مەكەمتاس مىرزاحمەت ۇلى: بۇگىنگىنىڭ بايىندا قاناعات جوق
فيلولوگيا عىلىمدارىنىڭ دوكتورى، پروفەسسور. قازاقستاننىڭمەملەكەتتىك سىيلىعىنىڭ (1996) جانە «تۇركى الەمىنە قىزىمەت» حالىقارالىقسىيلىعىنىڭ يەگەرى. «اباي تانۋ» عىلىمي-زەرتتەۋ ورتالىعىنىڭ ديرەكتورى، قازاقستانجازۋشىلار وداعىنىڭ مۇشەسى.
- مەكەمتاس اعا، ەرتەڭ اباي قۇنانباي ۇلىنىڭ تۋعان كۇنى. بيىل ۇلىاقىننىڭ تۋعانىنا 175 جىل تولادى. جۇرتتىڭ ءبارى جاپپاي اباي ولەڭدەرى مەن قاراسوزدەرىن جاتقا وقىپ جاتىر. جىر ەستافەتاسىنان ابايتانۋشى مەكەمتاستى تاباالمادىق. نەگە؟
-: ءبىزدىڭ قازاق توتىقۇس سياقتى: ابايدى جاتقا وقيدى. ءبىراقابايدىڭ ويىن بىلمەيدى. ولەڭىنىڭ مازمۇنىن تۇسىنبەيدى. جالپى ابايدى ءتۇسىنۋ قيىن.مەنى ەشكىم شاقىرعان جوق. شاقىرسا، ءبىر ولەڭىن وقيتىن ەدىم.
- سوندا ابايدى ءتۇسىنۋ ءۇشىن نە ىستەۋ كەرەك؟
- ابايدى ءومىر بويى زەرتتەپ جۇرگەن مەنىڭ ءوزىم زورعا ءتۇسىندىم.ويتكەنى، ءبىز ابايدىڭ تەرميندەرىن بىلمەدىك. مىسالى، اسپيرانتۋرادا وقىپ جۇرگەندە«اللا دەگەن ءسوز جەڭىل» دەگەن ولەڭىنىڭ:
«اقىل مەن حاۋاس بارلىعىن،
بىلمەيدۇر، جۇرەك سەزەدۇر.
مۇتاكالليمين، مانتيكين
بەكەر بوسقا ەزەدۇر»، - دەگەن جولدارى بار. تۇكتۇسىنبەدىم. وزبەكتەرگە باردىم. ولار جارىتپادى. تاتارلارعا باردىم. ولار شامالاپبىردەمە دە ايتتى. «بىزدەن گورى ءوزىڭ جاقسى ءبىلىپ تۇرسىڭ عوي»، - دەدى تاتارلار.حاۋاس دەگەن ءسوزدى ءۇش جىل ىزدەپ، اقىرى كونفەرەنسيا اشىپ شىقتىم.
- ابايدى اۋەزوۆتەن كەم تانىماعان شىعارسىز. كەمەڭگەر اقىنقازاقتىڭ كەيبىر مىنەزىنە قاتتى اشىنىپ ولەڭ جازدى، قارا ءسوز ارنادى. ءسىزبۇرىنعى سۇحباتتارىڭىزدا بۇگىنگى قازاق مىنەزىنىڭ وزگەرگەنىن كوپ ايتىپ ءجۇردىڭىز.«قازاق قالاي شوقىندى؟ » دەگەن كىتاپ جازدىڭىز. جالپى، قازاققا جاسالعان قيانات،قازاق مىنەزىنىڭ وزگەرۋى قاي كەزدەن باستاۋ الدى؟
- قازاق مىنەزى كوپ وزگەرىسكە تۇسكەن حالىق. قازاق مىنەزىن،بولمىس-ءبىتىمى مەن تابيعاتىن وزگەرتكەن - پاتشا ۇكىمەتىنىڭ بولىستىق جۇيەسى.تاريحشىلار ونى اشىپ ايتپايدى. پاتشا ۇكىمەتى كەزىندە قازاقتى توزدىرۋ ءۇشىنءارتۇرلى جابايى تاجىريبەلەر جاسالدى. جاندايشاپتار پاتشاعا حات جازعان. حاتتا«قازاق دالاسىندا سەكسەۋىل دەگەن وسىمدىك وسەدى. ونى بالتالاپ، ارالاپ شاباالمايسىڭ. سەكسەۋىلدى سەكسەۋىلمەن عانا ۇرۋ كەرەك. سوندا بىت- شىت بولادى. قازاقتا سەكسەۋىل سياقتى: ولاردى ءبىر- بىرىنە ايداپ سالۋ كەرەك»، - دەپ جازعان.
مىنە، ءسويتىپ پاتشا سىرداريانىڭ گەنەرال- گۋبەرناتورىناتاپسىرما بەردى. ول ەل بيلەۋ جۇيەسىندەگى بولىستىق جۇيەنى جاسادى. ول ءوزى ابدەنپىسقان، ىسىلعان ادام. پاتشاعا ۇنايدى. پاتشا «ەندى وسى جۇيەنى ءوزىڭنىڭقاراماعىڭداعى ءبىر بولىسقا قولدانىپ كور. نە شىعار ەكەن؟»، - دەيدى. وڭتۇستىكتە،تۇلكىباس اۋدانىندا مايلىكەنت دەيتىن جەر بار. سول جەردەن مايلىكەنت بولىسىنقۇرادى. وندا دۋلات ەلىنىڭ قۇلي جانە شىلمەنبەت دەگەن ەكى رۋى وتىرادى. سولاردىڭاراسىنان اۋىلناي، ەلۋباسى، بي، بولىس سايلاپ، ءبىر-بىرىمەن باسەكەگە تۇسىرەدى.جالپى 70 شتاتقا تالاستىرادى. ناتيجەسىندە قازاقتى قازاققا ايداپ سالادى. اكەسىبالاسىنىڭ ۇستىنەن، بالاسى باۋىرىنىڭ ارتىنان ارىز جازادى. قازاقتىڭ مىنەز- قۇلقىالعاش رەت سول كەزدە ءبۇلىندى. اباي وسىنى كوردى. ءسويتىپ، ول ءوزىنىڭ «تولىقادام» دەگەن ءىلىمىن جاسادى. «تولىق ادام» ارقىلى رۋحاني ازىپ بارا جاتقان قازاقتىتاربيەلەپ الامىن دەپ ويلادى. ءبىراق عۇمىرى جەتپەدى.
- «تولىق ادامى» قانداي ادام بولۋ كەرەك؟
- ابايدىڭ «تولىق ادامى» - اقىلدى ادام. اقىلى نۇرلى اقىل بولۋىكەرەك. قازاق مىنەزىن ودان ارى قۇردىمعا كەتىرگەن - بۇگىنگى كاپيتاليستىك قوعام.كاپيتاليستىك قوعامدا باي ودان سايىن قوڭدانا بەرەدى. ال كەدەيدىڭ ءسىڭىرى شىعابەرەدى. بۇل سونداي وپاسىز قوعام. يسپاننىڭ ءبىر عالىمى «باي مەن كەدەي اراسىنداعىوسى قاشىقتىقتى قالاي جويامىز؟ » دەگەن سۇراققا بار ءومىرىن ارناپتى. سول عالىمءبىر عانا جول تاپقان. قالاي دەيسىز بە؟ ول «بايلاردان الىناتىن سالىقتى كوتەرۋكەرەك. تۇسكەن سالىقتىڭ بەلگىلى ءبىر بولىگىن كەدەيلەر مەن ورتا شارۋالارعا ءبولىپبەرۋ كەرەك. سوندا عانا گارمونيا بولادى»، - دەيدى.
كەدەي مەن بايدىڭ اراسالماعى الشاقتاعان سايىن قوعامنانتىنىش كەتەدى. ونىڭ ۇستىنە، ءبىزدىڭ بايلاردىڭ دەنى - ات توبەلىندەي ءبىر شوعىرعانا. ولاردا بيلىك تە، بايلىق تا بار. ولاردان سالىق تا الىنبايدى. زاڭدىوزدەرىنە يكەمدەپ العان. ەكەۋمىزدەن الىناتىن سالىق ايىنا ميلليون دوللار تاباتىندوكەيلەردەن دە الىنادى. وسى ءادىل مە؟
ساعان وتىرىك، ماعان شىن، ءبىر اڭگىمە ايتىپ بەرەيىن.زەينەت جاسىنداعى، اسارىن اساپ، جاسارىن جاساعان الدەبىر وليگارحتىڭ توقالىنىڭءۇيىن كوردىم. الاتاۋدىڭ ەڭ كورىكتى جەرىندە. تاۋدىڭ ىشىنە كىرگەندە، الدىڭىزدانءتورت قاباتتى ءزاۋلىم ساراي شىعادى. سول ساراي الگى بايدىڭ ءبىر توقالىنىڭ ءۇيىەكەن. انا سارايدى سالۋعا كەتكەن اقشانى ەكەۋمىز ءومىر بويى جۇمىس ىستەسەك تە تاباالمايمىز. ال انالار ونى ويلانباي تابادى دا، توقالىنا بەرە سالادى. مەن ءبىزدىڭوليگارحتاردىڭ ماڭدايى تەرلەپ جۇمىس ىستەمەي ميلليونەر، ميللياردەر بولا الاتىنىناتاڭىم بار. ميىم جەتپەيدى. ءتىپتى ولاردىڭ ءوزى عانا ەمەس، بالاسى مەن نەمەرەلەرىدە جۇمىس ىستەمەيدى. ءبىراق اقشالى. توقسانعا كەلگەن، ءومىر بويى عىلىمعا، ۇلتقاەڭبەك ەتكەن مەنىڭ وزىمدە ونداي اقشا جوق. ال ولاردا قايدان كەلگەن اقشا؟ نەسالىققا تولەمەيتىن، نە حالىققا تولەمەيتىن بايلىقتارىنىڭ سۇراۋى جوق پا؟
- ءارتۇرلى جولمەن اي سايىن ميلليون دوللار تاباتىن سولوليگارحتارىڭىزدا قاناعات، تويىم دەگەن بار ما؟
- ءبىزدىڭ زامانىمىزدان بۇرىنعى 626 -جىلى تۇراننىڭ ۇلى پاتشاسىءوزى جومارت، ءوزى دارحان جان بولىپتى. جۇرگەن جەرىندە بايلىعىن حالقىنا شاشىپجۇرەدى ەكەن. «مەنى اقي دەپ بىلىڭدەر. ول مەنىڭ جالپاق اتىم بولسىن»، - دەگەن. اقي- جومارت جان دەگەن ءسوز عوي. پاتشا ولگەن سوڭ تۇرىك قالالارىنداعى جاستار «ءبىزدە اقي بولامىز» دەپ ساۋدامەن اينالىسىپتى. اقي كۋلتكە اينالىپتى. ول كەزدە تۇرىكقالالارىندا اقشا كوپ بولعان. الگى جاستار تاپقان اقشالارىنىڭ از بولىگىن بالا-شاعاسىنىڭ نەسىبەسىنە قالدىرىپ، قالعانىن تۇگەلدەي حالىققا تاراتىپ بەرەدى. قازىربىزدە دە اقيلار كوپ. ءبىراق ولار تاپقان اقشاسىن تۇگەلدەي قويىن- قونشىنا تىعابەرەدى، تىعا بەرەدى. بۇگىنگىنىڭ بايىندا تويىم جوق. قاناعات جوق. ىنساپ جوق.سەبەبى ءبىزدىڭ اقيلار قۇنىققاندار. «اشىققاننان قۇنىققان جامان» دەيدى. مەنىوسىلاردىڭ تويىمسىزدىعى قورقىتادى. دۇنيە- مۇلكى شاشىلىپ، ءىرىپ- ءشىرىپ جاتسا داتويمايدى. شەنەۋنىكتىڭ كەدەيى جوق. قۇددى مەملەكەتتىك قىزمەتكە جۇمىس ىستەۋ ءۇشىنەمەس، بايۋ ءۇشىن باراتىنداي.
- بالكىم، مۇنىڭ سىرى مەملەكەتشىل تۇلعالاردىڭ ازدىعىنان بولار؟ەلىن سۇيگەن، ءوز مەملەكەتىن جاقسى كورگەن كەز كەلگەن ازامات ءوز وتانىنا زيانجاساۋدان ارلانسا كەرەك-تى؟
- بىزدە كادر ساياساتىنان وتە ۇلكەن قاتەلىك جىبەرىلدى. ياعني ءبىزستاليننىڭ مەتودىن قولداندىق. ول بيلىككە تەك قانا تەحنوكراتتاردى الدى.تەحنوكراتتار ويلانبايدى، ورىندايدى. قوعامدىق عىلىم ماماندارىنان ەشكىمدىقويمادى. قازىر دە سولاي. شەنەۋنىكتەردىڭ دەنى - تەحنوكراتتار. ۇكىمەتكە قوعامدىقعىلىمنىڭ وكىلىن قويۋ كەرەك. ول ويلانا الادى.
ياسساۋي بابامىز ايتقان: «عالىم ەكەۋدۇر: جان عالىمى،ءتان عالىمى. جان عالىمى حازىرەتىنە جاقىن تۇرار، ءتان عالىمى ءناپسى ءۇشىن قالادۇر»،- دەيدى. بىزدە سول ءتان عالىمدارى سالتانات قۇرعان. ەۋروپالىقتار «جان عىلىمىكوزگە كورىنبەيدى، ونى زەرتتەگەننەن نە پايدا؟» دەپ، ءتان عىلىمىن قولعا الدى.عىلىمدى وكىرتىپ تۇرىپ دامىتتى، تەحنيكانى جەتىلدىردى. اقىر سوڭىندا رۋحاني جاقتانازعىنداپ تىندى. قازىر سودان شىعار جول تاپپاي وتىر. ولار رۋحاني بايلىقتى بىزدەنالماسا، باسقا جول جوق.
ماعجان جۇمابايەۆ:
كۇنشىعىستان تاڭ كەلەدى، مەن كەلەم،
كوك كۇڭىرەنەدى: مەن دە كوكتەي كۇڭىرەنەم…
كۇنشىعىستا اق التىن ءبىر سىزىق بار:
مەن كەلەمىن، مەن - پايعامبار، كۇن ۇلى - دەپ ولەڭجازعان.
دەمەك، ەۋروپالىقتارعا رۋحاني بايلىقتى ءبىز - قازاقتاربەرەمىز. نەگىزى ابايدىڭ ءىلىمى بۇكىل دۇنيەنى تاربيەلەيدى.
- ءسىز وسىدان بىرنەشە جىل ءبىزدىڭ گازەتكە بەرگەن سۇحباتىڭىزدا: «ءبىزەۋروپالىق ۇلتقا اينالىپ بارا جاتىرمىز» دەگەن ەدىڭىز. ال قازىر «ەۋروپالىقتاردىءبىز تاربيەلەيمىز» دەپ وتىرسىز. بۇل قالاي؟
- ەۋروپادا قانشاما ۇلت پەن ۇلىس جۇتىلىپ كەتتى. جاھاندانۋ دەگەنالاپات تاجال دەگەنىن ىستەدى. الايدا ءبىز باتىسقا جۇتىلمايمىز. جۇتىلۋعا ءتيىسەمەسپىز. تاۋەلسىز ەل بولىپ، كوزىمىز اشىلدى. ەندى كۇش بەرمەيمىز. ءبىراق قازاققىزدارىنىڭ بۇزىلىپ كەتكەنىن جوققا شىعارمايمىن. ءتىپتى ايەلدەر دە بۇزىلدى.اناعان- مىناعان ەلىكتەيمىز دەپ ەتەگىمىزدى اشتىق. قايتىپ جابا الماي قالدىق. قىزمىنەزىنىڭ بۇزىلعانى سونداي - ايەل زاتىنان الاياقتار كوپ شىعاتىن بولدى. ەكىكۇننىڭ بىرىندە تەلەديداردان الاياقتىقپەن بىرەۋلەردى الداپ- ارباپ ۇستالىپ جاتقانقىز- كەلىنشەكتەردى كورسەتەدى.
ءتىپتى ەر- ازاماتتاردىڭ قولىنان كەلمەيتىن قىلمىسقاباراتىن بولعان. اراق ءىشۋ، تەمەكى شەگۋدەن جىگىتتەردىڭ الدىنا ءتۇسىپ كەتتى.ونداي ايەلدەن قانداي بالا تۋادى؟ جاتىردا بۇلىنگەن بالا ەشقاشان وڭبايدى. ودانۇلتقا پايدا اكەلەتىن ۇرپاق وسپەيدى. اجىراسۋ دا كوپ. جاستاي بۇزىلعان قىزدى قايجىگىت جار قىلسىن؟ ايتا بەرسەڭ، اڭگىمە كوپ. قازاق «قىزعا قىرىق ۇيدەن تىيىم، قالابەرسە ەسىكتەگى كۇڭنەن تىيىم» دەپ بەكەر ايتپاعان.
ەسىكتەگى كۇڭ مەن بوساعاداعى قۇلدىڭ دا قىزدى تىيىپۇستاۋعا حاقىسى بولعان. سونداي ەل ەدىك قوي! ءبىزدىڭ جاس كەزدە «بۇزىلعان قىز»دەگەن ءسوزدى ەستىمەيتىنبىز. ايەل بۇزىلدى دەگەنشە، ەل بۇزىلدى دەي بەر. ونى تۇزەۋقيىن. ەركەكتەر دە وڭىپ تۇرعان جوق. جىگىتتەردىڭ بويىنداعى جالقاۋلىق،ءناپسىقۇمارلىق دەندەپ كەتكەن. بۇل تىعىرىقتان شىعاراتىن جالعىز جول - اباي.
اباي ءىلىمىن مەكتەپتەن باستاپ جوعارى وقۋ ورىندارىنىڭبارىندە وقىتۋ كەرەك. شەنەۋنىكتەردەن مەملەكەتتىك تىلدەن ەمتيحان العان سياقتىاباي ىلىمىنەن دە سىناق الۋ كەرەك. سوندا عانا قوعام ءوز ورنىنا كەلەدى. ابايعاءبىر كىرگەن ادام جامان جولعا بارا المايدى. بۇعان مەنىڭ كوزىم انىق جەتكەن.
- عىلىمعا كوڭىلىڭىز تولا ما؟ جازىلىپ جاتقان ديسسەرتاتسيا،قورعالىپ جاتقان ديپلومداردىڭ ساپاسى سىن كوتەرە مە؟
- جوق. كوڭىلىم تولمايدى. وسى بىلىقتى جاساعان ادام - ءبىلىمسالاسىن باسقارعان الدەبىر مينيستر. اتى-ءجونىن، نەنى بۇلدىرگەنىن جۇرت جاقسىبىلەدى. مينيستر بولىپ تۇرعان كەزىندە مەنىمەن ولەردەي الىستى. مەن وعان «ارالاسمەكتەپتەردى جابايىق. قازاقتى قۇرتقان سول ارالاس مەكتەپتەر. ءتىپتى تاريحتاقازاقتى شوقىندىرعان دا وسى ارالاس مەكتەپتەر» دەدىم.
ارالاس مەكتەپتى ەڭ العاش شىعارعان گەنەرال- گۋبەرناتوركاۋفمان. اقمەشىتكە باردى. قازاقتىڭ بالالارى ءبىر بولەك، ورىستار ءبىر بولەكوقيتىن. قازاقتار ورىسشا سايراپ تۇر. ءبىراق ساباقتان كەيىن ورىس بالالارىناقوسىلماي بولەك ويناپ جۇرگەن. وسىنى كورگەن گەنەرال- گۋبەرناتور «قازاقتار مەنورىستاردى بىرگە وقىتىڭدار»، - دەيدى.
ءبىر جىلدان كەيىن كەلسە، قازاق- ورىسى قوسىلىپ، اسىرسالىپ ويناپ جۇرگەن. سودان كەيىن جاپپاي ارالاس مەكتەپتەردى اشتى. مۇنداي يدەيانىورىستىڭ ميسسيونەرلەرى دە ايتقان. قازىر بىزدە ەكى مىڭعا جۋىق ارالاس مەكتەپ بارەكەن. بۇل تاۋەلسىزدىگى تاسقا جازىلعان ەل ءۇشىن ۇلكەن قاسىرەت!
ءبىلىم سالاسىنداعى بۇگىنگى جۇيە بارىمىزدان ايىردى.بۇرىنعى نەمىستىڭ جۇيەسى جاقسى ەدى. عىلىممەن اينالىساتىندار كانديداتتىقديسسەرتاتسيا قورعايتىن. ونىڭ ءوزى تالاي سۇزگىدەن ءوتۋشى ەدى. كوميسسيا مۇشەسىندەءمۇيىزى قاراعايداي دوكتور، پروفەسسورلار وتىراتىن. ال قازىر وڭاي. كافەدراداوتىرعان جەتى- سەگىز ادام قول كوتەرسە بولعانى، الگى ماگيسترانت نەمەسە دوكتورانتەڭبەگىن قورعاي بەرەدى.
وسى جاڭا جۇيەگە اۋىسقالى بەرى بىرنەشە ءجۇز دوكتورشىعىپتى. ماڭدايى جارقىراعان بىرەۋى بار ما؟ جوق. مەن عىلىم دوكتورىمىن. بىرەۋگەعىلىمي جەتەكشى بولايىن دەسەم، بىردە- ءبىر ماقالام شەتەلدىڭ جۋرنالىندا جارىقكورمەپتى. سوندىقتان جەتەكشى بولا المايدى ەكەنمىن. ءبىر جاعىنان شەتەلدىڭجۋرنالىندا ماقالا شىعارۋ دەگەن قىپ- قىزىل اقشا. قىسقاسى، جاساندى عىلىم مەنجاعىمپاز عالىمدى توپىرلاتىپ جاتىرمىز. قازىرگى PHD دوكتورلار بۇرىنعىكانديداتتاردىڭ قولىنا سۋ قۇيىپ بەرە المايدى. دەڭگەيلەرىنىڭ اراسى - كوك پەنجەردەي.
وسى ارادا تاعى ءبىر قىزىقتى ايتايىن. ءبىلىم سالاسى وسىجۇيەگە اۋىسقالى قالتاسى قالىڭ اكىم- قارا، شەنەۋنىكتەر مەن ءانشى- ارتىستەرجاپپاي ماگيستراتۋرا مەن دوكتورانتۋرانى وقۋعا كوشتى. قاۋاشاعىندا ءبىلىم جوق،ءبىراق قالتاسىندا PHD دوكتور دەگەن تاۋداي اتاعى بار. بۇل دا بۇگىنگى ءبىلىمجۇيەسىندەگى بىلىقتىڭ ءبىر كورىنىسى.
- قازىرگى جازۋشى قاۋىمنىڭ بەدەلى قالاي؟ جازۋشىلار وداعىنىڭقۇرامىندا 700 دەن اسا قالامگەر بار ەكەن. ءبىراق ۇلتتىق، قوعامدىق ماسەلەگەكەلگەندە، سونىڭ ىشىنەن جەتى جازۋشى تاپپايمىز. نەگە؟
- جازۋشى بەدەلى تابانعا تاپتالىپ جاتىر. كىم دۋانا، كىم قايىرشى؟اقىن مەن جازۋشى. ويتكەنى باياعىداي كىتاپ وقيتىن وقىرماندى شام جاعىپ ىزدەسەڭىزدە تاپپايسىز. بۇرىن «جۇلدىز» جۋرنالى قويشىلاردىڭ قونىشىندا جۇرەتىن. 200 مىڭتارالىممەن شىقتى دەيتىن. قازىر قالاماقى مەن كىتاپ شىعارۋ جۇيەسى تۇرالاپ تۇر.بۇرىنعى جازۋشىلار ءبىر كىتابىنىڭ قالاماقىسىنا ءبىر پاتەر الاتىن. ونىڭ ءبىرى جوققازىر. سودان كەيىن اقشاسى از، قالتاسى تاياز، قارنى اش ادامدا ابىروي بولسىن با؟كاپيتاليستىك قوعام جازۋشى تۇگىلى، قاراپايىم ادامدى دا ايامايدى.
- مەكەمتاس اعا، توقساننان استىڭىز. قانشاما اۋىر جىلداردىباسىڭىزدان وتكەردىڭىز. جادىڭىزدان وشپەيتىن ەڭ اۋىر كۇن دەپ نەنى ايتا الاسىز؟
- اشارشىلىقتى. ناۋبەت باستالعاندا مەن 4 جاستا ەدىم. شەشەم مەنىقولىنان تاستاماي كوتەرىپ جۇرەتىن. ستانتسيا مەن اۋىلدىڭ اراسى 2,5-3 شاقىرىم.اكەم ۇستا بولاتىن. ازداپ التىنىمىز بولدى. سونى ساتىپ كۇن كوردىك. كەيىن اكەمىزدىباي-كۋلاك دەپ تۇتقىندادى. تۇرمەدە جاتىپ كوز جۇمدى مارقۇم. ءۇيىمىز ەۋروپالىقۇلگىدە سالىنعان، ەدەنى تاقتايلانعان جاقسى ءۇي ەدى. ورتەپ جىبەردى. ءۇيدىڭورتاسىندا تىرەۋ بولعان. اكەم تىرەۋدىڭ ءبىر جەرىن بىلدىرمەي ويىپ، سوعان التىنساقتايتىنبىز. ۇيمەن بىرگە ورتەنىپ كەتتى. ءبارى ءالى كۇنگە دەيىن كوز الدىمدا.
اكەم تۇرمەدە، اعايلارىم ايدالىپ كەتكەن. شەشەم، سەگىزايلىق قارىنداسىم ۇشەۋمىز قالدىق. تالعاجاۋ قىلاتىن تاماق جوق. ءبىر كۇنى شەشەم«سەندەرگە تاماق ىستەپ بەرەمىن»، - دەپ، قازانعا قارا تاستى سالىپ ساقىرلاتىپقايناتتى. قازاننىڭ قايناعانىن كۇتىپ جاتىپ ۇيىقتاپ كەتىپپىز.
ەرتەسى ناعاشى جەزدەمنىڭ ۇيىنە باراتىن بولدىق.ورىكتىساي دەگەن جەردە ەدى. باقۋاتتى تۇراتىن. ەكى ارا سەگىز شاقىرىم. تاڭەرتەڭشىققانبىز. اشپىز. جىبىرلاپ كەلەمىز. كەش باتىپ كوز بايلانعاندا اۋىلعاجاقىندادىق. قىرسىققاندا الدىمىزدان ءۇش قاسقىر سالاڭ ەتىپ شىعا كەلدى. شەشەمبايقۇس شىر- پىر بولىپ ايعايلاپ، قولىنداعى تاياعىمەن جاسقاپ جاتىر. قورىققانىمنانشەشەمنىڭ كويلەگىنىڭ استىنا كىرىپ كەتتىم. قاسقىرلار جاقىنداپ كەلەدى. ءولىم مەنءومىر اراسىندا شەشەم تەز شەشىم قابىلدادى. نە مەنى، نە قىزدى امان الىپ قالۋ كەرەك.قۇنداقتاعى سەگىز ايلىق قارىنداسىمدى قاسقىرلارعا قاراي لاقتىردى دا جىبەردى.
اش قاسقىرلار قىزدى باس سالىپ، تالاسىپ جاتقاندا مەنىالىپ سايعا قاراي قاشتى. اۋىلعا 500 مەتر عانا قالعان ەكەنبىز. الدىمىزدان ادامدارشىقتى. نە بولدى دەپ شۋلاپ كەتتى. ايتتىق. ەركەكتەر اتتارىمەن شاۋىپ كەتكەن.بارسا، قىزدىڭ شاشى عانا قالىپتى. ەگەر الگى اش بورىلەر قارىنداسىما الدانباعاندا،ءبارىمىزدى جەپ قويار ەدى. انا ءۇشىن قانداي قيىن شەشىم بولدى ەكەن؟! سونداي قىسقاساتتە سانادا ۇلدى، اۋلەتتى ساقتاۋ كەرەك دەگەن يدەولوگيا بولعان عوي. قازىرگى جاسانالاردا ونداي يدەولوگيا تۇگىلى، وي دا جوق شىعار. ءبىزدىڭ باستان سونداي اۋىردا، ازاپتى كۇندەر كوپ ءوتتى. توقساننان استىم عوي. عۇمىرنامالىق كىتاپ جازىپجاتىرمىن. وسىنىڭ ءبارىن كىرگىزەمىن. بولاشاق ۇرپاق وقىپ، قاجەتىنە جاراتار.
- كوپتى كورگەن اقىلگوي قاريا رەتىندە ايتىڭىزشى، بولاشاقتان نەكۇتەسىز؟
- مەن بولاشاققا سەنەتىن اداممىن. 2020 -جىلى قازاقتاردىڭ ۇلەسى 90پايىزعا جۋىقتايدى. قازاق ءتىلى وزدىگىنەن ۇستەمدىك الادى. اقىلى جوقتار بالاسىنورىسشا وقىتىپ جاتىر. ولار وكىنەدى. ورىس ءتىلى قايتادان قالپىنا كەلە المايدى.قازاقستان ءۇشىن مەملەكەتتىك ءتىل دە، رەسمي ءتىل دە قازاق تىلىنە اينالادى. الاعىلشىن ءتىلىن وركەنيەت ءتىلى، الەم ءتىلى، تەحنيكا ءتىلى رەتىندە پايدالاناتىنبولامىز.
- ايتقانىڭىز كەلسىن. اڭگىمەڭىزگە راحمەت!
جاراس كەمەلجان
jasqazaq.kz