عالىمدار «توكاماك» رەاكتورىن ىسكە قوسۋدىڭ ەكىنشى كەزەڭىنە دايىندالىپ جاتىر

نۇر-سۇلتان. قازاقپارات –الەمدى ەنەرگەتيكالىق تاۋەلدىلىكتەن باسقارمالى تەرمويادرولىق سينتەز ارىلتا الادى. ۇلتتىق يادرولىق ورتالىقتىڭ عالىمدارى وسى تەوريا بويىنشا اۋقىمدى جۇمىستاردى قولعا العان.

ناقتىراق ايتساق، ولار قازاقستاندىق ماتەريال تانىمدىق «توكاماك»رەاكتورىن ىسكە قوسۋدىڭ ەكىنشى كەزەڭىنە دايىندىقتى باستادى. بۇل حالىقارالىق ITER(يتەر) جوباسىندا اسا ماڭىزعا يە. بولاشاقتا قازاقستان شەكسىز تازا قۋات بەرەتىن ءوزىنىڭ«جاساندى اسپان كۇنىنە» يە بولادى. ازىرشە بۇل تەوريا عانا.

وسى ماقساتتارعا جەتۋ ءۇشىن ۇلتتىق يادرولىق ورتالىقتىڭ عالىمدارى20 جىل بويى ۇزدىكسىز مىڭداعان زەرتتەۋلەر مەن تاجىريبەلەر جاساپ كەلەدى. مامانداردىڭپايىمداۋىنشا، «توكاماك» قازاقستاندىق ماتەريالتانىمدىق قوندىرعىسىنىڭ بولاشاق ەنەرگياسىنوندىرەتىن الەۋەتى بار.

ەرلان باتىربەكوۆ، ق ر ۇ ي ا و ر ق ە ي ر م ك فيليالىنىڭباس ديرەكتورى:

- ادامزات پلازمانىۇستاپ تۇرۋدى ۇيرەنسە، وندا جەردە شاعىن كۇنگە يە بولادى. ءبىراز ماسەلە شەشىمىن تابادى.سەبەبى، تەرمويادرولىق سينتەز ەكولوگيالىق تازا ەنەرگيا كوزى. ءارى سارقىلمايدى. بۇلرەتتە سۋتەگىنىڭ يزوتوپتارى پايدالانادى. ال سۋتەگى مۇحيت سۋى سياقتى. ونى ءوندىرىپالۋ اسا قيىندىق تۋدىرمايدى. ارينە، ول ءۇشىن سۋتەگى شىعاراتىن يادرولىق تەحنولوگيالارعا،جوعارى تەمپەراتۋرالى رەاكتورلارعا قول جەتكىزۋىمىز قاجەت.

قازىر عالىمدار قازاقستاندىق ماتەريالتانىمدىق «توكاماكتى»ىسكە قوسۋدىڭ ەكىنشى كەزەڭىنە دايىندىقتى باستاپ كەتتى. بۇل حالىقارالىق ITER جوباسىنىىڭباسىم باعىتقا يە باستاماسى. دەمەك، كەلەشەكتە تەرمويادرولىق سينتەز ادامعا باعىنىشتىبولادى.

ايتا كەتۋ كەرەك، رەاكتور العاش رەت «ەكسپو-2017» كورمەسىنەوراي پايدالانۋعا بەرىلگەن. 

دەنيس زارۆا، ق ر ۇ ي ا و باسقارما باسشىسى:

- ەكى جىل بۇرىنالعاشقى پلازما العانبىز. وعان دەيىن 2010 -جىلى سىنامالى تۇردە ىسكە قوسىپ كورگەنبىز.سول كەزدەگى پلازمالى رازرياد «توكاماكتى» پايدالانۋعا بەرۋ باعدارلاماسىنا ساي كەلدى.

ءدال وسىنداي زەرتتەۋلەرالەمدە سۇرانىسقا يە. بۇگىندە «توكاماكتى» بىرلەسە پايدالانۋ بويىنشا ت م د ەلدەرىمەنكەلىسىمدەر جاسالعان. ءوز كەزەگىندە قازاقستان رەاكتوردى تابىس كوزىنە اينالدىرۋعانيەتتى.

باۋىرجان شىقتىبايەۆ،ق ر ۇ ي ا و اتومدىق ەنەرگيا ينستيتۋتى فيليالىنىڭ ءبولىم باستىعى:

- بارلىق زەرتتەۋلەرالەمدىك عىلىم ءۇشىن اسا قىزىق. قازىر فرانسيادا ITER دەپ اتالاتىن سىنامالى تەرمويادرولىقرەاكتوردىڭ قۇرىلىسى باستالدى. ول وسىنداي رەاكتورلاردىڭ جۇزەگە اسۋ مۇمكىندىكتەرىنكورسەتۋى مىندەت. الايدا ماتەريالدىق تۇرعىدا شەشىلمەگەن ماسەلەلەر جەتەرلىك. ياعنيپلازماعا قاتىسى ماتەريالدار تىزبەگى ءالى تاڭدالعان جوق. ال ءبىزدىڭ قوندىرعىدا وسىندايزەرتتەۋلەر جۇرگىزىلەدى. «توكاماكتى» ىسكە قوسۋدىڭ ەكىنشى اقىرعى كەزەڭى قىركۇيەك ايىناجوسپارلانعان. سودان كەيىن رەاكتور كەشەنى تولىق پايدالانۋعا بەرىلەدى.

www.24.kz