سالافيتتەردى قالاي اجىراتۋعا بولادى - مامانمەن سۇحبات
تەرروريزم قاۋپى XX عاسىردىڭ 60- جىلدارىنانباستاپ كۇشەيە ءتۇستى. الەمنىڭ كوپتەگەن ايماقتارىندا ەكسترەميستىك توپتار مەنۇيىمدار تەراكتىلەر جاساۋ ارقىلى ءوز ماقساتتارىنا قول جەتكىزگىسى كەلدى. بۇگىنگىكۇنى جاھاندا 500-دەي ەكسترەميستىك ۇيىمداردىڭ بار ەكەنى بەلگىلى بولىپ وتىر.
قازىر دۇنيەجۇزىندە وسىعان قارسى ءىس-شارالار ۇيىمداستىرىلۋدا. ونىڭ ىشىندە ءبىزدىڭ ەل دە بار. الماتى قالالىق قوعامدىقدامۋ باسقارماسى ەكسترەميزم مەن تەرروريزمنىڭ الدىن الۋ شارالارىن ۇدايى وتكىزىپوتىرادى. الماتى حالىق كوپ شوعىرلانعان قالالاردىڭ ءبىرى بولعاندىقتان،مەگوپوليستە بۇل ماسەلە كۇن تارتىبىنەن تۇسكەن ەمەس. حالىققا اقپاراتتىقءتۇسىندىرۋ جۇمىستارىن جۇرگىزەتىن «مونيتورينگ جانە تالداۋ ورتالىعىنىڭ» ءبولىممەڭگەرۋشىسى تۇرسىن قۇدايقۇلوۆ الدىن- الۋ شارالارى جايىندا كەڭىنەن اڭگىمەلەپبەردى.
- مەملەكەت ءدىني ەكسترەميزم مەن تەرروريزمنىڭ الدىن الۋ ءۇشىنبارىن سالۋدا. ەڭ الدىمەن قۇقىقتىق نەگىزدەردى جەتىلدىرىپ جاتىر. ءدىني ەكسترەميزممەن تەرروريزم يدەيالارىنىڭ تارالۋ جولدارىنا بوگەت قويۋدى قولعا الدى. ءدىني ەكسترەميستىكاقپارات تاراتاتىن عالامتور سايتتارى مەن الەۋمەتتىك جەلىلەردەگى اككاۋنتتاردىبۇعاتتاپ، ادەبيەتتەردىڭ تاراتىلماۋىنىڭ ۇتىمدى جولدارىن قاراستىردى. سونداي- اق،حالىق اراسىندا جۇرگىزىلىپ جاتقان اقپاراتتىق ءتۇسىندىرۋ جۇمىستارى دا ءوزناتيجيەسىن بەرۋدە.
- تۇرسىن تاڭاتار ۇلى، قولدا بار اقپاراتقا سۇيەنسەك، 2019 -جىلى«مونيتورينگ جانە تالداۋ ورتالىعى» الماتىدا 600 شارا وتكىزۋدى جوسپارلاعان ەكەن،بۇگىنگى كۇنگە دەيىن قانشا جۇمىس اتقارىلدى؟
- الماتى قالالىق قوعامدىق دامۋ باسقارماسىنىڭ قولداۋىمەن ءبىزدىڭورتالىقتا جۇمىستار قارقىندى ءجۇرىپ جاتىر دەپ ايتا الامىن. ءسىز ايتقان 600شارانىڭ بۇگىنگى كۇنى 225- ءى وتكىزىلدى. ءبىزدىڭ جۇمىستىڭ نەگىزگى ماقساتى - بۇل،بىرىنشىدەن، مەملەكەتىمىزدىڭ ءدىن سالاسىنداعى ساياساتتى جۇزەگە اسىرۋ. ەكىنشىدەن،ءدىني ەسترەميزم مەن تەرروريزمنىڭ الدىن الۋ جانە ءۇشىنشىسى - ءتۇرلى ۇسىنىستارمەن جاڭالىقتاردى ەنگىزۋ. ءتۇسىندىرۋ شارالارىن قاي جەردە وتكىزۋ تيىمدىرەك،قانداي قيىندىقتار بولادى، ونى قالاي شەشۋگە بولادى دەگەن سياقتى ۇسىنىستارحالىقتان تۇسەدى. وسىنىڭ ءبارىن زەردەلەي كەلە، ءبىز قوعامدىق دامۋ باسقارماسىارقىلى ءبىر شەشىمگە كەلەمىز.
- ءدىني ەكسترەميزم مەن تەرروريزمنىڭ الدىن الۋ شارالارى بويىنشااقپاراتتىق ءتۇسىندىرۋ جۇمىستارى كىمگە باعىتتالعان؟ ارنايى تاڭداپ الىنعاناۋديتوريا بار ما؟
- نەگىزى بۇل اقپاراتتىق ءتۇسىندىرۋ جۇمىستارى بارىنە ارنالعان. قازىرءبىز مەكتەپ، كوللەدج، ج و و- دا وتكىزدىك. وقۋ جىلى باستالعان كەزدە تاعى داكەزدەسۋلەر ۇيىمداستىرامىز. سونداي- اق، مەملەكەتتىك قىزمەتشىلەرگە دەتۇسىندىرەمىز. حالىق كوپ شوعىرلانعان، كوپ جۇرەتىن مەكەندەردى دە، نازاردان تىسقالدىرمايمىز. مىسالى، شىلدە ايىندا ءبىز 8 بازار مەن ساۋدا ورتالىقتارىندا ۇلكەنءىس- شارالار ۇيىمداستىردىق. اتاپ ايتساق، «يالليان»، «كەنجەحان»، «بايسات»،«سالەم»، «كوك بازار»، «وربيتا» بازارلارى مەن «مەگا تاۋ»، «الما» سياقتى ءىرىساۋدا ورىندارىن قامتىدىق.
- كۇنى بويى تىنىمسىز تىرلىكتىڭ سوڭىندا جۇرگەن جۇرتتىڭ ءدىنيساۋاتتىلىعىن قالاي باعالايسىز؟
- ادامداردىڭ ءدىني ساۋاتتىلىعى ۇعىمى جونىندە ءجيى ايتىلىپ ءجۇر.كوپ جاعدايدا قۇراندى ارابشا وقي بىلگەن، ناماز وقيتىن مۇسىلماندى ءدىني ساۋاتتىدەپ ويلايمىز. «ءدىني ساۋاتتىلىق» ۇعىمىنىڭ «فيلوسوفيالىق» ءمانى، نەگىزىنەن،ادامنىڭ ىشكى زايىرلىق قۇپياسىن، پاراساتىلىعىن، شىن جۇرەكتەن نيەت ەتۋىنبىلدىرەدى. كەيبىر دىنشىلدەرىمىز قاراپايىم حالىقتى ءدىني ساۋاتى جوق دەپكىنالايدى. بۇل - دۇرىس ەمەس. ءبارى بىردەي بەس ۋاقىت ناماز وقىپ، 30 كۇن ورازاتۇتپاسا دا، جاقسى مەن جاماندى اجىراتا الادى.
- حالىققا اقپاراتتىق ءتۇسىندىرۋ كەزىندە تىڭداۋشىلار تاراپىنانقانداي ساۋالدار تۇسەدى؟
- كەزدەسۋ بارىسىندا ماماندارعا ءارتۇرلى سۇراقتار قويىلادى. سونىڭىشىندە ءدىني ساۋالدار باسىمىراق. مىسالى، كىمدى تىڭداۋعا بولادى نەمەسە تەرىساعىمداعىلاردى قالاي اجىراتۋعا بولادى دەپ جاتادى. ونداي ادامدى بەت- الپەتىنەقاراپ، اجىراتۋ مۇمكىن ەمەس. ساقالعا عانا قاراپ ايتا المايمىز. سەبەبى، يمامداردا، ونەر ادامدارى دا ساقال قويادى، ءتىپتى اتەيسپىن دەپ جۇرگەندەر دە وسىرەدى.سوندىقتان ساقال وسىرگەندەردىڭ ءبارىن جات اعىمداعى دەپ ايتۋعا بولمايدى. حيدجابكيەتىندەردى دە كىنالاي المايمىز. ويتكەنى ورامالدى حانافي ماسحابىن ۇستايتىن قىز-كەلىنشەكتەر دە تاعادى. ءيا، ءسالافيت اعىمداعىلار شولاق بالاق كيەدى. ءبىراق،ونداي شالباردى سوپىلىق باعىتتى ۇستايتىندار دا كيەدى. بۇل جەردى ادامنىڭ ىشكىيمۋنيتەتى بولماسا، «ءدىني ساۋاتى» بولماسا، ارينە، قيىنداۋ بولادى. ءسالافيباعىتىنداعىلاردىڭ جولى باسقا، سوپىلىق باعىتتاعىلاردىڭ جولى باسقا.
- ءدىن تانۋشىلاردىڭ ايتۋىنشا، سالافيتتەردىڭ سەنىمىندەاۋىتقۋشىلىق بار. ولار بۇرىننان كەلە جاتقان ءدىندى مويىندامايدى. ءسالافيجولىنداعىلار وزدەرىن بۇكىل قوعامعا قارسى قويىپ العان دەگەندى العا تارتادى.وسىعان نە دەيسىز؟
- قازىر، دەسترۋكتيۆتى ءدىني باعىتتى ۇستانۋشى ازاماتتاردىڭ «سالت-ءداستۇردى ۇستانۋ - بيدعا»، «كەلىننىڭ سالەم سالۋى - شيرك»، «زيارات جاساۋ - كۋفر»دەپ قاراستىرۋى، جاعىمسىز ارەكەتتەرى ەل ءىشىن ءبۇلدىرۋدى كوزدەيدى. جات اعىمدىتاڭداعاندار، كوسەمدەرى ايقىنداپ بەرگەن باعىت بويىنشا جۇرەدى. پىرلەرى ولارعا«ۋاعىزدارىن تىڭداماڭدار، سەنىمدەرىڭە سەلكەۋ تۇسىرەدى، كوڭىلدەرىڭە كۇدىكۇيالاتادى. سول سەبەپتى، يمامدى تىڭداۋ - حارام بولىپ ەسەپتەلەدى» دەپ ءپاتۋابەكىتكەن.
سالافيتتەردى اجىراتۋدىڭ تاعى ءبىر امالى: ولارقايتىس بولعان كىسلەرگە قۇران باعىشتاۋعا بولمايدى دەپ ەسەپتەيدى. سوپىلىقباعىتتاعىلار دا وسى ويدى قۇپتايدى. ولار ايتادى «اللا تاعالاعا سەن تىكەلەي شىعاالمايسىڭ، سەن ءپىر ارقىلى قۇدايمەن بايلانىسقا شىعا الاسىڭ، سوندىقتان ءپىردىڭايتقانىن بۇلجىتپاي ورىنداۋىڭ كەرەك»، - دەيدى. ياعني، سول ادامنىڭ ويلاۋبوستاندىعى بولمايدى. ولار ءۇشىن كوسەمىنىڭ ايتقانى - زاڭ.
- قۇرانعا قايتىپ ورالساق، سالافيتتەر نەگە قۇران باعىشتاۋعاقارسى؟
- ولار مىنا مىسالدى العا تارتىپ سويلەيدى. «مىنە قۇراندى اشىپكورىڭىز مۇندا ناماز وقى، ورازا ۇستا، زەكەت بەر دەيدى، ال ولگەن ادام سونىڭبىرەۋىن ىستەي الا ما»، - دەيدى. ارينە، ىستەي المايدى دەيمىز عوي. «وندا نەگەسەندەر قۇران باعىشتايسىڭدار، قۇران تىرىلەرگە تۇسكەن»، - دەيدى. ءيا، دۇرىسايتاسىز، قۇران تىرىلەرگە تۇسكەن، ءبىز مۇنى جاسىرمايمىز. قۇرانمەن ءجۇرىپ- تۇرۋ -ءاربىر مۇسىلماننىڭ مىندەتى. ءبىراق، پايعامبارىمىزدىڭ ەكىنشى ءحاديسى بار.قۇراننىڭ ءاربىر وقىلعان ارپىنەن 10 ساۋاپ بار. وسى حاديسكە سۇيەنىپ، قايتىسبولعان كىسىنىڭ امال داپتەرى جابىلادى. ءبىراق ءۇش كىسىنىڭ امال داپتەرىجابىلمايدى دەگەن ءحاديسى بار. ول ارتىنان ساليقالى ۇرپاق تاربيەلەپ وسىرگەندەر.سول ۇرپاعى اتا- بابالارىنا ساۋابى بارسىن دەپ قۇران باعىشتايدى. بۇل جەردەشاريعاتقا قايشى كەلەتىن جەرىن كورىپ تۇرعانىم جوق. سالافيتتەردى وسىلاي انىقتاۋعابولادى.
- جوعارىدا اتالعان اقپاراتتىق ءتۇسىندىرۋ جۇمىستارىن كىمدەرجۇرگىزەدى؟
- بىزدە اقپارات ءتۇسىندىرۋ جۇمىسىن جۇرگىزەتىن ارنايى توپقۇرىلعان. وعان فيلوسوف، ءدىنتانۋشىلار، يسلامتانۋشىلار، پسيحولوگتار، تەولوگتار،جۋرناليستەر مەن زاڭ قىزمەتكەرلەرى مۇشە. جالپى 64 ادام. ءارتۇرلى سالا ماماندارىنتارتتىق. ولار تاڭداپ الىنعان تاقىرىپ بويىنشا ءتۇسىندىرۋ جۇمىستارىن جۇرگىزەدى.
- سۇحباتىڭىزعا راحمەت!
اۆتور: الما مۇقانوۆا