احمەتجان كۇيشىنىڭ قايعىسى
وسى ناۋبەتتى ارقانىڭ كۇيشىلەرى ءابدي رىسبەك ۇلى، سەمبەك ايدوس ۇلى جانە سارمانتايدىڭ احمەتجانى دا كەشتى.
قىزداربەك كۇيشىنىڭ شاكىرتى، ايگىلى «قوڭىر» كۇيىنىڭ اۆتورى ابىكەن حاسەنوۆتىڭ ۇستازى - ءابدي رىسبەك ۇلى «سوتسياليزمگە جات ونەردى ناسيحاتتاعانى ءۇشىن» دەگەن ايىپپەن 1931 -جىلى اتىلدى. ايدوستىڭ سەمبەگى دە سول جىلى تۇرمەگە قامالىپ، اتىلادى.
ال احمەتجان سارمانتاي ۇلىن بايدىڭ تۇقىمى رەتىندە بىرنەشە رەت تۇرمەگە قاماعان. ول كۇشپەن ۇجىمداستىرۋ ناۋقانىنا قارسى ۇيىمداستىرىلعان بالقاش بويىنداعى كوتەرىلىسكە قاتىسقان. كەيىنىرەك، 1930 -جىلدىڭ ناۋرىز ايىندا قارقارالىنىڭ تۇرمەسىنە قامالىپ، وسى جىلدىڭ قىركۇيەگىندە «ۇشتىكتىڭ» ۇكىمىمەن، قىلمىستىق كودەكستىڭ 58-بابى بويىنشا سوتتالىپ، اتىلدى. دەنەسىن تاسقا بايلاپ، قاراسۋعا تاستاعان.
سارمانتايدىڭ احمەتجانى ۇلت باسىنا تۇسكەن ناۋبەتتى، ۇلتقا قارسى جاسالعان ساياسي قىلمىستى قازاقتىڭ قارا دومبىراسىنىڭ ۇنىنە سالىپ، اۋىل قازاقتارىنىڭ كورگەن ازابىن، ەل باسىنا تۇسكەن قاسىرەتتى، قيىندىقتى، حالىق تاعدىرىنا تونگەن قاتەردى «58-ستاتيا» اتتى كۇيمەن جەتكىزگەن ەدى.
اباقتىدا وتىرعاندا شىعارعان بۇل كۇيدى توقىراۋىننىڭ قۇيماقۇلاق دومبىراشىلارى احمەتجاننىڭ الدىنا كەلىپ، ۇيرەنىپ الىپ، ەلگە جايعان ەكەن.
كۇيشى 1992 -جىلى 26 -مامىردا قازاقستان باس پروكۋراتۋراسىنىڭ شەشىمىمەن اقتالدى. الايدا جازىقسىز جازالانىپ، اۋىر ازاپ كەشكەن احمەتجاننىڭ كوپتەگەن كۇيلەرى، ول تۋرالى دەرەكتەر جويىلىپ، قولىمىزعا جەتپەگەنى وكىنىشتى-اق. كۇيشى جايلى مىنا مالىمەتتەردى عانا قاناعات تۇتامىز.
احمەتجان سارمانتاي ۇلى (1877-1930) - شەرتپە كۇي داستۇرىندەگى ەڭ ۇلكەن مەكتەپ - ارقا كۇيشىلىك مەكتەپتىڭ ىشىندە توقىراۋىن ورىنداۋشىلىق مەكتەبىنىڭ كورنەكتى وكىلدەرىنىڭ ءبىرى. قاراعاندى وبلىسى، اقتوعاي اۋدانىنىڭ قۋساق دالاسىندا دۇنيەگە كەلگەن.
احمەتجاننىڭ ۇلكەن اكەسى بايزاق باتىر بولعان. ال اكەسى سارمانتاي - دادان توبىقتى ەلىندەگى تۇڭعىش بولىس. احمەتجاننىڭ ونەرگە دەگەن قىزىعۋشىلىعىنا وسى اكەسى ىقپال ەتتى. سارمانتاي وتە قوناقجاي، جان- جاقتان ونەرپازدار شاقىرتىپ، ءان-كۇي، جىر-تولعاۋلار توگىلتىپ، احمەتجاننىڭ بالا كەزىنەن قۇلاعىنا ءسىڭىرتىپ، تۇلا بويىنداعى دارىننىڭ اشىلۋىنا سەبەپشى بولعان.
احمەتجان مەن الاش كوسەمى ءاليحان بوكەيحان ءوز زاماندارىندا ءبىرىن- ءبىرى سىيلاپ، قادىرلەدى. تاعى ءبىر الاش ارىسى جاقىپ اقبايەۆ ارنايى كەلىپ، احمەتجاننىڭ كۇيلەرىن تىڭدايتىن ەدى. ابىكەن حاسەنوۆ پەن ماناربەك ەرجانوۆ تا الدىنا كەلىپ، كۇي ۇيرەنەدى ەكەن.
احمەتجان سارمانتاي ۇلىنىڭ كۇي ورىنداۋداعى شەبەرلىگى، ونى ورىنداعاندا نەشە ءتۇرلى بوياۋعا سالىپ، اسىل تاستارمەن ورنەكتەگەندەي ويناپ، تىڭداۋشىسىن باۋراپ، ريزا قىلادى ەكەن. اقسەلەۋ سەيدىمبەك بۇل تۋرالى مىناداي دەرەك كەلتىرەدى: «جيىرماسىنشى جىلدارى ەل داۋلەتى تاركىلەنىپ، بەتكەۇستار ازاماتتار جاپپاي جاۋاپقا تارتىلا باستاعاندا، قارا تىزىمگە احمەتجان دا ىلىگەدى. العاشقىدا احمەتجاندى الىپ كەتۋگە قارقارالىدان مەملەكەتتىك ساياسي باسقارمانىڭ (گ پ ۋ) بەس قازاق جىگىتى جىبەرىلەدى.
احمەتجان ولاردى قوناقجايلىق راسىمىمەن قارسى الىپ، ءبىر ورايلى ساتتە كۇي تارتادى عوي. كۇيدى سوڭعى قوش-قوشىنداي ەتىپ، اعىل-تەگىل تارتىپ ەدى. سوندا، قۇدىرەتتى ونەرگە قايران قالىپ، ءتانتى بولعان گ پ ۋ-دىڭ ادامدارى احمەتجانعا تيىسپەي قايتىپ كەتسە كەرەك. ول «سەگىز اياق» كۇيىن باشپايىمەن تارتقان دەگەن دەرەك بار، ءبىراق كۇيدىڭ ءۇنتاسپاسى ساقتالماپتى.
«سارىجايلاۋ»، «سەگىز اياق»، «تەرىسقاقپاي»، «58-ستاتيا»، «قوسباسار»، «قاسىرەت»، «كوكەيكەستى» اتتى ءتول كۇيلەرىن احمەتجاننىڭ ءوز قولىنان ۇيرەنىپ، كەيىنگى ۇرپاققا جەتكىزگەن كۇيشى-دومبىراشىلار - ابىكەن حاسەنوۆ، ماناربەك ەرجانوۆ، ءازىحان تۇسىپبەك ۇلى، يزات تىلەۋحان ۇلى. ودان سوڭ احمەتجاننىڭ مۇراسىن اققىز احمەت قىزى، ماعاۋيا حامزين، رىمبەك مامبەتوۆ، سەرىك ۇمبەتوۆ، توقتامىس ءجۇنىسوۆ، سانەكە ساعىندىق ۇلى، كۇلمارا راحىمبەك قىزى ناسيحاتتادى.
بالقاش گۋمانيتارلىق-تەحنيكالىق كوللەدجىنىڭ ۇستازى، دومبىراشى جاقسىلىق نادىربەكوۆ احمەتجان سارمانتاي ۇلىنىڭ كۇيلەرىن نوتاعا ءتۇسىردى. اقسەلەۋ سەيدىمبەك، كۇلاش سارداربەك، جاقسىلىق نادىربەكوۆ كۇيشى تۋرالى دەرەكتەر جيناپ، كىتاپ جازىپ، جارىققا شىعاردى.
قاراعاندى وبلىسى، اقتوعاي اۋدانىنىڭ ورتالىعىندا قۋعىن-سۇرگىنگە ۇشىراپ، قۇربان بولعاندارعا ءمارمار تاس ورناتىلعان. تاسقا 120 ازاماتتىڭ اتى-ءجونى قاشالعان. بۇل تىزىمدە احمەتجان سارمانتاي ۇلىنىڭ دا ەسىمى بار.
ماناپ انىقبەكوۆ، ونەرتانۋ عىلىمدارىنىڭ ماگيسترى
«استانا اقشامى»