قازاقتىڭ ات قويۋ راسىمدەرى

 استانا. قازاقپارات - بالا  ادامنىڭ باۋىر ەتى. قاي اتاانا دا ءوز شاڭىراعىندا شىر ەتىپ ءسابي دۇنيەگە كەلگەنىندە وعان ەڭ جاقسى ەسىمدى قويۋعا تىرىسادى.

نەگىزىنەن، جاڭا تۋعان سابيگە ەسىم تاڭداۋعا قازاقتان دانا، قازاقتان شەبەر حالىق جوق. الايدا، ءاربىر اتاانا بالاسىنا ات قوياردا وزىنە جۇكتەلەر جاۋاپكەرشىلىكتى جەتە سەزىنىپ، وعان ساقتىقپەن قاراعانى، ون ويلانىپ، ون تولعانىپ بارىپ قانا جۇرەگى قالاعان ەسىمدى سابيىنە قويعانى ابزال. ويتكەنى، ەسىمدەردىڭ ادام ومىرىنە، ادام اتىنا پلانەتالاردىڭ ىقپالى وتە ايرىقشا.

ىرىمعا بايلانىستى ات قويۋ

قازاقتىڭ سالتى بويىنشا، جاس نارەستە تۋعان كەزدە اتااناسى ەڭ سىيلى، قاتتى قۇرمەت تۇتاتىن ادامىنا ءوز ءسابيىنىڭ ەسىمىن قويعىزادى. كەيدە ولار كەلىسە وتىرىپ، بالا ەسىمىن وزدەرى تاڭدايدى. ەگەردە اكەشەشەسى، اتااجەسى ءتىرى بولسا، ءوز نەمەرە، شوبەرەلەرىنىڭ ەسىمدەرىن سولار قويادى. مۇندايدا ۇلكەن كىسىلەردىڭ ايتقانى  زاڭ. ولار ايتقان ەسىمدى اتااناسىنىڭ ازان شاقىرتىپ، سابيىنە قويۋى  بۇلجىتپاي ورىندالاتىن مىندەت. تەك ەستە بولاتىن ءبىر جاعداي، سابيگە ات قويعاندا ايتىلۋى قيىن، قاتاڭ دىبىستى، جاقسى دا جامان ماعىنا بەرەتىن، نەمەسە ايقايلاپ تۇرعان ەسىمدەردى قويماعان ءجون.

 ءبىزدىڭ دانا حالقىمىزدا «بالاعا قانداي ات قويىلسا، ونىڭ بولاشاق تاعدىرى سوعان بايلانىستى بولادى»، دەگەن نانىمسەنىم بار. ادام ەسىمى كەلەشەك تاعدىرىنا قانشالىقتى ىقپال ەتەدى؟ اتتاس ادامداردىڭ كوبىسىنىڭ مىنەزقىلىعى نەلىكتەن ءبىربىرىنە ۇقساس؟ بۇل ⅩⅩ عاسىردىڭ باسىنان بەرى عالىمداردىڭ زەرتتەۋ جۇرگىزىپ كەلە جاتقان جۇمىستارىنىڭ ءبىرى. سونىڭ ناتيجەسىندە كەيىن ادام ەسىمدەرىن زەرتتەيتىن انتروپونيميكا عىلىمى پايدا بولدى. وسى ادام ەسىمدەرىن زەرتتەۋشى عالىمداردىڭ دالەلدەۋىنشە، ەسىم بالا ومىرىنە ايتارلىقتاي اسەر ەتەدى، سابيلەردى نەعۇرلىم كوركەم ەسىمدەرمەن اتاعان سايىن، بالانىڭ تۇلا بويى سوعان سايكەس كوركەمدەلە تۇسەدى.

ىرىمداپ ات قويۋ  قازاقتىڭ قانىنا سىڭگەن ءداستۇرى. سونىڭ ىشىندە بالا تۋىسىمەن ەڭ العاش كەزدەسكەن كىسىنىڭ اتىن قويۋ  بۇرىندارى جاقسى ىرىم سانالعان. جانە دە اتابابالارىمىز جاڭا تۋعان نارەستەگە كوز تيمەسىن، ءومىرى ۇزاق بولسىن دەگەن نيەتپەن بالاسىنا ادەيى تۇپكى ماعىناسى سيىقىسىز ەسىمدەردى دە قويعان. مۇنداي ءداستۇر قازاقتاردا عانا ەمەس، ورىستاردا دا بار.

ورىس حالقىندا: كلاۆديا (اقساق)، ارداليون (لاس)، قازاق حالقىندا: جامان، قيقىم، شوقپىت، ساسىق سەكىلدى ەسىمدەر سونداي ىرىممەن قويىلعان. جالپى، شوقان ءۋاليحانوۆ ىرىمدى ادەتعۇرىپقا جاتقىزسا، سەيىت كەنجەاحمەت ۇلى «ىرىم  حالىقتىڭ جاقسى نيەتىنەن تۋعان عۇرىپ، حالىقتىڭ سەنىمى مەن اق نيەتىنەن، شىن كوڭىلىنەن تۋعان ۇلتتىق ەرەكشەلىكتىڭ ءبىر سالاسى»، دەيدى. ولاي بولسا، ىرىمداپ ات قويۋدىڭ ايىبى جوق. قايتا ول جاقسى ءداستۇر. تەك قازىرگى زاماندا بۇرىنعىداي ماعىناسى سيىقسىز ەسىمدەردى بالاعا قويماعانىمىز دۇرىس.

بۇرىندارى بالاعا ەسىمدى بەسىككە بولەر الدىندا قويعان. قازاقتىڭ سالت-ءداستۇرىن زەرتتەۋشىلەردىڭ ءبىرى يۋ. بوشنياكوۆ بۇل تۋرالى بىلاي دەپ جازادى: «بالانى بەسىككە بولەردە كۇن ىلگەرى اۋىلايماققا حابار بەرىلىپ، اركىم قالقادىرىنشە توي جاسايدى. تويعا جينالعاندار بالاعا قاتىستى ەكى شارانى جۇزەگە اسىراتىن بولعان. ءبىرىنشى كەزەكتە بالاعا اعايىنتۋىسىنىڭ ۇيعارىمىمەن وزدەرى ىشتەي قۇپتاپ جۇرگەن ەسىمدى قويۋ. مۇنى سول اۋىلدىڭ ەڭ بەدەلدى ازاماتى ءسابيدى قولىنا الىپ ازان شاقىرىپ، ءۇش رەت بالا ەسىمىن قۇلاعىنا قايتالايدى. ال، اقسۇيەك اۋلەتتەردىڭ بالاسىنا ەسىمدى مولدا قۇران وقىپ، كىتاپقا قاراپ قويادى.

مۇندا كوپتەگەن ىرىمجورامال بار. ماڭدايى نۇرلى بولىپ تۋعان بالا ءتىلكوزدەن امان ءجۇرۋى ءۇشىن وعان يتاياق، كۇشىك، جامانبالا، ساسىقباي دەپ، ادەيى جيىركەنىشتى ەسىم قويا سالادى. بالامنىڭ اتى زاتىنا ساي بولسىن دەپ نەبىر جاھانگەر قولباسشى، ءدىنباسى، پايعامبار ەسىمدەرىن دە بەرەتىندەر بولعان.

ءبىراق، ولاردىڭ ەسىمىن اكەشەشەسى ەرجەتكەنشە جاسىرىن اتاپ جۇرەدى. سەبەبى، بالا ول ەسىمدى كوتەرە الماي، ءولىپ قالۋى ىقتيمال دەپ جورىعان» (يۋ. بوشنياكوۆ، دەنساۋلىق، 1991, № 11, 25 بەت). ءيا، بالاسىنىڭ اتىن ىرىمداپ قويۋ  اتااناسىنىڭ نيەتىن بىلدىرەدى. قازىر دە كوپ ادام بالاسىنا عۇلاما بولسىن دەپ مارعۇلان، قانىش، اقىن بولسىن دەپ  اباي، باتىر بولسىن دەپ  ەدىگە، جانىبەك، الپامىس، اقىلگوي انا بولسىن دەپ  زەرە، ايعانىم دەپ ىرىمداپ ات قويىپ جاتادى. كەيىنگى كەزدە ەلىمىزدە نۇرسۇلتان ەسىمدى بالالار دا كوبەيە باستادى. ءبىر عاجابى، كەيبىر ەلدەردە «تاعدىر» دەگەن ءسوز ات قويۋ دەگەن ماعىنانى بىلدىرەدى ەكەن. بۇل ءسوزدىڭ جانى بار. ويتكەنى، ەرتەرەكتە ادامدار اتىن وزگەرتۋدى ءوز ءومىرىن باسقا ارناعا بۇرۋ دەپ قابىلداعان.

ومىرىندە كۇرت وزگەرىس بولعان، مىسالى، كۇيەۋگە شىققان قىزداردىڭ تەگىن وزگەرتۋى دە وسىنداي تۇسىنىكتەن شىققان دەيتىندەر دە بار. ءبارى مۇمكىن. ال، لاتىن امەريكاسىندا ءبىر ادامعا قوسارلانعان اتتىڭ سىرتىندا بىرنەشە ەسىمدى، ياعني، 8-9 اتتى ءبىراق قويۋ ءداستۇرى قالىپتاسقان. ونى برازيليا مەن مەكسيكانىڭ تەليەۆيزيالىق سەريالدارىنان ايقىن اڭعارۋعا بولادى. بۇل تەلەديدارلىق حيكاياتتاردا لۋيس  كارلوس  فەرناندا  اۋگۋستو  ماريا حوسە يگناسيو دەگەن شۇبالاڭقى ەسىم ايتىلمايدى ما؟ بۇل جاقتا وزىنە وسىنداي شۇبالاڭقى ەسىم قويىلعان بالا وسە كەلە سولاردىڭ ىشىنەن ءبىر اتتى تاڭداپ الىپ، تۋعانتۋىس، جولداسدوستارىنا سول ەسىممەن ءوزىن اتاۋدى وتىنەتىن كورىنەدى.

ەسىمدەردى ىرىمداپ قويۋ بىرنەشە توپقا بولىنەدى. ولار نەگىزىنەن، مىنانداي: اتاقتى، بەلگىلى، عۇلاما، جاقسى ادامدارعا تارتسىن دەپ ولاردىڭ ەسىمىن قويۋ، بالا تىلەپ، تىلەۋى قابىل بولعاندا شۇكىرشىلىك ايتىپ، سوعان لايىقتى اتاۋ (ونداي ەسىمدەر: تىلەۋقابىل، اللابەرگەن، قۇدايبەرگەن، تىلەۋبەرگەن، تاڭىربەرگەن). شاڭىراقتا ءسابي شەتىنەي بەرگەندە ءسابي تۇرسىن دەپ، جاعىمسىز اتتاردى قويۋ. ات ۇستار ەر بالا تۋماي، قىز ومىرگە كەلە بەرگەنىندە قىزدىڭ ەسىمىنە «ۇل» ءسوزىن تىركەس ەتىپ، ءسابيدى، ۇلتۋعان، ۇلمەكەن، ۇلبوسىن، ۇلتۋار، ۇلجان ءتاءرىزدى ەسىمدەرمەن اتاپ، ۇل كۇتۋ.

ەگەردە بالانىڭ بويىندا مەڭى، قالى بار بولسا، قازاقتار ۇلقىزىن سوعان سايكەس قالدىباي، مەڭدىگۇل، مەڭسۇلۋ دەگەن ءتارىزدى ەسىمدەرمەن دە اتاعان. ءتىپتى، قازاق حالقىندا ىرىمعا دا قاتىستى مىنانداي ەسىمدەر بار: ىرىمكۇل، ىرىمبالا، ىرىمتاي، ىرىمجان. بالاسى قايتىس بولعاننان كەيىن شاڭىراقتا تاعى دا ءبىر ءسابي دۇنيەگە كەلسە، ءبىزدىڭ اتا-بابالارىمىز ونى ولگەن ۇلقىزىنىڭ ورنىنا كەلگەن ساناپ، سول بالانىڭ وتەۋى دەپ، ۇلدارىن تولەگەن، تولەۋ، تولەۋبەك، تولەۋقادىر دەپ اتاۋدى ىرىمعا اينالدىرعان.

رەسپۋبليكالىق «جاس الاش» گازەتىندە جاريالانعان ءبىر ماقالاعا ارقا سۇيەسەك، 24 -جىلدا 20 بالانى دۇنيەگە اكەلگەن قاماش اپاي قىز بالا توقتاپ، ورنىنا ۇل كەلسىن دەگەن ىرىممەن 8 قىزىنىڭ ەسىمىن توقتار دەپ اتاپتى.

 كوردىڭىز بە، ءبىزدىڭ قازاق حالقىنىڭ سابيىنە ات قوياردا ىرىمعا قالاي سەنەتىنى، ىرىمدى قالاي ساقتايتىنى. ءتىپتى، شىڭعىس اتامىزدىڭ ءوزى شوقان ومىرگە كەلگەنىندە ول سەگىزسەرىدەي ءارى اقىن، ءارى باتىر بولسىن دەپ ونىڭ ەسىمىن مۇحاممەد  قاناپيا قويعان كورىنەدى.

سابيگە ات قويۋداعى سالت-ءداستۇر نەگىزىنەن، قازاق حالقىندا بالاعا ات قويعاندا اتاانالاردىڭ ارقا سۇيەيتىن ەڭ باستى ون بەس سالتءداستۇرى بار. ولار:

1. بالاعا ارتىق ساۋساعىنا قاراي ات قويۋ. ەسىمدەرى: ارتىق، ءارتىقالى، ارتىقباي، قوسەكەن.

 2. بالاعا ءتىلكوز تيمەيدى دەگەن نيەتپەن ات قويۋ. ەسىمدەرى: جامانباي، قويشىباي، وشاقباي، تەزەكباي. 3. بالانىڭ دەنى ساۋ، جانى بەرىك بولۋى ءۇشىن ات قويۋ. ەسىمدەرى: تاسبولات، تاستەمىر، شىمىرباي.

 4. بالاسى شەتىنەي بەرگەن ۇيدە جاس سابيگە ات قويۋ. ەسىمدەرى: امان، امانكۇل، ەسەن، ءجۇرسىن، توقتار، تۇرسىن، تۇرسىنكۇل ت. ب.

 5. بالاشاعالارىنىڭ ءومىرى ۇزاق بولسىن، كوپ جاساسىن دەگەن نيەتپەن ات قويۋ. ەسىمدەرى: جانۇزاق، ءجۇزباي، ءجۇزجاسار، مىڭجاسار، ومىربەك، سەكسەنباي، توقسانباي، ۇزاقباي.

 6. بۇرىنسوڭدى بولعان قارۋجاراق اتتارىنا بايلانىستى ات قويۋ. ەسىمدەرى: قىلىشباي، مىلتىقباي، نايزابەك، ساداقباي، شوقپارباي ت. ب.

 7. ەلدىڭ ارداقتى ازاماتتارىنىڭ اتىن سولارداي باتىر، دانا، ونەرلى بولسىن دەگەن نيەتپەن جاڭا تۋىلعان بالاعا ات قويۋ. ەسىمدەرى: اباي، ابىلاي، عابيت، جانىبەك، يساتاي، قازىبەك، ماحامبەت، ءسابيت، ساكەن، سىرىم، تولەبي، ىبىراي ت. ب.

 8. ەرەكشە كوزگە تۇسكەن بەلگىلەرىنە قاراي ات قويۋ. ەسىمدەرى: انارباي، قالدىگۇل، قالدىباي، قۇدىرەت، مەڭدىباي، مەڭدىگۇل، سۇندەت.

 9. يسلام ءدىنىنىڭ اسەرىنە بايلانىستى ات قويۋ. ەسىمدەرى: عالي، جامال، زىليحا، يسا، مۇحاممەد، ومار، وسپان، سۇلەيمەن، حاديشا.

 10. قىز اتتارىنا اسپان الەمىنىڭ، اڭداردىڭ، اسىل تاستاردىڭ، قىمبات ماتالاردىڭ، نازىك وسىمدىكتەردىڭ اتىن قويۋ. ەسىمدەرى: ايمان، التىن، ەڭلىك، جىبەك، جۇلدىز، كۇمىس، قۇرالاي، ماقپال، مەرۋەرت، راۋشان، شولپان، شىنار ت. ب.

 11. مەرزىمىنەن بۇرىن دۇنيەگە كەلگەن بالاعا ات قويۋ. ەسىمدەرى: لەكەر، شالاباي، شالابەك.

 12. مۇراتماقساتىما جەتتىم-اۋ دەگەن نيەتپەن ات قويۋ. ەسىمدەرى: ارمان، باقىت، ماقسات، مۇرات.

 13. سوڭعى بالاعا ات قويۋ. ەسىمدەرى: كەنجەباي، كەنجەگۇل، كەنجەتاي.

 14. ءتورت تۇلىك مال، اڭ مەن قۇستارعا بايلانىستى ات قويۋ. ەسىمدەرى: ارىستان، ايۋباي، بوتا، بوتاگوز، بۇركىت، قويشىباي، ساندۋعاش ت. ب.

 15. ۇلى جوق ۇيدە قىز تۋعاندا ات قويۋ. ەسىمدەرى: بولعان، تويعان، ۇلبالا، ۇلتۋعان، ۇلمەكەن، ۇلبوسىن، ۇلتۋار، ۇلجان، ۇلتۋ ت. ب.

 باسقا حالىقتان ءسىڭىسىپ كەتكەن ەسىمدەر قازاق حالقىنىڭ سالتى بويىنشا، بالاعا ءۇش كۇننىڭ ىشىندە ات قويىلۋعا ءتيىستى.

بۇل دا بۇلجىتپاي ورىندالاتىن زاڭ. جاسىراتىنى جوق، حالىقتاردىڭ ءبىرءبىرىمەن ىستىق قارىمقاتىناسىنىڭ ناتيجەسىندە جانە سول ۇلتتىڭ، ۇلىستىڭ ادەبيەتى مەن تاريحىن وقىپ، ءبىلۋدىڭ ناتيجەسىندە كەيبىر ەسىمدەر ءبىربىرىنە اۋىسىپ، سول حالىقتىڭ ءبىرقاتار ەسىمدەرى ءبىزدىڭ ءتول ەسىمدەرىمىزگە دە اينالىپ كەتكەنى قاشان.

 اسىرەسە، قازاقتاردا ەجەلگى تۇركى، اراب، يران ەسىمدەرى كوپ. ولاردىڭ كەيبىرى مىنانداي: ەجەلگى تۇركى ەسىمدەرى ەدىگە («جاقسى»)، وراز («بايلىق، ساتتىلىك»)، ماناس («سۇمدىق الىپ»)، بوكەي («باتىر، مىقتى»).

 اراب ەسىمدەرى ابىلاي («اتا، اكە»)، ايدا («سىياقى، پايدالى»)، اسەل («بال»)، ءامينا («سەنىمدى»)، اسحات  («باقىتتى، ءساتتى»)، عازيزا («سۇيىكتى، قىمباتتى»)، عاني («باي»)، دانيار («جاقىن، تانىس»)، دينارا («كۇمىس اقشا»)، جامال («ادەمى، تارتىمدى»)، قادىر («قۇرمەتتى»)، قايرات («كۇشتى، قۋاتتى»)، مالىك («پاتشا»)، مۇحيت («مۇحيت، قورشاعان ورتا»)، مۇحتار («ەرەكشە، تاڭدامالى»)، ءرازيا («سۇيىكتى، تارتىمدى»)، ءسابيت («نىق، سەنىمدى»).

يران ەسىمدەرى ايدانا («اقىلدى، دانا»)، ايناگۇل («تازا، ءمولدىر»)، احان («تەمىر»)، باقتيار («باقىتتى، قالاۋلى»)، بيبىگۇل («گۇل شاشقان حانىم»)، دانا («دانىشپان، اقىلدى»)، ءجانيا («نازىك جاندى»)، راۋشان («كورنەكتى، اشىق-جارقىن»)، رۇستەم («باتىر، ەرجۇرەك»).

 بۇرىندارى قازاق حالقىندا بىرىككەن سوزدەردەن تۇراتىن، ياعني، ءاربىر ءسوز، ەسىمنىڭ ءبىرىنشى ءارپىن ءبىربىرىنە قوسىپ قويىلاتىن ەسىمدەر دە بولاتىن. سولاردىڭ ءبىرى  مەلس. ول ماركس، ەنگەلس، لەنين، ستالين دەگەن ەسىمدەردىڭ ءبىرىنشى ارپىنەن تۇرادى. سونداياق، قالا اتتارىمەن (يراك، باعدات) بالالاردى اتاۋ دا ورىن الدى. قۇدايعا شۇكىر، قازىر بالالارىن ورىسشا اتاۋ (ميلا، سۆەتا، تيمۋر) دا تيىلدى.

 ادام اتىنا پلانەتالاردىڭ ىقپالى عىلىمي دەرەكتەرگە سۇيەنسەك، ادامنىڭ تۋعان كەزەڭىنىڭ، ماۋسىمنىڭ تاعدىرعا تيگىزەر اسەرى مول.

 اسىرەسە، قىستى كۇندەرى تۋعانداردىڭ باستى قاسيەتى پىسىقتىق، كوكتەمدە تۋعاندارعا جۇمساقتىق، جاز مەزگىلىندە تۋعاندارعا قايىرىمدىلىق، كۇزدە تۋعاندارعا شارۋاقورلىق قاسيەتتەر ءتان. ەسىمدەرى ءتۇرلى ارىپتەن باستالاتىن جاس جۇبايلار ەسىمدەرى ۇقساس، ءبىر ارىپتەن باستالاتىن ادامدارعا قاراعاندا باقىتتى ءومىر سۇرەدى ەكەن. ماسەلەن، مارات، حاسەن. 4+1+2+1+4=12. 5+1+3+5+5=19. 12+19=31. قورىتىندى سان (31). ياعني، 1-9-عا دەيىنگى ءبىر تاڭبالى سانعا سايكەستەندىرىلەدى. 31-بۇل (3+1=4).

 مىنە، وسى 4 سانى ءسىزدىڭ ەسىمىڭىزدىڭ سانى بولىپ ەسەپتەلەدى. نازار اۋدارىڭىز!

 ءاربىر ءارىپ بەلگىلى ءبىر سانعا سايكەس كەلسە، ءاربىر سان بەلگىلى ءبىر پلانەتانىڭ ىقپالىنا باعىنادى. ادام ءوز ەسىمىنىڭ قاي پلانەتامەن بايلانىستى ەكەنىن تومەندەگىدەي تاسىلمەن انىقتاي الادى.

 وسى كەستە بويىنشا ءاربىر ادام ءوز ەسىمىنىڭ تيەسىلى سانىن انىقتاپ، سول ارقىلى قاي پلانەتانىڭ مىنەزى مەن تاعدىرىنا قانشالىقتى اسەر ەتەتىندىگىن بىلۋىنە بولادى. ءاربىر ەسىمنىڭ سانىنا سايكەس پلانەتالاردىڭ ىقپالىنا وراي ادام بويىندا قالىپتاساتىن ەرەكشە قاسيەتتەر:

 1. كۇن. كۇن پلانەتاسىنىڭ ىقپالىنداعىلار: كوسەمدەر، اسقاق كوڭىلدى ءتاكاپپار، استامشىل جانە جاۋاپكەرشىلىگى مول ادامدار.

 2. اي. سەزىمتال، تالانتتى، شىعارماشىلىققا بەيىم ويشىلقيال كەڭىستىگى مول كوپشىل، سەزىمتال دا پاراساتتى جاندار.

 3. يۋپيتەر. كەڭپەيىل، وپتيميست، ادامنىڭ ءتىلىن تابا بىلەتىن قاسيەتى مول، بىردەن شەشىم قابىلداي قويمايتىن، يدەاليست جاندار.

 4. ۋران. تىك مىنەزدى جانە بىربەتكەي، ءوزىمشىل بولىپ كەلەدى، جاقسى جۇمىس ىستەپ، ادامدارمەن تەز دوستاسادى.

 5. مەركۋري. كوپشىل، ەپتى جانە تابيعاتىندا باستاماشىل، ءار نارسەنى بىلۋگە قۇمار، سىنشىل، ساتسىزدىككە مويىمايدى.

 6. شولپان. تابيعاتىندا سەزىمتال، سۇيكىمدى، ازداپ تاكاپپارلاۋ، ىسكەر، ءار ۋاقىتتا قاي ىستە دە جولى بولعىش.

 7. نەپتۋن. جۇمساق مىنەزدى جانە ماتەريالدىق جاعدايى اركەلكى، سەزىمتال، ىمىراشىل، قايىرىمدى فيلوسوفتار.

 8. ساتۋرن. ىشكى جان-دۇنيەسى سەزىمتال، ءبىراق سىرت كوزگە سۋىق كورىنەدى. پراگماتيك، جەتىستىككە ءوز ەڭبەگىمەن عانا قول جەتكىزەدى. بىربەتكەي، وتە ساق، ءبىراق ولارعا ءار ۋاقىتتا سەنىم ارتۋعا بولادى.

9. مارس. قايراتتى، قىزبا، باسىنان ءسوز اسىرمايتىن، قىسىمعا توزبەيتىن، ءوزىمشىل، قاي ۋاقىتتا دا تەك وزىنە عانا سەنەدى.

 

 

دەرەككوز: Reactor