ەجەلگى ەۋروپاداعى تازالىق جايىندا جانتۇرشىگەرلىك مالىمەتتەر
شىندىعىندا، تاريحي دەرەكتەر وقيعانى باسقا قىرىنانسيپاتتايدى.
اتاپ ايتقاندا، كارى قۇرلىقتى مەكەن ەتكەندەر قاراپايىمتازالىقتىڭ نە ەكەنىن بىلمەگەن. بۇل - تەك ورتا عاسىرعا عانا ەمەس، سونداي-اق،قايتا ورلەۋ مەن رەنەسسانس داۋىرىنە دە قاتىستى.
وسى كەزەڭدە، بۇكىل دەنەنى جۋۋعا نەمقۇرايلى جانەكۇدىكپەن قاراعان: دەنەنى جالاڭاشتاۋ - كۇنا، ءارى، سۋىق سۋدان تىماۋراتىپ قالامىزدەپ قورىققان. ىستىق ۆاننا قابىلداۋ - ەۋروپالىق ءۇشىن مۇمكىن بولمادى، سەبەبى، سۋجىلىتاتىن وتىن جەتىسپەگەن. وتىننىڭ نەگىزگى بولىگى - دىنسىزدەردى جاعۋ ءۇشىن،شىركەۋلەرگە جونەلتىلىپ وتىرعان.
قازىرگى تاڭدا ءار ادام جەكە تازالىقتى جوعارىباعالايدى، دەگەنمەن، 19 -عاسىرعا دەيىن، ەۋروپالىقتاردىڭ كوبى - بۇكىل عۇمىرىنبىردە-ءبىر رەت شومىلماي وتكىزگەن. كوپتەگەن ادامدار شومىلۋدى زياندى دەپ سانادى، دەنەنىىستىق سۋعا باتىرۋ ارقىلى، جۇقپالى اۋرۋلاردى اعزاعا ەندىرىپ الامىز دەپ سەسكەندى.ءتىپتى، ادام سۋعا شومىلسا دا، كيىممەن تۇسكەن. بۇل جابايى ءداستۇر -19 -عاسىردىڭسوڭىنا دەيىن ساقتالىپ كەلدى.
1880 -جىلدارعا دەيىن، كوپتەگەن ەۋروپالىقتار ۇستىنەن ساسىق ءيىستىڭاڭقىعانىنا قاراماستان، ءيىسسۋدىڭ نە ەكەنىن بىلمەي وسكەن. تاڭقالارلىعى، مۇرىناشىتاتىن يىستەن ولار ەش قىمسىنباعان. اۋقاتتى جاندار مۇڭكىگەن يىستەن قۇتىلۋءۇشىن، كوپ مولشەردە ءيىسسۋ قولدانعان. ءبىراق، بۇل ءادىس جىرتىقتى جامامادى،كەرىسىنشە، حوش ءيىس پەن ساسىق ءيىس - جاڭا ساسىق ءيىستىڭ پايدا بولۋىنا اكەپسوقتى.
سوناۋ 9 -عاسىردا زيرياب(ziryab) اتتى عالىمنىڭ قولتىققاسەبەتىن ءيىسسۋ يدەياسىن ۇسىنعانىنا نازار اۋدارۋعا بولادى، الايدا، بۇل يدەياعاەشكىم پىسقىرىپ تا قاراماعان. 1880 -جىلعا دەيىن، ەۋروپا ساسىق ماتەريك قاتارىناەندى. تەك وسى جىلدان باستاپ، العاشقى دەزودورانتتار شىعارۋ قولعا الىنا باستادى،كەيىننەن، بۇل جاڭالىق ۇلكەن تابىسقا يە بولدى. بۇل ءيىسسۋلار قازىرگى كۇنگە دەيىنقولدانىستا جانە بۇل برەند «ماما» دەيتىن اتاۋعا يە.
ايەلدەر دەنەدەگى تۇكتەرگە مۇلدە نازار اۋدارماعان.باتىس الەمىندە 1920 -جىلدارعا دەيىن، دەنەنى تۇكتەردەن ارىلتۋ جۇمىسىنا ءمانبەرىلمەگەن. ءسوز جوق، قازىرگى كەزدە دە ءجۇندى ايەلدەر مەكەن ەتەتىن مەملەكەتتەرءالى دە بار، بۇل تابيعي سۇلۋلىقتى اركىم ءوز دەڭگەيىندە ولشەيتىنىنە بايلانىستىبولار.
ول كەزەڭدە ءۇيدىڭ ءىشى ادامنان بولىنەتىن تابيعي ساسىقيىستەرگە تولى بولعان. سۋ قۇبىرلارى مۇلدە بولماعان، ادامدار ۇلكەن دارەتتى قۇمىرانەمەسە قاعازعا سىندىراتىن بولعان. ءناجىستى تەرەزە ارقىلى كوشەگە لاقتىرىپتاستاعان. وسى ۋاقىتتا، بيىك وكشەلى تۋفلي مەن قولشاتىر پايدا بولدى. قولشاتىر -جوعارىدان اتىلعان ءناجىس دەنەگە تيمەۋ ءۇشىن، ال، بيىك وكشەلى اياق كيىم - جەردەجاتقان قوقىستان قورعانۋعا سەپتىگىن تيگىزگەن. قۇمىرا ەۋروپادا الىگە دەيىنتانىمال. سۇيىكتى ىدىسىڭنان وڭاي قالاي عانا ايرىلاسىڭ.
دارەتحانا قاعازى تەك 18 -عاسىردىڭ سوڭىنا تامانقولدانىسقا ەندى، وعان دەيىن، ەۋروپا ادامدارى ءارتۇرلى زاتتى پايدالانىپ وتىرعان.بايلار ماتامەن ءسۇرتۋ مۇمكىندىگىنە يە بولدى، ال، كەدەيلەر بۇل ىسكە ەسكىشۇبەرەكتەر، جاپىراقتار جانە باسقا زاتتاردى قولدانعان. ءتىپتى، ەجەلگى ريمدىكتەربۇدان جاقسى ءومىر سۇرگەن: ولار ءسۇرتۋ ءۇشىن تاياققا بايلانعان شۇبەرەكتىپايدالانىپ، ءىستى اياقتاعان سوڭ، تاياقتى سۋى بار شەلەككە باتىرىپ قوياتىنبولعان.
توسەكتەگى قوڭىزدار مەن جاندىكتەر ارقىلى جۇعاتىن اۋرۋلار18 -عاسىردا جاپپاي بەلەڭ الدى. بۇل جۇقپالى اۋرۋلارعا ادامداردىڭ ەتى ۇيرەنىپكەتكەن. بۇل جاندىكتەر كوپتەگەن اۋرۋلاردى تۋعىزدى. ۆيكتورياندىق داۋىردە ايەلدەرجاتپاس بۇرىن ، توسەكتى كەروسينمەن تازارتۋعا دەن قويدى.
كەي ايەلدەر تازارۋ كەزەڭىندە ماتانىڭ ءبىر بولىگىنبىرنەشە رەت پايدالانعان، جانە ول ماتانى قۇرعاتۋ ءۇشىن باسقا كيىمدەردىڭ اراسىناءىلىپ قويعان. كورشىنىڭ اۋلاسىنا كوز قىرىن سالۋعا جۇرەك كەرەك بولعان. ۇلكەنقالالار كوشەسى ساسىق ءيىس پەن شىرىگەن وسىمدىكتەردەن ءجۇرۋ مۇمكىن بولماعان.ەستەرىڭىزدە مە، ءبىر فيلمدە جىگىت قىزعا ءجۇرۋ ءۇشىن سىرت كيىمىن اياق استىناتاستايدى.
ءتىس تازالىعىنا ءتىستى سۇرتەتىن شۇبەرەك قولدانعان.ايەلدەردىڭ ءتىسى ەركەكتەرگە قاراعاندا، ناشار بولعان، سەبەبى، ەكىقابات كەزىندەكوپ ءتىس جوعالتقان. تازالىققا از بولسا دا ءمان بەرەتىندەر ءۇشىن يتالياندىقكومپانيا «مارۆيس» 1700 -جىلدارى ءتىس پاستاسىن شىعارا باستادى(الى كۇنگە دەيىنشىعارۋدا). اشىعىن ايتقاندا، ادامدار ءتىس پاستاسىن ەمەس، ەت ساتىپ الۋعا كوبىرەكءمان بەردى.
سول كەزەڭدە، ءار ادام ءبيتتى جۇقتىرعان. ەڭ قىزىعى،بيتپەن كۇرەسۋ ءۇشىن ادام اعزاسىنا اسا قاۋىپتى سىناپتى پايدالانعان. 18 -عاسىرداەۋروپا مەن سىناپ(رتۋت) اراسىندا ەرەكشە ماحاببات ورنادى. ولار سىناپتى جەپ،دەنەلەرىنە جاعۋى سەبەپتى، جىندىعا اينالعان، كوبىسى ءولىپ كەتىپ وتىرعان.
قورىتا ايتقاندا، ەۋروپا ءبىز ويلاعانداي پاك ەمەس.ەۋروپا ەسىن ەندى جيناعان - كارى قۇرلىق. سوندىقتان، ول جاقتا ءبىر جاڭالىق پايدابولسا، دەرەۋ كوشىرىپ الۋىمىز دا شارت ەمەس. ءبىزدىڭ پىكىرىمىزشە، باتىس الەمىنىڭجاقسى جاقتارىنان گورى، جامان جاقتارى باسىم. قازاق ەلى دامۋدا وزگەگە ەلىكتەپەمەس، وزىندىك ۇلگى قالىپتاستىرۋعا باسا نازار اۋدارۋى ءتيىس. باستىسى، بابالاردىڭاماناتى تاۋەلسىز ەلىمىز امان بولعاي.
bilim-all.kz