شەتتەن كەلگەن ءار قازاققا ەسىگىمىز اشىق - زاۋىتبەك تۇرىسبەكوۆ
ەلباسى نۇرسۇلتان ءابىش ۇلى نازاربايەۆ قازاقتاردى اتاجۇرتقا شاقىرعان 27 جىلدىڭ ىشىندە ەلىمىزگە 1 ميلليون قازاق كوشىپ كەلدى.
قازاقپارات اگەنتتىگى شەتتەگى قازاقتارمەن بايلانىس، ولاردىڭ ەلگە ورالۋى تۋرالى دۇنيەجۇزى قازاقتارىنىڭ قاۋىمداستىعى ءتوراعاسىنىڭ ءبىرىنشى ورىنباسارى زاۋىتبەك تۇرىسبەكوۆپەن سۇحباتتى ۇسىنادى.
- قۇرمەتتى زاۋىتبەك قاۋىسبەك ۇلى، سوڭعى جىلدارى ءسال باسەڭسىپ قالعانداي كورىنگەن كوشى- قون ماسەلەسى ەلباسى نۇرسۇلتان نازاربايەۆتىڭ تاپسىرماسىنان كەيىن جاڭا سيپاتقا يە بولدى. ونىڭ باستاماسىمەن قاۋىمداستىق جانىنان «وتانداستار قورى» قۇرىلدى. بۇل قوردىڭ ماڭىزى نەدە؟ اڭگىمەنى وسىدان باستاساق...
- كوشى- قون ماسەلەسى ءالى كۇنگە دەيىن وزەكتىلىگىن جويعان جوق. ءتىپتى ۇلتتىق تۇرعىداعى نەگىزگى مىندەتتەردىڭ ءبىرى دەۋگە بولادى. دۇنيەنىڭ ءار تۇكپىرىندە شاشىراپ جۇرگەن قازاقتى بۇگىن كوشىرىپ الماساق، ەرتەڭ جوعالتىپ الۋىمىز مۇمكىن. ماسەلەن، قىتاي مەن رەسەيدەگى قازاق بالالارى وسىدان ون جىل بۇرىن انا تىلىندە، ياعني قازاق تىلىندە ءبىلىم الىپ كەلدى. قازىر بۇل ءۇردىس ازايدى.
رەسەيدەگى قازاقتار ورىس تىلىندە، قىتايداعىلار - قىتاي تىلىندە وقۋعا كوشىپ جاتىر. ونداعى قازاقتاردىڭ تىلدەن، دىلدەن، داستۇردەن ايىرىلۋ قاۋپى تۋىنداپ وتىر. وسىعان بايلانىستى ەلباسى دۇنيەجۇزى قازاقتارىنىڭ V قۇرىلتايىندا ەل اعاسى نۇرتاي ابىقايەۆ باسقاراتىن «وتانداستار» قورىن قۇرىپ، الىستاعى اعايىنمەن بايلانىس جاساۋدى مىندەتتەگەن بولاتىن. ۇكىمەتكە ارنايى تاپسىرما بەرىپ، قازاقتىڭ مەرەيىن كوتەرەتىن جۇمىستار اتقارۋدى تاپسىردى.
كوپ ۇزاماي شەت ەلدەردەگى ەتنيكالىق قازاقتاردى قولداۋدىڭ 2018-2022 -جىلدارعا ارنالعان شارالار جوسپارى تۋرالى ارنايى قاۋلى قابىلداندى.
بۇل قاۋلى شەت ەلدەردەگى قازاق دياسپورالارىنىڭ ءبىلىم الۋىنا، انا ءتىلىن ۇيرەنۋگە، تاريحي وتانى مەن مادەني- گۋمانيتارلىق بايلانىسىنىڭ ارتۋىنا مۇمكىندىكتەر اشتى. شەت ەلدەردەگى قانداستارىمىزدى قولداۋ ءۇشىن ق ر ۇكىمەتى جانىنان ۆەدومستۆوارالىق كوميسسيا قۇرىلدى. ونىڭ قۇرامىنا قارجاۋباي سارتقوجا سەكىلدى عالىمدار تارتىلدى. دۇنيەجۇزى قازاقتارى قاۋىمداستىعىنىڭ ورتالىق كەڭسەسى الماتىدان نۇر-سۇلتان قالاسىنا كوشىرىلىپ، «Nur Otan» پارتياسى عيماراتىنا ورنالاستى. كۇنى- ءتۇنى جۇمىس ىستەپ جاتىرمىز. شەتتەن كەلگەن ءاربىر قازاققا ەسىگىمىز اشىق ەكەنىن ايتقىم كەلەدى.
- ەندى وسى اتقارىلعان جۇمىستارعا قاراي ويىسساق. شەت ەلدەردەگى قازاقتارمەن بايلانىس ورناتۋدا قانداي شارالار قولعا الىندى؟
- قاۋىمداستىقتىڭ باس كەڭسەسى نۇر-سۇلتان قالاسىنا كوشكەن سوڭ، ورتالىق مەملەكەتتىك ورگاندارمەن بايلانىسىمىز ءبىرشاما ارتتى. ماسەلەن، اقپارات جانە قوعامدىق دامۋ مينيسترلىگىمەن بىرلەسىپ، رەسەي جانە قىتايداعى باۋىرلارىمىزدىڭ سۇراۋىمەن قازاق حالقىنىڭ سالت-ءداستۇرى مەن اتاقتى تاريحي تۇلعالارى تۋرالى ارناۋلى روليكتەر شىعارا باستادىق. وتكەن جىلى «Qazaqstan» تەلەارناسىندا «قورقىت اتا»، مەملەكەت قايراتكەرى نۇرتاس وڭداسىنوۆ، قازاق حالقىنىڭ ءداستۇرى مەن «اسار» جوباسى تۋرالى ءتورت روليك كورسەتىلدى.
سونداي-اق، ق ر مادەنيەت جانە سپورت مينيسترلىگىنىڭ قولداۋىمەن شەت ەلدەردە تۇراتىن تانىمال قازاقتار تۋرالى «الىستاعى اعايىن» فيلمدەر توپتاماسى ءتۇسىرىلدى. العاشقى ەكى فيلم ا ق ش- تا جۇمىس ىستەيتىن مەديتسينا جانە IT- تەحنولوگيا سالاسىنىڭ بىلگىر ماماندارىنا ارنالدى.
ءۇشىنشى فيلم - قازاقتاردىڭ گيمالاي اسىپ، قىتايدان تۇركياعا بارعان 3000 شاقىرىم جولداعى ەرلىك تاريحىن اڭگىمەلەيدى.
ءتورتىنشى فيلم - حالقىمىزدىڭ ءبىرتۋار ۇلى مۇستافا شوقاي مەن «ازيانىڭ اساۋ جۇرەگى» اتانعان وسپان باتىر جايىندا. وعان تۇركيادا تۇراتىن ەتنيكالىق قازاقتاردان مۇستافا شوقايدىڭ ءومىرى مەن مۇراسىن زەرتتەگەن ءابدۋاقاپ قارانىڭ، شىعارمالارى الەم تىلىنە اۋدارىلعان جازۋشى، پۋبليتسيست قىزىربەك قايراتوللا اعامىزدىڭ زەرتتەۋ ماتەريالدارى قولدانىلدى. قازىرگى كەزدە وسى ءتورت فيلم قاۋىمداستىقتىڭ سايتىنا ورنالاستىرىلعان جانە فيلمدەر تسيكلىن ءتۇسىرۋ ءالى دە جالعاسىپ جاتىر.
قانداستاردىڭ وقۋ، ءبىلىم الۋ ماسەلەسىنە دە ەرەكشە كوڭىل ءبولىپ كەلەمىز. ءبىلىم جانە عىلىم مينيسترلىگىمەن بىرلەسىپ، جوو دايىندىق كۋرستارىنا شەت ەلدەردەگى قازاق دياسپوراسى وكىلدەرىنە كۆوتا كولەمى ارتىپ كەلەدى. 2018 -جىلى شەت ەلدەردە تۇراتىن قازاق جاستارىنا 860 گرانت بەرىلسە، 2019 -جىلى ج و و دايىندىق بولىمدەرىنە 1000 ورىن ءبولىندى.
سونداي-اق بيىل العاش رەت ماگيستراتۋراعا - 125 گرانت، دوكتورانتۋراعا - تاعى 10 گرانت ءبولىنىپ وتىر. بۇل جۇمىستاردىڭ بارلىعى شەت ەلدەگى جانە ەلگە كەلگەن اعايىندى قولداپ، جاردەمدەسۋ ءۇشىن جاسالىپ جاتىر. ەڭ نەگىزگى ماقسات - الىس- جاقىن شەت ەلدەگى قازاقتاردان، اسىرەسە جاستاردان ايىرىلىپ قالماۋ.
- شەتتەگى قازاقتار اراسىندا جاستار مەن بالالارعا ايرىقشا ءمان بەرۋدىڭ وزىندىك سىرى بار عوي؟
- ءيا، 2018 -جىلدىڭ جەلتوقسانىندا رەسەيدىڭ ومبى قالاسىندا كىشى قۇرىلتاي وتكىزدىك. ونداعى قازاقتاردىڭ مۇڭىن تىڭدادىق. كوپشىلىگى انا ءتىلىن تۇسىنبەيتىن حالگە جەتىپتى، ءتىپتى 20 جاسقا دەيىنگىلەر ۇلتتىق بولمىستان ايىرىلىپ بارا جاتىر. وسىلايشا، رەسەيدەگى قازاقتاردىڭ ءتىلى مەن ءدىلىن ساقتاۋ جونىندە ارنايى پيلوتتىق جوبانى قولعا الدىق.
سونىڭ ىشىندە رەسەيدەگى قازاق بالالارىنا ەكى جاسىنان باستاپ انا ءتىلىن وقىتۋ تۋرالى جوسپار بار. بۇرىندارى انا ءتىلىن بالاعا اناسى سىڭىرەدى دەۋشى ەدىك، قازىر 20-30 جاستاعى انالاردىڭ ءوزى ءتىل بىلمەيدى.
انا ۇيرەتە الماسا، ماماندار كەلىپ ۇيرەتسىن، وعان ۆولونتەرلاردى(ەرىكىتلەر- رەد.) تارتامىز. ونىڭ ۇستىنە، 2020 -جىلدى ق ر پرەزيدەنتى قاسىم- جومارت توقايەۆ «ۆولونتەرلەر جىلى» دەپ بەلگىلەدى. باياعىدا ورىستاردا بىرنەشە ءتىل بىلەتىن، تاريح پەن ءداستۇردى بىلەتىن گۋۆەرنانتكالار بولاتىن، ولار بالالاردى تاربيەلەيتىن. سول سەكىلدى، ەرىكتىلەر دە بالالارعا جاستايىنان قازاق ءتىلىن، ءداستۇردى، ادەت- عۇرىپتى، تاريحتى ۇيرەتۋى كەرەك.
قازاق مەكتەپتەرىنىڭ ءبىرقاتار ەلدەردە جابىلۋىنا بايلانىستى ءبىز، ءوز ەلىمىزدە شەتەلدەردە تۇراتىن قازاقتارعا ءتىل ۇيرەتەتىن ءبىلىم ورتالىقتارىن دامىتۋىمىز كەرەك.
بۇل تۇرعىدا قازاق دياسپورالارىنىڭ بالالارىن انا تىلىنە وقىتۋعا ەلىمىزدىڭ ينتەللەكتۋالدى مەكتەپتەرى مەن جوعارى وقۋ ورىندارىنىڭ زور مۇمكىندىگى بار. بيىلدان باستاپ، جازعى دەمالىس كەزىندە شەت ەلدەردەن كەلەتىن 4000 بالاعا قازاق ءتىلىن، تاريحىن، ءداستۇرىن ۇيرەتەتىن جازعى لاگەرلەر ۇيىمداستىرۋدى قولعا الدىق. جىل سايىن «بالداۋرەن» لاگەرىندە قازاق دياسپورالارىنىڭ 150 بالاسى دەمالۋعا كەلەتىن. بيىل بۇل كورسەتكىش ەكى ەسەگە ارتىپ، «بالداۋرەنگە» ەۋروپا، رەسەي، قىتاي، موڭعوليا، وزبەكستان، قىرعىزستان جانە باسقا دا ەلدەردەن 288 قازاق بالاسى دەمالىپ قايتتى.
ەكسپو، بايتەرەك، «الجير»، «بوزوق» سىندى ەلوردانىڭ ماڭىزدى نىساندارىن ارالادى. العان اسەرلەرى كەرەمەت. الداعى ۋاقىتتا بالالار سانىن 4 مىڭعا دەيىن كوبەيتكىمىز كەلەدى. ولار ۇيىنە بارعاسىن اينالاسىنا ۇگىت-ناسيحات جاسايدى، اتا-اناسىن كوشۋگە ۇگىتتەيدى. قازاقستاننان دوستار تاۋىپ، بايلانىس ورناتادى، كەلەشەكتە ەلگە كەلۋگە ارەكەتتەنەدى. كوپشىلىگى نازاربايەۆ زياتكەرلىك مەكتەبى مەن نازاربايەۆ ۋنيۆەرسيتەتىنە قىزىعىپ كەتتى. «قالاي تۇسەمىز؟» دەپ سۇراپ جاتىر. مىنە، ءبىزدىڭ كوزدەگەن ماقساتىمىز وسى. بىلىمگە ىنتاسى زور بالالاردى قۋانا- قۋانا قابىلدايمىز.
سول سەكىلدى شەت ەلدەردە قازاق ءتىلىن وقىتاتىن مۇعالىمدەردى دايارلاۋ مۇمكىندىكتەرىن قاراستىرۋ كەرەك. دياسپورا بالالارى اراسىندا ءتىل مەن مادەنيەتتى ۇيرەتۋدىڭ جاڭا ادىستەمەسى قاجەت. ولاردىڭ جاسىنا ساي قازاق ءتىلىن ۇيرەتەتىن ينتەراكتيۆتىك ادىستەمەلىكتەردى جەتىلدىرۋ كەرەك. ماسەلەن، ءبىز «قاستەرلى قالام» جوباسىن ۇسىندىق.
بۇل ينتەراكتيۆتىك فورمادا ارىپتەردى، ءسوز تىركەستەرىن، سويلەمدەردى ۇيرەتەدى جانە قازاقشا ەرتەگىلەر مەن ولەڭدەردى تىڭداپ وسۋگە مۇمكىندىك بەرەدى. ەۋروپا ەلدەرىندەگى قازاق ۇلتتىق ورتالىقتارىن مۋزىكا اسپاپتارىمەن، قولونەر بۇيىمدارىمەن، ۇلتتىق كيىممەن قامتاماسىز ەتۋ دە شەشىمىن كۇتكەن ماسەلەلەردىڭ ءبىرى ەدى. «وتانداستار» قورىمەن بىرلەسە «ءداستۇرلى قورجىن» اتتى كەڭ اۋقىمدى جوبا قولعا الىنىپ، شەتەلدەگى قازاق مادەنيەت ورتالىقتارىنىڭ بارلىعى دا قاجەتتى قۇرالدارمەن قامتىلىپ وتىر.
- ەلباسى نۇرسۇلتان نازاربايەۆتىڭ ۇكىمەتكە جۇكتەگەن مىندەتتەرىنىڭ ءبىرى - شەتەلدەگى قازاق عالىمدارىن ەل يگىلىگىنە جۇمىسقا شاقىرۋ ەدى. بۇل ماقساتتا قانداي جۇمىس ءجۇرىپ جاتىر؟
- وتكەن جىلى نۇر-سۇلتان قالاسىندا قازاق دياسپورالارىنىڭ رەسەيدە، موڭعوليادا، تۇركيادا، وزبەكستاندا، قىتايدا، ا ق ش-تا، ەۋروپادا تۇراتىن وكىلدەرىمەن كەزدەسۋلەر وتكىزدىك. سىرتقى ىستەر مينيسترلىگىنىڭ كومەگىمەن شەت ەلدەردە تۇراتىن بەلگىلى قازاقتاردىڭ ەلەكتروندى بازاسى جاسالدى. وعان الەمنىڭ 30 ەلىندە تۇراتىن 200 گە جۋىق بەلگىلى قازاق ەنگىزىلدى.
ماسەلەن، ا ق ش-تاعى Google كومپانياسىنىڭ اعا ينجەنەرى عالىمجان وتەۋلين، بەلگىلى كينورەجيسسەر تيمۋر بەكمامبەتوۆ، تراۆماتولوگ- حيرۋرگ جولداس قۇلجانوۆ (ا ق ش)، نەيروحيرۋرگ شەنول جادىك (گەرمانيا) جانە باسقالارى بار. وسى بازا نەگىزىندە كاسىبي مامانداردى ەلىمىزدىڭ دامۋىنا تارتۋ ءۇشىن جۇيەلى جۇمىستار جۇرگىزىپ كەلەمىز. 2018 -جىلى سەنت- لۋيس ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ پروفەسسورى جولداس قۇلجانوۆ پەن دۇنيەجۇزى قازاقتارى قاۋىمداستىعى اراسىندا قازاقستاننىڭ دەنساۋلىق ساقتاۋ سالاسىنداعى مامانداردىڭ كاسىبي ءبىلىمىن ارتتىرۋ تۋرالى ىنتىماقتاستىق ورناتىلدى.
ۋكراينادا تۇراتىن بەلگىلى قازاق كاسىپكەرى نۇرتاي كەنجەبەكوۆتىڭ فرانسيالىق «اسسوتسياتسيا 42» بىرەگەي مەتوديكاسىنا نەگىزدەلگەن وقۋ ادىستەمەلىگى بۇگىندە جوعارى سۇرانىسقا يە. بۇل باعدارلامادا وقىتۋشىنىڭ باقىلاۋىمەن ستۋدەنتتەر ويىن تۇرىندە ءبىرىن- ءبىرى وقىتادى. وسىنداي وقىتۋ ارقىلى جوعارعى بىلىكتى، باسەكەگە قابىلەتتى ماماندار دايارلانادى. كومپانيانىڭ بولىمشەلەرى ا ق ش، و ا ر، رۋمىنيا، بەلگيا، نيدەرلاندى، رەسەي جانە ۋكراينا ەلدەرىندە جۇمىس ىستەيدى.
- ەلگە كەلگەن قانداستاردىڭ جۇمىسپەن، باسپانامەن قامتىلۋى جونىندە نە ايتاسىز؟
- تاريحي وتانىنا ورالعىسى كەلەتىندەر وتە كوپ، الايدا كوپشىلىگىنە قاراجات قولبايلاۋ بولادى. ولاردىڭ ازاماتتىق الۋىن جەڭىلدەتۋمەن بىرگە، جاس مامانداردى تۇرعىن ءۇي جانە جۇمىسپەن قامتۋعا كەپىلدىك بەرە وتىرىپ شاقىرعانىمىز ءجون بولار ەدى.
بۇگىندە وسىنداي ەكى جوبا قولعا الىنىپ وتىر. وعان ەڭبەككە جارامدى، قاجىر-كۇشى بار جاستار كەرەك. ياعني ەندىگى كوشتىڭ سيپاتى باسقا بولۋى ءتيىس. 35 جاسقا دەيىنگى، ناقتى ماماندىقتى يگەرگەندەرگە كوپ كوڭىل بولىنەدى. مەن ءوزىم وڭتۇستىك قازاقستاندا اكىم بولعاندا، شىمكەنتتىك كاسىپكەر يبادۋللا قاليبەكوۆپەن بىرلەسىپ، وزبەكستاننان كەلگەن 20 مىڭ ورالماندى باسپانامەن قامتاماسىز ەتەتىن «اسار» جوباسىن جۇزەگە اسىردىق.
سول اۋىلدا قازىر 26 مىڭ ادام تۇرادى ەكەن. ءوز مەكتەبى، بالاباقشاسى بار. ءار ءۇيدىڭ الدىندا جىلىجايى بار. سول جىلىجايدان جىلىنا 10-12 مىڭ دوللار پايدا تاۋىپ وتىر. 7 مىڭ جۇمىس ورنى اشىلعان.
دۇنيەجۇزى قازاقتارى قاۋىمداستىعى ەكى جىلدان بەرى «اسار» جوباسى سەكىلدى جاڭا فورماتتاعى «تۇرعىن ءۇي جانە جۇمىس» جوباسىن قولعا الدى. نۇر-سۇلتان قالاسىنان 10 شاقىرىم جەردە 42-رازەزدىڭ قاسىنان اۋىل شارۋاشىلىعىنا ارنالعان 196 گەكتار جەر ساتىپ الدىق. بۇل جەر تەلىمدەرىن 1282 وتباسى يەلەندى. ولاردىڭ بارلىعى وڭتۇستىك وڭىرلەردەن كەلىپ، ەكسپو-2017 قۇرىلىسىنا اتسالىسقان، ەندى سولتۇستىكتە تۇراقتاپ قالعىسى كەلگەن ورالمان وتباسىلار.
قازىر ولار قالادا پاتەر جالداپ تۇرادى، كوپشىلىگى ۋاقىتشا جازعى سارايلاردا تۇراقتاۋعا ءماجبۇر. ولارعا جايلى پاتەرلەر مەن ۇيلەردەن تۇراتىن شاعىناۋدان قۇرىلىسىن جوسپارلاپ وتىرمىز. بۇل اگروقالاشىقتا 3500 جۇمىس ورنى اشىلادى: 300 گەكتار جەرگە جىلىجاي سالامىز، اۋىلشارۋاشىلىق ونىمدەرىن ساتاتىن كوتەرمە بازار جانە جىلقى وسىرەتىن ورتالىقتاردى قۇرامىز.
باعا نارىق باعاسىنان ەكى ەسە تومەن بولادى. بۇل جىلىجايلاردا وسىرىلگەن كوكونىستەر ساپالى ءارى ارزان بولادى. سونىمەن قاتار، جىلقى ءوسىرىپ، بورداقىلايمىز. جىلقىلار كەزەكپەن دالادا جايىلادى. ميۋنحەندەگى قازاقتار سوندا وتكەن كىشى قۇرىلتايدا قازى مەن قارتاعا ءزارۋ ەكەنىن ايتىپ قالدى. قىمىز بەن ەت جەتكىزسەڭىزدەر، قانداي باعا بولسا دا الامىز دەپ وتىر. بۇل جوبا كەيىن ەلىمىزدىڭ 9 وبلىس ورتالىعىندا قۇرىلادى.
ەكىنشى جوبا - «دۇنيەجۇزى قازاقتارى قاۋىمداستىعى» مەن «وتانداستار قورىنىڭ» بىرلەسۋىمەن پاۆلودار وبلىسىندا جۇرگىزىلۋدە جانە موڭعوليادان 300 ادام كوشىپ ۇلگەردى. بۇل جوبانىڭ ەرەكشەلىگى - قازاقتاردى كوشىرۋ عانا ەمەس، جەتىسپەي جاتقان مامانداردى الدىرۋ جانە ادامداردى جۇمىسپەن قامتۋ.
اعىلشىن ءتىلى، باستاۋىش سىنىپ مۇعالىمدەرى، تەحنيكا ماماندارى، مەحانيزاتور، مال دارىگەرى سىندى مامانداردى قاجەت ەتىپ وتىرعان ەلدى مەكەندەرگە ءبولىپ ورنالاستىرامىز. ولارعا مەملەكەت تاراپىنان 88375 تەڭگەدەن ءبىر جىل بويى ءۇي جالداپ تۇرۋعا اقشا بولىنەدى.
ءۇشىنشى جوبا تۇركىستان وبلىسىنىڭ كەلەس اۋدانىندا بولادى. بۇل اۋدان تاشكەنتكە ءتيىپ تۇر. تاشكەنتتەگى 3 ميلليون ادامعا ەت-ءسۇت ونىمدەرى جەتىسپەيدى.
وتانعا كوشكىسى كەلەتىن قانداستارىمىز ءۇشىن 200 گەكتار جەرگە اگروقالاشىق سالۋدى جوسپارلاپ وتىرمىز. گەوگرافيالىق ورنالاسۋىنا بايلانىستى وزبەك كاسىپكەرلەرمەن بىرلەسىپ، ەت- ءسۇت ءوندىرۋ، مال جەمدەۋ، جەمىس- جيدەكتى يزرايلدىك تەحنولوگيامەن وڭدەيتىن كاسىپورىن قۇرۋ مۇمكىندىگى دە بار. كووپەراتيۆ قۇرىلسا، جەرگىلىكتى شارۋالار مال بورداقىلاۋعا جەم- ءشوپ دايىنداپ، ءسۇت ونىمدەرىن، جەمىس-جيدەك پەن كوكونىستەرىن وتكىزەر ەدى. مۇنىڭ ءوزى دە قوسىمشا جۇمىس ورىندارىن اشادى.
جوبا بويىنشا باسىندا ايتىپ وتكەنىمدەي، وسىنداي جەرلەرگە ارناۋلى ءبىلىمى بار 35 جاسقا دەيىنگى جاستار شاقىرۋدى جوسپارلاپ وتىرمىز. بولاشاقتا وزبەكستاننان كەلگەن قانداستارىمىزدى تۇركىستان وبلىسىنىڭ سارىاعاش، كەلەس، شاردارا، قازىعۇرت اۋداندارىندا ارنايى سالىنعان اگروقالاشىقتاردا ورنالاستىرۋعا بولادى.
وسى ورايدا ايتا كەتەيىن، جۋىردا دۇنيەجۇزى قازاقتارىنىڭ قاۋىمداستىعى جانە «وتانداستار قورى» قازاقستاننىڭ وزبەكستانداعى ەلشىلىگىنىڭ، «اتامەكەن» ۇلتتىق كاسىپكەرلەر پالاتاسىنىڭ جانە تاشكەنتتەگى قازاق مادەني ورتالىعىنىڭ قولداۋىمەن وسى ەلدە تۇراتىن ىسكەر قانداستارىمىز ءۇشىن بيزنەس- فورۋم وتكىزدى.
جالپى، مەنىڭ ويىمشا، ەكى ەل اراسىنداعى عاسىرلار بويى قالىپتاسقان باۋىرلاستىقتى ودان ءارى نىعايتۋ ءۇشىن ىسكەرلىك بايلانىستاردى كۇشەيتۋ كەرەك.
- تاۋەلسىزدىك جىلدارى ەلگە كەلىپ قوسىلعان قازاقتاردىڭ ناقتى سانى قانشا؟ قازىرگى كوشىمىز «كولىكتى» بولىپ جاتىر ما؟ قاي مەملەكەتتەن ەتنيكالىق قازاقتار كوبىرەك كەلەدى؟
- سوڭعى 2019 -جىلدىڭ دەرەگىنە سايكەس، 10,7 مىڭنان استام ەتنيكالىق قازاقتار ەلگە ورالدى. اسىرەسە، ولاردىڭ H,5 وزبەكستاننان، 6 - قىتايدان، %6,2 – موڭعوليادان، %5,4 - تۇرىكمەنستاننان، %1,1 - رەسەيدەن جانە %0,5 - يراننان كوشىپ كەلدى. ولاردىڭ باسىم بولىگى اقمولا وبلىسىنا (')، ماڭعىستاۋ ()، جامبىل وبلىسىنا (%9) جانە نۇر-سۇلتان (%8,9) ، شىمكەنت (%8,5) قالالارىنا قونىس تەپتى.
ال جالپى الەمدە 16 ميلليوننان استام قازاق بار. سونىڭ ۇشتەن ءبىرى، ياعني شامامەن بەس ميلليونى سىرتتا ءجۇر. تاعدىردىڭ جازۋىمەن الەمنىڭ قىرىقتان استام ەلىنە شاشىراپ كەتكەنىمەن، ولاردىڭ ءتۇپ نەگىزى، بايلانىسى ەش ۇزىلگەن جوق. ويتكەنى، كوپشىلىگى شەكارالاس اۋماقتاردا تۇرادى.
قىتايداعى 1.8 ميلليون قازاق پەن موڭعولياداعى 120 مىڭ قانداسىمىزدىڭ ءوزارا بايلانىسى اجىراعان جوق. وزبەكستانداعى باۋىرلار مەن رەسەيدىڭ 12 بىردەي ايماعىن ەركىن جايلاپ جاتقان قازاقتار تۋرالى دا وسىنى ايتۋعا بولادى. قاي ۋاقىتتا دا بارىس- كەلىس، الىس- بەرىس ۇنەمى بولدى. التايدان كوشىپ، گيمالاي اۋىپ تۇركياعا تابان تىرەپ، كەيىننەن ەۋروپانىڭ 30 ەلىنە تاراعان قازاقتار دا ءتۇپ نەگىزىنەن اجىرامادى. بۇل بايلانىس ەلىمىز ءوز تاۋەلسىزدىگىن الىپ، ەگەمەندى ەل بولعان سوڭ جاقسارىپ سالا بەردى. ەلدىڭ تىزگىنىن العان تۇڭعىش پرەزيدەنت نۇرسۇلتان نازاربايەۆ دۇنيەجۇزى قازاقتارى قاۋىمداستىعىن قۇردى.
1992 -جىلدىڭ 10 -قاڭتارىندا الەمنىڭ ءار تۇكپىرىندە جۇرگەن قازاقتارعا ارنايى ۇندەۋ جاريالادى. ول ۇندەۋ «قايت قازاق، قارا شاڭىراعىڭا» دەپ اتالدى. وسىدان كەيىن قازاقستانعا ۇلى كوش باستالدى. بۇل قازاقتىڭ جاپپاي رۋحاني ويانۋىنا الىپ كەلدى. باس-اياعى 27 جىلدىڭ ىشىندە ەلىمىزگە ۇزىن سانى ءبىر ميليون ادام كوشىپ كەلدى. ولاردىڭ سانى وسى ۋاقىت ارالىعىندا ءوسىپ-ءونىپ ەكى ميليوندى قۇراپ وتىر. بۇل - وتە ۇلكەن جەتىستىك، ۇلكەن كۇش.
- اڭگىمەڭىزگە راحمەت!
اۆتور: ايجان سەرىكجان قىزى