دۋباي ءامىرى «التىن تۇرمەدەن» قاشقان ايەلىن ىزدەپ ءجۇر

نۇر-سۇلتان. قازاقپارات – يوردانيا كورولىنىڭ قارىنداسى، بىرىككەن اراب امىرلىكتەرى پرەمەر- ءمينيسترىنىڭ كىشى توقالىنىڭ باتىسقا قاشۋىنان باستالعان حالىقارالىق داۋ ۋشىعا ءتۇستى.

45 جاستاعى حانشايىم حايا بينت ءال- حۋسەينكۇيەۋىن جانە ب ا ءا بيلىگىن وزىنە، تۋىسقان اپكە- سىڭلىلەرىنە قوقان- لوقىكورسەتىپ، ازاپتاپ، كۇشتەپ قاماۋدا ۇستادى دەپ ايىپتادى. ايەلى قاشىپ كەتىپ،ۇياتقا قالعان دۋباي ءامىرى مۇحاممەد بين راشيد ءال- ماكتۋم ونىڭ ۇستىنەن لوندونسوتىنا شاعىم ءتۇسىردى. ءامىردىڭ شاعىمى بويىنشا، سوت وتىرىسى شىلدەنىڭ 31- كۇنىوتەدى.

دراماعا تولى بۇل وقيعا - رومان نەمەسەكوركەم فيلم جەلىسىنە ارقاۋ بولار دايىن سسەناري. قازىر بۇل جايت بىرنەشە مەملەكەتاراسىنداعى قارىم- قاتىناستىڭ ۋشىعۋىنا اكەپ سوقتى. ماسەلەگە حالىقارالىق قۇقىققورعاۋ ۇيىمدارى ارالاسىپ، الەم نازارى اراب ەلدەرىندەگى ايەلدەر قۇقىعىتاقىرىبىنا قايتا اۋدى.

45 جاستاعى اراب حانشايىمى، يوردانيا كورولى ابداللا II تۋعانقارىنداسى حايا بينت ءال- حۋسەين 2004 -جىلى ءساۋىردىڭ 10- كۇنى ب ا ءا پرەمەر-ءمينيسترى جانە ۆيتسە- پرەزيدەنتى، دۋباي ءامىرى شەيح مۇحاممەد يبن راشيد ءال-ماكتۋمعا تۇرمىسقا شىققان. سول كەزدە حايانىڭ ءومىرى ەرتەگىدەي بوپ كورىنەتىن. ولۇزاق ۋاقىت بويى كۇيەۋىنىڭ التى زاڭدى ايەلىنىڭ ىشىندەگى كوپشىلىككە ەڭ تانىمالىبولدى.

ول كۇيەۋىمەن بىرگە وڭىرلىك جانەحالىقارالىق شارالاردا ءجيى توبە كورسەتىپ، شەتەلدىك كوشباسشىلاردى قارسى الىپ،كوپشىلىكتىڭ الدىندا ءسوز سويلەپ ءجۇردى. مۇنىڭ ءبارى پارسى شىعاناعى امىرلەرىنىڭايەلدەرى ءۇشىن توسىن جاعداي بولاتىن. ب ا ءا- دە وتكەن رەسمي شارالاردا حانشايىمجابىق كيىمدەر كيىپ، باسىنا جەڭىل ءشالى وراسا، شەتەلدىك ساپارلار كەزىندەباتىستىڭ باي- قۋاتتى ايەلدەرىنەن كەم كيىنبەيتىن. حايا ۇنەمى سۇحبات بەرۋدەن،سۋرەتكە تۇسۋدەن باس تارتپايتىن.

حايا بينت ءال- حۋسەين.

حايا حانشايىم باستاۋىش ءبىلىمدىيوردانيادا، ورتا جانە جوعارى ءبىلىمدى ۇلى بريتانيادا العان. ۇلى بريتانياداحانشايىم قىزدارعا ارنالعان بادمينتون مەكتەپ- ينتەرناتىندا وقىعان. بۇل مەكتەپتەءبىر كەزدەرى ءۇندىستاننىڭ پرەمەر- ءمينيسترى ينديرا گاندي ءبىلىم العان. حاياوكسفورد ۋنيۆەرسيتەتى قاسيەتتى حيلدا كوللەدجىندە فيلوسوفيا، ساياساتتانۋ جانەەكونوميكا سالالارى بويىنشا باكالاۆر دارەجەسىن ءتامامداعان. اعىلشىن، فرانسۋزتىلدەرىندە سويلەيدى. ورىس ءتىلىن قوسا العاندا تاعى ءتورت ءتىلدى تۇسىنەدى.

حايا بينت ءال- حۋسەين ات سپورتىمەناۋەستەنەدى. 13 جاسىنان باستاپ ول ءوز ەلىنىڭ اتىنان حالىقارالىق جارىستارعاقاتىسىپ، 1992 -جىلى وتكەن اراب ەلدەرىنىڭ ويىندارىندا قولا مەدال يەلەنگەن. ولبۇكىل ويىن تاريحىندا ات سپورتىنان جۇلدەگە ىلىنگەن العاشقى ايەل بولدى. حاياحانشايىم 2000 -جىلى اۆستراليادا وتكەن وليمپيادا ويىندارىندا يوردانيا دەلەگاتسياسىنىڭتۋىن ۇستاپ ءجۇردى جانە ات سپورتىنان جارىسقا ءتۇستى. 2002 -جىلى ول يسپانيانىڭحەرەس قالاسىندا وتكەن ات سپورتىنان الەم چەمپيوناتىنا قاتىسقان العاشقى اراب ايەلبولدى. 2006 -جىلى حايا حانشايىم حالىقارالىق ات سپورتى فەدەراتسياسىنىڭپرەزيدەنتى جانە حالىقارالىق وليمپيادا كوميتەتىنىڭ مۇشەسى بولىپ سايلاندى.

جاقىندا ول الەمگە باسقا قىرىنان تانىلدى.الەم ەندى ونى مونارحيالىق وتباسىنان شىققان كۇيەۋىنەن قاشىپ، باتىستان جارقىنءومىر ىزدەگەن ايەل رەتىندە دە بىلەدى. حايا - دۋبايدى بيلەۋشى وتباسىنان قاشۋعاتالپىنىس جاساعان ءۇشىنشى ايەل (تەك حايانىڭ عانا جولى بولدى). ول وزىمەن بىرگە 7جاسار ۇلى زايد پەن 11 جاسار قىزى ءال- دجاليلۋدى الىپ كەتكەن. اقپان ايىنان بەرىكوپشىلىك كوزىنە تۇسپەگەن حانشايىم گەرمانيادان باسپانا سۇراپ، اجىراسۋعا ارىزبەرگەن.

كەيىنىرەك ول لوندونداعى قۇنى 107 ميلليوندوللارعا باعالانعان ءزاۋلىم ۇيىندە كوزگە ءتۇستى. حايا دۋبايدان 39 ميلليوندوللار اقشا الىپ كەتكەن. باتىس باسىلىمدارىنىڭ دەرەگىنشە، ول بىرىككەن ارابامىرلىكتەرىنەن ومىرىنە قاۋىپ تونگەندىكتەن كەتۋگە ءماجبۇر بولعان. قازىر حاياكۇيەۋىنىڭ ىزىنشە لوندوننىڭ جوعارعى سوتىنا اجىراسۋ تۋرالى ءوتىنىش بەرۋگەدايىندالىپ جاتىر.

حايا حانشايىم اكەسى، يوردانيا كورولىحۋسەينمەن تۇسكەن سۋرەتى. اكەسى باقيلىق بولعان.

حايانىڭ وقيعاسىنان كەيىن ب ا ءا- ءنىڭۇلى بريتانيا جانە گەرمانيامەن ارا- قاتىناسى ۋشىقتى. كەيبىر دەرەك بويىنشا،حايانىڭ كۇيەۋى 69 جاستاعى مۇحاممەد يبن راشيد ءال- ماكتۋم بەرلين مەن لوندوننانايەلىن قايتارۋدى سۇراعان. ءبىراق ۇلى بريتانيا مەن گەرمانيا تالاپتى ورىندامادى.بۇل وقيعا حايانىڭ تۋعان اعاسى، يوردانيا كورولى ابداللانى دا قيىن جاعدايدا قالدىردى.

باتىس شەيح مۇحاممەدتى ۇنەمى رەفورمالارجۇرگىزۋگە مۇددەلى ساياساتكەر رەتىندە باعالاپ كەلگەن. ونىڭ بايلىعى 12 ميلليارددوللاردى قۇرايدى. مۇحاممەد يبن راشيد ءال- ماكتۋم دۋبايدى الەمدىك دەڭگەيدەگىزاماناۋي استاناعا اينالدىرۋ جوباسىنا جەكە ءوزى جەتەكشىلىك ەتكەن. ول Emiratesاۋە كومپانياسىن قۇرىپ، الەمدەگى ەڭ بيىك عيمارات - بۋردج حاليفا قۇرىلىسىنباستاعان.

بۇل درامانىڭ كوپ بولىگى ءالى دە قۇپياكۇيىندە قالىپ وتىر. حالىقارالىق داۋعا اينالعان وقيعانىڭ قالاي وربىگەنى تۋرالىءارتۇرلى اڭگىمە بار. ماسەلەن، بريتاندىق Sun باسىلىمىنىڭ دەرەگىنشە، شەيحمۇحاممەد لوندوندا جۇرگەندە ايەلى بۇرىن بريتاندىق اسكەردە ارناۋلى قىزمەتوفيتسەرى بولعان جاس كۇزەتشىمەن كوڭىل قوستى دەپ، كۇماندانا باستاعان. حاياي ۇزاقۋاقىت بويى كۇزەتشىگە باعالى سىيلىقتار جاساپ جۇرگەن. بۇل كۇيەۋىنىڭ كوڭىلىندەكۇدىك تۋعىزعان. بىردە ءزاۋلىم ۇيىنە اياق استىنان كەلگەن شەيح ايەلىن كۇزەتشىمەن «كۇمانتۋعىزاتىن جاعدايدا» ۇستاپ العان. ايەلىنىڭ قىلىعى كوڭىلىنە قاتتى تيگەنىنە قاراماستان،شەيح ايەلى حايادان ب ا ءا- گە قايتۋدى سۇراعان. ءبىراق حانشايىم كۇيەۋىنىڭايتقانىن تىڭداماعان.

وسى وقيعادان كەيىن دۋباي ءامىرى ولەڭجازادى. بۇل ولەڭدى ماۋسىمنىڭ سوڭىندا شەيحتىڭ جاقىن دوستارىنىڭ ءبىرى الەۋمەتتىكجەلىدە جاريالادى.

...

اراب الەمى شەيح مۇحاممەدتى اقىن رەتىندەدە تانيدى. ول ادەتتە تاياۋ شىعىستاعى جانە الەمدەگى ساياسي، الەۋمەتتىكوقيعالاردى ءوز ولەڭدەرىندە پارسى شىعاناعى ەلدەرىندە تانىمال «ناباتي» دەپاتالاتىن ۇيقاسپەن جازادى. شەيحتىڭ جوعارىدا بەرىلگەن ولەڭى مۇسىلمان مەملەكەتتەرىحالقىن تاڭعالدىردى. ويتكەنى ايەلىمەن قارىم- قاتىناسىن جاريالاۋ، ونىڭ باسقابىرەۋمەن كوڭىل قوسقانى تۋرالى اشىق بولجام جاساۋ اراب ازاماتىنا، ونىڭ ۇستىنەبەلگىلى اراب بيلەۋشىسىنە ءتان ارەكەت ەمەس.

دەگەنمەن حايا حانشايىمعا تاعىلعانايىپتارعا كۇمانمەن قاراۋعا نەگىز دە جەتەرلىك. بىرىنشىدەن، ول - شەيح مۇحاممەدتەنقاشقان ءبىرىنشى ايەل ەمەس. 2018 -جىلى اقپاندا شەيح مۇحاممەدتىڭ الجيرلىكايەلىنەن تۋعان قىزى لاتيفا دا سارايدان قاشۋعا ارەكەت جاساعان. ونى ب ا ءا- ءنىڭارناۋلى جاساعى ءۇندىستان جاعالاۋىنا جاقىن جەردەگى كەمەدەن ۇستاپ، كۇشتەپ ۇيىنەقايتارعان.

كەيىن لاتيفا اكەسىنىڭ بۇيرىعىمەن تۇرمىستىقزورلىق- زومبىلىققا ۇشىراعانىن، تاڭداۋ قۇقىعى جوعىن ايتىپ، «التىن تۇرمە» تۋرالى ۆيدەو جاريالادى.بۇل ۆيدەو بولماعاندا ونىڭ سارايدان قاشقانى تۋرالى وقيعاسى قۇپيا بولىپ قالارەدى. حالىقارالىق Human Rights Watch قۇقىق قورعاۋ ۇيىمى بىرنەشە رەت ب ا ءا- دەنلاتيفانىڭ قازىرگى تاعدىرى تۋرالى دەرەك سۇراپ، جاۋاپ الا الماعان. باتىس ەلدەرىمەن حالىقارالىق ادام قۇقىعىن قورعاۋ ۇيىمدارى لاتيفانىڭ بولاشاعىنا الاڭداپ، ب اءا- دەن ونى كورسەتۋدى تالاپ ەتكەن.

وسىدان سوڭ بىلتىر جەلتوقسان ايىندا ب ۇ ۇ- نىڭەرىكتى ەلشىسى حايا بينت ءال- حۋسەين يرلانديانىڭ بۇرىنعى پرەزيدەنتى مەريروبينسوندى دۋبايعا لاتيفامەن كەزدەسۋگە شاقىرعان. كەيىنىرەك روبينسون كوڭىلىتۇسىڭكى كورىنگەن لاتيفامەن بىرگە تۇسكەن فوتو جاريالاعان. ءبىراق كوپشىلىكروبينسوندى «ساياسي جارناماعا قاتىستى» دەپ سىناعان. حايا حانشايىم سىنعا ۇشىرادى.وسىلايشا حايانىڭ ونداعان جىلدار بويى فيلانتروپ ءارى قۇقىق قورعاۋشى رەتىندەجيناعان بەدەلىنە قاۋىپ ءتوندى.

حايا حانشايىمنىڭ وتباسىنان قاشىپ كەتۋىدۋباي مەن ب ا ءا- ءنىڭ حالىقارالىق بيزنەسكە جايلى جەر رەتىندەگى بەدەلىنە نۇقسانكەلتىرەدى. وسى وقيعادان كەيىن الەمدە ب ا ءا- ءنىڭ پارسى شىعاناعىنداعى مۇنايمونارحيالارى اراسىندا ايەلدىڭ وتباسىندا زورلىققا ۇشىراۋىنا تىيىم سالاتىن بىردە-ءبىر زاڭى جوق جالعىز مەملەكەت (ساۋد ارابياسى، كاتار، ومان، كۋۆەيت جانەباحرەيندە مۇنداي زاڭدار بار جانە بۇل زاڭدار بويىنشا ەر ازاماتتار وتە قاتالجازالانادى) ەكەنى قىزۋ تالقىلانا باستادى.

ب ا ءا- دە اجىراسۋعا ءوتىنىش بەرگەنكەزدە تۇرمىستىق زورلىق- زومبىلىق بولعانى تۋرالى فاكتى سوت شەشىمىن شىعارۋعامۇلدە اسەر ەتپەيدى. اجىراسۋدان كەيىن بالالارى اكەسىمەن قالادى. اناسى شاريعاتزاڭدارىن بۇزباعان بولسا جانە قايتا تۇرمىسقا شىقپاسا، بالالاردى جاسوسپىرىمكەزەڭگە دەيىن تاربيەلەي الادى. كۇيەۋىنىڭ شەنى مەن ونىڭ حايانى «ساتقىندىق جاسادى»دەپ اشىق ايىپتاۋىن ەسكەرسەك، حانشايىم شەيحپەن دۋبايدا اجىراسسا، بالالاردىڭاكەسىمەن قالاتىنى ءسوزسىز ەدى. ول ءتىپتى يوردانياعا كەتىپ، كورول اعاسىنانقامقورلىق ىزدەگەننىڭ وزىندە ب ا ءا مەن باسقا اراب ەلدەرى تاراپىنان كورسەتىلگەنقىسىم ارقىلى حايانى دۋبايعا كۇشتەپ قايتاراتىنى انىق بولاتىن.

«ازاتتىقتىڭ» ورىسقىزمەتىنىڭ ءتىلشىسى الەكساندر گوستيەۆتىڭ ماقالاسى

www.azattyq.org