قازاقتىڭ قارعىس سوزدەرى
قازاق حالقى قارعىسقا وتە ابايلاپ قاراعان. سوندىقتان قازاق ۇرپاعىنا «قارعىس الما، العىس ال» دەگەن ونەگەلى وسيەت قالدىرعان. قارعىستى ايتقاندا دۇشپانىنىڭ ارتىنان توپىراق شاشاتىن، الاقانىن تەرىس جاياتىن. سول سەبەپتەن كەيدە ونى تەرىس باتا دەپ اتاعان. قارعىس، شىنتۋايتىندا، جالپاق كوپشىلىككە ەمەس، ار-ۇياتتان بەزگەن ەلدىڭ ناقتىلى ءبىر جاۋىنا ارنالادى. قازاق حالقى ءۇشىن سونداي دۇشپانداردىڭ ءبىرى - مالدىڭ ۇرىلارى. ونى بىلايشا قارعاپ-سىلەگەن:
مەنىڭ اق بايتالىمنان جەگەن ەتىڭ - قان بولسىن،
ءۇيىڭدى قۇيىن قۇلاتىپ، اۋزى-باسىڭ شاڭ بولسىن.
قارعىستىڭ ءتىلى ايشىقتى دا اشى، ءتيىپ كەتسە، قيىپ كەتەتىن ناعىز قيعىر ءتىل. باتانى ءتىلدىڭ بالى دەسەك، قارعىستى ۋى دەۋگە بولادى.
قارعىس قوعامدىق ومىردەن الدەقاشان ىعىسقانىمەن، ونىڭ ماتىندەرى ءتىلىمىزدىڭ بايلىعى مەن شەشەندىك قۋاتىن بايقاتاتىن، ۇلتىمىزدىڭ ءتول دۇنيەتانىمىنان، سالتىنان دەرەك بەرەتىن قۇندى تاريحي-رۋحاني ەسكەرتكىشكە اينالىپ وتىر.
قارعىستار:
ساعان قىلعاندى تاس قىلسىن،
كوڭىلىن سەنەن ءپاس قىلسىن!
قۇلىنداتىپ، بيەلەتىپ،
بوتالاتىپ، تۇيەلەتىپ،
ساعان قاستىق قىلعاندى
مولاسىنا ۇيەلەتىپ،
كولدەتىپ كوزىن جاس قىلسىن!
*** *** *** ***
قينالعان كەيبىر كەزىڭدە،
قاسىڭا دوسىڭ بارماسىن.
وپاسىز بولىپ جۇرسەڭ سەن،
ەل بولىپ ءار كەز قارعاسىن!
*** *** *** ***
ساعان قاس قىلعان كىسىنىڭ
بازارعا بارىپ اتى ءولسىن.
ەرتە كەتىپ قايتقاندا،
ۇيىنە كەلسە، قاتىنى ءولسىن!
وزىنە تىشقاق ءتيسىن،
وڭمەنىنە پىشاق كىرسىن!
تىشقاعى تىيىلماسىن،
توسەگى جيىلماسىن!
شاڭىراعى شارتىلداپ،
شاڭدىرىنا قادالسىن.
بوساعاسى بورپىلداپ،
بوربايىنا قادالسىن.
كۇلدىرەۋىشى كۇرت سىنىپ،
بورشا ەتىنە قادالسىن!
اللاحۋ اكبار!
*** *** *** ***
1. ادامعا قاستىق ەتسەڭ، ەكى دۇنيەنىڭ قىزىعىن كورمەي ءوت.
2. اق ءسۇتىمنىڭ ايى ۇرسىن.
3. الباستى باسقىر.
4. انت ۇرسىن.
5. اراقتان ولگىر، ولىگىڭە جان بارماعىر.
6. ارام قات.
7. ارۋاق اتسىن.
8. ارۋاق ۇرسىن.
9. اۋزىڭ اسقا جارىماسىن، كوتىڭ اتقا جارىماسىن.
10. اۋزىڭا قان تولسىن.
11. اۋزىڭا قارا قان تولعىر.
12. اۋزىڭنان شىعىپ جانىڭا جايىلسىن.
13. اۋرۋدىڭ بەزگەگىنە، ايەلدىڭ مۇيىزگەگىنە جولىققىر.
14. اۋىسىپ كەتكىر، جىندى.
15. اياقتاعى سۋعا تۇنشىعىپ ءول.
16. بازارعا بارساڭ، اتىڭ ءولسىن، ۇيگە كەلسەڭ، قاتىنىڭ ءولسىن.
17. باقىتىڭ تايعىر، شوشقا.
18. بارعانىڭنان كەلمە.
19. بارماساڭ، بادال، قارا جەرگە قادال.
20. باسقان جەرىڭ قىلمىس بولىپ، تۇرمەدەن باسىڭ كەتپەگىر.
21. باسىڭ داۋدان كەتپەگىر.
22. باسىڭ جەلكەڭە شىققىر.
23. باسىڭ كەتكىر، جۇگىرمەك.
24. باسىڭدى يت جەگىر.
25. باتپاقتان شىقپاعىر.
26. باۋىرىڭ قان بوپ اقسىن.
27. باۋىرىڭنان قاعىنعىر.
28. بەتپاق، بەتىڭ قارا بولعىر.
29. بۇيىرىڭنەن قولىڭ كەتپەسىن.
30. ءبىر قايعىڭدى ەكىنشى قايعىڭ باسقىر.
31. ءبىر تۇندىك كەلگىر.
32. ءدامىم ۇرسىن.
33. دەگەنىڭە جەتپە.
34. دوسىڭنان قاسىڭ كوپ بولعىر.
35. ەكى دۇنيەدە ءجۇزىڭ قارا بولسىن.
36. ەتپەڭنەن ءتۇسىپ ەسىڭنەن تانعىر.
37. جابىعىڭنان جالىن شىقسىن، ۋىعىڭنان ءورت شىقسىن.
38. جابىعىڭنان سۋ شىقسىن.
39. جابىسقىر.
40. جاعىڭ قارىسسىن.
41. جاعىڭا جىلان جۇمىرتقالاسىن.
42. جازاڭدى قۇداي بەرسىن.
43. جالعىزىڭ جايراعىر.
44. جالماۋىز، شەشەك.
45. جانىڭ جاھاننامعا كەتسىن.
46. جاتقانىڭنان تۇرما.
47. جەكسۇرىن كۇشىك.
48. جەلكەڭ قيىلسىن.
49. جەمتىگىڭدى يت جەسىن.
50. جەر باۋىرلاپ قال.
51. جەر جاستان.
52. جەر جۇتسىن.
53. جەرگە جابىسقىر.
54. جەرگە كىر.
55. جەرگە قادال.
56. جەرمەن-جەكسەن بولعىر.
57. جەتپەي جەلكەڭ قيىلعىر.
58. جەتى قابات جەر ۇرسىن.
59. جولىڭا جۋا ءبىتسىن.
60. جۋاداي سولعىر.
61. جۇلىنىڭ ءۇزىلسىن.
62. جۇمىرتقاڭ تەسىلىپ، شىبىن-شىركەي شاققىر.
63. جۇرسەڭ، جولىڭ بولماعىر،
وتىرساڭ، ورنىڭ بولماعىر،
جاتساڭ، جارىڭ بولماعىر.
64. جىگىت ىزدەۋمەن كۇنىڭ وتكىر.
65. يت باۋىرىڭدى تارتقىر.
66. يتتەن تۋعان يت.
67. كەبىنىڭدى جالما.
68. كوگەرمەگىر.
69. كوزىڭ الدىڭا تۇسكىر.
70. كوزىڭ اققىر.
71. كوزىڭ اشىلماعىر.
72. كوزىڭ كور بولسىن.
73. كوزىڭ كورىپ، كوڭىلىڭ ۇستاماعىر.
74. كوزىڭ شىقسىن.
75. كوزىڭدى اق قىل قاپتاسىن.
76. كوزىڭە كوك شىبىن ۇيمەلەگىر.
77. كوزىڭە كور توپىرعى قۇيىلسىن.
78. كوزىڭمەن كورىپ، قولىڭمەن ۇستاما.
79. كوك شەشەك كەلگىر.
80. كوك شەشەكتەن ولگىر.
81. كورىڭدە وكىر.
82. كوتىڭ ءتۇسسىن.
83. كوتىڭنەن قاعىنىپ، دوكتوردان باسىڭ كەتپەسىن.
84. كۇلدەي پالە جۇققىر.
85. كۇلىڭ كوككە ۇشسىن.
86. كۇلىڭ كومىر بولسىن.
87. كىرىڭدى جە.
88. كىسىگە تىلەگەن پالەڭ وزىڭە كەلسىن.
89. قابىرعاڭنان قابىرىڭ قىسسىن.
90. قاعىڭدى كەلگىر، كوك شەشەك.
91. قاڭعىرىپ ولگىر.
92. قارا قاعىندى.
93. قارا تۇينەك بولعىر.
94. قارا شاشىڭ قانعا بويالسىن.
95. قارا- تۇينەك كەلسىن.
96. قاراشىعىڭ باتسىن.
97. قارعىسىڭ قارا باسىڭا بولسىن.
98. قارنىڭا قارا پىشاق ەنگىر.
99. قاسىپ- قاسىپ قانىڭ شىققىر،
قاسي الماي جانىڭ شىققىر.
100. قولىڭ كوتىڭە جەتپەسىن.
101. قوراساننىڭ قورى شىقسىن.
102. قۇداي اتسىن.
103. قۇداي ۇرسىن.
104. قۇدايدان تاپ.
105. قۇدايدىڭ قاھارىنا جولىق.
106. قۇيىن سوعىپ، دەلبە بولىپ قالعىر.
107. قىزعانعانىڭ قىزىل يتكە جەم بولسىن.
108. مازاڭ كەتكىر.
109. مال- باسىڭنىڭ يگىلىگىن كورمە.
110. مەشەل بولعىر.
111. موينىڭ ءۇزىلسىن.
112. مىسىڭ قۇرىسىن.
113. ويلاماعان جەردەن ءولىم تاپقىر.
114. وتىرعان ورنىڭدا قاتىپ قالعىر.
115. ولىگىڭدى كورەيىن، جالماۋىز.
116. ءومىر بويى اۋرۋدان ايىقپاعىر.
117. ءومىرىڭ وكسۋمەن ءوتسىن.
118. ءومىرىڭ وشكىر.
119. ءومىرىڭ ۇزاققا جەتپەگىر.
120. ومىرىڭدە ىزگىلىك كورمە.
121. وسەكتەن باسىڭ كەتپەگىر، جاقسىعا قولىڭ جەتپەگىر، جەكسۇرىن.
122. وتىرىكشى، جالقاۋ، باسقا سەمىرگەن قانىڭ تاسىپ ولگىر.
123. پالەدەن باسىڭ كەتبەگىر.
124. سەن مەنى زارلاتساڭ، سەنى قۇداي زارلاتسىن.
125. سۋعا باتىپ، كۇلگە اۋناعىر،
126. سۋعا كەتكىر.
127. سۇيگەنىڭنەن ايرىل.
128. سىبىرگە كەتكىر.
129. تابانىڭنان ساۋعىر.
130. تابانىڭنان تارتىل.
131. تابانىڭنان توزعىر.
132. تابانىڭ جەر تارتقىر.
133. تاڭداپ جۇرگەنىڭدە تازعا، اقىلى ازعا جولىققىر، قانشىق.
134. تاس توبەڭنەن ءتۇسىپ، تابانىڭنان شىقسىن.
135. ءتاڭىردىڭ وعى تيەر، وتتىڭ شوعى تيەر.
136. توسقاۋىلعا جولىق.
137. توبەڭدى كورمە، شەشەك.
138. ءتورت اياعىم توبەڭدە ويناسىن.
139. تۇقىمىڭ قۇرىسىن.
140. تۇيىنشەك بولعىر.
141. تىشقاعىڭ تىيىلماسىن، توسەگىڭ جيىلماسىن.
142. ءتىل اۋزىڭ بايلانعىر.
143. ءتىل- اۋزىڭ بايلانسىن، ىمداۋمەن كۇنىڭ ءوتسىن.
144. ءتىلىڭدى تىستەپ ءوت.
145. تىلىڭە كۇيدىرگى شىققىر.
146. ۋىلدىرىعىڭ ءشىرىسىن.
147. ءۇيىڭ كۇيسىن.
148. ءۇنىڭ ءوشسىن.
149. شالقاڭنان تۇسكىر، شەشەك.
150. شەگىڭ جارىلىپ، ايەلىڭە جولىقپاي ولگىر.
151. شەشەك شىققىر.
152. ىشكەن- جەگەنىڭ بويىڭا جۇقپاسىن.
153. ءىشىڭ كۇيسىن.
دەرەككوز bilim-all.kz