قازاق جەرىنەن تاعى ءبىر تايقازان تابىلدى

نۇر-سۇلتان. قازاقپارات - الماتى وبلىسى كەگەن اۋدانى توعىزبۇلاق اۋىلىنان كەزدەيسوق ولجا تابىلدى، - دەپ حابارلايدى ءتىلشىسى.

بۇل تۋرالى بەلگىلى جۋرناليست، National GeographicQazaqstan جۋرنالىنىڭ جوبا جەتەكشىسى ماقسات ياسىلباي ۇلى ايتىپ بەردى. ماقسات ياسىلبايۇلىنىڭ ايتۋىنشا، بۇل تاريحي جادىگەردى توعىزبۇلاق اۋىلىنىڭ شارۋالارى بيىل جاز ايىنىڭباسىندا تاۋىپ الىپ، حابار بەرگەن. ارتىنشا جۋرناليست ەسكەرتكىشتىڭ قۇندىلىعىن انىقتاۋماقساتىندا تاريحشى- ارحەولوگتارمەن كەڭەسكەن.

«تاريحي ماڭىزى زور ەكەنىنە كوز جەتكىزگەن سوڭ قازاقستانپرەزيدەنتى قاسىم- جومارت كەمەل ۇلى توقايەۆقا حات جازىپ، زەرتتەۋ ماسەلەسىنە قولداۋكورسەتۋدى سۇرادىم. پرەزيدەنتىمىز دەرەۋ كوميسسيا قۇرۋعا تاپسىرما بەرىپ، بۇل تاريحيجادىگەر «ەسىك» مەملەكەتتىك تاريحي- مادەني مۋزەي- قورىعىنا وتكىزىلدى. قازاندى تابىستاۋءراسىمى الاش زيالىسى قاپەز بايعابىل ۇلىنىڭ 123 -جىلدىق مەرەيتويى سالتاناتىندا توعىزبۇلاقاۋىلىندا ءوتتى. قاسىم- جومارت كەمەل ۇلىنا جانە مۋزەيدىڭ ماماندارىنا، دوسىم زىكىرياعاەرەكشە العىس ايتقىم كەلەدى»، - دەدى ماقسات ياسىلباي ۇلى.

ءوز كەزەگىندە «ەسىك» مەملەكەتتىك تاريحي- مادەني مۋزەي-قورىعىنىڭمامانى دوسىم زىكىريا قازاننىڭ ولشەمدەرى جايلى ايتىپ بەردى. «قۋىستاعانعا ورنالاسقانقولا قازاننىڭ ءبۇيىرى سىرتقا شىعىڭقى، دوڭەس كۇيىندە قۇيىلعان. قازاننىڭ بۇيىرىندەەكى جاعىنان دوعا پىشىندەس، جۇمىر تۇتقالار ءسال كولبەۋ بۇرىشپەن ورناتىلعان. ول تۇتقالاردىڭبىرەۋى ءبۇتىن، قازانعا ورناتىلعان كۇيىندە ساقتالسا، ەكىنشىسى تۇتقانىڭ ءبىر بولشەگىعانا تابىلدى.

قازان تابانى شۇڭقىرلاۋ. قازاننىڭ ىشكى جانە سىرتقى بۇيىرلەرىنەنقۇيۋ كەزىندە پايدا بولعان ەكى قالىپتىڭ تۇيىسكەن تۇسىندا پايدا بولعان جىك كورىنەدى.مۇنداي جىك ەكى تۇتقانىڭ قازان بۇيىرىنە جاناسقان تۇسىنان جانە تاعاننىڭ قازاننىڭ تۇبىنەجاناسقان تۇسىنان دا بايقالادى. ەرنەۋى سىرتقا قاراي ءسال قايىرىلىپ، كولبەۋلەۋ ورنالاسقان.ازىرشە بولجام بويىنشا قازان تۇتاستاي قۇيىلعان دەپ ەسەپتەلىپ وتىر. كەيىننەن ءبىربۇيىرىندە جاڭا اي تارىزدەس 19x13 سانتيمەتر جارىق پايدا بولعان جانە ول ەكى تۇستان (سىرتى مەن ىشىنەن)قولامەن جامالعان»، - دەيدى مۋزەي مامانى.

امال نە، قازان قاتتى بۇلىنگەن، جوعارعى بولىگى باستاپقىءپىشىنىن جويعان. ماماننىڭ ايتۋىنشا، قازاننىڭ ولشەمدەرى مىناداي: قازاننىڭ بيىكتىگى- 53 سانتيمەتر، تەرەڭدىگى - 36 سانتيمەتر، ديامەترى - 55-58 سانتيمەتر، ەرنەۋىنىڭەنى - 3 سانتيمەتر، ەرنەۋ قالىڭدىعى - 0,5-0,8 سانتيمەتر، تاعان بيىكتىگى (قيىلعانكونۋس پىشىندەس قۋىس تاعان) - 17 سانتيمەتر، تاعاننىڭ كەڭەيتىلگەن تومەنگى بولىگى- 23,5 سانتيمەتر، جىڭىشكەرىپ كەلەتىن جوعارعى تۇسى - 15 سانتيمەتر، تاعان قابىرعاسىنىڭقالىڭدىعى - 5-8 ميلليمەتر، ال تۇتقا (قۇلاق) ولشەمى - 14х6 سانتيمەتر.

سالىستىرا كەتسەك، تۇركىستانداعى قوجا احمەت ياساۋي كەسەنەسىندەگىتايقازاننىڭ سالماعى - 2 توننا، سىيىمدىلىعى - 3 مىڭ ليتر، بيىكتىگى -1,60 مەتر، ديامەترى- 0,42 مەتر، تۇعىرىنىڭ بيىكتىگى - 0,54 مەتر، ديامەترى - 0,607 مەتر. سۋرەتتەر 

«ەسىك»مەملەكەتتىك تاريحي- مادەني مۋزەي-قورىعىنان

ايتا كەتەيىك، وسىعان ۇقساس قۋىس تاعاندى جانە ءارتۇرلى ولشەمدەگىقازاندار بۇگىنگە دەيىن الماتى وبلىسى ەڭبەكشىقازاق اۋدانىنان (1936, 1953, 1956 -جىلدارى)،الماتى قالاسىنان (1930, 1956, 1977, 1984 -جىلدارى)، قىرعىزستاننان (1901، 1905،1908 -جىلدارى) تابىلعان.

الايدا، «توعىزبۇلاق قازانى» تاۋەلسىزدىك كەزەڭىندە، جەتىسۋدانالعاش رەت تابىلىپ وتىر جانە كولەمى مەن ءپىشىنى جاعىنان الدىڭعى تابىلعاندارعا ۇقسايبەرمەيدى. سونداي-اق، مۋزەي ماماندارىنىڭ مالىمەتىنشە، بۇل كەزدەسەيسوق ولجالاردىڭءبارى دە ءبىزدىڭ زامانىمىزعا دەيىنگى V- III عاسىرلار دەپ مەرزىمدەلەدى.

وسىعان دەيىن قولا قازانداردىڭ 80 گە جۋىق تۇرلەرى تابىلساولاردىڭ اراسىندا ءۇش تاعاندى قازانداردىڭ ۇلەسى باسىم، ال مۇنداي قۋىس تاعاندى قازانداردىڭۇلەسى ازداۋ بوپ كەلەدى. «وسىعان دەيىنگى قول جەتكەن ارحەولوگيالىق دەرەكتەرگە سۇيەنەوتىرىپ قۋىس تاعاندى قازانداردىڭ تارالۋ ايماعى الماتى وبلىسى جانە قىرعىزستاننىڭ ىستىقكولايماعى، مۇمكىن ق ح ر- نىڭ شىڭجاڭ ايماعى دەپ ايتا الامىز»، - دەيدى مۋزەي قىزمەتكەرلەرى.

Tengrinews.kz