ومبى قازاقتارى مەكتەپتەرگە قازاق ءتىلى ءپانىن قايتارۋعا تالپىنىپ جاتىر

ومبى. قازاقپارات - سولتۇستىكتەگى كورشى مەملەكەتتىڭ ميلليون تۇرعىنى بار قالالارىنىڭ قاتارىنا كىرەتىن ومبى شاھارىندا «ومبى قازاقتارى» گازەتى شىعادى.

 ودان بولەك، قازاق ءىزىن ىزدەسەڭىز، شوقان ءۋاليحانوۆ پەن ساكەن سەيفۋللين اتىنداعى كوشەمەن سەرۋەندەپ، شوقان مەن سۋرەتشى امانگەلدى شاكەنوۆتىڭ ەسكەرتكىشىنە بارىپ قايتۋىڭىزعا بولادى.

رەسەيدىڭ ومبى وبلىسىندا 100 مىڭ قازاق بار. ونىڭ تەڭ جارتىسى قالانىڭ وزىندە تۇرادى. بىزبەن اڭگىمەلەسكەن «ومبى قازاقتارى» قوعامدىق ۇيىمىنىڭ باسقارما ءتوراعاسى، ومبى ايماقتىق قازاق ۇلتتىق مادەني اۆتونومياسى پرەزيدەنتىنىڭ ورىنباسارى قۋانىش ەلەۋتايەۆ «باستى ماسەلەمىز - ءوز ءتىلىمىزدى ۇمىتىپ بارا جاتقانىمىزدا» دەيدى. ونىڭ ايتۋىنشا، قازاق ءتىلى مۇعالىمدەرىنىڭ ازايىپ بارا جاتقانى دا قانداستار الاڭداعان ءتىل احۋالىن تۇرالاتىپ تۇر.

ومبىلىق سۋرەتشى امانگەلدى شاكەنوۆتىڭ ەسكەرتكىشى

«ومبىدا قازاقتىڭ سالت- ءداستۇرى ساقتالىپ قالعان. ۇلتتىق مەرەكە- مەيرامداردىڭ بىردە- ءبىرىن اتاۋسىز قالدىرمايمىز. ءبىز جاقتا ناۋرىز مەيرامىن جالپى ايماقتىق دەڭگەيدە اتاپ ءوتۋ داستۇرگە اينالعان. جىل سايىن ومبى وڭىرىندەگى اۋىل- ايماقتار ۇلىستىڭ ۇلى كۇنىن كەزەك- كەزەك جارىسا تويلاپ، ءار اۋىل اتاۋلى كۇنگە ەرەكشە مازمۇن، سونى سيپات بەرگىسى كەلەدى. قالالىق دەڭگەيدەگى ناۋرىز مەرەكەسىنە جىل سايىن 10-12 مىڭ ادامعا دەيىن جينالادى. جالپى، ايماقتا 100 مىڭعا تارتا قازاق بار. ومبى وبلىسىندا قازىر 40 قازاق اۋىلى قالدى. ازايىپ قالعان ءتۇرىمىز.  ⅩⅩ عاسىردىڭ باسىندا ءبىزدىڭ ايماقتا 600 گە تارتا قازاق اۋىلى بولعان»، - دەيدى قۋانىش ەلەۋتايەۆ.

«ومبى قازاقتارىنىڭ» تىزگىنىن ۇستاعان قانداسىمىز رەسەي قازاقتارىنىڭ ءوز ءتىلىن ۇمىتىپ بارا جاتقانىنا الاڭدايدى. ايتۋىنشا، ءتىل ماسەلەسى رەسەي قازاقتارىنىڭ الدىڭعى بۋىنىنان قالعان. ءبىراق، جاستار ءوز ءتىلىن ۇمىتپاسا ەكەن دەيدى.

«وكىنىشتىسى، ومبى ايماعىندا قازىر قازاق ءتىلى مۇعالىمدەرىنىڭ سوڭعى بۋىنى قالدى. ونى ءۇزىپ الساق، بىزدەگى قازاق ءتىلىنىڭ جايى ناشارلاي بەرمەك، سەبەبى تۇرمىستىق دەڭگەيدە قازاق تىلىندەگى ورتا جوق. ءبىزدىڭ اكە- شەشەلەرىمىز مەكتەپتى، جوعارى وقۋ ورنىن ءوز تىلىندە وقىمادى. ايتسە دە، ۇلتتىق سالت- ءداستۇر مەن مادەنيەتتى ساقتاپ قالدى. قازاقتاردىڭ ومبىدان جاپپاي كوشۋى ءتىل ماسەلەسىن ودان ارى كۇردەلەندىرىپ تۇر. ومبىداعى 100 مىڭ قازاقتىڭ جارتىسى قالادا تۇرادى. ءسوزدىڭ شىنى كەرەك، ومبى قازاقتارى اتانىپ جۇرگەن ءبىزدىڭ ءوزىمىز قازاق تىلىندە ارەڭ سويلەيمىز. ۇققانىمىزبەن، دۇرىس سويلەي المايمىز. اۋداندار مەن اۋىلداردان كەلەتىن جاستاردىڭ دەنى قازاق ءتىلدى. ءبىراق، ولاردىڭ وسى ءبىلىم- بىلىكتەرىن باسقاعا بەرە الارلىق داعدىسى جوق»، - دەيدى ول.

2000 -جىلدارعا دەيىن قازاق ءتىلى ومبى مەكتەپتەرىندە ءپان رەتىندە وقىتىلىپتى. ءتىپتى قالادا تەحنيكۋمدارىنىڭ بىرىندە قازاق ءتىلى مۇعالىمدەرىن دايارلايتىن ماماندار دا بولعان. كەيىن ەلدەگى ءبىلىم جۇيەسىنە وزگەرىستەر ەنىپ، قازاق ءتىلىن ۇستاپ تۇرعان تەتىكتەر جويىلعان كورىنەدى.

ايتسە دە ايماقتا 7 بىردەي ەتنومادەني ورتالىق ساقتالىپ قالىپ، ونداعى جاناشىرلار بالالارعا ءوز ءتىلىن وقىتۋعا تىرىسىپ باعىپتى. الايدا ءتىلدى وقىتۋداعى فاكۋلتاتيۆتى سيپات ءوز تيىمدىلىگىن دالەلدەي الماپتى. سول سەبەپتى، تىلگە قاتىستى وتكىر ماسەلەنىڭ شەشىمىن تابۋ جولىندا «ومبى قازاقتارى» قازاق ءتىلى مۇعالىمدەرى قاۋىمداستىعىن قۇرماق نيەتتە ەكەن. مۇنداعى ماقسات - مەكتەپتەرگە قازاق ءتىلى ءپانىن قايتارۋ بولىپ وتىر.

«2018 -جىلدىڭ تامىزىندا «ر ف ءبىلىم تۋرالى» زاڭىنا وزگەرىستەر ەنگىزىلىپ، قازاقتارعا بالالارىن مەكتەپتە قازاق تىلىندە وقىتۋ قۇقىعى بەرىلدى. ءبىراق، زاڭ بار دەسەك تە، ونى ىسكە اسىراتىن تەتىكتەرى - فەدەرالدى ءبىلىم ستاندارتى دا، ءبىرىڭعاي وقۋلىق تا جوق. مىنە، سول سەبەپتى، قاجەتتى بازانى قالىپتاستىرۋ كەرەك. ەڭ ءبىرىنشى كەزەكتە، ومبىدا قالعان قازاق ءتىلىنىڭ مۇعالىمدەرىنىڭ ءبارىن جيناپ الدىق. ولار قازىر مەكتەپكە قاجەتتى باعدارلامانى جاساپ جاتىر. وقۋلىق بويىنشا التايداعى دوستارىمىز كومەكتەستى. التاي رەسپۋبليكاسىنىڭ قوساعاش اۋدانىندا قازاق تىلىندە ساباق بەرەتىن مەكتەپ بولعان. وندا مۇعالىمدەردىڭ دە دايىندىعى جاقسى. ولار كەزىندە قازاق ءتىلىنىڭ وقۋلىقتارىن دايارلاپ، ر ف ءبىلىم مينيسترلىگىنىڭ سىناعىنان وتكەن. بۇيىرسا، ءبىزدىڭ قاۋىمداستىقتىڭ مۇعالىمدەرى ازىرلەگەن باعدارلاما بويىنشا التاي قازاقتارىنىڭ وقۋلىقتارىمەن ساباقتى باستاپ تا كەتەمىز»، - دەيدى ول.

ومبى قازاقتارىنىڭ يگى ىسىنە التاي، ورىنبور، تۇمەن قازاقتارى دا ءۇن قوسىپتى. اتالعان ايماقتاردىڭ بارىندە دە تىلگە كەلگەندە ماسەلە ورتاق.

«ومبىداعى حالىقتان، مۇعالىمدەردەن بەلسەندىلىكتى كۇتەمىز. بۇگىن عانا التايداعى قانداستار وقۋلىقتاردىڭ دايىن ەكەنىن حابارلادى. ماقسات - 1-5 - سىنىپتارعا قازاق ءتىلى ءپانىن ەنگىزىپ الۋ. ناسيحات جۇمىستارى قازىر قىزۋ ءجۇرىپ جاتىر. مۇعالىمدەر اتىنان مينيسترلىككە ءتيىستى حات دايىندالادى. الدا اۋقىمدى جۇمىس كۇتىپ تۇر. ونى ەڭسەرە الامىز دەگەن ويدامىز. قازاقستاننىڭ قولداۋىنان دا ءۇمىتىمىز زور»، - دەيدى ول.

ءتىل مەن مادەنيەتتى ساقتاپ قالۋ ماسەلەسىن تەرەڭ تالقىلاۋ ءۇشىن «ومبى قازاقتارى» قوعامدىق ۇيىمى جاقىندا «قازاق جاستارى» فورۋمىن وتكىزگەلى وتىر. ۇيىم بيىل ر ف پرەزيدەنتتىك گرانتىن ۇتىپ الىپ، فەدەرالدى ايماق ارالىق «قازاق جاستارى» فورۋمىن وتكىزۋ باستاماسى بويىنشا قولداۋ تاپقان. 6-9 - جەلتوقسان ارالىعىندا وتەتىن فورۋمعا قازىردىڭ وزىندە قازاقستان مەن رەسەيدىڭ 22 ايماعىنان قازاق جاستارىنىڭ كەلەتىنى بەلگىلى بولىپ وتىر.

«ءتۇرلى سالادا ەڭ تابىستى دەگەن 100 قازاق جاس ورەنىنىڭ باسىن قوسۋ جوسپاردا بار. ومبىدا قازاق جاستارىمەن ءۇش كۇن بويى قازاق ءتىلىن، مادەنيەتىن، تاريحتى وقىتۋ، تاريحي ارحيۆتەردى زەرتتەۋ ماسەلەلەرىن كەڭ- مولىنان تالقىلايمىز. ەلدەگى ءتۇرلى ساراپشىلاردان بولەك، قازاقستاننان تاريح عىلىمدارىنىڭ دوكتورلارىن، رەكتورلاردى شاقىردىق. ناقتى جوبا جاساپ بەرە الاتىن ماماندارعا دا ءۇمىت ارتىلۋدا. «مۋز- تۆ» ارناسىنىڭ باسشىسى ارمان داۋلەتياروۆ تا فورۋم قوناعى بولۋعا قۋانا- قۋانا كەلىسىپ، تالاپتى قازاق جاستارىن قولدايتىنىن جەتكىزدى. ارماندى شاقىرۋ ارقىلى ورىنبورداعى قاراپايىم اۋىل قازاعىنىڭ بيىككە قالاي جەتكەنىن ايتقىزىپ، جاستارعا جىگەر بەرگىمىز كەلەدى»، - دەيدى «ومبى قازاقتارى» قوعامدىق ۇيىمىنىڭ ءتوراعاسى.

فورۋم جۇمىسىنىڭ ماڭىزدى بولىگىنىڭ ءبىرى - قازاق ءتىلى مۇعالىمدەرىنىڭ سەسسياسى بولماق. قوعامدىق ۇيىم وكىلدەرى باستاعان ءىسىن العا جىلجىتۋ ءۇشىن سەسسيا جۇمىسىنا ومبى وبلىستىق ءبىلىم باسقارماسىنىڭ جاۋاپتى ادامدارىن شاقىرىپ وتىر.

رەسەي قازاقتارى ءوز ءىسىنىڭ تابىسىن، جەتىستىگىن قازاقستاننىڭ دامۋىمەن تىكەلەي بايلانىستىرادى ەكەن. قۋانىش ەلەۋتايەۆ قازاقستانمەن شەكتەسىپ جاتقان وبلىستاردىڭ قازاقتارى اتامەكەنىنىڭ قالاي وركەندەپ كەلە جاتقانىنا تامسانا قارايتىنىن ايتادى.

«قازاقستاننىڭ ءار سپورتشىسىنىڭ جەڭىسىن كورسەك - ەڭسەمىز كوتەرىلىپ قالادى. قازاقستاننىڭ دامۋىمەن مەديا كەڭىستىكتىڭ قانات جايىپ كەلە جاتقانىن اتاپ ءوتۋ كەرەك. مۇنداعى قانداستارىڭىز ب ا ق وكىلدەرى مەن بلوگەرلەردى، قازاقشا كونتەنتتى باقىلاپ وتىر. ومبىدا قازاقتاردىڭ ءوز ءتىلىن مەڭگەرۋگە دەگەن تالابى، قىزىعۋشىلىعى مول. وسىدان 4-5 جىل بۇرىن الەۋمەتتىك جەلىدە وتىرعاندا بىردە- ءبىر جەرلەسىمىز قازاق تىلىندە جازا بەرمەيتىن. قازىر قازاقشا جازاتىندار كوبەيە باستادى. پىكىرلەردىڭ ءوزىن باعىپ كورىڭىز. قازاقستان، موڭعوليا، يرانداعى قانداستارىمىزبەن لاتىن قارپىندە پىكىر الماسامىز»، - دەيدى ول.

ال رەسەيدە كۇندەردىڭ كۇنىندە قازاق مەكتەبىن اشۋ مۇمكىن بە؟ قايتارا قويىلعان بۇل سۇراعىمىزعا قانداسىمىز بىلاي جاۋاپ بەردى.

«ر ف ءبىلىم تۋرالى» زاڭى قازاق مەكتەبىن اشۋ باستاماسىنا قارسى ەمەس. ءبىراق، بىزدە مەحانيزم جوق. وقۋ جوسپارى مەن وقۋلىق بولماعاننان كەيىن بارىپ، وسىنداي ماسەلەلەر شىعا بەرەدى. وقۋلىقتى مەكتەپكە ەنگىزۋ ءۇشىن ول مينيسترلىكتىڭ ماقۇلداۋىنان ءوتۋ كەرەك. ال ءتيىستى ماماندار مەن عالىمداردى تارتىپ، قارجىلاندىرىپ، رەسەيدەگى مەكتەپتەرگە قازاق تىلىندەگى وقۋلىقتاردى ازىرلەۋ - وتە كۇردەلى جۇمىس، بيۋدجەتتىك پروتسەس. ءسوزدىڭ شىنى كەرەك، پاتريوتيزمدى تۋ ەتىپ، ۇزاققا بارا المايسىڭ. مۇعالىمدەرگە دە ايلىعىن بەرۋ كەرەك. قولداۋ بولۋى ءتيىس»، - دەپ ءتۇيدى قۋانىش ەلەۋتايەۆ.

اۆتور: ايان بەكەن ۇلى