شەكاراداعى جاعداي: بىشكەك نۇر-سۇلتاننىڭ كونسترۋكتيۆتى ۇسىنىستارىنا «قۇلاق اسپاي» وتىر
جالپى قىرعىز رەسپۋبليكاسى ءبىر جىلدان اسا قازاق- قىرعىز شەكاراسىنداعى ماسەلەنى قايتا- قايتا ۋشىعا كوتەرىپ وتىر.
«وسى ۋاقىتقا دەيىن قازاقستان كورشىلەردى جۇكتىڭ جىلجۋىنىڭ اشىقتىعىن سيفرلىق تەحنولوگيالاردى قولدانىپ، جىلجىعان كولىك قۇرالدارى بويىنشا دەرەك الماسۋ، جۇك كولىكتەرىنە ەلەكتروندىق بىتەمە قولدانۋ جانە باسقا تاسىلدەر ارقىلى كەشەندى شەشۋگە شاقىرۋدا. ءبىراق بۇل ارەكەتتەر ءساتسىز اياقتالدى. وتكەن جىلدىڭ باسىنان بيىلعى ماۋسىمعا دەيىن قازاق- قىرعىز شەكاراسىن قازاقستان مەن رەسەي باعىتىندا 80 مىڭعا جۋىق جۇك اۆتوكولىك كەسىپ وتكەن. ونىڭ ىشىندە 1547 كولىككە تالدامالى تەكسەرىس جۇرگىزىلدى. ناتيجەسىندە 1505 جاعداي بويىنشا قازاقستاننىڭ سالىق زاڭناماسىن ورەسكەل بۇزۋ انىقتالدى. ماسەلەن، قازاقستان مەنە رەسەيدە جالعان الۋشىلار كورسەتىلگەن، كەدەندى كەسىپ وتكەن تاۋارلار ىلەسپە قۇجاتتاردا كورسەتىلگەن تاۋارلارعا ساي كەلمەگەن. ناتيجەسىندە 5 ميلليون ا ق ش دوللارىنان اسا سوماعا سالىق قوسىمشا ەسەپتەلگەن» دەپ ءمالىم ەتتى ق ر ساۋدا جانە ينتەگراتسيا مينيسترلىگى.
ۆەدومستۆونىڭ مالىمەتىنشە، كورسەتىلگەن فاكتىلەرگە قاراماستان، «اڭىزداعى كەدەرگىلەر» ماسەلەسىن قوزدىرۋدى جالعاستىرا وتىرىپ، بىشكەك نۇر-سۇلتاننىڭ كونسترۋكتيۆتى ۇسىنىستارىنا «قۇلاق سالماۋدا». ءبىزدىڭ ارىپتەستەرىمىزدىڭ مۇنداي مىنەز- قۇلىعى ق ح ر- دان ە ا ە و ەلدەرى اۋماعىنا ەڭ الدىمەن حالىق تۇتىناتىن تاۋارلاردى زاڭدى تۇردە جىلجىتپاۋ ماقساتىندا ادال ىنتىماقتاستىقتان ادەيى باس تارتىپ وتىر دەگەن ءادىل كۇدىكتەرگە الىپ كەلەدى. بۇعان اتالعان ماسەلەنى تىم ۋشىقتىرۋ، اقپاراتتىق شابۋىلدار مەن وسى ماسەلەنى ەش قاتىسى بولماسا دا دسۇ امۋاعىندا قاراۋ دالەل بولا الادى.
ماسەلە «تىم ۋشىقتىرىلعانىنا» شەكارانىڭ وتكىزۋ بەكەتتەرىن ەكىجاقتى كەسىپ ءوتۋ حرونومەتراجىن جاساۋ دا كۋا بولا الادى. ماسەلەن، بەكەتتەردىڭ وتكىزۋ قابىلەتىنە سايكەس ءبىر ۋاقىتتا تەكسەرىستى 20 اۆتوكولىك وتە الادى، بۇل رەتتە شەكارانىڭ قازاقستاندىق بولىگىندە باقىلاۋ جۇرگىزۋ 20-22 مينۋتتى الادى، ونىڭ 3-5 مينۋتى سالىقتىق باقىلاۋ ءۇشىن قۇجاتتاردى سكانەرلەۋگە كەتەدى. بۇل 2020 -جىلعى 3-ماۋسىمدا بولىپ وتكەن قازاقستان رەسپۋبليكاسى مەن قىرعىز رەسپۋبليكاسىنىڭ جۇمىس توپتارىنىڭ ەكىجاقتى كەزدەسۋىنىڭ حاتتاماسىندا بەكىتىلگەن. بۇل رەتتە سوڭعى ايلاردا باقىلانعان شەكارانىڭ قازاق- قىرعىز بولىگىندە اۆتوكولىكتىك قۇرالداردىڭ بەلگىلى ءبىر جيناقتالۋى ءبىرقاتار وبەكتيۆتى سەبەپتەرگە بايلانىستى بولىپ وتىر.
ءبىرىنشىسى، COVID-19 پاندەمياسىنا بايلانىستى 7 اۆتوكولىك وتكىزۋ بەكەتىنەن 5 ەۋىنىڭ عانا جۇمىس ىستەۋى. پاندەمياعا قاراماستان، قازاقستان جۇكتەر تاسىمالى ءۇشىن وتكىزۋ بەكەتتەرىنىڭ بارلىعىن بىردەي جاپقان جوق، تەك قانا بەكىتىلگەن سانتاريالىق- كارانتيدىك نورمالاردى ساقتاي وتىرىپ، قولدانىستاعى وتكىزۋ بەكەتتەرىنىڭ سانىن ازايتتى.
ەپيدەميالوگيالىق جاعدايدىڭ جاقسارۋىنا بايلانىستى بۇگىنگى تاڭدا جاقىن ۋاقىتتا بارلىق وتكىزۋ بەكەتتەرىنىڭ جۇمىسىن جاڭارتۋ تۋرالى شەشىم قابىلداندى.
ماسەلەن، بۇگىننەن باستاپ «سىپاتاي - باتىر» وتكىزۋ بەكەتى ءوز جۇمىسىن باستايدى، ول قولدانىستاعى وتكىزۋ بەكەتتەرىنىڭ جۇمىسىن جەڭىلدەتۋگە جانە جۇك كولىكتەرىنىڭ شەكارا ارقىلى ءوتۋىن جىلدامداتۋعا مۇمكىندىك بەرەدى.
قازاقستاننىڭ ساۋدا جانە ينتەگراتسيا مينيسترلىگى: «وتكىزۋ بەكەتتەرىن جابۋ تۋرالى شەشىمدى قازاقستان كوروناۆيرۋس ينفەكتسياسىن اكەلۋدى جانە تارالۋدى بولدىرماۋ ماقساتىندا قابىلدادى. ەپيدەميالىق ءال- اۋقات ماسەلەلەرى ۇلتتىق قاۋىپسىزدىك ماسەلەلەرىنە جاتادى، ول ۇلتتىق ۇكىمەتتىڭ ايىرىقشا قۇزىرەتىنە جاتادى. جالپى مەملەكەتتىك شەكارانىڭ بويىندا بارلىعى 20 وتكىزۋ بەكەتتەرى جابىلدى. نەگىزىنەن بۇل جەكە تۇلعالار كوپ وتەتىن بەكەتتەر بولىپ تابىلادى.»، - دەپ حابارلادى.
تاعى ءبىر فاكتور جەمىس- كوكونىس ونىمدەرىنىڭ ءپىسۋ ماۋسىمىنىڭ باستالۋىنا بايلانىستى تاسىمالدايتىن ۇلكەن جۇك كولىكتەرى سانىنىڭ ءداستۇرلى ءوسۋى بولدى. مىسالى، وتكەن جىلدىڭ مامىر ايىندا 7 وتكىزۋ پۋنكتى ارقىلى 5589 اۆتوكولىك ءوتتى جانە وتكىزۋ بەكەتتەرىندە ورتاشا جينالۋ 60-70 اۆتوكولىك بولدى، اعىمداعى جىلعى مامىر ايىندا 2 وتكىزۋ پۋنكتى ارقىلى 4261 اۆتوكولىك شەكارادان ءوتتى، بۇل ەڭ جوعارى كۇندەرى كۇنىنە 500 گە دەيىن اۆتوماشينالاردىڭ جينالۋىن تۋدىردى.
وسىلايشا، كولىك قۇرالدارىنىڭ ءوتۋ جىلدامدىعى ءاربىر وتكىزۋ پۋنكتىنە كەلەتىن كولىك قۇرالدارىنىڭ سانىنا بايلانىستى باياۋلادى. شەكارادان ءوتۋ كەزىندە باسىمدىق جەمىس- كوكونىس جانە باسقا تەز بۇزىلاتىن ونىمدەر تيەلگەن اۆتوكولىككە بەرىلەتىندىگىن اتاپ ءوتۋ قاجەت.
بۇعان دەيىن اتاپ وتىلگەندەي، بىرنەشە وتكىزۋ پۋنكتتەرىنىڭ جابىلۋى ەلىمىزدىڭ ازاماتتارىنىڭ قاۋىپسىزدىگىن قامتاماسىز ەتۋگە باعىتتالعان امالسىز شارا بولدى. مۇنداي شەشىمدەر ۇلتتىق دەڭگەيدە قابىلدانادى.
بۇدان باسقا، قىرعىز تاراپىنىڭ تىكەلەي وتكىزۋ پۋنكتتەرىندە كارانتيندىك- باقىلاۋ شارالارىن جۇرگىزۋى قىرعىز تاراپىندا كەپتەلۋدىڭ سەبەبى بولىپ تابىلادى. وتكىزىلەتىن ءىس- شارالار COVID-19 -عا جەدەل- تەستىلەۋدى، جۇرگىزۋشىلەرگە ساۋالناما جۇرگىزۋدى، سونداي-اق كولىك قۇرالدارىن سانيتارلىق وڭدەۋدى قامتيدى. مۇنىڭ ءبارى جالپى العاندا جەتكىلىكتى ۇزاق ۋاقىت الادى. ءوز كەزەگىندە قازاقستاندىق تاراپ شەكارادا كارانتيندىك نورمالاردى ساقتاۋ ءۇشىن تەك جۇرگىزۋشىلەرگە ساۋالناما جۇرگىزەدى.
ءراسىم شەكارالىق تەكسەرۋ كەزىندە جۇرگىزىلەدى جانە قوسىمشا ۋاقىت المايدى. بۇدان ءارى قازاقستان اۋماعىندا ۇلكەن جۇك كولىك جۇرگىزۋشىلەرىنەن تپر- تالداۋ الىنادى. جۇرگىزۋشى تەست ناتيجەلەرىن كۇتپەيتىنىن اتاپ وتكەن ءجون، ول كەلىسىلگەن باعىت بويىنشا جىبەرىلەدى. تالداۋلاردان ينفەكسيا انىقتالعان جاعدايدا جۇرگىزۋشىنى ساۋالنامانىڭ مالىمەتتەرى بويىنشا تابادى. تەست تەرىس بولعان جاعدايدا جۇرگىزۋشى بەلگىلەنگەن جەرگە كەدەرگىسىز جۇرە بەرەدى.
ساۋدا جانە ينتەگراتسيا مينيسترلىگىندە: «جالپى، شىعاتىن جۇرگىزۋشىلەردى جەدەل تەستىلەۋدەن وتكىزۋ ماقساتى تۇسىنىكتى ەمەس. بارلىق حالىقارالىق ەرەجەلەر بويىنشا مەملەكەت قاۋىپسىزدىكتى ءوز اۋماعىندا قامتاماسىز ەتەدى. الايدا، ەگەر ءبىزدىڭ قىرعىز ارىپتەستەرىمىز وسىنداي جولمەن كورشى ەلدەردى «قاۋىپسىزدەندىرۋدى» شەشسە دە، بۇل تەستىلەۋدى وتكىزۋ پۋنكتىندە نە ءۇشىن وتكىزۋ كەرەك، سەبەبى بۇل تالداۋدى وعان كىرە بەرىستە دە تاپسىرۋعا بولادى؟» - دەگەن وزەكتى ماسەلە قويىلىپ وتىر.
قازاقستان رەسپۋبليكاسى تاۋارلاردىڭ قوزعالىسى ءۇشىن ەشقانداي كەدەرگىلەر ورناتىپ جاتپاعانىن تاعى دا راستاعىم كەلەدى. ايتا كەتۋ كەرەك، بۇل ماسەلەنى ەۋرازيالىق ەكونوميكالىق كوميسسيا القاسىمەن ەكى رەت قارالىپ، تالقىلاۋى 4 ساعاتتان الاتىن، ناتيجەسىندە القا قازاقستاننىڭ ءىس- قيمىلىندا كەدەرگىلەردىڭ بار ەكەندىگى تۋرالى شەشىم قابىلدامادى.
ءوز كەزەگىندە، قازاقستان رەسپۋبليكاسى قارجى مينيسترلىگى مەملەكەتتىك كىرىستەر كوميتەتىنىڭ ەكسپورتتىق جانە سالىقتىق باقىلاۋدى جۇزەگە اسىرۋ بولىگىندەگى ءىس-ارەكەتتەرى ە ە ك القاسىمەن بۇل شارالار تەك ۇلتتىق قۇزىرەتكە عانا جاتاتىنىن ەسكەرە وتىرىپ، زاڭدى دەپ تانىلدى.