امەريكانىڭ حيۋ گلاسى مەن قازاقتىڭ قابىلبەگى: تابيعات سىناعىنداعى تاعدىرلار
امەريكالىق اڭشى حيۋ گلاستى سومداعان دي كاپريو ءدال وسى فيلم ارقىلى كوپتەن كۇتكەن «وسكارىنا» قول جەتكىزگەن بولاتىن. «وسكاردى» السا العانداي، قۇلا تۇزدە جالعىز قالعان پەندەنىڭ تاۋقىمەتى «جانسەبىلدە» كورەرمەننىڭ جان-دۇنيەسىن تولقىتىپ، كينوسىنشىلاردىڭ جوعارى باعاسىن العانى بار-تىن.
ال ەندى بۇل ماقالادا حيۋ گلاستاي قايسارلىق تانىتىپ، اياعى ۇسىگەن كۇيدە تاۋدا ءبىر اپتا جاتىپ امان قالعان - شىعىس قازاقستانداعى كاتونقاراعاي ءوڭىرىنىڭ تۋماسى قابىلبەك كۇندەبايەۆ تۋرالى اڭگىمەلەپ بەرمەكپىز. اڭعارساق، التايداعى قابىلبەك پەن امەريكاداعى حيۋ گلاستىڭ ءومىرى مەن ورلىگى ۇندەس سەكىلدى...
الدىمەن حيۋ گلاسس جايلى...
تابيعات پەن جان- جانۋارلار الەمىنە قامقورلىعىمەن جاھانعا تانىمال اكتەر لەوناردو دي كاپريو «جانسەبىلدە» 1800 -جىلداردىڭ باسىندا ءومىر سۇرگەن اڭشى ءارى ماۋنتينمەن حيۋ گلاستىڭ ءرولىن سومدايدى. فيلمدەگىدەي، شىنايى ومىردە دە حيۋ اڭ اۋلاپ جۇرگەن كەزىندە ايۋمەن ارپالىسىپ، اۋىر جاراقات الادى. حيۋدىڭ كوپكە بارمايتىنىن بولجاعان اڭشىلار توبى ونى ءوز كەلىسىمدەرى بويىنشا دجون فيدجەرال مەن دجيم بريجەر اتتى ەكى اڭشىمەن ءتۇز دالادا قالدىرادى. ۇندىستەر قۋىپ كەلە جاتقاندىقتان، اڭشىلار توبىنا ايالداۋ - ايقىن قاۋىپپەن بەتپە-بەت كەلۋمەن تەڭ ەدى.
دجون مەن دجيم ۋاقىتى كەلگەندە كوز جۇمعان حيۋدى كومىپ، اڭشىلار توبىنىڭ ىزىمەن كەتۋى كەرەك-تىن. الايدا، ارادا بىرەر كۇن وتسە دە ءومىر مەن ءولىم اراسىنداعى حيۋ ءتىرى جاتادى. اقىرى اريكار ۇندىستەرىنىڭ قۋىپ جەتۋىنەن قورىققان دجون مەن دجيم حيۋدىڭ باكىسىنە دەيىن قالدىرماي الىپ، قاشىپ كەتەدى. مىنە، اڭىزعا اينالعان امەريكالىقتىڭ اسقان توزىمدىلىك تانىتاتىن كەزى دە وسى شاق: يەن دالادا ەس جيعان حيۋ 320 شاقىرىمدى جارتىلاي ەڭبەكتەپ باسىپ ءوتىپ، امان قالادى. حيۋدىڭ ايۋمەن ارپالىسۋىن، ۇندىستەرمەن سوعىسۋىن، ءتۇز دالاداعى ماشاقاتىن - اكتەر لەوناردو دي كاپريو مەن رەجيسسەر الەحاندرو گ. ينيارريتۋدىڭ تاندەمى كەرەمەت كورسەتە بىلگەن.
قابىلبەكتى ورالحان ىزدەپ بارعان
...ال وسىدان وتىز جەتى جىل بۇرىن جازۋشى ورالحان بوكەي ءوزىنىڭ تۋعان اۋىلى شىڭعىستايدا «سايتان كوپىر» پوۆەسىنىڭ سوڭعى سويلەمىنە نۇكتە قويعان ەكەن. كوزبەن ەمەس، كوكىرەكپەن كورە بىلسەك، تۋىندى ءبىر عانا ادامنىڭ تاعدىرىمەن تۇتاس جۇيەنىڭ ولقىلىعىنا ۇكىم ايتىپ تۇرعانداي. تاۋەكەل دەپ تاس جۇتقان اسپاننىڭ جاپادان- جالعىز تارباعاتاي قىستاعىنا ءبىر ءۇيىر جىلقىنى ايداپ اكەتىپ، «سايتان كوپىرگە» ارىپ-اشىپ جەتكەندە قار كوشكىنىنە تاپ بولۋى - وقىعان وقىرماننىڭ ويىندا سايراپ تۇرعان بولار. وسى پوۆەستەگى اسپاننىڭ پروتوتيپى - قابىلبەك كۇندەبايەۆ بولاتىن.
بۇگىندە قابىلبەك كۇندەبايەۆتىڭ قىزى گۇلباتشا كۇندەبايەۆا وسكەمەن قالاسىندا تۇرادى. ايتۋىنشا، اكەسى 1926 -جىلى دۇنيەگە كەلگەن. 1957 -جىلدىڭ جەلتوقسانىندا اۋىل باسقارۋشىسى قابىلبەكتى شاقىرىپ الىپ، جىلقىنى قىستاققا ايداۋعا بۇيرىق بەرەدى. سول جىلى التايعا قار قالىڭ ءتۇسىپ، جىلقىعا بەرەر ءشوپ قورى جينالماي، قامبار اتا تۇقىمىن تەبىنگە جىبەرۋ مۇمكىن بولماي قالعان. اۋىل باسقارۋشىسى 3-4 جىگىتكە «جىلقىنى ايداڭدار» دەگەنىمەن، «سايتان كوپىر» ارقىلى وتۋگە ەشكىمنىڭ باتىلى بارماسا كەرەك. اقىرى، تۋمىسىنان قايسار قابىلبەك تاۋەكەل دەپ تاس جۇتىپ، جىلقىنى تاۋعا جالعىز ايداپ اكەتۋگە بەل بۋادى.
قابىلبەك كۇندەبايەۆتىڭ قىزى گۇلباتشا كۇندەبايەۆا
«اكەم جىلقى ايداپ كەلە جاتىپ، وسىدان تۋرا 1957 -جىلدىڭ 15 -جەلتوقسانىندا قار كوشكىنىنىڭ استىندا قالعان. الاپات كوشكىن تۇسكەندە ايداپ بارا جاتقان جىلقىنىڭ بىرەۋى دە امان قالماپتى. سايداعى قار ارالاس قابا وزەنىنە كۇمپ بەرگەن اكەمدى ءۇش ايرىق سۋدىڭ ورتاڭعىسى اعىزىپ اكەتكەن. كەيىن جاعاعا ازەر شىققانىن ەسىنە الىپ وتىراتىن. سۋعا مالتىعىپ، سامىرسىننىڭ تۇبىندە قوزعالا الماي، سىنعان اياعىنا مۇز قاتقان اكەم شەشەسى سالىپ بەرگەن ەكى- ءۇش مالتانى تالعاجاۋ ەتىپ، قىستىگۇنى سامىرسىننىڭ تۇبىندە ءبىر اپتا بويى جاتىپتى. تەك جەتىنشى كۇنى كوزى قاراۋىتىپ، ەسى كىرەسىلى-شىعاسىلى بولىپ جاتقان جەرىنەن ىزدەۋگە شىققاندار اكەمدى تاۋىپ العان»، - دەيدى گۇلباتشا كۇندەبايەۆا.
جەتى كۇن بويى قابىلبەك وتىرعان سامىرسىننىڭ ءتۇبى ويماقتاي بوپ ويىلىپ ەرىپ كەتكەن ەكەن. تاۋىپ العاندار ونى اڭشىلاردىڭ ۇيىنە اكەپ، قارمەن ىسقىلاپ، مۇز بوپ قاتقان پيمانى ءتىلىپ، شەشە الماي قويىپتى. قابىلبەكتى اكەلە جاتقاندارعا كەزدەيسوق اڭشى ورىس كەزدەسىپ قالىپ، «بىردەن اۋىلعا اپارىڭدار» دەپ كەڭەس بەرگەن. وسىلايشا، ونى جەدەل جاردەممەن اۋدان ورتالىعىنا اكەلەدى. جىلىك مايىنا دەيىن ءۇسىپ كەتكەندىكتەن، دارىگەرلەردىڭ اياقتى كەسۋدەن باسقا امالى قالماپتى. ءۇش اي بويى اۋرۋحانادا جاتىپ، ەكى اياقتان ايىرىلعان ول تاعدىر سىنىنان سىنىپ كەتپەي، تىرشىلىگىن جالعاستىرادى.
«ورالحان بوكەيدىڭ «سايتان كوپىر» اڭگىمەسىن جازار الدىندا اكەممەن كەزدەسكەن شاعى ءالى كۇنگە دەيىن ەسىمدە. حالىق قاھارمانى قاسىم قايسەنوۆتىڭ «بوزتورعاي» كىتابىنىڭ دۇنيەگە كەلۋىنە اكەمنىڭ باسىنان وتكەن جاعداي سەبەپ بولعانىن بىرەۋ بىلسە، بىرەۋ بىلمەۋى مۇمكىن. دارىگەرلەر اكەمنىڭ جاس كەزىندە قولىنىڭ كۇشىنىڭ مىعىمدىعىنا تاڭ قالىپ، ورىنسىز جۇمساماۋدى ەسكەرتكەن. ادامداردى ۇرۋعا بولمايتىنى جونىندە انىقتاماسى دا بار ەدى. «مەن بۇل ومىردە دە، و دۇنيەدە دە ءجۇرمىن» دەيتىن تىرىسىندە. ەكى اياعىنىڭ جەرگە كومىلگەنىن ايتىپ جۇرگەنى عوي. ءبىر اياعىنا پروتەز مۇلدە كەلمەي قالدى»، - دەيدى قىزى.
اتامىز وتە قارۋلى كىسى ەدى
قابىلبەك كۇندەبايەۆتىڭ جيەنى الماس بولسا، ءالى كۇنگە دەيىن «سايتان كوپىر» اسۋىن اۋىلدىڭ كىسىلەرى ناعاشى اتاسىنىڭ اتىمەن اتايتىنىن ايتادى. قۇيماقۇلاق بالا كىشكەنە كەزىنەن ناعاشى اتاسىنان باتىرلار جىرىن تىڭداپ ءوسىپتى.
قابىلبەك كۇندەبايەۆتىڭ جيەنى الماس
«اتام جاتقان سامىرسىننىڭ تۇبىنە قاسقىر دا كەلگەن. اتام باكىسىن الىپ شىعىپ، قاسقايا كۇتىپ، قاسقىرلاردىڭ ءتۇنى بويى ۇلىعانىن ەستىپ جاتىپتى. قولى مەن بەتىن قارمەن ىسا بەرگەندىكتەن، ۇسىمەي امان قالعان. اتامنىڭ دەنساۋلىعى مىقتى بولعان دەسەدى جۇرت. جايلاۋدا جاس كەزىندە باستەسىپ، ەكى تەگەنە سارى مايدى قوتارا جۇتىپ، ماي دەنەنى قىزدىرعان كەزدە بايىز تاپپاي، تۇندە سۋ ىشىندە ۇيىقتايدى ەكەن. بىردە جاس كەزىندە بريگادانىڭ قىزبا جىگىتتەرى اتامنىڭ ءىنىسىن ساباپ كەتىپتى. مۇنى كورگەن ول اشۋعا باسىپ، بريگاداداعى ون شاقتى جىگىتتى ءوزى جالعىز باۋداي تۇسىرگەن ەكەن. كەلگەن ميليتسيونەر «جالعىز كىسى وسىنشا ادامدى ساباپ تاستاۋعا شاماسى جەتپەيدى» دەپ سەنبەي، اتامدى بولىمشەگە اكەتپەي قويىپتى»، - دەپ ەسكە الادى الماس.
قابىلبەك اساۋعا ءبىر رەت قانا شالما سالىپ، ۇستاپ الاتىن شالماشى ەكەنىن ەل تامسانا ايتىپ وتىرادى. كۇرەسكەندە دە جاۋىرىنى جەر يىسكەمەگەن قايراتتى كىسى بولعان.
«ول وتىرىك ايتپايتىن دا، وتىرىك ايتقان ادامدى جاقتىرمايتىن. كوشكىننەن امان قالعاننان كەيىن 34 جىل ءومىر ءسۇردى. تۋراشىل ءارى ەڭبەكقور ەدى. «ەڭبەك ەتكەننەن ەشكىم ءولىپ قالعان جوق» دەيتىن بىزگە. كورشىلەردىڭ بارلىعىنىڭ بالاسى اسكەردەن كەلگەندە ۇيىنە بارماي، ەڭ الدىمەن اتامىزعا كەلىپ سالەم بەرەتىن. كوپشىلدىگى عوي، اۋىل جاستارىن ءۇيىر ەتكەن»، - دەيدى جيەنى.
ءومىرى كينوعا دا ارقاۋ بولعان
الماستىڭ سىنىپتاس دوسى ديدار ورالبەك ۇلى دا قابىلبەك كۇندەبايەۆ جايلى ەستەلىگىمەن ءبولىستى. ونىڭ ايتۋىنشا، كەڭەس زامانىنداعى مەكتەپتەردە ساباق اراسىنداعى ۇزاق قوڭىراۋدا بالالاردىڭ بارلىعى ۋلاپ-شۋلاپ الماستىڭ ۇيىنە كەلەدى ەكەن.
الماستىڭ سىنىپتاس دوسى ديدار ورالبەك ۇلى
«بالالار شۋلاپ بارا قالعاندا قابىلبەك اتا ەسىك الدىندا، توماردىڭ ۇستىندە، تاياعىن سۇيەپ قويىپ، بارىنە كۇلىپ قاراپ وتىراتىن. اڭگىمەشىل قابىلبەك اتاعا قايران قالاتىنىم: كوك بيەسىن ەرتتەپ، ءوز دەنەسىن ءوزى كوتەرىپ الىپ، اتقا ءمىنىپ الاتىن. سوقتالداي جىگىتتەر شالعىعا سۇيەنىپ قالعان كەزدە ەكى اياعى جوق قابىلبەك اتا ءشوپتى سۋسىلداتا شاباتىن ەدى. ودان كەيىن تاڭ قالعانىم، بالقاراعاي جيناۋ ناۋقانىندا قابىلبەك اتا بالقاراعايدى ىستىگىمەن ارشىپ الاتىن. ول كىسى ءوزى سونداي مىنەزى سالماقتى، قولى ىسمەر ادام ەدى»، - دەيدى ديدار ورالبەك ۇلى.
قابىلبەك كۇندەبايەۆ قۇداسى قۇسايىنمەن
قابىلبەك كۇندەبايەۆ تۋرالى شاكەن ايمانوۆ اتىنداعى قازاقفيلم كينوستۋدياسى «ايقاي» كينوتۋىندىسىن ءتۇسىرىپتى. تانىمال اكتەر ىدىرىس نوعايبايەۆ قابىلبەك كۇندەبايەۆتىڭ ءرولىن سومداعان. فيلم كاتونقاراعايدىڭ وزىندە تۇسىرىلگەنىمەن، وقيعانىڭ الاتاي اسۋىندا بولعانىن جەرگىلىكتى جۇرتتىڭ ءبارى بىلەدى. قابىلبەك اتا كوشكىنگە ۇشىراعان اسۋدا ۇشقان قۇستىڭ داۋىسى، ات تۇياعىنىڭ دىبىسى جاڭعىرىپ تۇرادى ەكەن. ءتىپتى ول جەردە ادامنىڭ مىسىن باسىپ تۇراتىن جۇمباق سىر بار دەسەدى...