ابايدىڭ قارا سوزدەرى. ەكىنشى ءسوز
دانا ويشىلدىڭ مەرەيتويىن حالىقارالىق دەڭگەيدە يۋنەسكو مەن تۇركسوي اياسىندا اتاپ وتكىزۋ جوسپارلانعان. اباي قۇنانباي ۇلىنىڭ ءومىر مەن شىعارماشىلىعىن دارىپتەۋ ماقساتىندا «قازاقپارات» ح ا ا-دە ۇلى اقىننىڭ «قارا سوزدەرىن» وقىرماندار نازارىنا كۇن سايىن ۇسىنىپ وتىراتىن بولادى.
ەكىنشى ءسوز
مەن بالا كۇنىمدە ەستۋشى ەدىم، ءبىزدىڭ قازاق سارتتى كورسە، كۇلۋشى ەدى «ەنەڭدى ۇرايىن، كەڭ قولتىق، شۇلدىرەگەن تاجىك، ارقادان ءۇي توبەسىنە سالامىن دەپ، قامىس ارتقان، بۇتادان قورىققان، كوز كورگەندە «اكە- ۇكە» دەسىپ، شىعىپ كەتسە، قىزىن بوقتاسقان، «سارت- سۇرت دەگەن وسى» دەپ. نوعايدى كورسە، ونى دا بوقتاپ كۇلۋشى ەدى: «تۇيەدەن قورىققان نوعاي، اتقا مىنسە - شارشاپ، جاياۋ جۇرسە - دەمىن الادى، نوعاي دەگەنشە، نوقاي دەسەڭشى، تۇككە ىڭعايى كەلمەيدى، سولدات نوعاي، قاشقىن نوعاي، باشالشىك نوعاي» دەپ. ورىسقا دا كۇلۋشى ەدى: «اۋىلدى كورسە شاپقان، جامان ساسىر باس ورىس» دەپ.
ورىس ويىنا كەلگەنىن قىلادى دەگەن... نە ايتسا سوعان نانادى، «ۇزىن قۇلاقتى تاۋىپ بەر دەپتى» دەپ.
سوندا مەن ويلاۋشى ەدىم: ەي، قۇداي-اي، بىزدەن باسقا حالىقتىڭ ءبارى انتۇرعان، جامان كەلەدى ەكەن، ەڭ ءتاۋىر حالىق ءبىز ەكەنبىز دەپ، الگى ايتىلمىش سوزدەردى ءبىر ۇلكەن قىزىق كورىپ، قۋانىپ كۇلۋشى ەدىم.
ەندى قاراپ تۇرسام، سارتتىڭ ەكپەگەن ەگىنى جوق، شىعارماعان جەمىسى جوق، ساۋداگەرىنىڭ جۇرمەگەن جەرى جوق، قىلماعان شەبەرلىگى جوق. وزىمەنەن ءوزى اۋرە بولىپ، بىرىمەنەن ءبىرى ەشبىر شاھارى جاۋلاسپايدى! ورىسقا قاراماي تۇرعاندا قازاقتىڭ ءولىسىنىڭ احيرەتتىگىن، ءتىرىسىنىڭ كيىمىن سول جەتكىزىپ تۇردى. اكە بالاعا قيمايتۇعىن مالىڭدى كىرەلەپ سول ايداپ كەتىپ تۇردى عوي. ورىسقا قاراعان سوڭ دا، ورىستىڭ ونەرلەرىن بىزدەن ولار كوپ ۇيرەنىپ كەتتى. ۇلكەن بايلار دا، ۇلكەن مولدالار دا، ەپتىلىك، قىرمىزىلىق، سىپايىلىق - ءبارى سولاردا. نوعايعا قاراسام، سولداتتىققا دا شىدايدى، كەدەيلىككە دە شىدايدى، قازاعا دا شىدايدى، مولدا، مەدرەسە ساقتاپ، ءدىن كۇتۋگە دە شىدايدى. ەڭبەك قىلىپ، مال تابۋدىڭ دا ءجونىن سولار بىلەدى، سالتانات، اسەم دە سولاردا.
ونىڭ مالدىلارىنا، قۇزعىن تاماعىمىز ءۇشىن، ءبىرىمىز جالشى، ءبىرىمىز قوش الۋشىمىز. ءبىزدىڭ ەڭ بايىمىزدى: «ءسانىڭ شاقشى اياعىڭ ءبىلان پىشىراتىرعا قويعان ءيدان تۇگىل، شىق، ساسىق كازاق»، - دەپ ۇيىنەن قۋىپ شىعارادى. ونىڭ ءبارى - ءبىرىن-ءبىرى قۋىپ قور بولماي، شارۋا قۋىپ، ونەر تاۋىپ، مال تاۋىپ، زور بولعاندىق اسەرى. ورىسقا ايتار ءسوز دە جوق، ءبىز قۇلى، كۇڭى قۇرلى دا جوقپىز. باعاناعى ماقتان، باعاناعى قۋانعان، كۇلگەن سوزدەرىمىز قايدا؟
1890