قۇرامىندا ترانسماي قىشقىلى جوق. بۇل مايدىڭ اعزاعا زيانى وتە كوپ. ءۇشىنشى ەرەكشەلىگى - قىمىز تابيعي انتيبيوتيك. ءتورتىنشى قاسيەتى - اشىتۋ پروتسەسى بارىسىندا پايدا بولاتىن ۆيرۋستار مەن باكتەريالاردى جويۋعا قابىلەتتى اسكوربين قىشقىلىنا (س دارۋمەنى) وتە باي. بىرەۋ ايتتى ەكەن دەپ، قىمىزدى ىسىتىپ ىشۋگە بولمايدى. ەگەر، ولاي جاسايتىن بولساق، قىمىزدىڭ قۇرامىنداعى مەن ايتىپ وتىرعان دارۋمەننىڭ بارلىعى جويىلىپ كەتەدى. ەڭ دۇرىسى - قىمىزدى بولمە تەمپەراتۋراسىندا ءىشۋ. ونى توڭازىتقىشقا قويىپ، سالقىنداتۋعا دا بولمايدى. بيەنىڭ ءسۇتىن ساۋىلعان بەتتە جىلىداي ىشۋگە بولادى. ءبىراق، قىمىزدى جىلىتىپ نەمەسە سۋىتىپ ءىشۋ مەنىڭ اقىلىما سىيمايدى.
- قاتەرلى كەسەلگە شالدىققاندار اراسىندا ءتان سۇلۋلىعىن ساقتاپ، كوزگە كورىكتى كورىنۋ ءۇشىن ءىشىپ-جەۋدەن سانالى تۇردە باس تارتىپ، ديەتا ۇستاعان قىز- كەلىنشەكتەر كوپ دەگەن اقپارات تاراپ جاتىر…
- بۇل - كەسەل ءورشىپ تۇرعان كەزەڭدە عانا ەمەس، قالىپتى ءومىردىڭ وزىندە قاسىرەتكە شالدىقتىراتىن امال. ءتان سۇلۋلىعى ءۇشىن تاۋەكەلگە بارىپ، ءىشىپ- جەۋدەن باس تارتۋ دۇرىس ەمەس. سەمىزدىكتەن ارىلۋدىڭ جولى اشتىق قانا ەمەس. جاتتىعۋ جاساۋ، كوبىرەك جاياۋ ءجۇرۋ دەگەن سەكىلدى پايدالى امالدار جاساۋعا بولادى عوي. تاعامنان باس تارتۋعا بولمايدى. مولشەرمەن ءىشۋ، ءار تاعامنىڭ قۇنارىنا باقىلاۋ جاساۋ قاجەت. ءبىر كۇن اشىعۋعا بولادى، ەكى كۇن اشىعۋعا بولادى… ءتىپتى، وتىز كۇندىك ورازا تۇتىڭىز. ءبىراق، ۇنەمى اشىعىپ، قۇر سۋمەن عانا ءومىر سۇرەمىن دەگەن جاعداي ءتۇپتىڭ- تۇبىندە ايىقپاس دەرتكە شالدىقتىرۋى مۇمكىن. مۇمكىن ەمەس، ءدال سولاي بولادى. ونداي جاعدايلاردى كوزىمىز كورىپ تە ءجۇر. تالاي ونەر جۇلدىزدارى قۇلىن مۇشەسىن بۇزبايمىن دەپ، اجال قۇشقان جاعدايلار دا بولىپ جاتىر. بۇل - بارىپ تۇرعان ساۋاتسىزدىق، وزىڭە جاسالعان قاستاندىق.
- ءبىر سۇحباتىڭىزدا «نان جەمەيمىن» دەدىڭىز. سەبەبى؟
- نان - قاسيەتتى تاعام. ناندى اس اتاسى دەپ قابىلدايمىز. ءبىراق، مەن كوپ جىلدار بويى نانسىز ءومىر ءسۇرىپ كەلەمىن. مۇلدە جەمەيمىن دەسەم، جالعان بولار، ازداپ، ءتيىپ- قاشىپ تۇتىنامىن. بۇل جەردە ناننىڭ قاسيەتىن جوققا شىعارايىن دەپ وتىرعان جوقپىن، ارينە. دەگەنمەن، نان - سەمىزدىك اۋرۋىنا الىپ كەلەتىن تاعام. ال، سەمىزدىك - اعزاداعى زات الماسۋ پروتسەسىنەن باستاپ، كوپتەگەن اۋرۋدى پايدا قىلۋشى دەرت. سوندىقتان، ءبىزدىڭ ۇيدە ناننىڭ بار- جوقتىعى ماڭىزدى ەمەس.
- دۇنيەنى دۇرلىكتىرگەن Covid-19 كەسەلىنىڭ تۇپكى سالدارىنا بولجام جاساپ كوردىڭىز بە؟
- بۇل - وتە قاۋىپتى كەسەل. بۇل ىندەتتىڭ الدىندا باي- باعلانىڭ دا، باتىرىڭ دا، اقىنىڭ دا، ءتىپتى، ءومىر بويى سالاۋاتتى ءومىر سالتىن ۇستانعان سپورتشىڭ دا - دارمەنسىز. وسى تۇرعىدان العاندا، كورونوۆيرۋسىڭىز اشارشىلىق ناۋبەتىمەن بىردەي ىندەتكە اينالۋى مۇمكىن. ءسوزىمنىڭ باسىندا ايتقانىمداي، ابىرجىپ، ۇرەيگە بوي الدىرۋعا بولمايدى. ءبىز بۇدان دا وتەمىز. اسقاق رۋحتىڭ جەڭبەيتىن قيىندىعى جوق.
تەك قانا، بۇل ىندەتتىڭ جاسى ۇلعايعان قارت ادامدارعا اۋىر تيەتىنىن ۇمىتپاۋىمىز كەرەك. قۋاتى قايتىپ، يممۋنيتەتى تومەندەگەن قاريالار جەڭە الماي قالۋى مۇمكىن. سوندىقتان، ءار ۇيدەگى قارت اكە- شەشەلەرىڭىزگە قامقورلىق تانىتىڭىزدار. سولاردى ساقتاڭىزدار! وزدەرىڭ دە ساقتانىڭدار! بارىنشا وقشاۋلانىپ، كوپشىلىك شوعىرلانعان جەرلەرگە بارۋدى ازايتىپ، ويىن- تويعا تىيىم جاساۋ كەرەك. سوندا عانا مۇنىڭ سالدارى اناۋ ايتقانداي اسا قاۋىپتى بولۋى مۇمكىن ەمەس. مەنىڭ بولجامىم - وسى.
- سوڭعى ۋاقىتتا حالىقتىڭ ۇكىمەت بەكىتكەن ەمدەۋ حاتتاماسىنا كوڭىلى تولمايتىن جاعدايلار جيىلەپ بارادى. الەۋمەتتىك جەلىدە اق حالاتتى ارىپتەستەرىڭىزگە ايتىلعان سىن كوپ. بۇرىنعى مينيستر، بىلىكتى مامان رەتىندەگى پىكىرىڭىز…
- ەمدەۋ حاتتاماسى جايدان- جاي جاسالا سالمايدى. الەمدىك تاجىريبە جەتىستىكتەرى نەگىزىندە، ءار مەملەكەتتىڭ مەديتسينالىق مۇمكىندىگى، عىلىمي جەتىستىگى، ءار ۇلتتىڭ يممۋندىك قابىلەتى، ءتىپتى، ءار ناۋقاستىڭ جاس ەرەكشەلىگى ەسكەرىلۋى قاجەت. ءاربىر ەمدەۋشى دارىگەر ءدال وسى كەسەلدىڭ الدىندا قالاي جاۋاپتى بولسا، اللانىڭ الدىندا دا سولاي جاۋاپتى. ويتكەنى، ونىڭ ءبىلىم- بىلىگىنە ادام ءومىرى - تاۋەلدى. ارينە، ناقتى ەمى تابىلماعان دەرت بولعاندىقتان، ءبىزدىڭ وتاندىق مەديتسينا كۇردەلى كەزەڭگە تاپ بولىپ وتىر. تىعىرىققا تىرەلەتىن دە جاعدايلار ورىن الۋى مۇمكىن. سوندىقتان، ەمدەۋ حاتتاماسى اشەيىن ءبىر جينالىستىڭ حاتتاماسى ەمەس ەكەندىگىنە باستى نازار اۋدارىپ، ول وتە ساۋاتتى جاسالۋ كەرەك. تاعى ءبىر ەسكەرىلەتىن ماسەلە - سىناما. حالىقتىڭ شاعىمىندا كوپتەگەن ادامدارعا سىناما جاسالىپ جاتقانى ءجيى ايتىلىپ ءجۇر. بۇل قانشالىقتى شىندىققا جاناساتىنىن مەن بىلمەيمىن. سىناما ادامعا ەمەس، اۋەلى دارىگە جاسالۋى كەرەك. تۇپتەپ كەلگەندە، قاتەلەسكەن دارىگەر زاڭ الدىندا دا، اللا الدىندا دا جازاسىن تارتاتىنى بەلگىلى.
- ەندىگى سۇراق - دارىگەر- عالىمعا ەمەس، مەملەكەت قايراتكەرىنە جولداناتىن ساۋال. ءبىز وسى ىندەتكە ساياسي استار بەرىپ، سالدارىن ۋشىقتىرىپ العان جوقپىز با؟
- دۇرىس ايتاسىڭ، وسى ءبىر ۇرىمتال ءساتتى پايدالانىپ، ساياسي ۇپاي تۇگەندەۋگە ۇمتىلىپ جاتقان توپتاردىڭ ارەكەتى ايقىن اڭعارىلىپ تۇر. جاڭا عانا ايتقان ەمدەۋ حاتتاماسىنا دەگەن حالىق نارازىلىعى دا وسىنداي توپتاردىڭ ىقپالى ارقىلى تۋىنداۋى ابدەن مۇمكىن. ورىنسىز سىن ايتىپ، بيلىكتى داتتايتىن ۋاقىت ءدال قازىرگى كۇردەلى ءھام سىندارلى ءساتتىڭ كۇن تارتىبىنە شىعاتىن ماسەلە ەمەس. كەرىسىنشە، ءبىز بيلىكتىڭ جانتالاسا جاساپ جاتقان جۇمىسىنا قولداۋ كورسەتۋگە ءتيىسپىز. بىزدە ول جوق. «بيلىكتىڭ اناسى دۇرىس ەمەس، مىناسى قاتە، ءبىزدىڭ بيلىك ادام فاكتورىن قۇنسىزداندىرىپ جىبەردى» دەگەن قىڭىر پىكىر قاۋلاپ كەتتى. مۇنىڭ بارلىعى - ارانداتۋ. وسىعان تىيىم جاساۋ كەرەك! ەگەر، وسى كەلەڭسىزدىك اۋىزدىقتالماسا، ىندەتتىڭ سالدارى ۋشىعا بەرەدى. ءتىپتى، ەل باسىنداعى اۋىر كۇندەردىڭ ءار ساتىنەن ساياسي استار ىزدەي بەرەتىن بولساق، بۇل ىندەتتى ۇلتتىق ناۋبەتكە اينالدىرىپ الامىز با دەگەن قاۋىپ تە جوق ەمەس. وسى ماسەلەگە اباي بولعان ءجون. ەڭ باستىسى - سابىر!
- بۇكپەسىز اڭگىمە، وقشاۋ ويىڭىز ءۇشىن كوپ راحمەت! اۋىرماڭىز!
سۇحباتتاسقان ەرسىن مۇسابەك.